Luận văn Kê biên, xử lý tài sản của người phải thi hành án trong vụ án kinh doanh thương mại từ thực tiễn Thành phố Hà Nội

Nội dung text: Luận văn Kê biên, xử lý tài sản của người phải thi hành án trong vụ án kinh doanh thương mại từ thực tiễn Thành phố Hà Nội

1. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI LÊ HOÀN KÊ BIÊN, XỬ LÝ TÀI SẢN CỦA NGƢỜI PHẢI THI HÀNH ÁN TRONG VỤ ÁN KINH DOANH THƢƠNG MẠI TỪ THỰC TIỄN THÀNH PHỐ HÀ NỘI Chuyên ngành: LUẬT KINH TẾ Mã số : 60.38.01.07 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS Nguyễn Trung Tín HÀ NỘI, 2016
2. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn Thạc sĩ Luật học: “Kê biên, xử lý tài sản của người phải thi hành án trong vụ án kinh doanh thương mại từ thực tiễn thành phố Hà Nội” là công trình nghiên cứu của riêng tôi dưới sự hướng dẫn khoa học của PGS.TS Nguyễn Trung Tín. Số liệu và kết quả nghiên cứu trong Luận văn là hoàn toàn trung thực, không trùng lặp với các đề tài nghiên cứu khác trong cùng lĩnh vực. Các thông tin, tài liệu trình bày trong Luận văn đã được ghi rõ nguồn gốc. Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về lời cam đoan này./. Hà Nội, ngày 02 tháng 6 năm 2016 TÁC GIẢ LUẬN VĂN Lê Hoàn
3. LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành khóa học và Luận văn Thạc sĩ của mình, trước hết em xin gửi lời cảm ơn chân thành tới Ban Giám đốc, các khoa, phòng, thầy cô giáo của Học viện Khoa học Xã hội đã nhiệt tình truyền đạt những kiến thức quý báu cho em trong suốt quá trình học tập và hoàn thành Luận văn Thạc sĩ với đề tài: “Kê biên, xử lý tài sản của người phải thi hành án trong vụ án kinh doanh thương mại từ thực tiễn thành phố Hà Nội”. Em xin trân trọng cảm ơn PGS.TS. Nguyễn Trung Tín - thầy hướng dẫn khoa học, đã tận tình giúp đỡ em hoàn thành Luận văn này. Cuối cùng, tôi xin chân thành cảm ơn gia đình, bạn bè và đồng nghiệp đã động viên, khuyến khích, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Xin chân thành cảm ơn!
4. DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT CHV : Chấp hành viên KDTM : Kinh doanh thương mại QSD : Quyền sử dụng THA : Thi hành án THADS : Thi hành án dân sự
5. DANH MỤC CÁC BẢNG 2.1 Bảng số liệu tổng số vụ kê biên, xử lý THA KDTM so với tổng số 48 vụ THA KDTM trong giai đoạn năm 2013-2015 tại Hà Nội 2.2 Bảng số liệu tổng số vụ kê biên, xử lý THA KDTM so với tổng số 49 vụ cưỡng chế THA KDTM trong giai đoạn năm 2013-2015 tại Hà Nội. 2.3 Bảng số liệu về tổng số tiền kê biên, xử lý THA KDTM so với 50 tổng số tiền cưỡng chế THA KDTM giai đoạn năm 2013-2015 tại Hà Nội.
6. MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 CHƢƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ KÊ BIÊN, XỬ LÝ TÀI SẢN CỦA NGƢỜI PHẢI THI HÀNH ÁN TRONG VỤ ÁN KINH DOANH THƢƠNG MẠI 6 1.1.Khái niệm biện pháp kê biên, xử lý tài sản của người phải thi hành án kinh doanh thương mại 6 1.2.Đặc điểm của biện pháp kê biên, xử lý tài sản của người phải thi hành án kinh doanh thương mại 11 1.3. Vai trò, ý nghĩa của biện pháp kê biên, xử lý tài sản 15 1.4. Các yếu tố bảo đảm hiệu quả hoạt động kê biên, xử lý tài sản trong thi hành án kinh doanh thương mại 18 CHƢƠNG 2: NỘI DUNG CÁC QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT HIỆN HÀNH VỀ KÊ BIÊN, XỬ LÝ TÀI SẢN CỦA NGƢỜI PHẢI THI HÀNH ÁN TRONG KINH DOANH THƢƠNG MẠI VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG TRONG THI HÀNH ÁN TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI 25 2.1. Nội dung các quy định pháp luật về kê biên, xử lý tài sản trong thi hành án kinh doanh thương mại 25 2.2. Những đặc điểm về kinh tế, xã hội của thành phố Hà Nội tác động trực tiếp đến việc kê biên, xử lý tài sản Thi hành án kinh doanh thương mại 45 2.3. Những kết quả đạt được trong công tác kê biên, xử lý tài sản của người phải thi hành án kinh doanh thương mại 48 CHƢƠNG 3: PHƢƠNG HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ KÊ BIÊN, XỬ LÝ TÀI SẢN CỦA NGƢỜI PHẢI THI HÀNH ÁN KINH DOANH THƢƠNG MẠI 66 3.1. Phương hướng hoàn thiện pháp luật kê biên, xử lý tài sản của người phải thi hành án kinh doanh thương mại 66 3.2. Giải pháp hoàn thiện pháp luật về kê biên, xử lý tài sản của người phải thi hành án kinh doanh thương mại 68 3.3. Nâng cao hiệu quả công tác kê biên, xử lý tài sản của người phải thi hành án Kinh doanh thương mại trên thực tế 71 KẾT LUẬN 75 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 77
7. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế sâu rộng hiện nay, các hoạt động kinh doanh thương mại (KDTM) diễn ra ngày càng đa dạng và phát triển. Do đó, việc xây dựng, hoàn thiện khung pháp lý vừa thông thoáng, vừa chặt chẽ để các chủ thể kinh doanh hoạt động thuận lợi đồng thời các cơ quan Nhà nước dễ dàng quản lý đã trở thành một yêu cầu cấp thiết. Trong đó cũng đặt ra yêu cầu hoàn thiện pháp luật thi hành án dân sự (THADS) nói chung và thi hành án KDTM nói riêng. THADS là hoạt động đảm bảo cho bản án, quyết định của Toà án, Trọng tài thương mại, Hội đồng xử lý vụ việc cạnh tranh được chấp hành, góp phần bảo đảm tính nghiêm minh của pháp luật, quyền và lợi ích hợp pháp của Nhà nước, tổ chức và công dân, bảo đảm nguyên tắc pháp chế trong quá trình xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền Xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Chính vì vậy, Điều 106 Hiến pháp năm 2013 quy định “ Bản án, quyết định của Tòa án nhân dân có hiệu lực pháp luật phải được các cơ quan, tổ chức cá nhân tôn trọng; cơ quan, tổ chức, cá nhân hữu quan phải nghiêm chỉnh chấp hành”. Với việc thông qua Luật THADS 2008 và các văn bản quy phạm pháp luật về lĩnh vực THADS đã thể chế hóa các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước, đánh dấu mốc lịch sử quan trọng đối với công tác THADS ở nước ta, tạo sự chuyển biến tích cực, đạt được những kết quả khả quan và góp phần giữ vững ổn định chính trị, an toàn xã hội; đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của Nhà nước, tổ chức và công dân. Trong quá trình THADS, các bên đương sự có quyền tự định đoạt, thoả thuận với nhau nhằm thực hiện các quyền, nghĩa vụ dân sự theo bản án, quyết định của Tòa án nhưng khi người phải thi hành án đã được giải thích, thuyết phục, mặc dù có điều kiện thi hành án mà tìm mọi cách trì hoãn, trốn tránh nghĩa vụ, không tự nguyện thi hành thì buộc cơ quan thi hành án phải tổ chức cưỡng chế để thi hành án. Tuy nhiên, trong thời gian qua, thực tiễn áp dụng Luật THADS và các văn bản quy 1
8. phạm pháp luật liên quan về thi hành án, nhất là trong việc áp dụng biện pháp cưỡng chế THADS nói chung và kê biên, xử lý tài sản nói riêng đã bộc lộc nhiều bất cập, vướng mắc do nhiều nguyên nhân khác nhau gây cản trở cho việc hành thi hành án và tạo ra nhiều dư luận, gây bức xúc trong xã hội. Trong các biện pháp cưỡng chế THADS theo Luật THADS được sửa đổi bổ sung năm 2014, biện pháp cưỡng chế kê biên, xử lý tài sản vẫn còn có nhiều vướng mắc khi thi hành, đặc biệt là trong lĩnh vực THA KDTM. Vấn đề cần đặt ra là việc tìm hiểu, phân tích biện pháp kê biên, xử lý tài sản để THA KDTM nhằm làm sáng tỏ bản chất pháp lý, chỉ ra những khó khăn vướng mắc trong thực tiễn áp dụng. Từ đó đưa ra những đề xuất, giải pháp đảm bảo hiệu quả của biện pháp cưỡng chế kê biên, xử lý tài sản của người phải thi hành án là cần thiết, góp phần tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật về THADS và nâng cao hiệu quả THADS trong thực tiễn, tạo tiền đề cho hoạt động KDTM được phát triển. Vì vậy, tác giả đã mạnh dạn chọn đề tài: “Kê biên, xử lý tài sản của ngƣời phải thi hành án trong vụ án kinh doanh thƣơng mại từ thực tiễn thành phố Hà Nội” làm đề tài luận văn thạc sĩ cho mình. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài THADS trong đó, hoạt động THA KDTM là một lĩnh vực phức tạp, nhạy cảm, ảnh hưởng lớn tới sự phát triển của nền kinh tế. Hoạt động kê biên, xử lý tài sản của người phải THA trong lĩnh vực này càng khó khăn, phức tạp hơn. Trước những đòi hỏi khách quan của việc hoàn thiện công tác THA KDTM, đã có khá nhiều công trình khoa học nghiên cứu về lĩnh vực này như: - Đề tài: “Cưỡng chế thi hành án dân sự, những vấn đề lý luận và thực tiễn” khoá luận tốt nghiệp của tác giả Dương Thu Hương, năm 2010. - Đề tài: “Biện pháp cưỡng chế, kê biên tài sản trong thi hành án dân sự” luận văn thạc sĩ luật học của tác giả Nguyễn Thanh Phong, năm 2011. - Đề tài: “Cưỡng chế kê biên, xử lý tài sản trong thi hành án dân sự - Một số vấn đề lý luận và thực tiễn” khoá luận tốt nghiệp của tác giả Trương Minh Anh, năm 2012. Các công trình trên đã có nội dung nghiên cứu xoay quanh các biện pháp 2
9. cưỡng chế tài sản THADS ở những góc độ, khía cạnh khác nhau. Ở một số công trình cũng đề cập đến vấn đề kê biên tài sản THA nhưng chưa có công trình nào nghiên cứu một cách chuyên sâu về biện pháp kê biên, xử lý tài sản của người phải THA trong lĩnh vực KDTM. Đặc biệt là, kể từ khi Luật THA được sửa đổi bổ sung cho đến nay chưa có một công trình khoa học nào nghiên cứu về lĩnh vực kê biên, xử lý tài sản THA mà phạm vi khoanh vùng lại là THA KDTM gắn với thực tiễn thực hiện tại địa bàn thành phố Hà Nội. Vì vậy, dựa trên tình hình thực tế công tác kê biên, xử lý tài sản THA KDTM tại Hà Nội, trên cơ sở tham khảo những tài liệu nghiên cứu nêu trên, tác giả hoàn thiện đề tài “Kê biên, xử lý tài sản của người phải thi hành án kinh doanh thương mại thực tiễn tại thành phố Hà Nội” của mình. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu Mục đích nghiên cứu của đề tài: trên cơ sở lý luận và thực tiễn áp dụng biện pháp kê biên, xử lý tài sản người phải THA KDTM trên địa bàn thành phố Hà Nội nhằm tìm ra các luận cứ khoa học và thực tiễn những bất cập trong quy định của pháp luật về biện pháp kê biên, xử lý tài sản THA KDTM để đưa ra những đề xuất, hướng giải quyết nhằm tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc, nâng cao hiệu quả công tác THA KDTM trên địa bàn thành phố Hà Nội nói riêng và Ngành THADS nói chung. Nhiệm vụ nghiên cứu được xác định trên những khía cạnh sau: - Làm rõ cơ sở lý luận về biện pháp kê biên, xử lý tài sản THADS, cụ thể hơn là những vấn đề chung về biện pháp kê biên, xử lý tài sản của người phải THA trong vụ án KDTM. - Đánh giá toàn diện thực trạng pháp luật về kê biên, xử lý tài sản của người phải THA trong vụ án KDTM, trên cơ sở so sánh với quy định của pháp luật trước đó, đồng thời phân tích những khó khăn, vướng mắc trong quá trình áp dụng gắn với thực tiễn áp dụng trên địa bàn thành phố Hà Nội. - Tìm ra những giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật kê biên, xử lý tài sản THA KDTM tại Hà Nội, từ đó hoàn thiện pháp luật thi hành án dân sự nói chung trên phạm vi cả nước. 3
10. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài: là những vấn đề lý luận, các quy định của pháp luật về biện pháp kê biên, xử lý tài sản THA KDTM và thực trạng áp dụng biện pháp kê biên, xử lý tài sản trong hoạt động THA KDTM qua thực tiễn thành phố Hà Nội hiện nay. Tuy vậy, do giới hạn của một luận văn, việc nghiên cứu chỉ tập trung vào những vấn đề cơ bản nhất như khái niệm, đặc điểm, ý nghĩa, của biện pháp kê biên, xử lý tài sản THA KDTM; nội dung các quy định của Luật THADS về biện pháp kê biên, xử lý tài sản THA KDTM và thực tiễn áp dụng biện pháp này. Phạm vi nghiên cứu về không gian: tập trung nghiên cứu nội dung các quy định của Luật THADS về biện kê biên, xử lý tài sản THADS và thực tiễn áp dụng trong phạm vi hoạt động của cơ quan THADS trên địa bàn Hà Nội gồm Cục THADS thành phố Hà Nội và 30 Chi cục THADS các quận, huyện, thị xã trực thuộc, không đề cập đến cơ quan THADS thuộc Bộ Quốc phòng và Phòng THADS quân khu Thủ đô. Phạm vi nghiên cứu về thời gian: Khóa luận nghiên cứu thực tiễn thực hiện biện pháp kê biên, xử lý tài sản THADS theo quy định của Luật THADS năm 2008 từ năm 2012 đến năm 2015. 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu Phương pháp luận: Luận văn vận dụng phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng, chủ nghĩa duy vật lịch sử, hệ thống các quan điểm, học thuyết Mác – Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh. Phương pháp nghiên cứu: sử dụng các phương pháp: phân tích, tổng hợp, thống kê, so sánh, lý thuyết hệ thống, quy nạp, diễn dịch, logic, lịch sử Các phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu được sử dụng kết hợp với nhau. Đồng thời, công trình nghiên cứu cũng kế thừa, phát triển các kết quả của các công trình nghiên cứu có liên quan đến nội dung đề tài nhằm làm rõ nội dung cơ bản của đề tài, bảo đảm tính khoa học và logic giữa các vấn đề chính của công trình nghiên cứu. 4
11. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Về lý luận: luận văn góp phần làm rõ thêm khái niệm, đặc điểm, ý nghĩa, nội dung của biện pháp kê biên, xử lý tài sản THA KDTM và cơ sở của việc quy định biện pháp này; luận văn đã phân tích, đánh giá đúng thực trạng các quy định của Luật THADS về kê biên tài sản THA KDTM và thực tiễn áp dụng quy định về kê biên, xử lý tài sản thực hiện ở thành phố Hà Nội. Về thực tiễn: từ những phân tích, đánh giá thực trạng, luận văn đề xuất được những kiến nghị, giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện những quy định của pháp luật về kê biên, xử lý tài sản THA KDTM và kinh nghiệm vận dụng những kiến nghị, giải pháp cụ thể đó vào thực tế nhằm nâng cao hiệu quả công tác THA KDTM tại thành phố Hà Nội nói riêng cũng như trong công tác THADS nói chung tại các địa phương trong cả nước. 7. Cơ cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, luận văn gồm 03 chương với các nội dung cơ bản: Chƣơng 1. Một số vấn đề lý luận về kê biên, xử lý tài sản của người phải thi hành án trong vụ án KDTM. Chƣơng 2. Nội dung các quy định pháp luật hiện hành về kê biên, xử lý tài sản của người phải thi hành án trong KDTM và thực tiễn áp dụng trong thi hành án trên địa bàn Thành phố Hà Nội. Chƣơng 3. Phương hướng và giải pháp nâng cao hiệu quả kê biên, xử lý tài sản của người phải thi hành án KDTM. 5
12. CHƢƠNG 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ KÊ BIÊN, XỬ LÝ TÀI SẢN CỦA NGƢỜI PHẢI THI HÀNH ÁN TRONG VỤ ÁN KINH DOANH THƢƠNG MẠI 1.1. Khái niệm biện pháp kê biên, xử lý tài sản của ngƣời phải thi hành án kinh doanh thƣơng mại 1.1.1. Khái niệm người phải thi hành án kinh doanh thương mại Thi hành án được hiểu là việc đưa các bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật để thi hành trên thực tế. Hoạt động thi hành án một mặt bảo đảm việc thực hiện quyền tư pháp của Nhà nước, mặt khác là công cụ hữu hiệu để khôi phục lại các quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức và công dân khi bị xâm hại. Theo khoản 3 Điều 3 Luật thi hành án “người phải thi hành án là cá nhân, cơ quan, tổ chức phải thực hiện nghĩa vụ trong bản án, quyết định được thi hành”. [36,tr.8] Người phải thi hành án KDTM là người phải thực hiện nghĩa vụ trong các bản án, quyết định trong lĩnh vực KDTM. THA KDTM cũng là một bộ phận của THA DS, mang những đặc điểm, tính chất của THADS. Nhìn chung vẫn có nhiều cách hiểu khác nhau về THADS, nhìn chung THADS là một hoạt động hành chính – tư pháp mang tính quyền lực nhà nước, do các cơ quan nhà nước có thẩm quyền thi hành theo trình tự thủ tục do pháp luật quy định, thông qua đó bản án, quyết định của cơ quan có thẩm quyền được thi hành trên thực tế. Thi hành án dân sự là một giai đoạn kế tiếp sau giai đoạn xét xử, có mối quan hệ mật thiết, đan xen với các giai đoạn tố tụng tại Tòa án trước đó. Giai đoạn THADS có thể bắt đầu ngay từ khi việc xét xử vụ án chưa kết thúc như việc thi hành các quyết định khẩn cấp tạm thời của Tòa án (Điều 130 Luật THADS) hoặc những bản án, quyết định của Tòa án cấp sơ thẩm được thi hành ngay như bản án, quyết định về cấp dưỡng, trả lương, trả công lao động, trợ cấp thôi việc, trợ cấp mất sức lao động hoặc bồi thường thiệt hại về tính mạng, sức khỏe, tổn thất về tinh thần, 6
13. nhận người lao động trở lại làm việc mặc dù có thể bị kháng cáo, kháng nghị (khoản 2 Điều 2 Luật THADS). Các cơ quan, tổ chức, công dân, trong phạm vi trách nhiệm của mình có nghĩa vụ chấp hành và phối hợp thực hiện để THADS đạt hiệu quả. Trong phạm vi điều chỉnh của Luật thi hành án dân sự số 26/2008/QH12 sửa đổi 2014 (Luật thi hành án dân sự) yếu tố "kinh doanh thương mại" chưa được thể hiện rõ (ngoài đối tượng là quyết định của trọng tài thương mại). Tuy nhiên, án KDTM là loại án có vị trí quan trọng trong lĩnh vực thi hành án, xuất phát từ tính chất và giá trị cần được thi hành án. Để xác định yếu tố "kinh doanh thương mại" cần xem xét các quy định của pháp luật liên quan. Theo Khoản 1 Điều 3 Luật Thương mại 2005 "hoạt động thương mại là hoạt động nhằm mục đích sinh lợi nhuận, bao gồm mua bán hàng hóa, cung ứng dịch vụ, đầu tư, xúc tiến thương mại và các hoạt động nhằm mục đích sinh lợi khác"[30]. Ngày nay xã hội ngày càng phát triển thì các hoạt động nhằm mục đích sinh lợi nhuận càng nhiều, các hoạt động kinh doanh thương mại ngày càng đa dạng và phong phú, cũng vì vậy các tranh chấp, các vụ viêc liên quan đến hoạt động kinh doanh thương mại xảy ra nhiều hơn. Theo Điều 29 Bộ luật tố tụng dân sự năm 2004 [28], những tranh chấp về kinh doanh, thương mại thuộc thẩm quyền giải quyết của Toà án gồm có: (1) Tranh chấp phát sinh trong hoạt động kinh doanh, thương mại giữa cá nhân, tổ chức có đăng ký kinh doanh với nhau và đều có mục đích lợi nhuận, bao gồm: (i) Mua bán hàng hoá; (ii) Cung ứng dịch vụ; (iii) Phân phối; (iv) Đại diện, đại lý; (v) Ký gửi; (vi) Thuê, cho thuê, thuê mua; (vii) Xây dựng; (viii) Tư vấn, kỹ thuật; (ix) Vận chuyển hàng hoá, hành khách bằng đường sắt, đường bộ, đường thuỷ nội địa; (x) Vận chuyển hàng hoá, hành khách bằng đường hàng không, đường biển; (xi) Mua bán cổ phiếu, trái phiếu và giấy tờ có giá khác; (xii) Đầu tư, tài chính, ngân hàng; (xiii) Bảo hiểm; (xiv) Thăm dò, khai thác; (2) Tranh chấp về quyền sở hữu trí tuệ, chuyển giao công nghệ giữa cá nhân, tổ chức với nhau và đều có mục đích lợi nhuận; 7
14. (3) Tranh chấp giữa công ty với các thành viên của công ty, giữa các thành viên của công ty với nhau liên quan đến việc thành lập, hoạt động, giải thể, sáp nhập, hợp nhất, chia, tách, chuyển đổi hình thức tổ chức của công ty; (4) Các tranh chấp khác về kinh doanh, thương mại mà pháp luật có quy định. Bên cạnh đó, Điều 30 Bộ luật tố tụng dân sự năm 2004 cũng quy định những yêu cầu về kinh doanh, thương mại thuộc thẩm quyền giải quyết của Toà án, bao gồm: (1) Yêu cầu liên quan đến việc Trọng tài thương mại Việt Nam giải quyết các vụ tranh chấp theo quy định của pháp luật về Trọng tài thương mại; (2) Yêu cầu công nhận và cho thi hành tại Việt Nam bản án, quyết định kinh doanh, thương mại của Toà án nước ngoài hoặc không công nhận bản án, quyết định kinh doanh, thương mại của Toà án nước ngoài mà không có yêu cầu thi hành tại Việt Nam; (3) Yêu cầu công nhận và cho thi hành tại Việt Nam quyết định kinh doanh, thương mại của Trọng tài nước ngoài; (4) Các yêu cầu khác về kinh doanh, thương mại mà pháp luật có quy định. Cần hiểu rằng bản án, quyết định dân sự được đề cập trong Luật thi hành án dân sự là bao hàm cả bản án, quyết định về kinh doanh, thương mại. Do tính chất tương đồng giữa vụ án và việc dân sự với vụ án và việc kinh doanh, thương mại nên pháp luật THADS không tách bạch giữa pháp luật THADS với pháp luật THA KDTM. Những quy định của pháp luật THADS cũng chính là các quy định của pháp luật THA KDTM. Do đó, không tồn tại một hệ thống pháp luật THA KDTM chuyên biệt, độc lập so với hệ thống pháp luật thi hành án dân sự nói chung. Như vậy, thi hành án kinh doanh thương mại là hoạt động hành chính - tư pháp, do các cơ quan nhà nước có thẩm quyền tiến hành theo trình tự, thủ tục do pháp luật quy định nhằm bảo đảm thi hành phần tài sản, lợi ích của các bên trong bản án, quyết định của Tòa án trong vụ án kinh doanh thương mại. Từ các khái niệm liên quan, ta có thể hiểu kê biên, xử lý tài sản của người phải thi hành án KDTM là biện pháp cưỡng chế THA, theo đó, CHV ghi lại lần lượt tài sản là vật, tiền, giấy tờ có giá và các quyền tài sản của người phải thi hành án 8
15. KDTM làm cơ sở cho việc tiến hành giải quyết tài sản đã kê biên (như định giá, bán tài sản ) nhằm thi hành nghĩa vụ trả tiền của người phải thi hành án theo bản án, quyết định của Tòa án và các quyết định khác về KDTM theo quy định của pháp luật. 1.1.2. Khái niệm biện pháp kê biên tài sản: Hiện nay, Luật THADS 2008 đã được sửa đổi, bổ sung năm 2014 không quy định khái niệm thế nào là kê biên tài sản, mà chỉ liệt kê các tài sản kê biên trong thi hành án. Trong các từ điển khác nhau hiện có rất nhiều cách hiểu và giải thích khác nhau về khái niệm cưỡng chế “kê biên tài sản”. Trong Từ điển tiếng Việt thông dụng của Nhà xuất bản Giáo dục năm 1996 đã định nghĩa từ “kê” là “viết lần lượt từng tên, từng thứ một”, và từ “biên” là “ghi, chép lại”. Theo đó, có thể hiểu “kê biên” là từ ghép Hán – Việt được hiểu là ghi lại lần lượt từng tên, từng thứ một. Điều 163 Bộ Luật dân sự năm 2005 quy định “Tài sản bao gồm vật, tiền, giấy tờ có giá và các quyền tài sản”. Như vậy, lắp ghép các cụm từ lại với nhau thì kê biên tài sản là việc ghi lại lần lượt từng tài sản là vật, tiền, giấy tờ có giá và các quyền tài sản. Trong Từ điển giải thích luật học của trường Đại học Luật Hà Nội năm 1999 có định nghĩa “Kê biên tài sản là việc ghi lại từng tài sản, cấm việc tẩu tán, phá hủy để đảm bảo cho việc xét xử và thi hành án”. Về phương diện pháp lý, thì biện pháp kê biên cùng với xử lý tài sản của người phải thi hành án, kể cả tài sản đang do người thứ ba giữ là một trong những biện pháp cưỡng chế được quy định tại Điều 71 Luật THADS. Đây là biện pháp cưỡng chế được áp dụng phổ biến nhất trong các biện pháp cưỡng chế thi hành án [36,tr.82]. Biện pháp này gồm ba giai đoạn kế tiếp nhau, đó là giai đoạn kê biên tài sản, định giá tài sản và bán tài sản đã kê biên. Thực tế, hoạt động kê biên, xử lý tài sản của người phải thi hành án rất phức tạp, đòi hỏi CHV phải nghiên cứu kỹ các quy định pháp luật về THADS và các quy định pháp luật có liên quan như: Pháp luật doanh nghiệp, thương mại, dân sự, đất đai, nhà ở nhằm hạn chế các sai sót trong quá trình tác nghiệp. 9
16. Như vậy, biện pháp kê biên tài sản trong THA KDTM được hiểu là việc CHV ghi lại lần lượt tài sản là vật, tiền, giấy tờ có giá và các quyền tài sản của người phải thi hành án KDTM làm cơ sở cho việc xử lý tài sản đã kê biên nhằm thi hành nghĩa vụ trả tiền theo bản án, quyết định của Tòa án và các quyết định khác theo quy định của pháp luật được áp dụng trong trường hợp người phải thi hành án có điều kiên thi hành mà không tự nguyện thi hành trong thời hạn do pháp luật quy định hoặc trong trường hợp cần ngăn chặn người phải thi hành án có hành vi hủy hoại, tẩu bán hoặc trốn tránh nghĩa vụ thi hành án. Như vậy, kê biên tài sản THA KDTM chính là việc hạn chế quyền định đoạt về tài sản của người phải THA KDTM nhằm bảo đảm hoạt động THA. 1.1.3. Khái niệm biện pháp xử lý tài sản thi hành án của người phải thi hành án Khác với khái niệm kê biên, mặc dù không đươc ghi nhận trong Luật thi hành án như thế nào nhưng được nhắc đi nhắc lại nhiều lần, được hiểu rộng rãi qua quy định tại các điều luật. Riêng khái niệm xử lý, không được Luật thi hành án ghi nhận cụ thể là như thế nào mà chỉ được hiểu qua các hoạt động của cơ quan thi hành án, mà hoạt động bán đấu giá là một biện pháp xử lý điển hình. Theo từ điển Tiếng Việt “xử lý” có nghĩa là cách thức, phương pháp giải quyết theo một trình tự nhất định sao cho hợp lý, đây cũng là cách hiểu phổ biến tồn tại hiện nay. Xét ở góc độ pháp lý, “xử lý” là biện pháp giải quyết, tiến hành của cơ quan có thẩm quyền đối với những hành vi vi phạm, không đúng quy định của người vi phạm. Thực tế, trong các văn bản pháp luật, khái niệm kê biên và xử lý tài sản luôn đi kèm với nhau. Theo đó, kê biên là giai đoạn đầu tiên làm tiền đề, cơ sở cho việc đưa ra xử lý, xem xét tài sản của người phải thi hành án. Các hoạt động khi tiến hành xử lý tài sản thi hành án bao gồm bán tài sản thi hành án thông qua đấu giá hoặc không đấu giá, giao tài sản thi hành án cho người được thi hành án, hoặc trả lại tài sản đó cho người phải thi hành án. 10
17. Như vậy, “xử lý” tài sản là việc cơ quan, cá nhân có thẩm quyền tiến hành xem xét, giải quyết vấn đề tài sản của người có hành vi vi phạm theo một trình tự nhất định nhằm bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng của các chủ thể. Một khái niệm nữa cần được nghiên cứu trong đề tài này, là khái niệm tài sản của người phải thi hành án. Khái niệm tài sản đã được nêu cụ thể tại Điều 163 Bộ Luật Dân sự, tuy nhiên, không phải mọi tài sản thi hành án đều là tài sản của người phải thi hành án, mà tài sản đó có thể là của người thứ ba, người bảo lãnh, thế chấp [28] trong đề tài này tác giả không phân tích toàn bộ tài sản để thi hành án, mà chỉ đề cập đến tài sản của chính người phải thi hành án, còn những tài sản của người thứ ba, các tài sản không phải của người phải thi hành án thì không đề cập đến. 1.2. Đặc điểm của biện pháp kê biên, xử lý tài sản của ngƣời phải thi hành án kinh doanh thƣơng mại Vì biện pháp kê biên, xử lý tài sản của người phải THA KDTM, kể cả tài sản đang do người thứ ba giữ là một trong những biện pháp cưỡng chế THADS nên kê biên, xử lý tài sản của người phải THA KDTM cũng có những đặc điểm chung của biện pháp cưỡng chế THADS như: Thể hiện quyền năng đặc biệt và được đảm bảo thực hiện bằng sức mạnh của Nhà nước thông qua các cơ quan nhà nước có thẩm quyền; Được tiến hành theo trình tự nhất định; áp dụng trong trường hợp người phải thi hành án đã hết thời gian tự nguyện thi hành; Người phải thi hành án bị cưỡng chế thi hành án ngoài bị buộc phải thực hiện nghĩa vụ trong bản án, quyết định của Tòa án còn phải chịu mọi chi phí cho việc cưỡng chế thi hành án; Biện pháp cưỡng chế thi hành án không chỉ có hiệu lực với người phải thi hành án mà còn có hiệu lực đối với các cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan đến việc thi hành án. Vì vậy, tác giả chỉ đi vào phân tích một số đặc điểm chung của biện pháp cưỡng chế thi hành án dân sự. 11
18. 1.2.1. Đặc điểm chung: Thứ nhất, cưỡng chế, kê biên thi hành án thể hiện sức mạnh của bộ máy Nhà nước, được đảm bảo thực thi bằng quyền lực Nhà nước thông qua các cơ quan nhà nước có thẩm quyền Cưỡng chế thi hành án dân sự nói chung, kê biên, xử lý tài sản nói riêng là hoạt động thực hiện quyền lực Nhà nước, được đảm bảo thực hiện bằng sức mạnh của Nhà nước. Khi một bản án, quyết định được đưa ra thi hành, người phải thi hành án có quyền tự nguyện thi hành án trong thời hạn được ấn định. Hết thời hạn đó, nếu người phải thi hành án vẫn không tự nguyện thi hành án bản án thì CHV sẽ áp dụng biện pháp cưỡng chế thi hành án, tức là tước đi quyền tự định đoạt tài sản của người phải thi hành án. Quyền định đoạt là một trong những nội dung của quyền sở hữu. Chỉ có chủ sở hữu của ta mới được phép định đoạt tài sản. Những người không phải chủ sở hữu chỉ có quyền này khi được chủ sở hữu ủy quyền hoặc theo pháp luật quy định, nhưng phải phù hợp với ý chí, lợi ích của chủ sở hữu. Điều đó có nghĩa là: khi bị áp dụng biện pháp cưỡng chế kê biên tài sản, người phải thi hành án sẽ bị mất đi quyền định đoạt tài sản do chính mình sở hữu; dù người phải thi hành án có muốn hay không, thì CHV vẫn sẽ tiến hành cưỡng chế theo luật định. Và nếu người phải thi hành án có hành vi chống đối, CHV có quyền dùng sức mạnh nhà nước (phạt hành chính, khởi tố vụ án hình sự) để bắt buộc người phải thi hành án tuân thủ và thi hành. Không chỉ có người phải thi hành án, các cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan khác cũng phải tôn trọng các bản án, quyết định của Tòa án nhân danh Nhà nước. Thứ hai, hoạt động cưỡng chế kê biên, xử lý tài sản trong thi hành án dân sự phải tuân thủ những trình tự, thủ tục chặt chẽ theo quy định của pháp luật. Khi tiến hành cưỡng chế, CHV phải tuân thủ các trình tự, thủ tục mà pháp luật quy định. Xuất phát từ tính chất nhạy cảm, phức tạp, tầm quan trọng cũng như ảnh hưởng đến quyền lợi của đương sự, Luật thi hành án dân sự và các văn bản hướng dẫn thi hành quy định hết sức chặt chẽ về điều kiện, trình tự, thủ tục áp dụng các biện pháp cưỡng chế. Tránh tình trạng cưỡng chế một cách bừa bãi, gây ảnh 12
19. hưởng nghiêm trọng đến quyền và lợi ích hợp pháp của Nhà nước và công dân, gây mất lòng tin của nhân dân đối với cơ quan Nhà nước và ảnh hưởng đến an ninh, trật tự xã hội chung. Trình tự, thủ tục của hoạt động cưỡng chế gồm có xác minh điều kiện để thi hành án, ra quyết định kê biên, xử lý tài sản và tiến hành kê biên, xử lý tài sản. Việc tuân theo các trình tự này đảm bảo tính dân chủ, quyền lực thuộc về nhân dân, làm cho kết quả của hoạt động thi hành án dân sự là thực thi có hiệu quả các bản án quyết định của Tòa án. Sự vi phạm các nguyên tắc, trình tự, thủ tục thi hành án dân sự được pháp luật quy định, trong đa số trường hợp, đều dẫn đến sai lầm trầm trọng, làm phức tạp quá trình thi hành án, gây tốn kém kinh phí, không kịp thời hoặc không bảo đảm được lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, dẫn đến khiếu kiện bức xúc, kéo dài. Mặt khác, do cơ quan thi hành án là một bộ phận trong bộ máy nhà nước nên hoạt động thi hành án trongmột quá trình thi hành án đều phải tuân theo nguyên tắc tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước nói chung và điều đó chứng tỏ sự diễn biến và phát triển của hoạt động thi hành án dân sự chịu sự điều chỉnh chung của hệ thống pháp luật. Thứ ba, Biện pháp cưỡng chế, kê biên tài sản chỉ được CHV áp dụng khi người phải thi hành án không tự nguyện thực hiện nghĩa vụ thi hành án, buộc người phải thi hành án thực hiện nghĩa vụ theo nội dung bản án, quyết định cơ quan có thẩm quyền. Theo quy định tại Khoản 2 Điều 9 Luật thi hành án thì “người phải thi hành án có điều kiện thi hành án mà không tự nguyện thi hành thì bị cưỡng chế thi hành án”[36,tr.15]. Với tinh thần đề cao sự dân chủ, tự nguyện của người phải thi hành án, pháp luật đã có quy định rõ ràng, chỉ đến khi hết thời gian tự nguyện thi hành, mà người phải thi hành án vẫn cố tình chây ỳ, không thực hiện trách nhiệm của mình, thì cơ quan thi hành án mới được phép áp dụng các biện pháp cưỡng chế, trong đó có kê biên, xử lý tài sản. Thẩm quyền áp dụng biện pháp này thuộc về CHV được phân công giải quyết vụ việc đó, nhằm đảm bảo việc sử dụng pháp luật một cách rõ ràng, tránh lạm quyền. Ngoài các đặc điểm chung nêu trên, kê biên, xử lý tài sản trong THADS còn 13
20. có một số đặc điểm riêng, thể hiện nét đặc thù của biện pháp này. 1.2.2. Đặc điểm riêng của biện pháp kê biên, xử lý tài sản trong thi hành án kinh doanh thương mại Thứ nhất, kê biên, xử lý tài sản là biện pháp cưỡng chế được áp dụng nhằm tạo cơ sở để người phải thi hành án thi hành nghĩa vụ trả tiền. Theo quy định của pháp luật, hiện nay có rất nhiều biện pháp cưỡng chế khác nhau, các biện pháp sẽ được áp dụng cho phù hợp với từng trường hợp phải thi hành án cụ thể. Nghĩa vụ trả tiền của người phải thi hành án phát sinh khi có bản án, quyết định của Tòa án có hiệu lực pháp luật. Biện pháp cưỡng chế kê biên, xử lý tài sản được áp dụng khi người phải thi hành án có nghĩa vụ thi hành liên quan đến tiền, người đó có điều kiện thi hành án nhưng lại cố tình không thực hiện trong thời gian tự nguyện thi hành án. Do đó, cơ quan thi hành án tiến hành việc kê biên nhằm liệt kê, xác định giá trị các tài sản hoặc cần ngăn chặn việc tẩu tán hủy hoại tài sản của người phải thi hành nghĩa vụ đối với người được thi hành án. Tuy nhiên, việc kê biên tài sản mới chỉ dừng ở việc hạn chế chế quyền của người phải thi hành hoặc người có quyền lợi nghĩa vụ liên quan. Biện pháp xử lý thể hiện tính chất nghiêm khắc hơn khi cơ quan thi hành án, dựa trên kết quả của hoạt động kê biên để tiến hành bán tài sản, giao tài sản cho người được thi hành án không phụ thuộc vào mong muốn, ý chí chủ quan của người phải thi hành án. Thứ hai, đối tượng của biện pháp kê biên, xử lý tài sản là vật (động sản, bất động sản) hoặc các quyền tài sản khác. Đối tượng của biện pháp kê biên, xử lý tài sản của người phải thi hành án khác với đối tượng của các biện pháp cưỡng chế khác. Cụ thể như: Biện pháp khấu trừ tiền vào tài khoản, trừ vào thu nhập của người phải thi hành án có đối tượng là tiền, giấy tờ có giá; biện pháp buộc giao quyền tài sản, giấy tờ, buộc người phải thi hành án thực hiện hoặc không được thực hiện công việc nhất định là công việc; biện pháp khai thác tài sản của người phải thi hành án có đối tượng là tài sản cần phải và có thể khai thác để thi hành án. Trong khi đó, đối tượng của biện pháp kê biên, xử 14