Luận văn Kê biên tài sản trong thi hành án dân sự từ thực tiễn tỉnh Quảng Ngãi

Nội dung text: Luận văn Kê biên tài sản trong thi hành án dân sự từ thực tiễn tỉnh Quảng Ngãi

1. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI HOÀNG MINH HỤÊ KÊ BIÊN TÀI SẢN TRONG THI HÀNH ÁN DÂN SỰ TỪ THỰC TIỄN TỈNH QUẢNG NGÃI Chuyên ngành : Luật Kinh tế Mã số : 60.38.01.07 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. TRẦN MINH ĐỨC HÀ NỘI, năm 2016
2. LỜI CAM ĐOAN Bản thân Tôi xin cam đoan số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn nay là hoàn toàn trung thực và không trùng lặp với các luận văn khác trong cùng lĩnh vực. Các thông tin, tài liệu trình bày trong luận văn đã được ghi rõ nguồn gốc. Luận văn này là công trình nghiên cứu của cá nhân tôi. Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về lời cam đoan này./. Tác giả luận văn Hoàng Minh Huệ
3. MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 CHƢƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ KÊ BIÊN TÀI SẢN TRONG THI HÀNH ÁN DÂN SỰ 6 1.1. Khái niệm, đặc điểm và vai trò của kê biên tài sản trong thi hành án dân sự 6 1.2. Phân Loại kê biên tài sản trong thi hành án dân sự 10 1.3. Nội dung của Pháp luật về kê biên tài sản trong thi hành án dân sự 23 1.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến kê biên tài sản trong thi hành án dân sự 33 Kết luận Chương 1 35 CHƢƠNG 2. THỰC TRẠNG KÊ BIÊN TÀI SẢN TRONG THI HÀNH ÁN DÂN SỰ TẠI TỈNH QUẢNG NGÃI 37 2.1. Thực trạng pháp luật về kê biên tài sản trong thi hành án dân sự 37 2.2. Thực tiễn áp dụng pháp luật về kê biên tài sản trong thi hành án dân sự ở tỉnh Quảng Ngãi 46 2.3. Tình hình kê biên tài sản trong thi hành án dân sự tại tỉnh Quảng Ngãi . 47 2.4. Nh ng ưu điểm và hạn chế b t cập về kê biên tài sản trong thi hành án dân sự tại tỉnh Quảng Ngãi. 54 Kết luận Chương 2 58 CHƢƠNG 3. PHƢƠNG HƢỚNG VÀ CÁC GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT, NÂNG CAO HIỆU QUẢ ÁP DỤNG PHÁP LUẬT VỀ KÊ BIÊN TÀI SẢN TRONG THI HÀNH ÁN DÂN SỰ TỪ THỰC TIỄN TỈNH QUẢNG NGÃI 60 3.1. Nhu c u hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về kê biên tài sản trong thi hành án dân sự t thực tiễn tỉnh Quảng Ngãi 60
4. 3.2. Phương hướng hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả áp dụng Pháp luật về kê biên tài sản trong thi hành án dân sự t thực tiễn tỉnh Quảng Ngãi 64 3.3. Các giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật kê biên tài sản trong thi hành án dân sự t thực tiễn tỉnh Quảng Ngãi 66 Kết luận Chương 3 75 K T LUẬN 76 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
5. DANH MỤC CÁC TỪ VI T TẮT BA : Bản án CHV : Ch p hành viên CN : Công nghiệp CCĐKTHA : Chưa có điều kiện thi hành án DV : Dịch vụ KCN : Khu công nghiệp QĐ : Quyết định QSDĐ : Quyền sử dụng đ t THADS : Thi hành án dân sự THA : Thi hành án TM : Thương mại TTCN : Tiểu thủ công nghiệp
6. DANH MỤC CÁC BẢNG Số hiệu Tên bảng Trang bảng Kết quả áp dụng biện pháp kê biên tài sản về việc trong 2.1. thi hành án dân sự t thực tiển tỉnh Quảng Ngãi t năm 49 2011-2015 Kết quả áp dụng biện pháp kê biên tài sản về tiền trong 2.2. trong thi hành án dân sự t thực tiển tỉnh Quảng Ngãi t 50 năm 2011-2015 Các loại kê biên tài sản trong thi hành án dân sự t thực 2.3. 52 tiển tỉnh Quảng Ngãi t năm 2011-2015 Ngân sách Nhà nước c p cho việc kê biên t năm 2011- 2.4. 53 2015
7. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Bản án, quyết định của Tòa án nhân danh Nhà nước khi được ch p hành nghiêm chỉnh có tác động trực tiếp đến lòng tin của nhân dân đối với pháp luật. Vì vậy, hoạt động thi hành án có một ý nghĩa vô cùng quan trọng trong việc gi v ng kỷ cương phép nước, củng cố pháp chế và trật tự pháp luật xã hội chủ nghĩa, đảm bảo cho quyền lực tư pháp được thực thi trên thực tế, tại Điều 106, Hiếp pháp năm 2013 khẳng định: “Bản án, quyết định của Toà án nhân dân có hiệu lực pháp luật phải được cơ quan, tổ chức, cá nhân tôn trọng; cơ quan, tổ chức, cá nhân h u quan phải nghiêm chỉnh ch p hành”. Thi hành án dân sự là một hoạt động đã, đang và sẽ là “v n đề nóng” của xã hội, do đó đòi hỏi các ngành, các c p c n phải có sự chỉ đạo sâu sát, kịp thời để tìm ra giải pháp đúng đắn cho lĩnh vực còn gặp nhiều trắc trở này. T m quan trọng của hoạt động thi hành án còn được thể hiện trong Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/6/2005 của Bộ chính trị về Chiến lược Cải cách tư pháp đến năm 2020 như sau: “xây dựng cơ chế đảm bảo mọi bản án của Tòa án có hiệu lực pháp luật phải được thi hành, các cơ quan hành chính vi phạm bị xử lý theo phán quyết của Tòa án phải nghiêm chỉnh ch p hành”. Trong các biện pháp cưỡng chế mà Luật thi hành án dân sự 2008 được sửa đổi, bổ sung năm 2014 thì biện pháp kê biên tài sản là phức tạp và thường gặp khó khăn nh t khi áp dụng. Việc ban hành Luật thi hành án dân sự - Một văn bản chuyên ngành có giá trị pháp lý cao với cơ chế mới và chặt chẽ cho th y công tác thi hành án dân sự đã d n đi vào lề lối. Thể hiện tính răn đe và nghiêm minh của pháp luật. Tuy nhiên bên cạnh các kết quả đạt được v n đề áp dụng biện pháp kê biên tài sản t thực tiễn tỉnh Quảng Ngãi vẫn còn nh ng khó khăn vướng mắc, b t cập nh t định, như nhiều bản án, quyết định có hiệu lực pháp luật nhưng chậm tổ chức thi hành; 1
8. việc áp dụng biện pháp cưỡng chế kê biên tài sản còn tồn tại , các nguyên nhân chủ quan và khách quan liên quan đến v n đề này có thể xu t phát t nh ng b t cập của pháp luật về kê biên tài sản. Hay công tác phối hợp kê biên tài sản còn chưa được chính quyền địa phương chú trọng; điều kiện làm việc, chế độ đãi ngộ đối với cán bộ, công chức ngành thi hành án dân sự chưa được quan tâm tốt. Vì nh ng lý do trên việc chọn lựa đề tài “Kê biên tài sản trong thi hành án dân sự từ thực tiễn tỉnh Quảng Ngãi” để làm luận văn Thạc sĩ Luật kinh tế của mình là c p thiết và có ý nghĩa thực tiễn. 2. Tình hình nghiên cứu của đề tài Các biện pháp cưỡng chế THADS trong đó có biện pháp kê biên tài sản, nội dung của luận văn có liên quan đến nhiều công trình nghiên cứu, nhưng c n quan tâm chú trọng đến các công trình bài viết sau: - Luận văn Tiến sỹ Luật học, Học viện Chính trị - Hành chính quốc gia Hồ Chí Minh. “Hoàn thiện pháp luật THADS ở Việt Nam hiện nay” của tác giả Nguyễn Thanh Thủy. - Luận văn thạc sĩ luật học, Học viện Chính trị - Hành chính Quốc gia Hồ Chí Minh, “Thực hiện pháp luật về THADS ở tỉnh BR-VT” tác giả Lại Anh Thắng - Luận văn thạc sĩ Luật học, trường Đại học luật Hà Nội, “ Đổi mới thủ tục thi hành án dân sự Việt Nam”, Lê Anh Tu n - Luận văn thạc sĩ luật học, Học viện Khoa học xã hội. “Áp dụng biện pháp cưỡng chế kê biên tài sản nhằm thi hành các bản án, quyết định của tòa án qua thực tiễn thực hiện tại tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu” của tác giả Châu Vũ Các công trình nghiên cứu khoa học trên đã làm sáng tỏ một số v n đề lý luận về THADS nói chung, kê biên thi hành án nói riêng nhưng chưa có đề tài nào nghiên cứu dưới góc độ lý luận và thực tiễn kê biên tài sản gắn với địa 2
9. bàn tỉnh Quảng Ngãi. Vì vậy, dựa trên nền nh ng kiến thức của các đề tài nêu trên, việc nghiên cứu chuyên sâu về áp dụng biện pháp kê biên tài sản trong thi hành án dân sự t thực tiễn tỉnh Quảng Ngãi là c n thiết, không trùng lặp với các công trình đã công bố. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Mục đích của đề tài làm rõ các v n đề lý luận và thực tiễn cho việc đưa ra các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác kê biên tài sản trong thi hành án dân sự t thực tiễn tỉnh Quảng Ngãi trong giai đoạn hiện nay. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Làm rõ nhĩng cơ sở lý luận về thi hành án và kê biên tài sản trong thi hành án dân sự. - Phân tích về pháp luật kê biên tài sản trong thi hành án dân sự, thực tiễn thi hành án dân sự và tìm ra nguyên nhân của thực trạng đó. - Đưa ra nh ng giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả kê biên tài sản trong thi hành án dân sự. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Trong khuân khổ luận văn thạc sĩ luật học, tôi tập trung nguyên cứu cở sở lý luận và thực tiễn về kê biên tài sản trong thi hành án dân sự, t đó rút ra nh ng giải pháp hoàn thiện pháp luật thi hành án dân sự nhằm nâng cao hiệu quả về kê biên tài sản trong thi hành án dân sự tại địa phương tỉnh Quảng Ngãi. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Đề tài chỉ giới hạn phạm vi nghiên cứu đối với vụ việc mà Ch p hành viên phải áp dụng biện pháp kê biên tài sản dựa vào Luật thi hành án dân sự 2008 (được sửa đổ, bổ sung năm 2014, và văn bản hướng dẫn thi hành tại tỉnh Quảng Ngãi. 3
10. Thời gian nghiên cứu trong phạm vi t 2011 -2015. 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận: Dựa trên nền tảng phương pháp luận nghiên cứu khoa học duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của Chủ nghĩa Mác – Lênin, đường lối của Đảng, luật pháp của Nhà nước, vận dụng cách tiếp cận đa ngành, liên ngành và luận văn triệt để vận dụng phương pháp nghiên cứu kê biên tài sản để thi hành án dân sự. 5.2. Phương pháp nghiên cứu: Phương pháp phân tích phương pháp so sánh đối chiếu, phương pháp liệt kê, thống kê, sử dụng các trang web để tìm kiếm tài liệu. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn 6.1. Ý nghĩa lý luận: Luận văn đã đặt ra và luận giải một số quan điểm cơ quản về khái niệm kê biên tài sản trong thi hành án dân sự, tìm hiểu đặc điểm, bản ch t của kê biên tài sản trong thi hành án dân sự, góp ph n bổ sung làm phong phú thêm cho hoạt động nghiên cứu khoa học về pháp luật thi hành án dân sự t tỉnh Quảng Ngãi. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn: T việc đánh giá thực trạng pháp luật kê biên tài sản trong thi hành án dân sự, tác giả đã đưa ra được nh ng b t cập c n sửa đổi, bổ sung nhằm hoàn thiện hệ thống pháp luật thi hành án dân sự. T việc đánh giá thực tiễn kê biên tài sản trong thi hành án dân sự, tác giả đã phân tích nh ng nguyên nhân và đưa ra nh ng giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả kê biên tài sản trong thi hành án dân sự t tỉnh Quảng Ngãi. 7. Cơ cấu của luận văn Ngoài ph n mở đ u, kết luận và danh mục tài liệu luận văn này có kết c u 03 Chương. Chương 1. Nh ng v n đề lý luận về kê biên tài sản trong thi hành án dân sự. 4
11. Chương 2. Thực trạng kê biên tài sản trong thi hành án dân sự tại tỉnh Quảng Ngãi. Chương 3. Phương hướng và các giải pháp hoàn thiện pháp luật, nâng cao hiệu quả áp dụng Pháp luật về kê biên tài sản trong thi hành án dân sự t thực tiễn tỉnh Quảng Ngãi. 5
12. CHƢƠNG 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ KÊ BIÊN TÀI SẢN TRONG THI HÀNH ÁN DÂN SỰ 1.1. Khái niệm, đặc điểm và vai trò của kê biên tài sản trong thi hành án dân sự * Khái niệm kê biên tài sản Có r t nhiều cách hiểu về kê biên chẳng hạn như theo t điển bách khoa toàn thư thì [kê biên là cưỡng chế của Nhà nước đối với tài sản của người vi phạm pháp luật. Kê biên tài sản trong thi hành án là một trong nh ng biện pháp cưỡng chế và CHV có quyền áp dụng trong trường hợp người phải thi hành án không tự nguyện thi hành]. Ở góc độ luật học thì [kê biên, xử lý tài sản của người phải thi hành án là một biện pháp cưỡng chế thi hành án do cơ quan thi hành án áp dụng khi người phải thi hành án có nghĩa vụ thanh toán tiền theo bản án, quyết định của Tòa án được áp dụng trong trường hợp người phải thi hành án có điều kiện thi hành mà không tự nguyện thi hành trong thời hạn do CHV n định hoặc trong trường hợp c n ngăn chặn người phải thi hành án chuyển dịch tài sản cho người khác tẩu tán, hủy hoại tài sản [16]. Trong luận văn này, người viết chỉ xem xét kê biên ở góc độ luật học trên cơ sở đó sẽ phân tích, đánh giá để tìm hiểu rõ hơn về biện pháp cưỡng chế bằng hình thức kê biên tài sản trong thi hành án dân sự theo nh ng quy định của pháp luật hiện hành. * Đặc điểm của kê biên tài sản Đối với mỗi một biện pháp cưỡng chế sẽ có một đặc điểm riêng để nhận biết cũng như để cho các CHV dễ dàng áp dụng đối với t ng vụ việc cụ thể. Theo Lênin thì pháp luật sẽ không còn là gì n a nếu không có một bộ máy có đủ sức cưỡng bức người ta tuân theo nh ng tiêu chuẩn của pháp 6
13. quyền thì pháp quyền có cũng như không . Nh ng quy tắc đạo đức, phong tục được con người tuân theo, chỉ nhờ vào sự tự giác, lòng tin, trình độ hiểu biết, tác động của xã hội; Còn quy phạm pháp luật được Nhà nước bảo đảm thi hành, công dân, các tổ chức các người có liên quan không ch p hành thì Nhà nước sẽ cưỡng chế thi hành. Một số đặc điểm cơ bản của quá trình kê biên tài sản trong biện pháp cưỡng chế kê biên tài sản: Thứ nhất, Kê biên là giai đoạn đ u của một trong sáu biện pháp cưỡng chế THADS. Với mục đích bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người được thi hành án là cá nhân, tổ chức, cơ quan và lợi ích của Nhà nước thì CHV sẽ quyết định áp dụng biện pháp cưỡng chế phù hợp đối với t ng điều kiện của người phải THA, trong đó có biện pháp cưỡng chế kê biên và xử lý tài sản. Theo LTHADS 2008 được sửa đổi, bổ sung năm 2014 khi người phải thi hành án không tự nguyện thi hành án trong khoảng thời gian do luật định thì sẽ bị áp dụng biện pháp cưỡng chế là kê biên và xử lý tài sản để thi hành án. Thứ hai, Quyền kê biên tài sản của người phải thi hành án thuộc về CHV phụ trách hồ sơ khi xác định được có căn cứ cho rằng tài sản đó là của người phải thi hành án. Như vậy, chỉ có CHV mới có quyền trực tiếp áp dụng biện pháp kê biên tài sản đối với người phải thi hành án. Thứ ba, Trình tự, thủ tục kê biên được tiến hành theo nh ng qui định của pháp luật thi hành án dân sự và các văn bản pháp luật khác có liên quan. Thứ tư, chủ thể áp dụng biện pháp kê biên tài sản trong hoạt động THADS, chủ thể được Nhà nước giao trách nhiệm thi hành các sở bản án, quyết định của Tòa án là cơ quan thi hành án dân sự. Đây là chủ thể chính được Nhà nước giao trách nhiệm thi hành các sở bản án, quyết định của Tòa án, khi thi hành nhiệm vụ, chỉ tuân theo pháp luật và được pháp luật bảo vệ. Vì vậy chủ thể áp dụng biện pháp kê biên tài sản là CHV cơ quan THADS. 7
14. * Vai trò của kê biên tài sản Kê biên tài sản là biện pháp cưỡng chế được quy định trong Luật thi hành án dân sự năm 2008 sửa đổi, bổ sung năm 2014 tại Điều 71 là một trong hai biện pháp của cơ quan thi hành án dân sự, biện pháp còn lại của cơ quan thi hành án dân sự là tự nguyện thi hành án. Vì vậy vai trò của kê biên tài sản là vai trò của cơ quan thi hành án dân sự trong hệ thống tư pháp, vai trò của cơ quan thi hành dân sự được phản ánh, thể hiện ở nh ng khía cạnh sau: Thứ nhất, thể hiện tính nghiêm minh của pháp luật và khôi phục lại nh ng quan hệ xã hội mà pháp luật bảo vệ. Trong quá trình giải quyết một vụ án thi hành án chỉ kết thúc khi bản án quyết định của Tòa án được thi hành đúng kịp thời đ y đủ theo quy định của Toà án. Công tác thi hành án dân sự không được các bên quan tâm và không có hiệu quả thì sẽ có nhiều khả năng ảnh hưởng tiêu cực lớn, tác động đến toàn bộ hoạt động của Cơ quan Điều tra công an; Truy tố của Viện kiểm sát; Xét xử của Toà án, trật tự kỷ cương xã hội bị vi phạm, quyền lực nhà nước giảm sút không được coi trọng, quyền lời và lợi ích hợp pháp của công dân, các đương sự bị xâm hại. Thi hành án dân sự đạt được hiệu quả sẽ mang lại niềm tin cho nhân dân đối với tính nghiêm minh của pháp luật trong công tác thi hành án nói riêng và pháp luật nói chung, góp ph n khôi phục lại nh ng quan hệ xã hội mà pháp luật bảo vệ. Thứ hai, góp ph n cho người dân nâng cao nhận thức về pháp luật. Thi hành án dân sự góp ph n nâng cao ý thức ch p hành pháp luật của nhân dân đặc thù của thi hành án dân sự là sự kết hợp chặt chẽ gi a vai trò chủ động, phát huy trách nhiệm của cán bộ Công chức, Ch p hành viên, Cơ quan thi hành án dân sự, quan tâm chỉ đạo của chính quyền địa phương, sự phối hợp các cơ quan tổ chức có liên quan và sự nh t trí cao đồng tình của qu n chúng, tạo ra sức mạnh tổng hợp, nâng cao ý thức trách nhiệm của cộng đồng dân tộc. Trong hoạt động thi 8
15. hành án dân sự, thi hành án không chỉ là hoạt động nghiệp vụ riêng của cơ quan thi hành án, Ch p hành viên mà còn là trách nhiệm của các c p ủy Đảng, chính quyền địa phương, và đoàn thể xã hội và mọi thành viên trong cộng đồng dân tộc. Thông qua công tác thi hành án, ý thức pháp luật được tuyên truyền rộng ra ngoài nhân dân và đồng thời nâng cao nhận thức của mọi người, nhân dân và xã hội với pháp luật. Thứ ba, là thước đo của quá trình xét xử nhân danh toà án Thi hành án là thước đo hiệu quả hoạt động xét xử nhân danh của Tòa án và hoạt động tư pháp khác Hoạt động điều tra, truy tố và xét xử diễn ra r t phức tạp, kéo dài và tốn kém của nhà nước, song nh ng hoạt động đó có thể chỉ là con số không nếu như bản án, quyết định của Tòa án không được đưa ra thi hành trên thực tế một cách nghiêm minh đúng quy định. Với ý nghĩa đó, thi hành án dân sự là một hoạt động không thể thiếu được trong quá trình bảo vệ quyền lợi và lợi ích hợp pháp của đương sự nh ng người có quyền lợi nghĩa vụ liên quan. Thông qua công tác thi hành án, kết quả của công tác xét xử được củng cố, hiệu lực các bản án, quyết định của Tòa án được đảm bảo theo quy định. Mặt khác, thi hành án dân sự còn là giai đoạn kiểm nghiệm qua thực tiễn nh ng phán quyết của Thẩm phán Tòa án, phản ánh, trung thực ch t lượng chính xác và hiệu quả của hoạt động xét xử. Thực tế có nhiều vụ việc cho th y đương sự không tự nguyện thi hành hoặc gửi đơn khiếu nại, tố cáo đi nhiều nơi, tố cáo vượt c p đến Trung Ương không phải vì cơ quan thi hành án làm sai mà vì không đồng tình không đồng ý hết toàn bộ nội dung bản hoặc một ph n nào đó với bản án quyết định của Tòa án nên cố tình trì hoãn kéo dài việc thi hành án. Hoạt động thi hành án dân sự là hoạt động thực thi phán quyết của Tòa án liên quan đến các v n đề về tài sản và nhân thân, trong các bản án hình sự, kinh tế, lao động, dân sự, hành chính, tín dụng ngân hàng, hôn nhân và gia 9
16. đình, có thể nói hoạt động thi hành án dân sự là giai đoạn cuối cùng của hoạt động tố tụng. Để bản án, quyết định của Tòa án được thực thi trên thực tế được nghiêm túc, đi vào đời sống dân sự một cách hiệu quả nh t thì công tác thi hành án dân sự đóng vai trò vô cùng quan trọng 1.2. Phân loại kê biên tài sản trong thi hành án dân sự CHV chỉ kê biên tài sản của người phải THA tương ứng với nghĩa vụ THA và các chi phí c n thiết. Đó là các chi phí do người phải THA chịu theo qui định tại Điều 73 LTHADS 2008 được sửa đổi, bổ sung năm 2014. Vì vậy khi kê biên tài sản của người phải THA, CHV phải tạm tính giá trị các tài sản định kê biên và các chi phí để kê biên tương ứng với mức v a đủ để THA. CHV có thể dựa vào giá thị trường của tài sản tại thời điểm tiến hành việc kê biên, hay có thể tham khảo ý kiến của các cơ quan chức năng có liên quan và của cả các bên đương sự để tạm tính giá trị tài sản kê biên.[12] Khi áp dụng biện pháp cưỡng chế kê biên sẽ tác động trực tiếp đến các chủ thể sau: Người được THA, người phải THA, người có quyền và nghĩa vụ liên quan. Nh ng người này có thể là cá nhân, cơ quan, tổ chức. Tùy theo chủ thể là người được hay người phải THA mà họ sẽ được hưởng nh ng quyền lợi cũng như phải thực hiện nh ng nghĩa vụ khác nhau. Nhưng dù được hưởng quyền lợi hay phải thực hiện nghĩa vụ thì chỉ có một loại đối tượng phải chịu tác động đó là tài sản kê biên. Tài sản này có thể là động sản hay b t động sản nhưng nó phải thuộc quyền sở h u của người phải THA. Để tránh sự tùy tiện, áp đặt của CHV, đảm bảo nguyên tắc người có nghĩa vụ phải thực hiện nghĩa vụ bằng tài sản của chính mình, không xâm phạm đến tài sản của người khác. Khi kê biên phải đảm bảo được nguyên tắc tài sản kê biên tương ứng với nghĩa vụ phải thi hành và các chi phí có liên quan, tr trường hợp đặc biệt là tài sản này lớn hơn nghĩa vụ phải thi hành (theo NĐ 62/2009/NĐ-CP). Tuy nhiên không phải t t cả các loại tài sản đều có thể bị 10
17. kê biên, có nh ng loại tài sản do tính ch t đặc thù của chính nó qui định hoặc do ý thức chủ quan của con người qui định mà nó sẽ không phải là đối tượng bị kê biên. Các loại tài sản kê biên theo qui định của pháp luật. Thứ nhất, kê biên tài sản thuộc sở h u chung Với nh ng qui định cụ thể của LTHADS 2008 được sửa đổi bổ sung năm 2014 so với PLTHADS 2004 về cưỡng chế tài sản thuộc sở h u chung đã tạo điều kiện thuận lợi hơn cho CHV cũng như bảo đảm được quyền lợi cho các đương sự. LTHADS năm 2008 được sửa đổi bổ sung năm 2014 qui định: “Trường hợp chưa xác định được ph n quyền sở h u tài sản, ph n quyền sử dụng đ t của người phải thi hành án trong khối tài sản chung để thi hành án thì Ch p hành viên phải thông báo cho người phải thi hành án và nh ng người có quyền sở h u chung đối với tài sản, quyền sử dụng đ t biết để họ tự thỏa thuận phân chia tài sản chung hoặc yêu c u Tòa án giải quyết theo thủ tục tố tụng dân sự.[21] LTHADS năm 2008 được sửa đổi bổ sung năm 2014 đã phân định rõ ràng hai trường hợp kê biên tài sản thuộc sở h u chung với người khác và tài sản thuộc sở h u chung với vợ chồng ra riêng hai ph n giúp cho CHV dễ dàng xác định ph n sở h u của người phải THA trong khối tài sản chung. Đây là một điểm tiến bộ vượt bậc so với PLTHADS 2004. Ở PLTHADS 2004 chỉ qui định: “khi không có tài sản riêng thì CHV mới được kê biên ph n tài sản của người phải THA trong khối tài sản thuộc sở h u chung với người khác”. Bởi lẽ, cả hai loại tài sản thuộc sở h u chung này đều được xác định theo qui định của BLDS 2004, nhưng riêng tài sản thuộc sở h u chung của vợ chồng còn dựa theo qui định của Luật hôn nhân và gia đình [21]. Luật qui định cho phép chủ sở h u chung được quyền khởi kiện ra Tòa án để yêu c u bảo vệ quyền lợi cho mình. Điều này thể hiện tính dân chủ 11
18. đồng thời có thể bảo vệ lợi ích của các đồng sở h u chung trong trường hợp tài sản bị kê biên để THA. Tuy nhiên, trên thực tế nếu đương sự khởi kiện để yêu c u Tòa án xác định ph n sở h u của mình thì việc THA sẽ r t kéo dài. Bởi lẽ, việc THA phải chờ vào kết quả phân chia của Tòa án. Mà quá trình tố tụng của một vụ án dân sự phải m t nhiều năm, chưa kể có nhiều vụ phải xử đi xử lại hàng chục l n. Đây cũng đang là v n đề nan giải, bởi nếu không cho chủ sở h u chung có quyền khởi kiện là không đúng với nguyên tắc đương sự có “quyền yêu c u Tòa án bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp theo Bộ luật tố tụng dân sự. Bởi nh ng tài sản phải đăng kí quyền sở h u thường là nh ng tài sản có giá trị r t lớn, tài sản có thể bảo đảm khả năng thanh toán cao cho chủ sở h u trong trường hợp chủ sở h u phải thực hiện nghĩa vụ theo qui định của pháp luật. Căn cứ vào qui định trên khi kê biên tài sản chung của vợ chồng CHV c n lưu ý: + Trường hợp bản án, quyết định của Tòa án tuyên buộc vợ hoặc chồng phải THA thì CHV chỉ được kê biên tài sản thuộc sở h u riêng của vợ hoặc chồng. Nếu người phải THA không có tài sản riêng hoặc có nhưng không đủ để thi hành thì kê biên ph n tài sản của người đó trong khối tài sản chung của vợ chồng. Qui định nhằm đảm bảo quyền lợi cho vợ hoặc chồng còn lại và gi nguyên tắc nghĩa vụ của ai thì người đó chịu. Nếu tài sản chung không thể phân chia, CHV có quyền kê biên toàn bộ tài sản và giải thích cho vợ hoặc chồng còn lại quyền ưu tiên mua ph n tài sản của người kia. Nếu vợ hoặc chồng không mua thì sau khi bán tài sản, CHV thanh toán lại cho họ 1/2 giá trị tài sản và trích lại cho người phải THA số tiền c n trợ c p cho việc nuôi con chưa thành niên, người tàn tật hoặc người khác mà người phải THA đang có trách nhiệm nuôi dưỡng hoặc c p dưỡng nuôi con khi chưa đủ 18 tuổi theo qui định của pháp luật. Đồng thời cũng đảm bảo được tính nhân đạo trong 12
19. việc trích lại số tiền đủ để thực hiện trợ c p cho nh ng đối tượng theo qui định của pháp luật. Vai trò của Nhà nước là nhằm an sinh xã hội, đảm bảo cuộc sống của người dân luôn được m no, do đó trong mọi hoàn cảnh kể cả khi đương sự phải thực hiện nghĩa vụ theo bản án, quyết định của Tòa án vẫn phải tính đến việc đảm bảo cho cuộc sống cho người phải THA và gia đình đủ điều kiện để tiếp tục sinh sống. + Trong trường hợp tài sản chung của vợ chồng gồm nhiều loại tài sản thì CHV căn cứ vào giá trị của t ng tài sản để kê biên loại tài sản có giá trị tương ứng với số tiền và chi phí để THA. Đây là cơ sở để CHV kê biên tài sản của đương sự trong điều kiện đương sự có r t nhiều loại tài sản. Song song đó qui định này còn ngăn chặn được tình trạng “vượt quyền của CHV”, bởi nếu không qui định như vậy thì CHV có thể kê biên tài sản nào cũng được, b t kể tài sản đó lớn hơn nghĩa vụ phải THA r t nhiều. Theo khoản 2 Điều 74 LTHADS năm 2008 được sửa đổi, bổ sung năm 2014 thì: Tài sản kê biên thuộc sở h u chung đã xác định được ph n sở h u của các chủ sở h u chung được xử lý. Đối với tài sản chung có thể chia được thì Ch p hành viên áp dụng biện pháp cưỡng chế ph n tài sản tương ứng với ph n sở h u của người phải thi hành án; Đối với tài sản chung không thể chia được hoặc nếu việc phân chia làm giảm đáng kể giá trị của tài sản thì Ch p hành viên có thể áp dụng biện pháp cưỡng chế đối với toàn bộ tài sản và thanh toán cho chủ sở h u chung còn lại giá trị ph n tài sản thuộc quyền sở h u của họ [21]. Như vậy, đối với tài sản chung thì mỗi chủ sở h u chung sẽ có quyền và nghĩa vụ tương ứng với ph n quyền sở h u của mình. Khi đó, nếu một chủ sở h u chung bị áp dụng biện pháp cưỡng chế kê biên thì CHV chỉ được kê biên ph n tài sản thuộc sở h u của người này trong khối tài sản chung. T đó 13
20. cho th y, việc xác định khối tài sản chung này phụ thuộc vào ý chí chủ quan của CHV. Vì vậy, không thể tránh khỏi trường hợp có nh ng tài sản có thể chia được nhưng CHV lại tiến hành kê biên toàn bộ tài sản làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến các chủ sở h u khác. Thứ hai, kê biên đối với tài sản là quyền sở h u trí tuệ Quyền sở h u trí tuệ là một loại tài sản đặc biệt bởi nó không phải là tài sản h u hình mà là tài sản vô hình, tài sản do trí tuệ của con người tạo ra. Quyền sở h u trí tuệ là quyền của tổ chức, cá nhân đối với tài sản trí tuệ bao gồm: Quyền tác giả và quyền liên quan đến quyền tác giả, quyền sở h u công nghiệp và quyền đối với giống cây trồng (khoản 1 điều 4 Luật SHTT). Trường hợp người phải THA là chủ sở h u quyền SHTT chuyển QSD quyền SHTT cho cơ quan, tổ chức, cá nhân khác thì quyền SHTT vẫn bị kê biên. Theo qui định tại BLDS năm 2005 thì quyền sở h u tài sản bao gồm quyền chiếm h u, quyền sử dụng, quyền định đoạt tài sản. Do đó, khi người phải THA chỉ chuyển QSD cho đối tượng khác thì tài sản đó vẫn bị kê biên vì chủ sở h u chỉ chuyển quyền khai thác công dụng, hưởng hoa lợi, lợi tức t tài sản nhưng vẫn còn quyền chiếm h u và quyền định đoạt tài sản. Tuy nhiên, đối với trường hợp nhằm đảm bảo mục tiêu quốc phòng, an ninh, dân sinh và lợi ích nhà nước, xã hội mà Nhà nước qui định chủ SHTT phải chuyển giao quyền của mình cho cơ quan, tổ chức, cá nhân khác sử dụng trong thời gian nh t định thì CHV không được kê biên quyền SHTT của người phải THA trong thời gian bắt buộc phải chuyển giao. Thứ ba, kê biên tài sản là quyền sử dụng đ t, tài sản phải đăng kí quyền sở h u hoặc đăng kí giao dịch bảo đảm. Một là, kê biên tài sản là quyền sử dụng đ t: Để giải quyết được nh ng vướng mắc trên, PLTHADS 2004 và LTHADS năm 2008 được sưả đổi, bổ sung năm 2014 đã đưa QSD trở thành 14
21. một trong nh ng loại tài sản được phép kê biên để THA. Theo qui định tại Điều 89 LTHADS năm 2008 thì “CHV yêu c u cơ quan đăng kí cung c p thông tin về tài sản”. Các cơ quan này phải có trách nhiệm cung c p đ y đủ thông tin về tài sản cho CHV trong thời hạn 5 ngày làm việc để CHV quyết định có kê biên tài sản hay không. - Thủ tục kê biên quyền sử dụng đ t Theo qui định tại điều 6 NĐ 164/2004/NĐ-CP thì CHV chỉ được kê biên QSD đ t có giá trị đủ để đảm bảo THA, chi phí THA và các khoản tiền khác mà người phải THA phải thanh toán. Điều này có nghĩa là trước khi tiến hành kê biên QSD đ t, CHV phải tạm thời xác định diện tích đ t sẽ kê biên dựa trên một số tiêu chí nh t định như: số tiền phải THA, giá trị QSD đ t, chi phí THA và các khoản tiền khác mà người phải THA phải chịu Bởi thông thường, QSD đ t có giá trị lớn nếu không xác định trước được nh ng v n đề trên thì sẽ xảy ra tình trạng kê biên vượt quá nghĩa vụ mà người phải THA sẽ chịu, t đó làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống của họ nếu như đó là đ t ở hoặc làm cho họ m t đi nguồn thu nhập ổn định trong gia đình nếu như đó là đ t dùng để sản xu t nông, lâm, ngư nghiệp. Chậm nh t là 7 ngày làm việc trước ngày kê biên QSD đ t, CHV phải thông báo việc kê biên cho các đương sự, người nhận thế ch p, người nhận góp vốn bằng QSD đ t, người có quyền và nghĩa vụ liên quan đến QSD đ t, các thành viên Hội đồng kê biên QSD đ t, Viện kiểm sát nhân dân cùng c p và Ủy ban nhân dân c p xã nơi có đ t được kê biên. Khi kê biên QSD đ t đã thế ch p theo qui định đã thay đổi 3 tháng xuống còn “hết thời hạn 30 ngày theo LTHADS 2008 đã thay đổi theo hướng rút ngắn thời hạn khởi kiện. Do đó c n có sự quan tâm đặc biệt hơn đối với loại tài sản này. Hai là, kê biên tài sản phải đăng ký quyền sở h u hoặc đăng ký giao dịch bảo đảm: 15
22. Trước khi kê biên tài sản phải đăng kí quyền sử h u hoặc đăng kí giao dịch bảo đảm, CHV phải yêu c u cơ quan đăng kí quyền sở h u cung c p thông tin về quyền sở h u của người phải THA, yêu c u cơ quan đăng kí giao dịch bảo đảm cung c p thông tin về tài sản dự định kê biên có đang được dùng để bảo đảm thực hiện nghĩa vụ của người phải THA đối với người có quyền hay không. Trên cơ sở đó, CHV mới có căn cứ để tiến hành áp dụng biện pháp cưỡng chế kê biên tài sản. Sau khi kê biên CHV phải thông báo bằng văn bản cho cơ quan đăng kí về việc kê biên tài sản để xử lý theo qui định tại khoản 2 điều 89 LTHADS 2008. Thứ tư, kê biên tài sản đang c m cố, thế ch p. Trường hợp người phải THA không còn tài sản nào khác hoặc có nhưng không đủ để THA thì CHV có quyền kê biên xử lý tài sản của người phải THA đang c m cố, thế ch p nếu giá trị của tài sản đó lớn hơn nghĩa vụ được bảo đảm và các chi phí cưỡng chế THA. Đối với các tài sản của người phải THA đang được c m cố, thế ch p hợp pháp trong các giao dịch dân sự mà có giá trị lớn hơn toàn bộ các nghĩa vụ được bảo đảm theo hợp đồng thế ch p, c m cố cộng với các chi phí cho việc kê biên, xử lý tài sản thì CHV được quyền kê biên tài sản của người phải THA để bảo đảm THA mặc dù hợp đồng c m cố, thế ch p chưa đến hạn. Quy định này gây ảnh hưởng b t lợi đến quyền chủ nợ hợp pháp của tổ chức tín dụng vì khi tổ chức tín dụng buộc phải thực hiện thu nợ trước hạn đối với khoản vay được bảo đảm bằng tài sản c m cố, thế ch p đã bị kê biên, thì số tiền tổ chức tín dụng thu được t giao dịch này có thể ít hơn số tiền dự tính thu được theo thoả thuận trong hợp đồng tín dụng do thời gian cho vay bị rút ngắn và giá trị thu hồi t tài sản bảo đảm thường giảm đáng kể do bị kê biên. Tuy nhiên để đảm bảo lợi ích hợp pháp cho người nhận c m cố, thế 16