Luận văn Giáo dục pháp luật đối với thanh niên từ thực tiễn Thành phố Đà Nẵng

Nội dung text: Luận văn Giáo dục pháp luật đối với thanh niên từ thực tiễn Thành phố Đà Nẵng

1. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI LÊ THỊ TRÚC LINH GIÁO DỤC PHÁP LUẬT ĐỐI VỚI THANH NIÊN TỪ THỰC TIỄN THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG Chuyên ngành : Luật Hiến pháp và Luật Hành chính Mã số : 60.38.01.02 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. TRƯƠNG THỊ HỒNG HÀ ĐÀ NẴNG, năm 2016
2. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các số liệu, trích dẫn trong luận văn đảm bảo độ tin cậy, chính xác và trung thực. Những kết luận khoa học của luận văn chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả luận văn Lê Thị Trúc Linh
3. MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 CHƯƠNG 1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ GIÁO DỤC PHÁP LUẬT CHO THANH NIÊN 8 1.1. Khái niệm, đặc điểm, mục đích và vai trò của giáo dục pháp luật cho thanh niên 8 1.2. Chủ thể, nội dung, hình thức và phương pháp giáo dục pháp luật cho thanh niên 14 1.3. Điều kiện bảo đảm giáo dục pháp luật cho thanh niên 19 Kết luận Chương 1 23 CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG GIÁO DỤC PHÁP LUẬT ĐỐI VỚI THANH NIÊN TẠI THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG 24 2.1. Điều kiện tự nhiên, điều kiện kinh tế - xã hội và thực trạng thanh niên thành phố Đà Nẵng ảnh hưởng đến giáo dục pháp luật đối với thanh niên tại thành phố Đà Nẵng 24 2.2. Ưu điểm và hạn chế hoạt động giáo dục pháp luật cho thanh niên tại thành phố Đà Nẵng 34 2.3. Nguyên nhân của thực trạng giáo dục pháp luật đối với thanh niên tại thành phố Đà Nẵng 45 Kết luận Chương 2 50 CHƯƠNG 3. QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG GIÁO DỤC PHÁP LUẬT ĐỐI VỚI THANH NIÊN TẠI THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG 51 3.1. Quan điểm tăng cường giáo dục pháp luật đối với thanh niên tại thành phố Đà Nẵng 51 3.2. Giải pháp nhằm tăng cường giáo dục pháp luật đối với thanh niên tại thành phố Đà Nẵng 62 Kết luận Chương 3 77 KẾT LUẬN 79 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
4. DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT CNH, HĐH : Công nghiệp hoá, hiện đại hoá ĐVTN : Đoàn viên thanh niên GDPL : Giáo dục pháp luật HĐND : Hội đồng nhân dân LHPN : Liên hiệp phụ nữ LHTN : Liên hiệp thanh niên NXB : Nhà xuất bản PBGDPL : Phổ biến giáo dục pháp luật TN : Thanh niên TNCS : Thanh niên Cộng sản TNĐN : Thanh niên Đà Nẵng TN HSSV : Thanh niên học sinh sinh viên UBMTTQ : Ủy ban Mặt trận Tổ quốc UBND : Uỷ ban nhân dân XHCN : Xã hội chủ nghĩa
5. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Công tác GDPL đã và đang ngày càng khẳng định vai trò là một bộ phận không thể tách rời của quá trình xây dựng, và tổ chức thực hiện pháp luật. GDPL nói chung và GDPL cho thanh niên nói riêng của nước ta được hình thành và phát triển gắn liền với sự phát triển của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.Trải qua hơn 60 năm xây dựng và bảo vệ đất nước, cùng với sự lớn mạnh của nhà nước, trong đó GDPL đối với thanh niên ngày càng được quan tâm chú trọng. Thanh niên là lực lượng xã hội to lớn, có mặt trong các lĩnh vực của đời sống xã hội, là nguồn nhân lực quan trọng, dồi dào cho sự phát triển của đất nước, một trong những nhân tố quan trọng quyết định tương lai, vận mệnh dân tộc. Tại nghị quyết hội nghị lần thứ 4 Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa VII), đã nêu: “Thanh niên là lực lượng xung kích trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Sự nghiệp đổi mới có thành công hay không, đất nước bước vào thế kỷ 21 có vị trí xứng đáng trong cộng đồng thế giới hay không, cách mạng Việt Nam có vững bước theo con đường xã hội chủ nghĩa hay không, phần lớn tùy thuộc vào lực lượng thanh niên, vào việc bồi dưỡng, rèn luyện thế hệ thanh niên; công tác thanh niên là vấn đề sống còn của dân tộc, là một trong những nhân tố quyết định sự thành bại của cách mạng ”. GDPL là một trong những nội dung quan trọng và không thể thiếu trong hoạt động của Nhà nước và xã hội, đặc biệt trong giai đoạn hiện nay đất nước ta đang tiến hành công cuộc đổi mới, xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng XHCN, đẩy mạnh hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân, xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật, đưa pháp luật vào cuộc sống thì công tác tuyên truyền, GDPL cho các tầng lớp Nhân dân nói chung và thanh niên nói riêng là yêu cầu, đòi hỏi cấp thiết, mang tính khách quan của sự phát triển, bởi vì công tác tuyên truyền, GDPL là khâu đầu tiên của hoạt động thực thi pháp luật, là cầu nối để đưa pháp luật vào cuộc sống. 1
6. Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VIII khẳng định: Triển khai mạnh mẽ công tác tuyên truyền, giáo dục pháp luật, huy động lực lượng của các đoàn thể chính trị, xã hội nghề nghiệp, các phương tiện thông tin đại chúng tham gia các đợt vận động thiết lập trật tự, kỷ cương và các hoạt động thường xuyên, xây dựng nếp sống và làm việc theo pháp luật trong cơ quan Nhà nước và trong xã hội [18, tr.241]. Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IX tiếp tục khẳng định việc xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật phải đi đôi với việc tuyên truyền và GDPL. Đó là “Đổi mới và hoàn thiện quy trình xây dựng pháp luật, ban hành và thực thi pháp luật, trong đó chú trọng việc tuyên truyền, giáo dục pháp luật và tổ chức thi hành pháp luật một cách nghiêm minh” [19, tr.239]. Thủ tướng Chính phủ đã ban hành nhiều văn bản quan trọng nhằm tăng cường công tác GDPL cho thanh niên như: Chỉ thị số 02/1998/CT-TTg, ngày 07/01/1998 về việc tăng cường công tác phổ biến, giáo dục pháp luật trong giai đoạn hiện nay, xác định: "Đoàn thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh và các thành viên khác của Mặt trận phối hợp chặt chẽ với các cơ quan của Chính phủ tổ chức thực hiện công tác phổ biến, giáo dục pháp luật"; Quyết định số 37/2008/QĐ-TTg, ngày 12/3/2008 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chương trình phổ biến, giáo dục pháp luật từ năm 2008 đến năm 2012, xác định mục tiêu đến hết năm 2012 có 95% thanh thiếu niên được tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật. Đặc biệt, là Quyết định số 2106/QĐ-TTg, ngày 26/11/2010 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án tăng cường công tác phổ biến, giáo dục pháp luật nhằm nâng cao ý thức pháp luật cho thanh thiếu niên giai đoạn 2011 - 2015. Luật phổ biến, giáo dục pháp luật được Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam khóa XIII, kỳ họp thứ 3 thông qua ngày 20/6/2012 và có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2013 đã đánh dấu một bước quan trọng trong công tác GDPL. Điều 29 của Luật này đã nêu rõ trách nhiệm của Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên của Mặt trận: Tổ chức phổ biến, giáo dục pháp luật cho hội viên, đoàn viên của tổ chức mình; vận động Nhân dân chấp hành pháp luật. Phối hợp với cơ quan nhà nước, tổ 2
7. chức hữu quan phổ biến, giáo dục pháp luật cho Nhân dân. Xây dựng, tập huấn, bồi dưỡng đội ngũ báo cáo viên pháp luật, tuyên truyền viên pháp luật của tổ chức mình. Vận động tổ chức, cá nhân, doanh nghiệp tham gia và hỗ trợ hoạt động phổ biến giáo dục pháp luật. Tham gia giám sát việc thực hiện chính sách, pháp luật về phổ biến, giáo dục pháp luật [32, tr.11]. Trong những năm qua, công tác GDPL cho Nhân dân nói chung và thanh niên Thành Phố Đà Nẵng nói riêng đã thu được nhiều kết quả đáng khích lệ, góp phần nâng cao trình độ hiểu biết về pháp luật, trình độ văn hóa pháp lý cho thanh niên, bước đầu tạo sự ổn định trong lối sống, làm việc, học tập theo Hiến pháp và pháp luật, góp phần quan trọng vào việc phát triển kinh tế, xã hội, giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội. Tuy nhiên, bên cạnh đó một số cấp uỷ Đảng vẫn chưa quan tâm đúng mức đối với công tác phổ biến, GDPL cho thanh niên; trách nhiệm của các cấp, các ngành đối với công tác này chưa được xác định cụ thể, rõ ràng; nội dung, hình thức tuyên truyền, GDPL cho thanh niên chưa thực sự hiệu quả; việc hướng dẫn, kiểm tra, đánh giá, tổng kết chưa kịp thời; đội ngũ cán bộ, phương tiện, nguồn lực, trang thiết bị, tài liệu phục vụ cho công tác này còn thiếu và nhiều bất cập; tình trạng thanh niên vi phạm pháp luật và mắc các tệ nạn xã hội vẫn còn diễn biến phức tạp và có chiều hướng gia tăng. Trước tình hình đó, việc yêu cầu tăng cường đổi mới công tác GDPL nhằm nâng nhận thức và hiểu biết về pháp luật cho thanh niên trên địa bàn Thành Phố Đà Nẵng là vấn đề hết sức quan trọng và cần thiết. Bằng kiến thức thực tiễn và những kiến thức lý luận đã được học tập, nghiên cứu tại Học viện Khoa học xã hội Việt Nam nên học viên lựa chọn đề tài: “Giáo dục pháp luật đối với thanh niên từ thực tiễn Thành Phố Đà Nẵng” làm đề tài luận văn tốt nghiệp thạc sĩ Luật của mình. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Cho đến nay, nghiên cứu các tài liệu hiện hành cho thấy, đã có nhiều công trình khoa học được công bố liên quan đến vấn đề GDPL nói chung và GDPL cho các đối tượng cụ thể nói riêng như: - “Chính sách phổ biến , giáo dục pháp luật đối với thanh niên từ thực tiễn thị xã Sơn Tây Thành Phố Hà Nội”, luận văn thạc sĩ chính sách công của Đinh Duy 3
8. Hưng năm 2015 - “Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về giáo dục pháp luật trong công cuộc đổi mới”, Đề tài khoa học cấp nhà nước, mã số KX.07-17, Viện Nhà nước và pháp luật thuộc Trung tâm khoa học, xã hội và nhân văn chủ trì. - “Ý thức pháp luật xã hội chủ nghĩa và giáo dục pháp luật cho Nhân dân lao động (ở Việt Nam)”, Luận án Phó tiến sĩ luật học của Nguyễn Đình Lộc (bảo vệ ở Liên Xô cũ, 1986). - “Giáo dục pháp luật cho thanh thiếu niên ở Thành phố Hà Nội hiện nay, thực trạng và giải pháp” luận văn thạc sĩ của Trần Phú Lộc năm 2011 - “Giáo dục ý thức pháp luật với việc tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa”, Luận án Phó tiến sĩ luật học của Trần Ngọc Đường (bảo vệ ở Liên Xô cũ), 1988. - “Giáo dục pháp luật đối với người dân tộc thiểu số từ thực tiễn Thành phố Kon tum”, Luận văn thạc sĩ của Lê Thị Thanh Lai năm 2015 - “Nâng cao ý thức pháp luật của đội ngũ cán bộ quản lý hành chính ở nước ta hiện nay”, Luận án Phó tiến sĩ của Lê Đình Khiên, 1993. - “Bàn về giáo dục pháp luật” của Trần Ngọc Đường và Dương Thị Thanh Mai, NXB Chính trị, Quốc gia Hà Nội 1995. - “Tìm kiếm mô hình phổ biến, giáo dục pháp luật có hiệu quả trong một số dân tộc ít người”, Đề tài khoa học cấp Bộ, Bộ Tư pháp, 1995. - “Xây dựng ý thức và lối sống theo pháp luật” Đào Trí Úc chủ biên, Hà Nội 1995; - “Một số vấn đề về lý luận và thực tiễn về giáo dục pháp luật trong công cuộc đổi mới” của Viện Nghiên cứu Khoa học pháp lý, Bộ Tư pháp, Hà Nội, 1995. - “Một số vấn đề về giáo dục pháp luật trong giai đoạn hiện nay”, Vụ Phổ biến giáo dục pháp luật, Bộ Tư pháp, Nxb Thanh niên, 1997. - “Thực trạng và phương hướng đổi mới giáo dục pháp luật hệ đào tạo trung học chính trị ở nước hiện nay”, Luận văn thạc sĩ Luật học của Đặng Ngọc Hoàng, 2000. - “Giáo dục pháp luật cho Nhân dân các dân tộc ít người ở thành phố Đắc Lắc - thực trạng và giải pháp”, Luận văn thạc sĩ Luật học của Phạm Hàn Lâm, 2001. - “Đổi mới giáo dục pháp luật trong hệ thống các trường Chính trị ở nước ta 4
9. hiện nay”, Đề tài khoa học cấp bộ, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, 2002. - “Giáo dục pháp luật cho đồng bào người Chăm ở thành phố Ninh Thuận hiện nay”, Luận văn thạc sĩ của tác giả Đinh Thị Hoa, 2005. - “Giáo dục pháp luật trong các doanh nghiệp Nhà nước ở Việt Nam”, Luận án tiến sĩ của tác giả Vũ Thị Hoài Phương, 2009. - “Các biện pháp tổ chức giáo dục pháp luật cho học sinh Trung học phổ thông tại Thành phố Hồ Chí Minh”, Luận án tiến sĩ giáo dục học của tác giả Nguyễn Khắc Hùng, 2009. - “Giáo dục pháp luật cho cán bộ, công chức hành chính trong điều kiện xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam”, Luận án tiến sĩ của tác giả Nguyễn Quốc Sửu, 2010 - “ Giáo dục pháp luật cho thanh niên ở tỉnh Quảng Ninh hiện nay”, luận văn thạc sĩ luật của tác giả Dương Văn Hào, 2014. - “Giáo dục pháp luật tôn giáo cho cán bộ và nhân dân thành phố Bắc Ninh”, Luận văn thạc sĩ luật của tác giả Nguyễn Ngọc Toản, 2011. - “Biện pháp quản lý công tác giáo dục pháp luật cho sinh viên Đại học Đà Nẵng trong giai đoạn hiện nay”, Luận văn thạc sĩ Giáo dục học của tác giả Huỳnh Bọng, 2012 Nhìn chung, các công trình nói trên đã cơ bản nêu ra nhiều vấn đề về lý luận và thực tiễn trong hoạt động GDPL, về vai trò của GDPL, về phương pháp, cách thức tổ chức GDPL, về các giải pháp đẩy mạnh công tác GDPL trong một số lĩnh vực, địa bàn, nâng cao ý thức pháp luật cho một số đối tượng, trên một góc độ, khía cạnh cụ thể. Tuy nhiên, cho đến nay chưa có một công trình nào nghiên cứu một cách đầy đủ và có hệ thống về GDPL cho thanh niên trên địa bàn Thành phố Đà Nẵng. Vì vậy, việc triển khai Luận văn GDPL đối với thanh niên tại Thành Phố Đà Nẵng hiện nay là cần thiết. Các công trình khoa học đã được công bố trên đây là tài liệu tham khảo, có giá trị cho nghiên cứu và viết luận văn này. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở phân tích lý luận và đánh giá thực trạng GDPL đối với thanh niên 5
10. Thành Phố Đà Nẵng, luận văn đề xuất quan điểm và giải pháp bảo đảm GDPL đối với thanh niên tại Thành phố Đà Nẵng hiện nay. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu làm rõ cơ sở lý luận GDPL cho thanh niên - Nghiên cứu, đánh giá về thực trạng GDPL đối với thanh niên tại Thành phố Đà Nẵng từ năm 2011 - 2016; từ đó chỉ ra kết quả, hạn chế và nguyên nhân của nó, rút ra những bài học kinh nghiệm trong công tác GDPL cho thanh niên. - Đề xuất các quan điểm, giải pháp bảo đảm GDPL đối với thanh niên tại Thành phố Đà Nẵng hiện nay. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu: Luận văn tập trung là vấn đề GDPL đối với thanh niên tại Thành phố Đà Nẵng. 4.2. Phạm vi nghiên cứu: Luận văn giới hạn thời gian nghiên cứu từ năm 2011 - 2016. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận Luận văn được thực hiện trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước và pháp luật; quan điểm, đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng Cộng Sản Việt Nam về xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam, về giáo dục pháp luật nói chung và cho đối tượng Thanh niên nói riêng. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Luận văn sử dụng các phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng, chủ nghĩa duy vật lịch sử với các phương pháp nghiên cứu cụ thể, phương pháp xã hội học pháp luật đi sâu nghiên cứu về quan điểm, tư tưởng, dư luận xã hội của thanh niên, nhu cầu, nguyện vọng của thanh niên về công tác GDPL đối với thanh niên tại Thành phố Đà Nẵng thời gian qua và nguyện vọng, mong muốn trong thời gian tới; phương pháp thống kê, phân tích, tổng hợp, so sánh, lịch sử - cụ thể; phương pháp khảo sát thực tế. Ngoài ra, trong quá trình thực hiện, người viết cũng tham khảo ý kiến cán bộ Đoàn, đồng nghiệp trưởng thành từ hoạt động thực tiễn, có những kiến giải, đánh giá sát thực về GDPL cho thanh niên, nhất là về những giải pháp cần tập 6
11. trung thực hiện trong thời gian tới. Những đóng góp về khoa học của luận văn - Luận văn đưa ra được khái niệm và chỉ ra những đặc điểm GDPL cho thanh niên. - Trên cơ sở đánh giá thực trạng, luận văn chỉ ra được những ưu điểm, hạn chế và nguyên nhân của GDPL đối với thanh niên tại Thành phố Đà Nẵng. - Đề xuất được các quan điểm, hệ thống giải pháp đồng bộ, các phương pháp GDPL đối với thanh niên tại Thành phố Đà Nẵng hiện nay. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn 6.1. Ý nghĩa lý luận Luận văn góp phần làm rõ cơ sở lý luận về GDPL cho thanh niên. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn Luận văn là tài liệu có giá trị tham khảo trong công tác GDPL, tập huấn, bồi dưỡng cán bộ đoàn các cấp trong và ngoài Thành Phố; tuyên truyền, GDPL cho cán bộ, đoàn viên, thanh niên trên địa bàn Thành Phố; góp phần đẩy mạnh đưa các chỉ thị, nghị quyết của Đảng, Nhà nước về công tác GDPL đi vào cuộc sống. Các nội dung, giải pháp của luận văn được thực hiện sẽ góp phần tích cực, hiệu quả trong công tác tuyên truyền, GDPL, nâng cao ý thức chấp hành pháp luật cho ĐVTN trên địa bàn Thành Phố Đà Nẵng, góp phần phòng, chống và đẩy lùi tội phạm và các tệ nạn xã hội trong lứa tuổi thanh niên, phát huy vai trò xung kích, tình nguyện của tuổi trẻ, đi đầu trong sự nghiệp đẩy mạnh CNH, HĐH đất nước. 7. Cơ cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận luận văn gồm có 3 chương: Chương 1: Một số vấn đề lý luận cơ bản về giáo dục Pháp luật đối với thanh niên Chương 2: Thực trạng thanh niên và giáo dục pháp luật đối với thanh niên tại Thành phố Đà Nẵng. Chương 3: Quan điểm và giải pháp bảo đảm giáo dục pháp luật đối với thanh niên tại Thành Phố Đà Nẵng hiện nay. 7
12. CHƯƠNG 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ GIÁO DỤC PHÁP LUẬT CHO THANH NIÊN 1.1. Khái niệm, đặc điểm, mục đích và vai trò của giáo dục pháp luật cho thanh niên 1.1.1. Khái niệm về thanh niên và giáo dục pháp luật 1.1.1.1. Khái niệm về thanh niên Thanh niên là nhóm dân số đặc thù, có mặt trong tất cả các nhóm dân tộc, giai cấp, các thành phần xã hội và địa bàn trong cả nước. Theo Từ điển Tiếng Việt do Viện Ngôn ngữ học công bố vào năm 2003 (in lần thứ chín, có sửa chữa, bổ sung) thì mục từ “thanh niên” được giải thích như sau: “Người còn trẻ, đang ở độ tuổi trưởng thành”. Có rất nhiều định nghĩa về thanh niên, sự khác nhau có thể tùy thuộc vào quốc gia, cách tiếp cận từ lĩnh vực nào. Quan điểm thứ nhất: thuật ngữ “thanh niên” được sử dụng với những hàm ý tiêu cực, nhấn mạnh những đặc tính không tốt của nhóm người trẻ tuổi, như họ là những người bồng bột, do dự. Đây là quan điểm được tiếp cận từ góc độ lịch sử, có thể thấy trong mỗi thời đại, quan niệm về “thanh niên” cũng rất khác nhau. Ở Tây Âu, thuật ngữ “thanh niên” bắt đầu xuất hiện phổ biến trên văn đàn chỉ mới từ khoảng đầu thế kỷ 19. Quan điểm thứ hai, quan niệm thanh niên gắn với lứa tuổi, là khoảng thời gian tâm lý - xã hội, trong đó con người từ những đứa trẻ học tập và trở thành người lớn thông qua việc nhận thức và đảm nhiệm những vai trò và trách nhiệm của người lớn theo quan niệm, chế định, yêu cầu của xã hội cụ thể mà họ đang sống. Đây là quan điểm dựa theo cách tiếp cận lý thuyết cấu trúc - chức năng và lý thuyết về vai trò xã hội. Theo quan điểm này: nhóm xã hội - dân cư “thanh niên” cũng chỉ là một nhóm lớn, bao gồm trong đó nhiều nhóm nhỏ thuộc các độ tuổi thanh niên khác nhau. Như quan điểm của chúng tôi đã được trình bày ở trên thì hiện nay đội ngũ thanh niên Việt Nam có thể được chia làm ba tiểu nhóm (subgroup) ở các độ tuổi: 15-18, 19-24, 25-30. Trong khi đó, nhóm tác giả của một nghiên cứu gần đây lại có cách phân chia thanh niên Việt Nam hiện nay thành ba tiểu nhóm với sự phân biệt 8
13. về độ tuổi như sau: 14-17, 18-21, 22-25 (ở đây giới hạn cho tuổi “vị thành niên và thanh niên” được tính từ 14 đến 25). Một số nhà nghiên cứu khác lại chia nhóm xã hội - dân cư thanh niên thành các tiểu nhóm theo các độ tuổi 15-19, 20-24 và 25-29. Trong một chuyên khảo xuất bản gần đây, Đặng Cảnh Khanh lại chia “dân số thanh niên” thành hai nhóm lớn theo các độ tuổi, 15-24 và 25-34 (ở đây giới hạn độ tuổi của thanh niên được tính từ 15 đến 34). Quan điểm thứ ba, thanh niên Việt Nam bao gồm: thanh niên nông thôn, thanh niên công nhân, thanh niên công chức và viên chức, thanh niên đô thị, thanh niên học sinh và sinh viên, thanh niên trong các lực lượng vũ trang. Các nhóm thanh niên đặc thù bao gồm: thanh niên dân tộc thiểu số, thanh niên có đạo, thanh niên đang học tập, lao động ở nước ngoài, các nhóm yếu thế bao gồm: thanh niên bị nhiễm HIV/AIDS, thanh niên khuyết tật, thanh niên sau cai nghiện và sau cải tạo trở về tái hòa nhập với cộng đồng. Ngoài ra, các yếu tố khác như tộc người, tôn giáo, giới tính, giàu - nghèo, v.v cũng có thể được coi là tiêu chí để phân biệt các tiểu nhóm trong nhóm lớn “thanh niên”. Đây là quan niệm về thanh niên theo cách tiếp cận về phân loại đối tượng. Quan điểm thứ tư, theo PGS.TS Phạm Hồng Tung thanh niên có thể định nghĩa là một bộ phận phức hợp của dân cư của một quốc gia - dân tộc bao gồm tất cả các cá thể ở trong độ tuổi từ 15 đến 29. Đồng thời ông cũng cho rằng thanh niên” là một nhóm xã hội dân cư có tính phức hợp (hetrogenousness) rất cao, hàm chứa trong đó nhiều sự đa dạng (diversities) về độ tuổi, giới tính, nghề nghiệp, địa bàn cư trú, định hướng giá trị, lợi ích, tâm linh và các mô hình ứng xử (modes of behaviors) và lựa chọn xã hội (social preferences) v.v Tính trẻ, năng động, ưa thử nghiệm và dễ phạm sai lầm và xung đột với thế hệ đi trước chính là mẫu số chung, là đặc điểm chung của thanh niên ở mọi thời đại, mọi quốc gia - dân tộc. V Quan điểm thứ năm, theo Luật Thanh niên (Luật số 53/2005/QH11) được Quốc hội khóa XI thông qua đã quy định tại Điều 1: “Thanh niên quy định trong Luật này là công dân Việt Nam từ đủ mười sáu tuổi đến ba mươi tuổi”. Quan điểm thứ sáu, theo Báo cáo quốc gia về thanh niên Việt Nam của Bộ Nội Vụ năm 2015 đã cho rằng: Thanh niên Việt Nam là lực lượng xã hội to lớn, một trong những nhân tố quan trọng quyết định tương lai, vận mệnh dân tộc. Để thanh 9
14. niên tham gia vào sự nghiệp CNH,HĐH, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc và hội nhập quốc tế, thanh niên cần phải được đào tạo học vấn và chuyên môn kỹ thuật, kỹ năng sống, chăm sóc sức khỏe để phát triển toàn diện cũng như họ cần được tạo môi trường thuận lợi và các cơ hội để tiếp cận với việc làm ổn định phù hợp. Từ những phân tích trên thì đề tài rút ra định nghĩa thanh niên như sau: là công dân từ đủ mười sáu tuổi đến ba mươi tuổi, có sức khỏe thể chất, tích cực học tập, lao động và bảo vệ Tổ quốc, là lực lượng nòng cốt của xã hội hiện tại và tương lai trẻ trung năng động, ham muốn trải nghiệm với thực tiễn song dễ bị kích động, suy nghĩ chưa thực sự chín chắn, dễ phạm sai lầm nhưng rất dễ tiếp thu, khắc phục khuyết điểm nếu được giáo dục đúng phương pháp và phù hợp về nội dung 1.1.1.2. Khái niệm giáo dục pháp luật Trong khoa học pháp lý, giáo dục pháp luật được xem là hoạt động có tính định hướng của các cơ quan Đảng, Nhà nước và các tổ chức xã hội, trong đó người giáo dục và người được giáo dục luôn tác động qua lại lẫn nhau, thiết lập những hành vi xử sự phù hợp các quy phạm pháp luật. Hoạt động của giáo dục pháp luật nhằm hình thành ở con người thói quen xử sự phù hợp với đòi hỏi của pháp luật. GDPL là hoạt động, có tổ chức, có mục đích của chủ thể giáo dục được thể hiện để cung cấp tri thức pháp luật, bồi dưỡng tình cảm và định hướng hành vi hợp pháp cho đối tượng giáo dục nhằm hình thành ở họ ý thức, tình cảm pháp luật đúng đắn, thói quen tuân thủ pháp luật và tham gia tích cực vào các hoạt động pháp luật. GDPL có thể hiểu là bao hàm cả tuyen truyền, phổ biến và GDPL. Hoạt động tuyên truyền phổ biến giáo dục pháp luật là việc sử dụng những hình thức khác nhau tác động một cách có hệ thống và thường xuyên đến ý thức của con người nhằm trang bị những kiến thức pháp lý nhất định để từ đó họ có những nhận thức đúng đắn về pháp luật, tôn trọng pháp luật và tự giác xử sự theo yêu cầu của pháp luật. Trong các tài liệu khoa học về pháp luật ở nước ta hiện nay, các tác giả đã khá thống nhất với khái niệm giáo dục pháp luật: Giáo dục pháp luật là hoạt động có định hướng, có tổ chức, có chủ định của chủ thể giáo dục tác động lên đối tượng giáo dục một cách có hệ thống và thường xuyên nhằm mục đích hình thành ở họ tri thức pháp luật, tình cảm pháp lý và hành vi phù hợp với các đòi hỏi của pháp luật hiện hành. 10
15. 1.1.1.3. Đặc điểm của giáo dục pháp luật đối với thanh niên Dựa vào định nghĩa về thanh niên và khái niệm giáo dục pháp luật, cho thấy giáo dục pháp luật đối với thanh niên có những đặc điểm cơ bản như sau: Thứ nhất, thanh niên là đối tượng trẻ tuổi, năng động, ưa trải nghiệm nên việc GDPL có những đặc điểm riêng phù hợp như là phương pháp sáng tạo, sinh động, gắn với thực tế. Đối với thanh niên, nhất là thanh niên ở độ tuổi chưa thành niên việc tiếp nhận những tư tưởng, quan điểm lý luận về vai trò pháp luật trong đời sống còn hạn chế. Chính vì thế, trong khi học tập pháp luật, thanh niên cần phải được tiếp cận với thực tế, được tạo điều kiện để thanh niên vừa nâng cao kiến thức lý luận, vừa có năng lực vận dụng pháp luật vào cuộc sống. Thứ hai, các hình thức, phương pháp GDPL cho thanh niên phải cụ thể, sinh động, phù hợp với lứa tuổi, ưa tìm tòi, sáng tạo của thanh niên. Thứ hai là, thanh niên là lực lượng sản xuất dồi dào nhất của xã hội hoạt động trên mọi lĩnh vực của kinh tế xã hội nên hoạt động GDPL cho nên phải gắn liền với hoạt động đào tạo, bồi dưỡng, dạy nghề và tạo công ăn việc làm cho đối tượng này. Cụ thể là khi thực hiện GDPL thì cần chú trọng gắn hoạt động GDPL với các hoạt động đào tạo nghề, tạo công ăn việc làm và phát triển môi trường công tác làm việc. Thứ ba, GDPL cho thanh niên chịu ảnh hưởng mạnh mẽ của hoạt động tổ chức Đoàn và hoạt động tuân thủ pháp luật của môi trường xung quanh trong khi đó Đoàn TNCS Hồ Chí Minh là tổ chức chính trị - xã hội, có các hoạt động sinh hoạt tập thể thu hút, tập hợp thanh niên tham gia. Chính vì vậy, các hoạt động GDPL được thực hiện thông qua các sinh hoạt tập thể của tổ chức Đoàn là rất có hiệu quả. Từ đó, việc xác định đúng đắn mục đích giáo dục pháp luật sẽ giúp ích cho việc xác định nội dung, hình thức, biện pháp giáo dục pháp luật, nâng cao hiệu quả của hoạt động giáo dục pháp luật nói chung và giáo dục pháp luật cho thanh thiếu niên nói riêng. Vì vậy, căn cứ vào các đòi hỏi khi xác định mục đích giáo dục pháp luật, nhiều nhà nghiên cứu cho rằng các mục đích sau đây là phù hợp hơn cả: Thứ nhất, hình thành, cung cấp, bồi dưỡng và từng bước mở rộng hệ thống tri thức pháp luật cho thanh niên căn cứ vào đặc điểm của từng loại đối tượng, phù hợp với hoàn cảnh, điều kiện cụ thể. Hình thành tri thức pháp luật là nền móng cơ bản để xây dựng tình cảm pháp 11
16. luật. Tri thức pháp luật giúp con người điều khiển, kiềm chế hành vi của mình trên cơ sở các chuẩn mực pháp lý, tri thức pháp luật đã nhận thức được. Đây là mục đích hàng đầu, vì chính sự am hiểu pháp luật, sự nhận thức đúng đắn về giá trị xã hội và vai trò điều chỉnh của pháp luật là điều kiện cần thiết để thanh niên hình thành tình cảm và lòng tin vào pháp luật; tri thức pháp luật còn giúp thanh niên tự đánh giá đối chiếu hành vi của mình với các chuẩn mực pháp luật. Thứ hai, hình thành, tạo dựng và phát triển lòng tin vào pháp luật cho thanh niên Niềm tin vào pháp luật đóng vai trò quan trọng trong việc định hướng thái độ, hành vi. Nếu thanh niên có niềm tin vững vào pháp luật thì họ sẽ hình thành cơ sở để điều chỉnh hành vi hợp pháp.Điều này rất quan trọng, vì nếu có tri thức pháp luật mà không có tình cảm tôn trọng và niềm tin vào pháp luật, tin vào các cơ quan bảo vệ pháp luật, thì thanh niên rất dễ có hành vi xử sự sai lệch so với chuẩn mực xã hội, chuẩn mực pháp luật. Như vậy, cùng với việc giáo dục chính trị, tư tưởng toàn diện cho thanh niên, thì việc GDPL sẽ đề cao tình cảm công bằng, trách nhiệm, tình cảm pháp luật cho thanh niên, giúp thanh niên xác định các tiêu chí đánh giá tính công bằng của pháp luật, thể hiện qua việc thực hiện các chuẩn mực, các quy phạm pháp luật; hình thành ý thức về quyền và nghĩa vụ pháp lý của người công dân và hoàn thành các nghĩa vụ đó trong mối quan hệ với các chủ thể khác. Đồng thời, giáo dục tình cảm trách nhiệm, xây dựng ý thức tuân thủ pháp luật ở mọi nơi, mọi lúc, biết phê phán, đấu tranh với các biểu hiện coi thường pháp luật, hành vi vi phạm pháp luật, bênh vực lẽ phải, có thái độ đúng đắn với pháp luật. Có được tình cảm đó, thanh niên sẽ có lòng tin vững chắc vào sự cần thiết tuân theo pháp luật, có hành vi nghiêm chỉnh chấp hành pháp luật. Thứ ba, xây dựng thói quen vững chắc, xử sự theo những đòi hỏi của pháp luật (hình thành lối sống tuân theo pháp luật. Thói quen xử sự hợp pháp là thói quen tuân thủ các quy phạm pháp luật, thực hiện đúng các quyền và nghĩa vụ pháp lý, áp dụng các tri thức pháp luật và các quy phạm pháp luật cụ thể để bảo vệ các quyền và nghĩa vụ hợp pháp của mình, của người khác, của Nhà nước và xã hội. Và GDPL nhằm hình thành động cơ, hành vi và thói quen xử sự theo pháp luật cho thanh niên. Động cơ và hành vi hợp pháp là 12
17. kết quả cuối cùng của quá trình nhận thức pháp luật, đấu tranh nội tâm dưới tác động của những yếu tố tâm lý, tình cảm, lòng tin đối với pháp luật. Do đó, công tác GDPL nhằm thúc đẩy việc rèn luyện hành vi đạo đức, phát triển và củng cố các thói quen ứng xử theo pháp luật, từng bước hình thành ý thức tự giác và nhu cầu thực hiện pháp luật đúng đắn trong thanh niên. Như vậy, GDPL có ba mục đích chính đó là mục tiêu nhận thức, mục tiêu cảm xúc, mục tiêu GDPL nhằm hình thành động cơ hành vi và thói quen xử sự hợp pháp. Giữa các mục đích đó có quan hệ qua lại thống nhất chặt chẽ, từ việc nhận thức, hiểu biết tri thức pháp luật đến tính tự giác, niềm tin vào pháp luật và từ đó đến thói quen xử sự theo pháp luật và từ thói quen hành động, sử dụng pháp luật lại xuất hiện nhu cầu lĩnh hội tri thức pháp luật. Nếu giáo dục pháp luật được tiến hành thỏa mãn cả ba mục đích này thì từ chỗ là yếu tố tác động từ bên ngoài đối với đối tượng, nó sẽ trở thành nội tâm của chính đối tượng. Đây là một đòi hỏi rất quan trọng mà công tác giáo dục pháp luật nói chung và giáo dục pháp luật cho thanh thiếu niên nói riêng phải đáp ứng. 1.1.2. Vai trò của giáo dục pháp luật cho thanh niên Giáo dục pháp luật đối với thanh niên có vị trí, vai trò quan trọng, thể hiện rõ trên ba khía cạnh sau : Một là, GDPL tác động vào ý thức đối tượng, góp phần hình thành và nâng cao ý thức pháp luật cho thanh niên Ý thức pháp luật của mỗi cá nhân được thể hiện mối quan hệ giữa cá nhân đó đối với pháp luật, cụ thể hơn thì ý thức pháp luật được thể hiện qua sự đánh giá về tính hợp pháp hay không hợp pháp trong hành vi xử sự của con người cũng như trong tổ chức hoạt động của các cơ quan Nhà nước, tổ chức xã hội. GDPL tác động đến ý thức của đối tượng, từ chỗ họ không để ý, rồi biết, hiểu, sau đó là chấp hành và thực hiện pháp luật. Chính GDPL làm cho họ từ chỗ không biết đến hoặc không quan tâm đến sự tồn tại của pháp luật đến chỗ họ bắt đầu quan tâm, rồi tiếp cận, tìm hiểu về pháp luật, hiểu biết rồi từ đó thực hiện hành động theo pháp luật, từ đó họ không chỉ được nâng cao sự hiểu biết về pháp luật mà còn định hướng được hành vi của mình theo đúng yêu cầu quy định của pháp luật. Tóm lại, sự hiểu biết pháp luật của nhân dân là yếu tố đầu tiên để hình thành ý thức pháp luật, pháp luật phải trải 13