Luận văn Giải quyết tranh chấp hợp đồng trong xây dựng từ thực tiễn xét xử sơ thẩm tại toà án nhân dân tỉnh Bình Dương

Nội dung text: Luận văn Giải quyết tranh chấp hợp đồng trong xây dựng từ thực tiễn xét xử sơ thẩm tại toà án nhân dân tỉnh Bình Dương

1. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN HỮU THIỆN GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP HỢP ĐỒNG TRONG XÂY DỰNG TỪ THỰC TIỄN XÉT XỬ SƠ THẨM TẠI TOÀ ÁN NHÂN DÂN TỈNH BÌNH DƯƠNG LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Hà Nội - 2017
2. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN HỮU THIỆN GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP HỢP ĐỒNG TRONG XÂY DỰNG TỪ THỰC TIỄN XÉT XỬ SƠ THẨM TẠI TOÀ ÁN NHÂN DÂN TỈNH BÌNH DƯƠNG Chuyên ngành : Luật kinh tế Mã số : 60.38.01.07 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. BÙI ANH THỦY Hà Nội - 2017
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các số liệu trích dẫn trong luận văn dựa trên số liệu bảo đảm độ tin cậy, chính xác và trung thực. Những kết luận khoa học của luận văn chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả luận văn Nguyễn Hữu Thiện
4. MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP HỢP ĐỒNG TRONG XÂY DỰNG 7 1.1 Khái niệm hợp đồng xây dựng 7 1.2 Một số vấn đề lý luận về giải quyết tranh chấp hợp đồng trong xây dựng 11 Chương 2 THỰC TRẠNG GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP HỢP ĐỒNG TRONG XÂY DỰNG TẠI TOÀ SƠ THẨM TỈNH BÌNH DƯƠNG 22 2.1. Thực trạng ký kết và thực hiện hợp đồng xây dựng tại Tỉnh Bình Dương 22 2.2. Thực trạng tranh chấp từ hợp đồng xây dựng tại Bình Dương 25 2.3. Thực tiễn xét xử sơ thẩm các tranh chấp hợp đồng xây dựng tại các tòa án nhân dân tỉnh Bình Dương 29 2.4. Những bất cập trong giải quyết tranh chấp hợp đồng xây dựng và thực trạng giải quyết tranh chấp tại Toà án nhân dân Tỉnh Bình Dương 45 Chương 3 PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP HỢP ĐỒNG XÂY DỰNG 49 3.1. Phương hướng hoàn thiện pháp luật về giải quyết tranh chấp hợp đồng xây dựng 49 3.2. Giải pháp nâng cao hiệu quả giải quyết tranh chấp hợp đồng xây dựng 53 KẾT LUẬN 73 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 77
5. DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT BLDS Bộ luật dân sự LTM Luật thương Mại BTTH Bồi thường thiệt hại CP Chính phủ GTGT Giá trị gia tăng HĐND Hội đồng nhân dân HĐXD Hợp đồng xây dựng LXD Luật xây dựng BXD Bộ xây dựng HSMT Hồ sơ mời thầu TMĐT Tổng mức đầu tư NĐ Nghị định TT Thông tư QH Quốc hội TAND Tòa án nhân dân TCVN Tiêu chuẩn Việt nam UBND Ủy ban nhân dân VKSND Viện kiểm sát nhân dân
6. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong xu hướng hội nhập và phát triển chung của đất nước ngành Xây dựng đã tạo được thế và lực để bước vào thời kì thực hiện công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Luật xây dựng số 50/2014/QH13 đã được Quốc hội khóa XIII thông qua tại kỳ họp thứ 7 ngày 18/6/2014 (sau đây gọi là Luật xây dựng 2014) và có hiệu lực thi hành kể từ ngày 01/01/2015 với nhiều điểm mới sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật xây dựng 2003 là sự kiện quan trọng nhất của ngành xây dựng Việt Nam, tạo lập khuôn khổ pháp lý và động lực thúc đẩy các hoạt động đầu tư xây dựng công trình, hình thành thị trường xây dựng với quy mô ngày càng rộng lớn, đa dạng, phong phú, đã làm cho các hoạt động xây dựng đi dần vào kỷ cương, nề nếp, chất lượng xây dựng được đảm bảo. Nhiều cơ chế chính sách đã tạo nên khung pháp lý khá đồng bộ. Thế nhưng trong hoạt động xây dựng không phải lúc nào cũng thuận lợi, suôn sẻ ngoài yếu tố tác động của kinh tế toàn cầu, kinh tế trong nước, hoạt động xây dựng còn chịu sự ảnh hưởng, tác động của chính nội dung giao kết, việc giao kết hợp đồng sẽ đổ vỡ khi một trong hai bên không đáp ứng đầy đủ các yêu cầu để từ đó phát sinh tranh chấp. Vì hợp đồng xây dựng là kết quả của sự thoả thuận giữa bên chủ đầu tư và nhà thầu, về việc xác lập quyền, nghĩa vụ khi thực hiện các hoạt động xây dựng. Nó mang tính chất của một quá trình ẩn chứa nhiều rủi ro, đòi hỏi có sự điều tiết thông qua sự nhận diện, đánh giá, phân chia và quản lý rủi ro. Đây là mấu chốt để dẫn đến việc phát sinh tranh chấp khi không thoả mãn đáp ứng đầy đủ các yêu cầu của một trong hai bên khi thực hiện. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Trong lĩnh vực khoa học pháp lý có một số công trình nghiên cứu và các bài viết của các Tác giả như: GS.TS. Bùi Xuân Phong, PGS.TS Bùi 1
7. Ngọc Toàn (Hợp đồng trong hoạt động xây dựng); PGS. TS. Trần Trịnh Tường, Trọng tài viên VIAC; TS Bùi Ngọc Sơn; Luật sư Châu Huy Quang; Trọng tài viên VIAC. . Thạc sỹ Nguyễn Hồng Thanh; Thạc sỹ Bùi Ngọc Cường, Chủ nhiệm Khoa Luật Kinh tế, Trường Đại học Luật Hà Nội; Phạm Hoàng Giang Sự phát triển của pháp luật hợp đồng: Từ nguyên tắc tự do giao kết hợp đồng đến nguyên tắc công bằng, Nhà nước và pháp luật; 2006/Số 10 . 28-31; Hà Thị Mai Hiên - Sửa đổi Bộ luật Dân sự Việt Nam và vấn đề hoàn thiện chế định hợp đồng/ Nhà nước và pháp luật ; 2005/Số 3 . 10-19; Bùi Văn Tứ- Hợp đồng EPC và tổng thầu Việt Nam / TC Nhà quản lý ; 2006/Số 39 . 32-33, 64; Bùi Thanh Lam- Hợp đồng tương lai, giao dịch hợp đồng tương lai/ Tài chính ; 2007/Số 3 . 45-47, 53; Nguyễn Trung Lập- Hợp đồng quyền chọn và phương pháp hạch toán/ TC Kế toán ; 2007/Số 65 . 34-35; Phạm Hoàng Giang-Ảnh hưởng của điều kiện hình thức hợp đồng đến hiệu lực hợp đồng/ Nhà nước và pháp luật ; 2007/Số 3 . 47-51; Đỗ Văn Đại -Về điều chỉnh nguy cơ không thực hiện hợp đồng trong Bộ luật dân sự/ Nhà nước và pháp luật ; 2005/Số 1 . 21-24; Nguyễn Ngọc Khánh -Hợp đồng: Thuật ngữ và khái niệm / Nhà nước và pháp luật ; 2006/Số 8 . 38-43; Bùi Đăng Hiếu -Tính chất đền bù của hợp đồng dân sự/ TC Luật học ; 2006/Số 11 . 19-23; Nguyễn Ngọc Khánh - Thực hiện nghĩa vụ hợp đồng trên thực tế/ Nghiên cứu Lập pháp ; 2007/Số 2 . 40-44; Phạm Hoàng Giang - Vai trò của án lệ với sự phát triển của pháp luật hợp đồng/ Nghiên cứu Lập pháp ; 2007/Số 2 . 28-31; Bùi Ngọc Cường Một số vấn đề hoàn thiện pháp luật về hợp đồng ở Việt Nam/ Nhà nước và pháp luật ; 2005/Số 5 . 47-53, 63; Nguyễn Thị Thục Một số điểm mới về hợp đồng trong Bộ Luật Dân sự 2005/ Nhà nước và pháp luật ; 2006/Số 3 . 28-30; Phùng Trung Tập- Cần hoàn thiện chế định bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng trong Dự thảo Bộ luật Dân sự (sửa đổi) / Nhà nước và pháp luật ; 2005/Số 4 . 28-35; Đinh Thị Mai Phương - Đổi mới pháp luật 2
8. hợp đồng ở Việt Nam trong giai đoạn hiện nay – những yêu cầu về mặt lý thuyết và thực tiễn/ Nhà nước và pháp luật ; 2005/Số 4 . 49-53; Dương Anh Sơn -Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc điều chỉnh bằng pháp luật đối với vi phạm hợp đồng khí chưa đến thời hạn thực hiện nghĩa vụ/ Nhà nước và pháp luật ; 2006/Số 4 . 51-55, 69 Đề tài này nghiên cứu và đưa ra một số giải pháp kiến nghị về việc giải quyết tranh chấp hợp đồng trong xây dựng, từ thực tiễn xét xử sơ thẩm tại Toà án nhân dân tỉnh Bình Dương. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu Mục đích nghiên cứu của đề tài là thông qua việc nghiên cứu các vấn đề lý luận, khảo sát thực trạng pháp luật và thực tiễn áp dụng pháp luật khi giao kết trong hợp đồng đúng quy trình nhằm hạn chế rủi ro khi tranh chấp hợp đồng xây dựng ở Việt Nam, trên cơ sở đối chiếu với qui định pháp luật về tranh chấp hợp đồng nhằm phong phú thêm về cơ sở lý luận, thực tiễn và pháp lý của hợp đồng, tiếp thu có chọn lọc những điểm tiến bộ trong pháp luật quốc tế về hợp đồng; đồng thời đưa ra những kiến nghị cụ thể để sửa đổi, bổ sung các qui định còn bất cập, thiếu sót trong pháp luật hiện hành, hoàn thiện cơ chế pháp lý điều chỉnh hợp đồng theo xu hướng hiện đại và hội nhập, qua đó nâng cao hiệu quả điều chỉnh của pháp luật Việt Nam. Theo đó đề tài có nhiệm vụ giải quyết những vấn đề sau đây: - Làm sáng tỏ những vấn đề lý luận chung về tranh chấp hợp đồng nhằm hạn chế tranh chấp phát sinh khi thực hiện giao kết hợp đồng, làm rõ cơ sở lý luận và các vấn đề pháp lý liên quan đến tranh chấp hợp đồng như điều kiện phát sinh các tranh chấp và ảnh hưởng của nó đối với các chủ thể khi tham gia giao kết hợp đồng. - Nghiên cứu thực trạng pháp luật và thực tiễn áp dụng pháp luật về tranh chấp hợp đồng ở Việt Nam, bao gồm cả việc nghiên cứu về mối quan hệ 3
9. giữa các văn bản pháp luật liên quan, đánh giá thực trạng của qui định pháp luật khi giải quyết các tranh chấp của hợp đồng, để từ đó xác định được những điểm cần sửa đổi, bổ khuyết trong các văn bản pháp luật hiện hành khi giao kết hợp đồng ở Việt Nam hiện nay. - Trên cơ sở những bất cập đã được xác định để từ đó đề xuất những kiến nghị, giải pháp pháp lý cụ thể trong việc sửa đổi, bổ sung các qui định pháp luật Việt Nam khi tranh chấp hợp đồng xãy ra, đồng thời xác định cơ sở lý luận và thực tiễn cần thiết làm căn cứ cho việc đề xuất những kiến nghị và giải pháp cụ thể đó nhằm hạn chế tranh chấp hợp đồng trong xây dựng hiện nay. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu: Đề tài nghiên cứu về nguyên nhân dẫn đến tranh chấp hợp đồng trong xây dựng. Phạm vi nghiên cứu: Về mặt nội dung: tranh chấp hợp đồng là vấn đề rất rộng. Mặt khác, vấn đề tranh chấp hợp đồng là vấn đề mang tính nguyên lý chung trong các giao kết và được qui định chủ yếu trong Bộ luật dân sự, nên nội dung của Luận văn tập trung phân tích các qui định trong Luật xây dựng đề từ đó đối chiếu với từng điều khoản của hợp đồng và đưa ra các dự liệu cho các bên tham khảo trước khi giao kết hợp đồng xây dựng, trong phạm vi nghiên cứu luận văn không chỉ phân tích tranh chấp hợp đồng nói chung mà còn phân tích những vấn đề liên quan đến Luật xây dựng nhằm tránh tổn thất và các rủi ro khi thực hiện hợp đồng xây dựng. Ngoài ra, nội hàm của khái niệm tranh chấp hợp đồng trong xây dựng là vấn đề pháp lý rất phức tạp và có mối liên hệ biện chứng với nhiều vấn đề pháp lý quan trọng khác của Bộ luật dân sự, luật xây dựng, tiêu chuẩn Việt nam , tranh chấp hợp đồng trong xây dựng có nhiều nguyên do như có sự vi phạm của một 4
10. trong hai bên hoặc vi phạm của cả hai bên Tuy nhiên, đề tài cũng không có tham vọng giải quyết mọi vấn đề khác có liên quan tới tranh chấp của hợp đồng, mà chỉ đi sâu tìm hiểu các vấn đề về điều kiện làm nguyên nhân phát sinh tranh chấp hợp đồng trong xây dựng, thời điểm của tranh chấp phát sinh của hợp đồng, hiệu lực ràng buộc của hợp đồng, sự hạn chế phát sinh của hợp đồng khi hoàn cảnh thay đổi. Về mặt thời gian: Cùng với việc nghiên cứu các qui định của pháp luật, luận văn cũng dành một liều lượng thích hợp để nghiên cứu thực tiễn áp dụng pháp luật của Toà án nhân dân thành phố Thủ Dầu Một tỉnh Bình Dương về tranh chấp hợp đồng trong xây dựng. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu Cơ sở lý luận Luận văn vận dụng các quan điểm biện chứng duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và đường lối, chính sách của đảng cộng sản Việt Nam, của nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam về hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam. Phương pháp nghiên cứu Để đạt được các mục tiêu trên đây, việc nghiên cứu đề tài này được thực hiện trên cơ sở kết hợp với việc sử dụng các phương pháp nghiên cứu cụ thể như: Phương pháp phân tích, phương pháp tổng hợp, phương pháp so sánh. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Luận văn nghiên cứu có tính hệ thống và chuyên sâu về Luật xây dựng cũng như các vấn đề cần biết khi tham gia giao kết hợp đồng nhằm tránh sự rủi ro thiệt hại không đáng có khi tranh chấp hợp đồng trong xây dựng. Đề tài nghiên cứu có hệ thống về các vấn đề pháp lý liên quan tới một số giải pháp nhằm hạn chế tranh chấp trong hợp đồng xây dựng, đưa ra 5
11. những định hướng và đề xuất các kiến nghị cụ thể mà kết quả của nó sẽ là cơ sở khoa học cho việc xây dựng và hoàn thiện nội dung khi tham gia giao kết các hợp đồng xây dựng tại Việt Nam, góp phần tăng cường hiệu quả điều chỉnh của pháp luật trong hợp đồng xây dựng, trong điều kiện kinh tế thị trường ở Việt Nam, với xu hướng hội nhập quốc tế của hệ thống pháp luật nói riêng và của đất nước Việt Nam nói chung, vào trào lưu chung của thế giới. Góp phần làm hoàn thiện pháp luật hợp đồng trong xây dựng cũng là góp phần vào việc bảo đảm cho các quan hệ hợp đồng ở Việt Nam được ổn định, an toàn pháp lý và tránh được các rủi ro cho các bên chủ thể, bảo đảm quyền tự do giao kết hợp đồng, quyền được pháp luật bảo vệ khi tham gia các quan hệ hợp đồng và các quyền, lợi ích chính đáng của các bên trong hợp đồng. Kết quả nghiên cứu đề tài cũng có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo hữu ích cho việc nghiên cứu của các chủ thể khi tham gia giao kết hợp đồng xây dựng trong tương lai. 7. Bố cục của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung của luận văn gồm ba chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về giải quyết tranh chấp hợp đồng trong xây dựng. Chương 2: Thực trang giải quyết tranh chấp hợp đồng trong xây dựng tại Toà sơ thẩm Tỉnh Bình Dương. Chương 3: Phương hướng và giải pháp hoàn thiện pháp luật về giải quyết tranh chấp hợp đồng xây dựng. 6
12. Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP HỢP ĐỒNG TRONG XÂY DỰNG 1.1 Khái niệm hợp đồng xây dựng 1.1.1. Khái niệm hợp đồng Điều 385 Bộ luật dân sự 2015 quy định “hợp đồng là sự thỏa thuận giữa các bên về việc xác lập, thay đổi hoặc chấm dứt quyền, nghĩa vụ dân sự”. Theo Điều 385 ta được hiểu hợp đồng được định nghĩa là sự thỏa thuận giữa các chủ thể nhằm xác lập, thay đổi hoặc chấm dứt quyền và nghĩa vụ trong những quan hệ xã hội cụ thể. Dù được hình thành trong lĩnh vực quan hệ xã hội nào thì hợp đồng luôn có những điểm chung sau đây: Yếu tố cơ bản nhất của hợp đồng là sự thỏa hiệp giữa các ý chí, tức là có sự ưng thuận giữa các bên với nhau, người ta thường gọi nguyên tắc này là nguyên tắc hiệp ý. Nguyên tắc hiệp ý là kết quả tất yếu của tự do hợp đồng, khi giao kết hợp đồng các bên được tự do quy định nội dung hợp đồng, tự do xác định phạm vi quyền và nghĩa vụ của các bên. Đương nhiên, tự do hợp đồng không phải là tự do tuyệt đối. Nhà nước buộc các bên khi giao kết hợp đồng phải tôn trọng đạo đức, trật tự xã hội, trật tự công cộng. Trong những trường hợp thật cần thiết, nhân danh tổ chức quyền lực công, nhà nước có thể can thiệp vào việc ký kết hợp đồng và do đó giới hạn quyền tự do giao kết hợp đồng. Tuy nhiên sự can thiệp này phải là sự can thiệp hợp lý và được pháp luật quy định chặt chẽ để tránh sự lạm dụng, vi phạm quyền tự do hợp đồng. Trong nền kinh tế thị trường hiện nay yếu tố thỏa thuận trong giao kết hợp đồng được đề cao, tất cả các hợp đồng đều là sự thỏa thuận. Tuy nhiên không thể suy luận ngược lại, Mọi sự thỏa thuận của các bên đều là hợp đồng. Chỉ được coi là hợp đồng những thỏa thuận thực sự phù hợp với ý 7
13. chí của các bên, tức là có sự ưng thuận đích thực giữa các bên. Hợp đồng phải là giao dịch hợp pháp do vậy sự ưng thuận ở đây phải là sự ưng thuận hợp lẽ công bằng, hợp pháp luật, hợp đạo đức. Các hợp đồng được giao kết dưới tác động của sự lừa dối, cưỡng bức hoặc mua chuộc là không có sự ưng thuận đích thực. Những trường hợp có sự lừa dối, đe dọa, cưỡng bức thì dù có sự ưng thuận cũng không được coi là hợp đồng, tức là có sự vô hiệu của hợp đồng. Như vậy, một sự thỏa thuận không thể hiện ý chí thực của các bên thì không phát sinh các quyền và nghĩa vụ pháp lý của các bên. Ý chí chỉ phát sinh các quyền và nghĩa vụ pháp lý khi người giao kết có đầy đủ năng lực hành vi để xác lập hợp đồng. Một yếu tố không thể thiếu của hợp đồng chính là đối tượng. Sự thống nhất ý chí của các bên phải nhằm vào một đối tượng cụ thể, mọi hợp đồng phải có đối tượng xác định. Đối tượng của hợp đồng phải được xác định rõ rệt và không bị cấm đưa vào các giao dịch dân sự - kinh tế. Chẳng hạn, đối tượng của hợp đồng mua bán phải là những thứ không bị cấm, nếu đối tượng của hợp đồng là bất hợp pháp thì hợp đồng bị coi là vô hiệu. Một khi hợp đồng được hình thành một cách hợp pháp thì nó có hiệu lực như pháp luật đối với các bên giao kết, đây là nguyên tắc cơ bản của pháp luật hợp đồng. Sau khi hợp đồng được xác lập với đầy đủ các yếu tố thì hợp đồng đó có hiệu lực ràng buộc như pháp luật, các bên buộc phải thực hiện cam kết trong hợp đồng, mọi sự vi phạm sẽ dẫn đến trách nhiệm tài sản mà bên vi phạm sẽ phải gánh chịu. Khi giải quyết tranh chấp hợp đồng, xử lý vi phạm hợp đồng, tòa án hoặc trọng tài phải căn cứ vào các điều khoản mà các bên đã thỏa thuận trong hợp đồng để ra bản án hoặc quyết định công bằng, đúng đắn. Khi các mối quan hệ về tài sản, các mối quan hệ về nhân thân càng ngày càng phát triển trong xã hội dân sự, một sự nhu cầu về trao đổi tài sản, hàng hóa cũng như vấn đề thuê nhân lực để phục vụ cho việc phát triển tài sản của mình cũng ngày càng phát triển 8
14. theo. Khi ý chí của các bên trong việc trao đổi đó gặp nhau ở một số điểm nhất định, họ muốn tiến tới thực hiện ý chí của nhau ở những điểm trùng lặp đó. Nhưng việc đơn thuần để tiến hành những điểm chung đó là chưa đủ, cần có một cơ chế để giúp việc đảm bảo thực hiện quyền và nghĩa vụ với nhau khi họ thực hiện ý chí của mình, và từ đó hợp đồng ra đời. 1.1.2 Khái niệm hợp đồng trong xây dựng Là sự thoả thuận bằng văn bản giữa bên giao thầu và bên nhận thầu về việc xác lập, thay đổi hoặc chấm dứt quyền, nghĩa vụ của các bên khi tham gia hợp đồng nhằm để thực hiện toàn bộ hay một số công việc trong hoạt động xây dựng. Hợp đồng xây dựng là văn bản pháp lý ràng buộc quyền và nghĩa vụ các bên tham gia hợp đồng. Các tranh chấp giữa các bên tham gia hợp đồng được giải quyết trên cơ sở hợp đồng đã ký kết có hiệu lực pháp luật, hợp đồng xây dựng là văn bản có giá trị pháp lý ràng buộc về quyền và nghĩa vụ của các bên tham gia hợp đồng phải có trách nhiệm thực hiện các điều khoản đã ký kết, là căn cứ để thanh toán và phân xử các tranh chấp (nếu có) trong quan hệ hợp đồng. Hợp đồng xây dựng chỉ được ký kết khi bên giao thầu hoàn thành việc lựa chọn nhà thầu theo quy định và các bên tham gia đã kết thúc quá trình đàm phán hợp đồng. 1.1.3 Các loại hợp đồng trong xây dựng 1.1.3.1 Hợp đồng tư vấn xây dựng Hợp đồng tư vấn xây dựng là hợp đồng kinh tế được ký kết giữa công ty tư vấn xây dựng với chủ đầu tư về việc cung cấp dịch vụ tư vấn. Hợp đồng có thể thực hiện một, một số hay toàn bộ công việc tư vấn trong hoạt động xây dựng như lập dự án đầu tư xây dựng công trình, khảo sát xây dựng thiết kế xây dựng công trình, lựa chọn nhà thầu, giám sát thi công xây dựng công trình, quản lý dự án đầu tư xây dựng công trình, thẩm tra thiết 9
15. kế, tổng dự toán, dự toán và các hoạt động tư vấn khác có liên quan đến xây dựng công trình. Hợp đồng tư vấn thực hiện toàn bộ công việc thiết kế xây dựng công trình của dự án là hợp đồng tổng thầu thiết kế. Nội dung chủ yếu của hợp đồng tư vấn gồm: nội dung công việc phải thực hiện, chất lượng và yêu cầu kỹ thuật khác của công việc, thời gian và tiến độ thực hiện, điều kiện nghiệm thu, bàn giao, giá cả, phương thức thanh toán, thời hạn bảo hành, trách nhiệm do vi phạm hợp đồng, các loại thoả thuận khác theo từng loại hợp đồng; ngôn ngữ sử dụng trong hợp đồng. 1.1.3.2 Hợp đồng giám sát xây dựng Hợp đồng giám sát xây dựng là sự thoả thuận giữa chủ đầu tư và đơn vị giám sát nhằm để theo dõi, kiểm tra về chất lượng, khối lượng, tiến độ xây dựng, an toàn lao động và vệ sinh môi trường trong thi công xây dựng công trình theo đúng hợp đồng kinh tế, thiết kế được duyệt và các tiêu chuẩn kỹ thuật hiện hành, các điều kiện kỹ thuật của công trình. Đơn vị giám sát sẽ giúp chủ đầu tư kiểm tra nhà thầu khi thi công xây dựng và giúp nhà thầu phòng ngừa các sai sót dẫn đến hư hỏng hay sự cố. Đơn vị giám sát có nhiệm vụ theo dõi - kiểm tra - xử lý - nghiệm thu - báo cáo các công việc liên quan tại công trường là việc nghiệm thu xác nhận khi công trình đã thi công bảo đảm đúng thiết kế, theo quy chuẩn, tiêu chuẩn xây dựng và bảo đảm chất lượng cho công trình, đơn vị giám sát là một bộ phận không thể tách rời khỏi công tác xây dựng. Đặc biệt đối với những chủ đầu tư ít biết về chuyên môn thì đơn vi giám sát đóng vai trò như một người bảo vệ để bảo đảm những quyền lợi tối đa và chất lượng cho chủ đầu tư và công trình. 1.1.3.3 Hợp đồng thiết kế xây dựng Hợp đồng thiết kế xây dựng là thoả thuận giữa chủ đầu tư và đơn vị thiết kế về việc xây dựng công trình bao gồm các bước: thiết kế cơ sở, thiết kế 10
16. kỹ thuật, thiết kế bản vẽ thi công và các bước thiết kế khác theo thông lệ quốc tế do người quyết định đầu tư quyết định khi phê duyệt dự án Cụ thể: Thiết kế 1 bước là thiết kế bản vẽ thi công được áp dụng đối với công trình chỉ lập báo cáo kinh tế – kỹ thuật xây dựng công trình. Trong trường hợp này, thiết kế cơ sở, thiết kế kỹ thuật và thiết kế bản vẽ thi công được gộp lại thành một bước và gọi là thiết kế bản vẽ thi công. Thiết kế 2 bước bao gồm các bước thiết kế cơ sở và thiết kế bản vẽ thi công, được áp dụng đối với các công trình quy định lập dự án, trừ công trình lập báo cáo kinh tế – kỹ thuật. Trong trường hợp này, thiết kế bản vẽ kỹ thuật và thiết kế bản vẽ thi công gộp lại thành một bước gọi là thiết kế bản vẽ thi công. Thiết kế 3 bước bao gồm bước thiết kế cơ sở, thiết kế kỹ thuật và thiết kế bản vẽ thi công, được áp dụng đối với công trình quy định phải lập dự án. Tuỳ vào mức độ phức tạp của công trình, việc thực hiện thiết kế 3 bước do người quyết định đầu tư quyết định. 1.2 Một số vấn đề lý luận về giải quyết tranh chấp hợp đồng trong xây dựng. 1.2.1. Tranh chấp hợp đồng trong xây dựng. Tranh chấp hợp đồng trong xây dựng thường phát sinh có nhiều nguyên do dẫn đến tranh chấp với mục đích cuối nhằm đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của một trong hai bên khi thực hiện hợp đồng xây dựng như các yêu cầu bồi thường thiệt hại do công trình xây dựng bị chậm trễ, không đúng thiết kế hoặc không bảo đảm chất lượng, bồi thường trong việc đơn phương chấm dứt hợp đồng thi công xây dựng, yêu cầu liên quan đến bảo hiểm công trình, chậm trễ thực hiện nghĩa vụ thanh toán theo hợp đồng Tranh chấp do vi phạm tiến độ thanh toán theo đúng hợp đồng. 11
17. Có nhiều nguyên do dẫn đến tranh chấp hợp đồng trong xây dựng: Tranh chấp do vi phạm tiến độ thanh toán theo đúng hợp đồng. Khi các nhà thầu đã hoàn thành nghĩa vụ thi công theo hợp đồng nhưng chủ đầu tư lại không tiến hành thanh toán đầy đủ khối lượng mà nhà thầu đã thi công hoặc có thể tìm cách gây khó khăn, chậm trễ thanh toán gây ra các thiệt hại kinh tế cho nhà thầu. Để đảm bảo quyền và lợi ích của mình nhà thầu phải chứng minh hồ sơ của mình đủ điều kiện thanh toán, nhà thầu cần hoàn thiện đầy đủ các chứng từ như biên bản nghiệm thu khối lượng, biên bản nghiệm thu thanh toán, xuất đầy đủ hóa đơn GTGT, gửi công văn đề nghị thanh toán đến chủ đầu tư. Tranh chấp do không đảm bảo tiến độ thi công, chất lượng công trình. Trong lĩnh vực thi công xây dựng vấn đề tiến độ và chất lượng công trình là các yếu tố quan trọng thường được quy định chặt chẽ tại các hợp đồng thi công xây dựng giữa nhà thầu và chủ đầu tư. Tuy nhiên, trong quá trình thi công do tác động của nhiều yếu tố chủ quan, khách quan khác nhau như thời tiết, điều kiện về vốn, nhân lực dẫn đến nhà thầu đã thi công công trình không đảm bảo về mặt thời gian hoặc chất lượng công trình. Điều này dẫn tới phát sinh tranh chấp giữa chủ đầu tư và nhà thầu thi công về việc phạt vi phạm hợp đồng, bồi thường vi phạm hợp đồng. Tranh chấp xảy ra khi nhà thầu đã thi công công trình xong nhưng chủ đầu tư không chịu thanh toán hoặc có thể đưa ra nhiều lý do để chậm trễ việc thanh toán dẫn đến thiệt hại cho nhà thầu nên khi giao kết hợp đồng các bên phải lường trước các rủi ro và tình huống có thể xảy ra nhẳm đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của mình bằng việc nên thoả thuận thanh toán theo tiến độ thi công công trình và các điều khoản phạt chậm thanh toán trong hợp đồng. Ngoài ra, các bên cần lưu ý tỷ lệ phạt phải phù hợp với quy định pháp luật và giới hạn thời gian chậm thanh toán một cách cụ thể, 12
18. khi hết thời gian này mà chủ đầu tư không thanh toán thì nhà thầu được quyền ngừng thi công công trình. Để đảm bảo chứng minh hồ sơ của mình đủ điều kiện thanh toán, nhà thầu cần hoàn thiện đầy đủ các chứng từ như biên bản nghiệm thu khối lượng, biên bản nghiệm thu thanh toán, xuất đầy đủ hóa đơn GTGT, gửi công văn đề nghị thanh toán đến chủ đầu tư. Tranh chấp do một bên đơn phương chấm dứt hợp đồng trước thời hạn. Trong quá trình thi công xây dựng có thể do nhiều lý do khác nhau mà một trong hai bên đã tiến hành chấm dứt hợp đồng trước thời hạn. Khi một trong hai bên chấm dứt hợp đồng sẽ xảy ra thiệt hai cho bên còn lại. Khi quyền và lợi ích của một bên bị xâm phạm thì hệ quả tất yếu đó là tranh chấp sẽ xảy ra giữa các bên về yêu cầu bồi thường thiệt hại và phạt vi phạm hợp đồng. Dạng tranh chấp do đơn phương chấm dứt hợp đồng là loại tranh chấp thường xảy ra với tất cả các bên (bên chủ đầu tư hoặc nhà thầu thi công). Khi một bên đơn phương chấm dứt hợp đồng không có lý do chính đáng, bên bị vi phạm có quyền yêu cầu bồi thường thiệt hại và phạt vi phạm hợp đồng (nếu trong hợp đồng có quy định điều khoản phạt vi phạm hợp đồng). Trường hợp nếu bên bị vi phạm là chủ đầu tư thì chủ đầu tư cũng có quyền yêu cầu Ngân hàng phát hành bảo lãnh thực hiện nghĩa vụ bảo lãnh. 1.2.2. Toà án và việc giải quyết tranh chấp hợp đồng trong xây dựng Tòa án là cơ quan nhà nước có thẩm quyền giải quyết nếu các bên không có thỏa thuận thì có thể áp dụng các quy định về thẩm quyền của Tòa án được quy định cụ thể tại Bộ luật Tố tụng dân sự. Giải quyết tranh chấp hợp đồng trong xây dựng đòi hỏi phải được giải quyết thỏa đáng bằng một phương thức chọn lựa phù hợp để nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các bên tranh chấp góp phần chủ động ngăn ngừa các vi phạm hợp 13
19. đồng trên cơ sở chứng cứ chứng minh lổi của các bên và các quy định của pháp luật trong xây dựng. Khi giải quyết các tranh chấp trong quá trình thực hiện hợp đồng xây dựng, các bên phải tuân thủ nguyên tắc và trình tự giải quyết tranh chấp hợp đồng xây dựng được quy định tại Khoản 8 Điều 146 Luật Xây dựng số 50/2014/QH13. 1.2.3. Các phương thức giải quyết tranh chấp hợp đồng trong xây dựng Các nguyên tắc và trình tự giải quyết tranh chấp hợp đồng theo quy định tại Khoản 8 Điều 146 Luật Xây dựng số 50/2014/QH13. Phương thức thương lượng Thương lượng là việc bàn bạc nhằm đi đến thỏa thuận giải quyết một vấn đề nào đó giữa hai bên. Đây là hình thức giải quyết tranh chấp không chính thức, không có sự can thiệp của bất kì cơ quan Nhà nước hay bên thứ ba nào. Phần lớn các điều khoản giải quyết tranh chấp trong hợp đồng, các bên đều quy định việc giải quyết tranh chấp bằng thương lượng khi có sự vi phạm hợp đồng. Bên cạnh đó việc giải quyết tranh chấp hợp đồng trước hết phải thông qua thương lượng còn được pháp luật ghi nhận, tuy nhiên việc các bên bỏ qua giải pháp này tiến hành khởi kiện ra Tòa án, trọng tài không ảnh hưởng đến việc lựa chọn phương thức giải quyết tranh chấp này. Phương thức hòa giải Hòa giải là là việc thuyết phục các bên đồng ý chấm dứt xung đột hoặc xích mích một cách ổn thỏa. Đây cũng là một hình thức giải quyết tranh chấp không chính thức do các bên tham gia lựa chọn, tuy nhiên khác với thương lượng thì hòa giải có sự tham gia của bên thứ ba, bên thứ ba này do hai bên lựa chọn làm trung gian để tìm các giải pháp thích hợp nhằm giải quyết mâu thuẫn, tranh chấp. 14
20. Là phương thức giải quyết tranh chấp đơn giản, nhanh chóng, ít tốn kém, các bên hòa giải thành thì không có kẻ thắng người thua nên không gây ra tình trạng đối đầu giữa các bên, vì vậy duy trì được quan hệ hợp tác vẫn có giữa các bên. Các bên dễ dàng kiểm soát được việc cung cấp chứng từ và sử dụng chứng từ đó giữ được các bí quyết kinh doanh và uy tín của các bên. Hòa giải xuất phát từ sự tự nguyện có điều kiện của các bên, nên khi đạt được phương án hòa giải, các bên thường nghiêm túc thực hiện. Những mặt hạn chế của phương thức hòa giải trong tranh chấp hợp đồng. Nếu hoà giải bất thành, thì lợi thế về chi phí thấp trở thành gánh nặng bổ sung cho các bên tranh chấp. Người thiếu thiện chí sẽ lợi dụng thủ tục hòa giải để trì hoản việc thực hiện nghĩa vụ của mình và có thể đưa đến hậu quả là bên có quyền lợi bị vi phạm mất quyền khởi kiện tại Tòa án hoặc trọng tài vì hết thời hạn khởi kiện. Các hình thức hòa giải. Tự hòa giải: là do các bên tranh chấp tự bàn bạc để đi đến thống nhất phương án giải quyết tranh chấp mà không cần tới sự tác động hay giúp đỡ của đệ tam nhân. Hòa giải qua trung gian: là việc các bên tranh chấp tiến hành hòa giải với nhau dưới sự hổ trợ, giúp đỡ của người thứ ba (người trung gian hòa giải). Trung gian hòa giải có thể là cá nhân, tổ chức hay Tòa án do các bên tranh chấp chọn lựa hoặc do pháp luật qui định. Hòa giải ngoài thủ tục tố tụng: là việc hòa giải được các bên tiến hành trước khi dưa đơn khởi kiện ra Tòa án hay trọng tài. Hòa giải trong thủ tục tố tụng: là việc hòa giải được tiến hành tại Tòa án, trong tài khi các cơ quan này tiến hành giải quyết tranh chấp theo đơn kiện của một bên (hòa giải dưới sự trợ giúp của Tòa án hay trọng tài). Tòa án, 15
21. trọng tài sẽ ra quyết định công nhận sự thỏa thuận của các bên và quyết định này có giá trị cưỡng chế thi hành đối với các bên. Phương thức giải quyết bởi trọng tài Là phương thức giải quyết tranh chấp theo đó các bên tự nguyện lựa chọn một bên thứ ba trung lập, khách quan là trọng tài viên hoặc Hội đồng trọng tài đứng ra giải quyết tranh chấp, bất đồng phát sinh. Các bên thỏa thuận đưa ra những tranh chấp đã hoặc sẽ phát sinh giữa họ ra giải quyết tại trọng tài và trọng tài sau khi xem xét sự việc tranh chấp, sẽ đưa ra phán quyết có giá trị cưỡng chế thi hành đối với các bên. Thương lượng, hòa giải và trọng tài là các phương thức giải quyết tranh chấp không mang ý chí quyền lực nhà nước (không nhân danh quyền lực nhà nước như phán quyết của tòa án) mà chủ yếu được giải quyết trên nền tảng ý chí tự định đoạt của các bên tranh chấp hoặc phán quyết của bên thứ ba độc lập (được các bên lựa chọn) theo thủ tục mềm dẻo, linh hoạt. Phương thức giải quyết bằng Toà án Toà án là phương thức giải quyết tranh chấp tại cơ quan xét xử nhân danh quyền lực Nhà nước được tiến hành theo trình tự, thủ tục nghiêm ngặt, chặt chẽ và bản án hay quyết định của Toà án về vụ tranh chấp nếu không có sự tự nguyện tuân thủ sẽ được đảm bảo thi hành bằng sức mạnh cưỡng chế nhà nước. Các chứng cứ về tiêu chuẩn Việt nam TCVN 4055:2012: Công trình xây dựng - Tổ chức thi công (Organization of construction activities) TCVN 4091:1985 Nghiệm thu các công trình xây dựng (Check and acceptance for building works) TCVN 5637:1991 Quản lý chất lượng xây lắp công trình xây dựng. Nguyên tắc cơ bản (Powered by discuz) TCVN 5640:1991 Bàn giao công trình xây dựng. Nguyên tắc cơ 16