Luận văn Hành vi của người chơi lô đề ở Hà Nội

Nội dung text: Luận văn Hành vi của người chơi lô đề ở Hà Nội

1. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGÔ THỊ HỒNG ÁNH HÀNH VI CỦA NGƯỜI CHƠI LÔ ĐỀ Ở HÀ NỘI Chuyên ngành: Tâm lý học Mã số:60.31.04.01 LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÝ HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC TS. CHU VĂN ĐỨC HÀ NỘI, 2017
2. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn chưa từng được ai công bố trong bất kì công trình nào khác. Tác giả luận văn Ngô Thị Hồng Ánh
3. MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ HÀNH VI CỦA NGƯỜI CHƠI LÔ ĐỀ 12 1.1. Lý luận về hành vi 12 1.2. Lý luận về lô đề và hành vi của người chơi lô đề 21 1.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến hành vi của người chơi lô đề 30 CHƯƠNG 2: TỔ CHỨC NGHIÊN CỨU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 35 2.1. Tổ chức nghiên cứu 35 2.2. Phương pháp nghiên cứu 38 CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU THỰC TRẠNG HÀNH VI CỦA NGƯỜI CHƠI LÔ ĐỀ Ở HÀ NỘI 41 3.1. Thực trạng hành vi của người chơi lô đề ở Hà Nội 41 3.2. Thực trạng hành vi của người chơi lô đề ở Hà Nội biểu hiện qua các khía cạnh 44 3.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến hành vi của người chơi lô đề ở Hà Nội 52 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 58 TÀI LIỆU THAM KHẢO 61
4. DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 2.1. Bảng mô tả khách thể nghiên cứu 37 Bảng 2.2. Mức độ quy đổi tương ứng điểm trung bình 40 Bảng 3.1. Mức độ biểu hiện hành vi của người chơi lô đề ở Hà Nội 41 Bảng 3.2. Các loại hình lô đề 41 Bảng 3.3. Thời gian chơi lô đề trong một ngày 42 Bảng 3.4. Số lượt chơi lô đề trong một tuần 43 Bảng 3.5. Số tiền cho một lần chơi 44 Bảng 3.6. Mức độ biểu hiện hành vi của người chơi lô đề ở Hà Nội qua khía cạnh nhận thức 45 Bảng 3.7. Mức độ biểu hiện hành vi của người chơi lô đề ở Hà Nội qua khía cạnh cảm xúc 47 Bảng 3.8. Mức độ biểu hiện hành vi của người chơi lô đề ở Hà Nội qua khía cạnh hành động 49 Bảng 3.9. Mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến hành vi của người chơi lô đề ở Hà Nội 53
5. DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT STT : Số thứ tự ĐLC : độ lệch chuẩn ĐTB : điểm trung bình % : phần trăm Nxb : nhà xuất bản TB : thứ bậc
6. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong những năm qua, trên cả nước, tình hình tệ nạn lô đề phát triển mạnh với nhiều hình thức: số đề, lô thường, lô xiên, lô trượt, xiên quay, Người chơi lô đề đủ mọi thành phần: từ cán bộ, công chức nhà nước đến người làm tư, từ người có nghề nghiệp ổn định đến không nghề nghiệp, từ người có địa vị cho đến thành phần ở đáy của xã hội, từ trẻ em đến người lớn, từ già đến trẻ, từ học sinh, sinh viên đến thầy cô giáo, từ người giàu đến người nghèo. Chưa có thống kê chính thức nhưng ước tính số tiền mà các con bạc ném vào trò đỏ đen trái phép này lên tới hàng nghìn tỷ đồng. Tệ nạn lô đề mang đến nhiều hậu quả khôn lường không chỉ cho người chơi, gia đình người chơi mà cả cho cộng đồng xã hội: không ít gia đình khánh kiệt, tan vỡ vì lô đề, nhiều cơ quan, kể cả cơ quan chính quyền khốn đốn vì thủ quỹ mang tiền cơ quan đánh lô đề; đạo đức xã hội bị tha hóa. Và từ đây nảy sinh nhiều hành vi phạm tội nghiêm trọng như trộm cắp, cướp giật, cố ý gây thương tích, giết người, Để đối phó với tệ nạn gây ảnh hưởng tới mọi đối tượng trong xã hội, Nhà nước Việt Nam đã có nhiều biện pháp xử phạt . Tệ nạn này được luật pháp xử lý nghiêm và mỗi năm, có hàng nghìn con nghiện lô đề cờ bạc và chủ chứa bị bắt giữ và bị khởi tố Đặc biệt, ngày 29-12-2008, Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội ban hành Chỉ thị số 09 về tăng cường các biện pháp đấu tranh phòng chống tệ nạn cờ bạc, số đề, cá cược bóng đá trên địa bàn. Sau 3 năm, các lực lượng chức năng thành phố đã tích cực vào cuộc và đã khám phá hơn 3000 vụ với 15869 đối tượng. Trong đó, cơ quan chức năng đã truy tố 1899 vụ với 10596 đối tượng. Thế nhưng tệ nạn lô đề vẫn diễn biến hết sức phức tạp và ngày càng tinh vi hơn. Chính vì vậy, việc tìm hiểu hành vi của người chơi lô đề có ý nghĩa lý luận và thực tiễn to lớn. Nó giúp tìm ra nguyên nhân của tệ nạn lô đề, có chính sách đúng đắn với tệ nạn này và hoàn chỉnh các điều luật về tội đánh 1
7. bạc. Xuất phát từ các lý do trên, chúng tôi chọn đề tài: “Hành vi của người chơi lô đề ở Hà Nội”. 2. Tình hình nghiên cứu của đề tài Hành vi là vấn đề phong phú, hấp dẫn và cũng khá phức tạp trong nghiên cứu tâm lý học. Nó có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong hoạt động của con người, nên đã được nhiều tác giả trong và ngoài nước quan tâm nghiên cứu. 2.1. Ở nước ngoài Tiếp cận hành vi là một trong những cố gắng rất lớn của tâm lí học thế giới đầu thế kỉ XX, nhằm khắc phục tính chủ quan trong nghiên cứu tâm lí người thời đó. Kết quả là đã hình thành trường phái có ảnh hưởng mạnh mẽ đến sự phát triển tâm lí học Mĩ và thế giới trong suốt thế kỷ XX: Tâm lý học hành vi, mà đại biểu là các nhà tâm lí học kiệt xuất: E.L.Thorndike (1874- 1949), J.B.J.Watson (1878:1958), E. Tolman (1886-1959), K. Hull (1884- 1952) và B.F.Skinner (1904-1990) và A. Bandura v.v Năm 1913, tập san tâm lý học Mỹ in bài báo của Watson “Tâm lý học dưới con mắt nhà hành vi”, là phần đầu bài giảng của ông tại trường Đại học Colombia năm 1912, sự kiện này được coi như mốc hình thành tâm lý học hành vi. Về sau các quan điểm trình bày trong bài báo còn được ông đưa ra trong một loạt các công trình từ năm 1913 đến 1930. Vào năm 1922, trong “Công thức mới của thuyết hành vi” đã cho rằng “tâm lý học hành vi S-R” thuần túy của Watson chỉ là sinh lý học về hành vi, vì thế các đại biểu xây dựng lên thuyết hành vi mới đã đề ra “thuyết hành vi không sinh lý học” và gọi nó là “thuyết hành vi mới”. Năm 1929, báo cáo “giải thích phản xạ có điều kiện theo chức năng” của K. Hull đưa ra đã tạo thêm điều kiện thúc đẩy thuyết hành vi mới phát triển. Trong nghiên cứu tác động của các mô hình sống, bạo lực của con người trên phim ảnh, trong phim hoạt hình đến hành vi bạo lực của trẻ em trước tuổi học, Bađura đã phát hiện rằng các em được quan sát hành vi bạo lực trên phim ảnh và trong đời thường đã thể hiện tính bạo lực nhiều hơn so với trẻ em 2
8. ở nhóm đối chứng. Nghiên cứu đã đề cập đến xu hướng mô hình hóa các hành vi của người được quan sát thành các “mô hình” hành vi của mình; hay nói khác đi là tính bắt chước trong hành vi của trẻ em. [5, tr.7] Nhà Tâm lý học Gordon Olport (1897 - 1967) trong các công trình nghiên cứu của mình đã chứng minh ảnh hưởng của nhóm đến hành vi, tri giác và quan điểm của các thành viên. Những nghiên cứu này dựa trên quan điểm của thuyết hành vi cổ điển và hành vi trong các nghiên cứu này là hành vi theo cơ chế “kích thích phản ứng”. Trong một nghiên cứu khảo sát về Hiện tượng học (Phenomenology) của hành vi mua hàng cưỡng bức, các tác giả O’Guinn và Faber cho thấy: Tỉ lệ những người có hành vi mua hàng cưỡng bức nghiêng nhiều về phía nữ giới, cụ thể là chiếm tới 92% trên tổng số mẫu khảo sát. [5, tr.7] Nghiên cứu “Hành vi và thái độ cờ bạc – khảo sát ở người trưởng thành tại Iowa năm 2011” của trung tâm nghiên cứu xã hội và hành vi tại Đại học Bắc Iowa và được tài trợ bởi Văn phòng điều trị và phòng chống cờ bạc tại Sở Y tế công cộng Iowa, Hoa Kỳ cho thấy tỉ lệ của bất kỳ cờ bạc với người lớn tại bang này là 91% suốt đời, 69% trong vòng 12 tháng và 42% trong 30 ngày. Cờ bạc qua internet là một trong những loại phổ biến nhất. Khoảng 5% người trưởng thành nói rằng họ đã từng đánh bạc trực tuyến và 2% cho biết họ đã đánh bạc trong suốt 12 tháng. Lý do quan trọng cho cả nam giới và phụ nữ đánh bạc là để vui chơi, giải trí. Trong số những người trải qua bất kỳ triệu chứng của vấn đề cờ bạc, đàn ông thường xuyên cho biết họ đánh bạc do sự phấn khích hoặc thách thức; trong khi phụ nữ cho biết họ đánh bạc là do phân tâm từ một vấn đề hàng ngày. Sử dụng một quy mô dựa trên chẩn đoán và tài liệu thống kê về rối loạn tâm thần DSM IV ước tính tỷ lệ "cờ bạc bệnh lý có thể xảy ra" trong người lớn là 0,6% cho cả cuộc đời và 0,3% trong 12 tháng năm 2011. Tỷ lệ kết hợp cho "có thể" và "có thể xảy ra" cờ bạc bệnh lý là 1,2% và 0,5% cho cả đời trong năm 2011. Bảng liệt kê mức độ nghiêm trọng phổ biến của "vấn đề cờ bạc" giữa những người trưởng thành là 0,6% trong năm 2011 và 2,6% là nguy cơ trung bình cho vấn đề cờ bạc. 99% người 3
9. trưởng thành ở Iowa cho biết họ nhận thức được và gọi đến đường dây cờ bạc 1-800-BETS-OFF. Tuy nhiên, chỉ có 49% người trưởng thành nhận thức được rằng Iowa đã công khai tài trợ điều trị cờ bạc dịch vụ. [5, tr.18] 2.2. Ở Việt Nam 2.2.1. Những nghiên cứu về hành vi Ở Việt Nam, vấn đề hành vi đã được rất nhiều nhà tâm lý học quan tâm nghiên cứu. Tác giả Phạm Minh Hạc đã có công trình “Hành vi và hoạt động” khẳng định phương pháp tiếp cận hoạt động – nhân cách, định hướng cho nghiên cứu tâm lý học lý luận và ứng dụng ở Việt Nam. Những vấn đề lý luận về hành vi của mỗi trường phái tâm lý học còn nhiều điều khác nhau tùy thuộc vào cách tiếp cận, do đó việc định hướng nghiên cứu từng loại hành vi cụ thể của con người có sự khác nhau, hệ thống các cách thức điều khiển, thích ứng hành vi cũng sẽ khác nhau. [11] Năm 2004, tác giả Song Hà nghiên cứu về: “hành vi lệch chuẩn của học sinh trung học cơ sở Hà Nội” đã cho thấy nói dối là hành vi lệch chuẩn có tỷ lệ học sinh vi phạm cao nhất (82,3%), thứ hai là hành vi không học bài, làm bài đầy đủ trước khi tới lớp (66,6%), thứ ba là hành vi cãi nhau với người khác (65,6%). Những hành vi lệch chuẩn có số học sinh vi phạm ít chỉ chiếm dưới 10% lần lượt là hành vi bỏ nhà đi (2,1%), hút thuốc lá (3%), mang đồ bị cấm đến trường (3,6%), uống rượu (4,7%), nghỉ học không lý do (7,7%), lấy đồ của người khác (8,7%). Năm 2005, Tác giả Hoàng Gia Trang nghiên cứu “Thực trạng biểu hiện hành vi lệch chuẩn trong học sinh Trung học phổ thông hiện nay”. Kết quả cho thấy tỷ lệ học sinh có vấn đề về hành vi là 9.24%, hành vi sai lệch biểu hiện nhiều nhất ở những hành vi như nói dối nhiều lần (28.41%), trốn học bỏ tiết (21.22%), gây gỗ (7.19%), phá hoại tài sản người khác (4.31%). [29, tr.38] Nghiên cứu “Một số nhân tố chi phối hành vi tiêu dùng của người dân đối với sản phẩm của các doanh nghiệp tư nhân” của tác giả Lê Hương. Đánh 4
10. giá của người dân về chất lượng các sản phẩm, dịch vụ doanh nghiệp tư nhân có đến 77.7 % cho rằng giá cả hợp túi tiền của gia đình là một lý do khiến họ vẫn tiếp tục sử dụng các sản phẩm. Ngoài ra, 75.8% nhất trí với lý do là giá cả phù hợp chất lượng sản phẩm. [5, tr.8] Vào năm 2010, luận văn Thạc sĩ “Một số biểu hiện ở hành vi mua sắm của nữ doanh nhân tại Thành phố Hồ Chí Minh” của tác giả Nguyễn Võ Huệ Anh, cho thấy các nhóm sản phẩm ưu tiên trong việc mua sắm của nữ doanh nhân là: thực phẩm (88%), vật dụng sinh hoạt gia đình (69.5%), quần áo (58.5%), và sách, báo, tạp chí (54.5%). Mức độ nghiện mua sắm hay còn gọi là mua hàng cưỡng bức trong giới nữ doanh nhân lên đến 9%.[3, tr.88] Tác giả Nguyễn Như Chiến với luận án tiến sĩ “Nghiên cứu hành vi chấp hành luật giao thông đường bộ của học sinh trung học cơ sở khi tham gia giao thông” đã chỉ ra thực trạng hành vi chấp hành luật giao thông đường bộ của học sinh trung học cơ sở khi tham gia dựa trên số liệu thu được từ nhiều nguồn thông tin khác nhau; phân tích các yếu tố tâm lý, xã hội ảnh hưởng đến hành vi chấp hành luật giao thông của học sinh trung học cơ sở. Các phân tích, so sánh được tiến hành theo nhiều chiều cạnh khác nhau như: theo biến số lớp học, theo giới tính, theo học lực, hạnh kiểm của học sinh, theo khu vực trường đã làm rõ được các mức độ chấp hành, những sai phạm luật giao thông của học sinh Ngoài ra còn rất nhiều công trình nghiên cứu về hành vi như tác giả Tô Nhi A với đề tài Hành vi tham gia giao thông của sinh viên một số trường đại học tại thành phố Hồ Chí Minh; tác giả Lê Thị Linh Trang với đề tài nghiên cứu về hành vi văn minh đô thị của thanh niên thành phố Hồ Chí Minh; 2.2.2. Những nghiên cứu về hành vi chơi lô đề Hiện nay, các công trình nghiên cứu về cờ bạc nói chung và lô đề nói riêng chủ yếu tập trung ở các lĩnh vực xã hội học, luật học, và có rất ít công trình nghiên cứu về vấn đề này trong lĩnh vực tâm lý học. Vào năm 1996, Tác giả Đỗ Văn Bích với đề tài “Đổi mới, hoàn thiện pháp luật trong phòng chống văn hóa độc hại và tệ nạn xã hội ở nước ta hiện 5
11. nay” đã trình bày cụ thể mối quan hệ giữa văn hóa độc hại và tệ nạn xã hội; thực trạng pháp luật trong phòng chống văn hóa độc hại và các tệ nạn xã hội như ma túy, mại dâm, cờ bạc; nguyên nhân khách quan và chủ quan làm nảy sinh văn hóa độc hại và tệ nạn xã hội. Đề tài cũng đề xuất cụ thể phương hướng và đưa ra một số giải pháp đổi mới hoàn thiện pháp luật trong phòng chống văn hóa độc hại và tệ nạn xã hội, bổ sung sửa đổi những điều trong Bộ luật hình sự, pháp lệnh xử lý hành chính, tổ chức các cơ quan quản lý nhà nước và cơ quan bảo vệ pháp luật, thủ tục xử phạt hành chính trong phòng chống văn hóa độc hại và tệ nạn xã hội. Tệ nạn cờ bạc số đề được tác giả đề cập và minh chứng qua một số ví dụ điển hình trong đề tài. [4] Vào năm 2002, tác giả Cao Thị Oanh với đề tài: “đấu tranh phòng chống các tội cờ bạc trên địa bàn thành phố Hà Nội” , kết quả nghiên cứu cho thấy trong những năm 1997-2001, số vụ cờ bạc và số người thực hiện hành vi cờ bạc trên địa bàn thành phố Hà Nội không những không giảm xuống mà còn có xu hướng tăng lên. Những số liệu thể hiện sự đánh giá chính xác của nhà nước về tình hình tội cờ bạc- số liệu xét xử của các Tòa án là không phản ánh đúng diễn biến của xu hướng đó. Điều này cho thấy số liệu xét xử của các tội cờ bạc trên địa bàn thành phố Hà Nội trong những năm vừa qua không chỉ thể hiện kết quả của hoạt động đấu tranh phòng chống tội phạm mà còn ảnh hưởng lớn (cả trực tiếp và gián tiếp) bởi sự thay đổi của pháp luật hình sự liên quan tới loại tội phạm này. Cụ thể là nó chịu ảnh hưởng trực tiếp của việc thu hẹp phạm vi xử lý về Hình sự đối với các tội cờ bạc do bộ luật Hình sự năm 1999 nêu ra cũng như những vướng mắc trong thực tiễn áp dụng các quy định của luật hình sự khi xác định ranh giới giữa tôi phạm và vi phạm hành chính đối với các hành vi cờ bạc. Ngoài ra còn cần phải tính đến phần tội phạm ẩn có thể ở mức đáng kể của chúng và có biện pháp tìm cách hạn chế tỉ lệ tội phạm ẩn này. Nói chung, các tội cờ bạc trên địa bàn thành phố Hà Nội đang là vấn dề bức xúc với diễn biến phức tạp gây thiệt hại to lớn cho đời sống xã hội chúng ta. 6
12. Ngày 24/06/2014, Hội Liên hiệp Phụ Nữ TP.HCM đã tổ chức tọa đàm về vai trò của gia đình trong phòng, chống tội phạm và tệ nạn xã hội với chủ đề “Tệ nạn cờ bạc, số đề và giải pháp phòng ngừa”. Kết quả cho thấy số phụ nữ chậm tiến do Hội quản lý là 1764 chị, trong đó "diện" cờ bạc có 410 chị, số đề là 303 chị. Hội đã hỗ trợ cho 169 chị vay vốn với tổng số tiền trên 1,1 tỉ đồng, giới thiệu 92 chị học nghề, giải quyết việc làm cho 182 chị, đã có 666 chị tiến bộ, hoàn lương Tại tọa đàm này, các đại biểu đã thảo luận nhiều vấn đề như thực trạng tệ nạn cờ bạc và số đề tại khu dân cư hiện nay; vai trò của chính quyền địa phương, lực lượng công an trong việc tuyên truyền, ngăn chặn, xử lý tệ nạn cờ bạc, số đề; vai trò của các thành viên gia đình trong việc phòng ngừa, ngăn chặn để tệ nạn không thâm nhập vào gia đình [5, tr.17] Năm 2014, luận văn thạc sĩ tâm lý học “thực trạng hành vi đánh bạc của sinh viên ở một số trường đại học tại thành phố Hồ Chí Minh” của Nguyễn Trần Lê Chân đã cho thấy biểu hiện hành vi đánh bạc của sinh viên chỉ ở mức thấp (thỉnh thoảng và hiếm khi) với các biểu hiện cụ thể về các mặt nhận thức, cảm xúc, ý chí, thói quen - thái độ, các hoạt động hằng ngày, chuẩn hành vi và sức khỏe đều có điểm trung bình chung dao động từ 1.63 đến 2.51. Trong 350 sinh viên được nghiên cứu, có 140 (chiếm 40%) sinh viên cho rằng đánh bạc là loại hình giải trí vừa có mặt tiêu cực, vừa có mặt tích cực và có đến 54% sinh viên đã từng tham gia đánh bạc. Loại hình đánh bạc sinh viên tham gia nhiều nhất là đánh bài tiến lên với 264 sinh viên, chiếm 75,4%. Một số yếu tố ảnh hưởng đến hành vi đánh bạc của sinh viên đáng chú ý là các yếu tố: đánh bạc mang lại niềm vui, sảng khoái cho bản thân (35.7%), đánh bạc vì thói quen giết thời gian (32.6%), đánh bạc để giải trí do áp lực học hành, cuộc sống quá bận rộn (30.9%). Tóm lại, các công trình nghiên cứu về hành vi trong lĩnh vực tâm lý học ở Việt Nam rất đa dạng, phong phú và tập trung ở một số nhóm hành vi như hành vi tiêu dùng, hành vi lệch chuẩn, hành vi bạo lực, Các công trình nghiên cứu về hành vi cờ bạc nói chung và hành vi chơi lô đề nói riêng còn rất hạn chế. 7
13. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Tìm hiểu hành vi của người chơi lô đề, trên cơ sở đó có thể chỉ ra nguyên nhân tâm lý xã hội của tệ nạn lô đề và đưa ra những kiến nghị về phương hướng phòng chống tệ nạn lô đề và biện pháp ứng xử phù hợp. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu • Hệ thống hóa một số vấn đề lý luận cơ bản có liên quan đến đề tài như: hành vi, hành vi dưới góc độ Tâm lý học, lô đề, hành vi của người chơi lô đề, biểu hiện hành vi của người chơi lô đề. • Khảo sát thực trạng biểu hiện và mức độ biểu hiện hành vi của người chơi lô đề ở Hà Nội, đồng thời tìm hiểu nguyên nhân ảnh hưởng đến hành vi này. • Đề xuất một số biện pháp nhằm phòng ngừa tệ nạn lô đề. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Hành vi của người chơi lô đề. 4.2. Phạm vi nghiên cứu • Về nội dung: những biểu hiện hành vi của người chơi lô đề liên quan đến việc chơi lô đề, cụ thể là ba mặt nhận thức, cảm xúc và hành vi. • Về không gian: 147 người chơi lô đề ở một số quận, huyện tại Hà Nội như Cầu Giấy, Thanh Xuân, Đông Anh, Hoài Đức, 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận 5.1.1. Quan điểm hệ thống cấu trúc Vận dụng quan điểm hệ thống cấu trúc để xây dựng cơ sở lý luận như khái niệm hành vi, phân loại hành vi, biểu hiện, nguyên nhân của hành vi chơi lô đề. Nghiên cứu đề tài (xây dựng bảng hỏi, bình luận thực trạng) được tiến hành trên cấu trúc đã được xác lập. 5.1.2. Quan điểm thực tiễn 8
14. Tệ nạn lô đề là mối quan tâm của toàn xã hội hiện nay. Báo chí và các phương tiện thông tin đại chúng khác không ngừng đưa tin về một số thực trạng, hậu quả nghiêm trọng xảy ra từ tệ nạn lô đề. Trong đó, xuất hiện không ít trường hợp sa đà vào lô đề dẫn đến những tác hại xấu như sa sút học hành, công việc, rối loạn hành vi, lừa đảo, trộm cắp thậm chí cả hành động giết người do quá túng thiếu tiền bạc. Vì vậy việc tìm hiểu biểu hiện và mức độ biểu hiện hành vi của người chơi lô đề ở Hà Nội, phân tích các yếu tố dẫn đến những hành vi đó, đề xuất các biện pháp nhằm phòng ngừa tệ nạn này đáp ứng với yêu cầu thực tiễn đang đề ra. 5.2. Phương pháp nghiên cứu 5.2.1. Phương pháp nghiên cứu tài liệu Phương pháp này được sử dụng để hệ thống hóa một số vấn đề lí luận về hành vi của người chơi lô đề nhằm xây dựng cơ sở lý luận cho đề tài nghiên cứu. 5.2.2. Phương pháp quan sát Quan sát các biểu hiện của người chơi lô đề để thu thập các tài liệu , chứng cứ bổ sung cho các phương pháp khác. Cách thức tiến hành: - Quan sát ở một số quán nước chè có ghi lô đề. 5.2.3. Phương pháp điều tra bảng hỏi Phương pháp này được sử dụng với mục đích thu thập các số liệu về thực trạng, các yếu tố ảnh hưởng và biện pháp để phòng ngừa nạn chơi lô đề. Chúng tôi đã xây dựng một phiếu điều tra là một bảng hỏi gồm 6 phần lớn. Nội dung các câu hỏi nhằm thu thập số liệu theo từng vấn đề điều tra. Trong hệ thống các câu hỏi có những câu hỏi đóng để xác định mức độ biểu hiện và các câu hỏi mở để thu thập dữ liệu theo phạm vi rộng cũng như nguyên nhân của chúng. Yêu cầu: Các phiếu thu về phải thu nhận được những câu trả lời khách quan, trung thực và đầy đủ của đối tượng. Do vậy, chúng tôi chú ý đặt những câu hỏi rõ ràng, ngắn gọn và tạo điều kiện cho đối tượng trả lời thoải mái, trung thực. 9
15. Cách thức tiến hành: Chúng tôi phối hợp cùng một số chủ lô đề phát phiếu cho những người chơi lô đề và giải thích phiếu hỏi này chỉ làm với mục đích nghiên cứu và mọi thông tin sẽ được bảo mật. Cách xử lý kết quả: - Chọn lọc phiếu điều tra. - Thống kê số ý kiến của người được điều tra trong mỗi câu hỏi và tính điểm. - Phân tích, nhận xét ý kiến của người được điều tra về những nội dung điều tra và rút ra kết luận. 5.2.4. Phương pháp phỏng vấn Chúng tôi tập trung phỏng vấn các nội dung gắn với bảng hỏi với người chơi lô đề và một số chủ lô đề để làm sáng tỏ hơn kết quả thu được qua phương pháp điều tra bằng bảng hỏi. 5.2.5. Phương pháp toán thống kê: Mục đích: Phương pháp này được sử dụng với mục đích xử lý các số liệu thu được từ phương pháp điều tra bằng bảng hỏi. Cách tiến hành: Chúng tôi tiến hành kiểm tra lại các phiếu trả lời của người được điều tra để loại bỏ những phiếu không hợp lệ. Phiếu không hợp lệ là những phiếu trả lời không đầy đủ các thông tin cá nhân, không trả lời đầy đủ các thông tin trong phiếu hỏi, Sau khi thu thập đầy đủ dữliệu, sử dụng phần mềm SPSS 16.0 để xử lý thống kê như: tính tần suất, tỷ lệ %, trị số trung bình, độ lệch chuẩn, kiểm nghiệm T-Test, kiểm nghiệm ANOVA làm cơ sở để bình luận số liệu thu được từ phương pháp điều tra bằng bảng hỏi. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn 6.1. Về lý luận Góp phần bổ sung và làm rõ một số vấn đề lý luận về hành vi của con người nói chung và hành vi của người chơi lô đề nói riêng. 10
16. 6.2. Về thực tiễn Góp phần nắm bắt thực trạng hành vi chơi lô đề ở Hà Nội, từ đó đề xuất một số biện pháp phòng ngừa và ngăn chặn tệ nạn này. 7. Cơ cấu của luận văn Mở đầu Chương 1: Cơ sở lý luận về hành vi của người chơi lô đề Chương 2: Tổ chức nghiên cứu và phương pháp nghiên cứu Chương 3: Kết quả nghiên cứu thực trạng hành vi của người chơi lô đề ở Hà Nội Kết luận và kiến nghị Tài liệu tham khảo Phụ lục 11
17. CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ HÀNH VI CỦA NGƯỜI CHƠI LÔ ĐỀ 1.1. Lý luận về hành vi 1.1.1. Khái niệm về hành vi 1.1.1.1. Hành vi theo quan điểm của các nhà tâm lý học hành vi Nhân vật hàng đầu của Tâm lý học hành vi là J.Watson (1878-1958). Các luận điểm của ông là nền tảng lý luận của hệ thống tâm lý học này. Ông cho rằng tâm lý học không mô tả, giảng giải các trạng thái ý thức mà chỉ nghiên cứu hành vi của cơ thể. Ở con người cũng như ở động vật, hành vi được hiểu là tổng số các cử động bên ngoài nảy sinh ở cơ thể nhằm đáp lại một kích thích nào đó. Toàn bộ hành vi, phản ứng của con người và con người phản ánh bằng công thức: S – R (Stimulant - Reaction) Kích thích - Phản ứng Với công thức trên, J.Watsơn đã nêu lên một quan điểm tiến bộ trong tâm lý học: coi hành vi là do ngoại cảnh quyết định, hành vi có thể quan sát được, nghiên cứu được một cách khách quan, từ đó có thể điều khiển hành vi theo phương pháp “thử - sai”. Nhưng chủ nghĩa hành vi đã quan niệm một cách cơ học, máy móc về hành vi, đánh đồng hành vi của cong người với hành vi của con vât, hành vi chỉ còn là những phản ứng máy móc nhằm đáp lại kích thích, giúp cơ thể thích nghi với môi trường xung quanh. Chủ nghĩa hành vi đồng nhất phản ứng với nội dung tâm lý bên trong làm mất tính chủ thể , tính xã hội của tâm lý con người, đồng nhất tâm lý con người với tâm lý động vật, con người chỉ hành vi phản ứng trong thế giới một cách cơ học, máy móc. Sự phát triển tiếp theo của hướng tiếp cận hành vi sau J. Watson đã dẫn đến phân hoá trường phái tâm lí học này thành 3 nhánh: 12
18. Một là, tâm lí học hành vi bảo thủ, trung thành với các luận điểm ban đầu, có tính cơ giới về hành vi trí tuệ con người của J. Watson (thuyết kích thích – phản ứng: S – R), đại biểu là Skinner. Skinner đổi mới thuyết hành vi cũ của Watson, hình thành thuyết hành vi tạo tác của mình, thực nghiệm trong cái hộp chứ danh đã khiến ông “hành vi hóa” được quan niệm về con người và hành vi người. Một phần đó đã tạo nên thuyết hành vi xã hội của Skinner. Ông đã hình thành tư tưởng “công nghệ hành vi”, ông đưa ra triết lý “hãy vứt bỏ tự do và nhân phẩm” và nó đã trở thành cơ sở của toàn bộ thuyết hành vi xã hội của ông. Hai là, Tâm lí học hành vi mới, các đại biểu xây dựng lên thuyết hành vi mới là E.Tolman (1886-1959), K.Hull (1884-1952). Thuyết hành vi mới ở chỗ, trong công thức S-R truyền thống, những nhà hành vi mới đưa thêm vào các biến số trung gian làm khâu gián tiếp dẫn đến các kích thích và phản ứng. Theo Tolman, hành vi được xem xét trong mối quan hệ nhân quả trực tiếp “thông số độc lập – thông số phụ thuộc”. Điều này phản ánh trong sơ đồ hành vi do dộng vật tạo ra dưới góc độ lựa chọn: Thông số độc lập – thông số trung gian – thông số phụ thuộc – hành vi Các thông số này được đưa vào với tư cách là các kiến tạo lý luận để giải thích các sự kiện thấy được bằng quan sát trực tiếp. Hệ thống của Tomal hạn chế ở chỗ, nó hoàn toàn tập trung chú ý vào ý định và nhận thức, và quẳng mất các quá trình thần kinh diễn ra trong não và không do quan sát mà thấy được. Tolman đã sinh vật hóa toàn bộ hoạt động của con người, giải thích tất cả các động cơ của hoạt động này bằng các loại nhu cầu khác nhau, và các loại nhu cầu cuối cùng được quy về nhu cầu cơ thể, bản năng. Theo ông, con người có bốn nhu cầu: “cái trung tính”, “cái tôi”, “cái siêu tôi”, “cái tôi mở rộng”. 13
19. K. Hull đưa các phương pháp diễn dịch – toán học vào tâm lý học hành vi, hệ thống của Hull là hệ thống bao gồm một loạt định đề và hệ quả. Cũng như Tolman, Hull cũng đưa vào các yếu tố trung gian trong sơ đồ S-R truyền thống, ông dùng thao tác để giải thích hành vi; mặt khác, dùng nguyên lý cung phản xạ với tư cách là nguyên lý làm việc của não bộ làm nguyên lý giải thích kinh nghiệm tự tạo trong học tập và kinh nghiệm này nằm trong cơ thể nằm trong hành vi. Trong học thuyết của Hull, con người hoàn toàn không có chỗ đứng, hành vi con người chỉ là hành vi xã hội, tức là chức năng của một cơ chế tự vệ hay “một máy liên hợp vật lý”. Ba là, tâm lí học hành vi chủ quan (thuyết “TOTE” – chữ đầu của các từ tiếng Anh. T: Test, O: Operate; T: Test, E: Exit, tức là thuyết thử - thao tác - thử - thoát ra). Đại diện thuyết TOTE là O. Mille, Galanter, Pribram. Thuyết này là tổng hợp của thuyết hành vi với tâm lý học nội quan, giữ hành vi lại làm đối tượng của tâm lý học. Công thức trên bắt đầu từ sự tác động là cơ thể; hành vi nói chung tuân thủ sự kiểm tra của kế hoạch và biểu tượng, tức là của hoạt động tượng trưng. Theo thuyết này, bên trong cơ thể là các cơ chế, các quá trình gián tiếp giữa phản ứng với kích thích. Cho rằng, hình ảnh và kế hoạch là hai yếu tố liên kết kích thích với phản ứng. Hình ảnh là tri giác được tích lũy, được tổ chức trong cơ thể về bản thân về thế giới mà cơ thể đang tồn tại trong đó. Còn kế hoạch là quá trình được xây dựng kiểu thứ bậc của cơ thể, có khả năng kiểm tra các trật tự của thao tác. Hình ảnh mang tính chất thông tin, còn kế hoạch đề cập đến các thuật toán của hành vi. Hành vi chỉ là một loạt các cử động, còn con người là một cái máy vi tính phức tạp. Chiến lược của kế hoạch được xây dựng trên các lần thử, tiến hành trong các điều kiện đã được định sẵn. Thử nghiệm là sơ sở của quá trình hành vi trọn vẹn, từ đó mà các thao tác diễn ra một cách chính xác. Như vậy, hệ thống TOTE bao hàm cả tư tưởng 14
20. liên hệ ngược, vì vậy mỗi một thao tác của cơ thể diễn ra thường xuyên được điều chỉnh bởi kết của của các thử nghiệm khác nhau. Hành vi chủ quan coi hành vi của con người một cách phi xã hội, quan niệm về con người phi lịch sử - đặc trưng đã làm cho hành vi chủ quan không phát hiện ra thực chất về tâm lý con người và chức năng thực sự của tâm lý trong cuộc sống, trong hoạt động của con người. Tóm lại, tâm lý học hành vi đã đồng hóa hành vi người và hành vi động vật. Phương pháp tiếp cận chỉ là quan sát được từ bên ngoài làm dữ liệu duy nhất. Bên cạnh đó lại vứt bỏ ý thức ra ngoài phạm vi tâm lý và tách biệt một cách máy móc ý thức ra khỏi hành vi.Thuyết hành vi đã coi con người như một cơ thể phản ứng, “một cái máy liên hợp vật lý”, họ xóa mọi ranh giới có tính nguyên tắc giữa hành vi con vật và con người. 1.1.1.2. Hành vi theo quan điểm Tâm lý học Macxit Theo X.L.Rubinstein thì “Hành vi là kết quả của những hành động tích cực của chủ thể đối với các đối tượng chủ thể gặp trong một hoàn cảnh nào đó”. Hành vi ở đây là hành động tích cực, có nghĩa là cơ thể không hoàn toàn thụ động phản ứng kích thích của môi trường; cái hành động tích cực ở đây dường như đã phần nào loại bỏ tính trực tiếp trong công thức S-R của thuyết hành vi cổ điển mà thay vào đó là tính gián tiếp. X.L.Rubinstein cho rằng: với cơ chế gián tiếp, hành động không phải chỉ bị quy định bởi các kích thích đi từ hoàn cảnh hiện có trực tiếp, mà còn quy định bởi mục đích và nhiệm vụ nằm ngoài hoàn cảnh ấy, nghĩa là còn nhiều yếu tố khác dẫn đến sự xuất hiện của hành vi chứ không phải chỉ duy nhất có kích thích từ môi trường bên ngoài. Nhờ nguyên tắc gián tiếp mà con người thoát khỏi tác động trực tiếp của dòng kích thích, hành vi của con người không chỉ đơn thuần là hành vi phản ứng mà trở thành hành vi tích cực. Còn theo A.N.Leochiev, hành vi không phải là những phản ứng máy móc của một cơ thể sinh vật, mà hành vi phải được hiểu là hoạt động. 15
21. Theo L.X. Vưgotxki, hành vi động vật và hành vi người có cấu trúc hoàn toàn khác nhau. Ở động vật, các dạng hành vi chủ yếu được hợp thành bởi hai nhóm phản ứng. Đó là nhóm phản ứng bẩm sinh – không điều kiện ( Hành vi tiết nước bọt ở chó chờ được ăn trong thực nghiệm của I. P. Pavlop). Nói cách khác, hành vi động vật là kinh nghiệm di truyền, di truyền kinh nghiệm cá thể. Trong khi đó, cấu trúc hành vi ở người bao gồm kinh nghiệm lịch sử, kinh nghiệm xã hội và kinh nghiệm kép. Vì vậy, Vưgôtxki viết “ý thức hóa ra là một cấu trúc rất phức tạp của hành vi, nếu nói riêng, thì là cấu trúc rất phức tạp của quá trình phân đôi của hành vi. Hành vi được hiểu ngầm là hoạt động của con người. Và cả ý thức với tư cách là một bộ phận cấu thành của hành vi, ý thức được coi là một thực tại khách quan có chức năng điều chỉnh đối với hành vi, và cùng hành vi, ý thức là một thành phần của hoạt động.[24, tr. 74-75] Các nhà tâm lý học Macxit đã phê phán các luận điểm có khuynh hướng xóa nhòa ranh giới giữa hành vi của động vật với hành vi của con người vì chúng dẫn đến nhận thức sai lầm , lẫn lộn giữa sinh vật học với xã hội học và giữa sinh lý học với tâm lý học. Các tác giả trên cho rằng, cả ý thức và hành vi đều tồn tại khách quan, tham gia một cách tích cực vào quá trình tác động của con người đối với thế giới xung quanh. Hành vi của con người được xem như hoạt động, tuy ít nhiều mang những yếu tố bẩm sinh, nhưng chủ yếu chịu sự chi phối từ phía xã hội thông qua ngôn ngữ và các hệ thống tín hiệu ý nghĩa khác. 1.1.1.3. Khái niệm về hành vi của các nhà Tâm lý học Việt Nam Theo tác giả Phạm Minh Hạc, hành vi là những biểu hiện bên ngoài của hoạt động và bao giờ cũng gắn liền với động cơ và mục đích. [12, tr.105] Theo từ điển Tiếng Việt do Hoàng Phê chủ biên thì: Hành vi con người là toàn bộ những phản ứng, cách cư xử, biểu hiện ra bên ngoài của một con người trong một hoàn cảnh cụ thể nhất định. [26, tr.424] 16