Luận văn Giải pháp duy trì các tiêu chí xây dựng nông thôn mới tại Thành phố Hà Giang, tỉnh Hà Giang

Nội dung text: Luận văn Giải pháp duy trì các tiêu chí xây dựng nông thôn mới tại Thành phố Hà Giang, tỉnh Hà Giang

1. ĐẠI H ỌC THÁI NGUYÊN TR ƯỜNG ĐẠ I H ỌC NÔNG LÂM VIÊN H ỒNG NHUNG GI ẢI PHÁP DUY TRÌ CÁC TIÊU CHÍ XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI T ẠI THÀNH PH Ố HÀ GIANG, TỈNH HÀ GIANG LU ẬN V ĂN TH ẠC S Ĩ PHÁT TRI ỂN NÔNG THÔN THÁI NGUYÊN - 2018
2. ĐẠI H ỌC THÁI NGUYÊN TR ƯỜNG ĐẠ I H ỌC NÔNG LÂM VIÊN H ỒNG NHUNG GI ẢI PHÁP DUY TRÌ CÁC TIÊU CHÍ XÂY D ỰNG NÔNG THÔN MỚI T ẠI THÀNH PH Ố HÀ GIANG, TỈNH HÀ GIANG Chuyên ngành : Phát tri ển nông thôn Mã s ố : 8.62.01.16 LU ẬN V ĂN TH ẠC S Ĩ PHÁT TRI ỂN NÔNG THÔN Ng ười h ướng d ẫn khoa h ọc: TS. Ki ều Th ị Thu H ươ ng THÁI NGUYÊN - 2018
3. i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan r ằng đề tài lu ận v ăn này là công trình nghiên c ứu khoa học c ủa riêng tôi. Các s ố li ệu và k ết qu ả nghiên c ứu trong lu ận v ăn là hoàn toàn trung th ực và ch ưa công b ố d ưới b ất k ỳ hình th ức và b ậc đào t ạo nào. M ọi s ự giúp đỡ cho vi ệc th ực hi ện lu ận v ăn đã được c ảm ơn, các thông tin trích d ẫn trong lu ận v ăn đã được ch ỉ rõ ngu ồn g ốc. Thái Nguyên,ngày tháng 6 n ăm 2018 Tác gi ả lu ận v ăn Viên H ồng Nhung
4. ii LỜI C ẢM ƠN Được s ự đồ ng ý và t ạo điều ki ện c ủa Ban giám hi ệu Nhà tr ường, Ban ch ủ nhi ệm khoa Kinh t ế & PTNT em đã ti ến hành th ực hi ện đề tài: “ Gi ải pháp duy trì các tiêu chí Xây d ựng Nông thôn m ới t ại thành ph ố Hà Giang, t ỉnh Hà Giang ”. Vì đề tài còn nhi ều thi ếu sót, em r ất mong nh ận được s ự góp ý và phê bình từ quý th ầy cô giáo, các b ạn h ọc viên để đề tài c ủa em được hoàn thi ện h ơn. Em xin trân tr ọng g ửi l ời c ảm ơn t ới toàn th ể các th ầy, cô giáo tr ườ ng Đạ i học Nông Lâm Thái Nguyên nói chung, th ầy cô giáo khoa Kinh t ế và Phát tri ển nông thôn nói riêng đã nhi ệt tình gi ảng d ạy và truy ền đạ t nh ững ki ến th ức c ơ s ở lý lu ận r ất quý giá giúp cho em nâng cao được nh ận th ức trong quá trình th ực tập c ũng nh ư quá trình nghiên c ứu. Đặc bi ệt em xin g ửi l ời c ảm ơn t ới cô giáo h ướng d ẫn-TS. Ki ều Th ị Thu Hươ ng đã t ận tình hướng d ẫn, ch ỉ b ảo, dìu d ắt em trong su ốt quá trình th ực t ập và hoàn thành đề tài này. Cu ối cùng, em xin chân thành c ảm ơn các bác, cô, chú, anh ch ị ở UBND thành ph ố Hà Giang và bà con nhân dân t ại các xã nghiên c ứu đã t ận tình giúp đỡ em trong quá trình thu th ập s ố li ệu. Em xin chân thành c ảm ơn! Thái Nguyên, ngày tháng 6 năm 2018 Tác gi ả Viên H ồng Nhung
5. iii MỤC L ỤC LỜI CAM ĐOAN i LỜI C ẢM ƠN ii MỤC L ỤC iii DANH M ỤC CÁC T Ừ VI ẾT T ẮT v DANH M ỤC CÁC B ẢNG vi MỞ ĐẦU 1 1. Tính c ấp thi ết c ủa vi ệc nghiên c ứu đề tài 1 2. M ục tiêu nghiên c ứu 2 3. Ý ngh ĩa c ủa đề tài 3 3.1. Ý ngh ĩa khoa h ọc 3 3.2. Ý ngh ĩa th ực ti ễn 3 Ch ươ ng 1: TỔNG QUAN TÀI LI ỆU 4 1.1. C ơ s ở lý lu ận c ủa xây d ựng nông thôn m ới 4 1.1.1. M ột s ố khái ni ệm liên quan 4 1.1.2. Vai trò nông thôn m ới trong phát tri ển kinh t ế xã h ội 11 1.2. C ơ s ở th ực ti ễn xây d ựng nông thôn m ới 13 1.2.1. Tình hình xây d ựng nông thôn m ới trên th ế giới 13 1.2.2. Tình hình xây d ựng nông thôn m ới ở Vi ệt Nam 18 1.2.3. Bài h ọc kinh nghi ệm duy trì tiêu chí xây d ựng nông thôn m ới ở một s ố địa ph ươ ng trên c ả nước 24 1.3. Các k ết lu ận qua phân tích t ổng quan 29 1.4. Nh ững bài h ọc kinh nghi ệm rút ra 33 Ch ươ ng 2: NỘI DUNG VÀ PH ƯƠ NG PHÁP NGHIÊN C ỨU 34 2.1. Đối t ượng và ph ạm vi nghiên c ứu c ủa đề tài 34 2.1.1. Đối t ượng nghiên c ứu 34 2.1.2. Ph ạm vi nghiên c ứu 34 2.2. Nội dung nghiên c ứu 34 2.3. Phươ ng pháp nghiên c ứu 34
6. iv 2.3.1. Ch ọn điểm điều tra nghiên c ứu 34 2.3.2. Ph ươ ng pháp thu th ập s ố li ệu 35 2.3.3. Ph ươ ng pháp x ử lý s ố li ệu 35 2.4. Các ch ỉ tiêu nghiên c ứu 36 Ch ươ ng 3: KẾT QU Ả NGHIÊN C ỨU VÀ TH ẢO LU ẬN 37 3.1. Điều ki ện t ự nhiên và tình hình kinh t ế - xã h ội c ủa thành ph ố Hà Giang 37 3.1.1. V ị trí địa lý 37 3.1.2. Đặc điểm địa hình 37 3.1.3. Khí h ậu, th ủy v ăn 37 3.1.4. Th ực tr ạng phát tri ển kinh t ế, xã h ội 38 3.1.5. K ết qu ả sản xu ất Nông - Lâm Nghi ệp và xây d ựng Nông Thôn M ới 40 3.2. Th ực tr ạng xây d ựng nông thôn m ới thành ph ố Hà Giang, t ỉnh Hà Giang 41 3.2.1. Đánh giá chung 41 3.2.2. K ết qu ả th ực xây d ựng nông thôn m ới t ại 3 xã nghiên c ứu 47 3.3. Các thu ận l ợi - khó kh ăn trong nâng c ấp và duy trì các tiêu chí 55 3.3.1. Thu ận l ợi 55 3.3.2. Khó kh ăn 55 3.4. Gi ải pháp duy trì và nâng cao ch ất l ượng các tiêu chí xây d ựng Nông thôn mới trên địa bàn thành ph ố Hà Giang đến n ăm 2020 56 3.4.1. Quan điểm v ề xây d ựng Nông thôn m ới trên địa bàn thành ph ố Hà Giang đến n ăm 2020 56 3.4.2. Gi ải pháp ch ủ yếu để duy trì và nâng cao ch ất l ượng các tiêu chí xây d ựng Nông thôn m ới trên địa bàn thành ph ố Hà Giang đến n ăm 2020 58 KẾT LU ẬN VÀ KI ẾN NGH Ị 62 1. K ết lu ận 62 2. Ki ến ngh ị 62 TÀI LI ỆU THAM KH ẢO 64 PH Ụ LỤC
7. v DANH M ỤC CÁC T Ừ VI ẾT T ẮT CC : C ơ c ấu CNH : Công nghi ệp hóa CN-TTCN : Công nghi ệp - ti ểu th ủ công nghi ệp BQC : Bình quân chung ĐVT : Đơ n v ị tính ĐH : Đại h ọc HĐH : Hi ện đạ i hóa KHKT : Khoa h ọc k ỹ thu ật KT-XH : Kinh t ế xã h ội LĐ : Lao động NS : N ăng su ất UBND : Ủy ban nhân dân SL : S ản l ượng TTCN : Ti ểu th ủ công nghi ệp BQC : Bình quân chung WHO : T ổ ch ức y t ế th ế gi ới GAP : Quy trình th ực hành s ản xu ất nông nghi ệp t ốt
8. vi DANH M ỤC CÁC B ẢNG Bảng 3.1. Đánh giá c ủa ng ười dân v ề sự thay đổi th ực tr ạng ở địa ph ươ ng 48 Bảng 3.2. Ng ười dân bi ết các ch ủ tr ươ ng chính sách xây d ựng NTM 48 Bảng 3.3. Các kênh thông tin mà ng ười dân nh ận được v ề Ch ươ ng trình xây dựng nông thôn m ới 49 Bảng 3.4. Đánh giá c ủa ng ười dân v ề sự thành công c ủa ch ươ ng trình nông thôn m ới 50 Bảng 3.5. Ng ười dân tham gia t ập hu ấn, ứng d ụng k ỹ thu ật trong s ản xu ất 50 Bảng 3.6. Th ực tr ạng 5 nhóm tiêu chí t ại điểm nghiên c ứu 51 Bảng 3.7: S ự thay đổi ch ất lượng 1 s ố tiêu chí h ạ tầng nông thôn năm 2016/2017 52 Bảng 3.8. M ột s ố ch ỉ tiêu v ề hạ tầng nông thôn 52 Bảng 3.9. Tiêu chí T ỷ lệ hộ nghèo 53 Bảng 3.10. K ết qu ả th ực hi ện và nâng c ấp các ti ếu chí t ại 3 xã 54
9. 1 MỞ ĐẦ U 1. Tính c ấp thi ết c ủa vi ệc nghiên c ứu đề tài Nông thôn Vi ệt Nam là khu v ực r ộng l ớn và đông dân nh ất, đa d ạng v ề thành ph ần t ộc ng ười, v ề v ăn hóa. Là n ơi b ảo t ồn, l ưu gi ữ các phong t ục, t ập quán c ủa c ộng đồ ng, là n ơi s ản xu ất quan tr ọng, làm ra các s ản ph ẩm c ần thi ết cho cu ộc s ống con ng ười. Xây d ựng nông thôn m ới được Đả ng và Nhà n ước Vi ệt Nam cho là m ột trong nh ững nhi ệm v ụ quan tr ọng hàng đầu c ủa s ự nghi ệp công nghi ệp hoá, hi ện đạ i hoá đấ t n ước. Đảng và Nhà n ước ta đã có nhi ều ch ỉ th ị, ngh ị quy ết v ề phát tri ển nông nghi ệp, xây d ựng nông thôn m ới, nâng cao đời s ống c ủa ng ười nông dân. Kh ởi đầu là Ngh ị quy ết s ố 26-NQ/TW, H ội ngh ị Trung ươ ng 7, khóa X, v ề nông nghi ệp, nông dân, nông thôn, trong đó có nhi ệm v ụ xây d ựng nông thôn m ới. Để th ực hi ện nhi ệm v ụ đã đề ra, Chính ph ủ đã có Quy ết đị nh s ố 491/Q Đ- TTg ngày 16/4/2009 ban hành B ộ tiêu chí qu ốc gia v ề Nông thôn m ới (hi ện nay là Q Đ 1980 cho giai đoạn 2016-2020) và Quy ết đị nh 800/Q Đ-TTg ngày 4/6/2010 phê duy ệt Ch ươ ng trình M ục tiêu qu ốc gia v ề Xây d ựng Nông thôn mới giai đoạn 2010-2020 (hi ện nay là Q Đ 1600). Ch ươ ng trình Xây d ựng nông thôn m ới được tri ển khai trên ph ạm vi c ả n ước, nh ằm phát tri ển nông thôn toàn di ện, v ới nhi ều n ội dung liên quan đến các l ĩnh v ực kinh t ế, v ăn hóa, xã h ội, môi tr ường, chính tr ị. Thành ph ố Hà Giang có 3 xã n ằm trong Ch ươ ng trình mục tiêu Qu ốc gia v ề Xây d ựng Nông thôn m ới là Ph ươ ng Độ, Phươ ng Thi ện và Ng ọc Đường. Sau 7 năm (2011-2017) tri ển khai th ực hi ện h ươ ng trình qu ốc gia v ề xây d ựng nông thôn m ới v ới s ự ch ỉ đạ o quy ết li ệt c ủa c ấp u ỷ, chính quy ền thành ph ố, Ban ch ỉ đạ o XDNTM thành ph ố nh ất là s ự đồ ng thu ận, h ưởng ứng tham gia tích c ực c ủa nhân dân, đến n ăm 2015, c ả 3/3 xã thành ph ố Hà Giang đã đạt chu ẩn nông thôn m ới. Sản xu ất nông nghi ệp có nhi ều chuy ển bi ến, chuy ển đổ i c ơ c ấu cây tr ồng, vật nuôi theo h ướng hàng hóa và đẩy m ạnh áp d ụng ti ến b ộ KHKT, nhi ều mô
10. 2 hình m ới được nhân r ộng đã phát huy hi ệu qu ả, giá tr ị thu nh ập trên đơ n v ị di ện tích không ng ừng t ăng. Kinh t ế nông thôn d ần chuy ển d ịch theo h ướng nâng cao giá tr ị gia t ăng, phát tri ển b ền v ững; c ơ s ở v ật ch ất k ỹ thu ật, nh ất là các công trình giao thông đã, đang được xây m ới, c ải t ạo, nâng c ấp m ở r ộng, đưa vào s ử dụng ngày càng phát huy hi ệu qu ả; 100% thôn b ản có h ệ th ống l ưới điện Qu ốc gia; trên 80% h ệ th ống kênh m ươ ng được kiên c ố hóa; các công trình th ủy l ợi được đầ u t ư nâng c ấp đế n nay c ơ b ản đáp ứng được yêu c ầu s ản xu ất và dân sinh. Đời s ống v ật ch ất, v ăn hóa tinh th ần c ủa nhân dân ngày càng được nâng cao; thu nh ập bình quân đầu ng ười khu v ực nông thôn trên 21,5 tri ệu đồng/ng ười/n ăm (n ăm 2015); c ơ s ở v ật ch ất các tr ường h ọc, điểm tr ường đả m bảo; đạ t chu ẩn B ộ tiêu chí Qu ốc gia v ề y t ế; h ệ th ống thông tin liên l ạc, truy c ập Internet thu ận ti ện; 100% dân c ư nông thôn s ử d ụng n ước h ợp v ệ sinh; tình hình an ninh chính tr ị, an ninh nông thôn ti ếp t ục được gi ữ v ững. H ệ th ống chính tr ị ở cơ s ở được t ăng c ường, dân ch ủ ở c ơ s ở ngày càng được phát huy. Tuy nhiên, bên c ạnh nh ững k ết qu ả đạ t được v ẫn còn nh ững t ồn t ại, h ạn ch ế, v ới đặ c thù là các xã vùng nông thôn: kinh t ế -xã h ội phát tri ển ch ậm, ch ủ yếu d ựa vào ngành nông lâm nghi ệp là chính, c ơ s ở h ạ t ầng còn thi ếu, trình độ dân trí ch ưa cao ch ưa đáp ứng được nhu c ầu phát tri ển. Các tiêu chí xây d ựng Nông thôn m ới tuy đã đạt chu ẩn nh ưng vi ệc duy trì còn g ặp nhi ều khó kh ăn. Vi ệc đánh giá th ực tr ạng th ực hi ện các tiêu chí nông thôn mới, đề ra gi ải pháp đồng b ộ nh ằm duy trì các tiêu chí theo h ướng b ền v ững, toàn di ện là vi ệc làm cấp thi ết hi ện nay, vì v ậy tôi ch ọn đề tài nghiên c ứu: “ Gi ải pháp duy trì các tiêu chí Xây d ựng Nông thôn m ới t ại thành ph ố Hà Giang, t ỉnh Hà Giang ”. 2. M ục tiêu nghiên c ứu - Đánh giá th ực tr ạng duy trì các tiêu chí đạt chu ẩn nông thôn mới t ại thành ph ố Hà Giang. - Phân tích nh ững khó kh ăn, thu ận l ợi trong duy trì các tiêu chí xây d ựng Nông thôn m ới.
11. 3 - Đề xu ất gi ải pháp ch ủ y ếu nh ằm duy trì các tiêu chí trong xây d ựng Nông thôn m ới ở đị a ph ươ ng trong nh ững n ăm t ới. 3. Ý ngh ĩa c ủa đề tài 3.1. Ý ngh ĩa khoa h ọc Kết qu ả nghiên c ứu c ủa đề tài là t ư li ệu cho vi ệc nghiên c ứu, tham kh ảo về v ấn đề liên quan đến xây d ựng nông thôn m ới và duy trì các tiêu chí xây dựng nông thôn m ới. 3.2. Ý ngh ĩa th ực ti ễn - Đề tài có th ể làm tài li ệu tham kh ảo cho các đề tài, ch ươ ng trình d ự án tại đị a ph ươ ng khác. - Cho th ấy nh ững thu ận l ợi, khó kh ăn, c ơ h ội, thách th ức, nh ững điều ch ưa làm được và c ần ph ải làm ở đị a ph ươ ng để có th ể đưa ra gi ải pháp phù h ợp để góp ph ần thúc đẩ y xây d ựng nông thôn m ới t ại Hà Giang nói riêng, khu v ực mi ền núi phía B ắc nói chung.
12. 4 Ch ươ ng 1 TỔNG QUAN TÀI LI ỆU 1.1. C ơ s ở lý lu ận c ủa xây d ựng nông thôn m ới 1.1.1. M ột s ố khái ni ệm liên quan 1.1.1.1. Nông thôn Hi ện nay trên th ế gi ới có nhi ều quan điểm khác nhau v ề nông thôn. Có quan điểm cho r ằng c ần d ựa vào ch ỉ tiêu phát tri ển c ơ s ở h ạ t ầng, có ngh ĩa vùng nông thôn có c ơ s ở h ạ t ầng không phát tri ển b ằng vùng đô th ị. Quan điểm khác lại cho r ằng nên d ựa vào ch ỉ tiêu trình độ ti ếp c ận th ị tr ường phát tri ển hàng hóa và kh ả n ăng ti ếp c ận th ị tr ường. M ột s ố quan điểm khác nêu ra, vùng nông thôn là vùng có dân c ư làm nông nghi ệp là ch ủ y ếu, t ức là ngu ồn sinh k ế chính c ủa c ư dân trong vùng là s ản xu ất nông nghiệp. Nh ững ý ki ến này ch ỉ đúng khi đặ t trong b ối c ảnh c ụ th ể c ủa t ừng n ướ c. Nông thôn là khái ni ệm ch ỉ h ệ th ống c ộng đồ ng xã h ội lãnh th ổ được hình thành trong quá trình phân công lao động xã h ội mà ở đó dân c ư t ươ ng đối th ấp; lao động nông nghi ệp chi ếm t ỉ tr ọng cao, m ối quan h ệ c ộng đồ ng ch ặt ch ẽ; do vậy, l ối s ống, ph ươ ng th ức s ống c ủa c ộng đồ ng dân c ư nông thôn khác bi ệt c ộng đồng dân c ư thành th ị (Dũng, 2010) [14]. Nh ư v ậy, khái ni ệm v ề nông thôn ch ỉ có tính ch ất t ươ ng đối, thay đổ i theo th ời gian và theo ti ến trình phát tri ển kinh t ế, xã h ội c ủa các qu ốc gia trên th ế gi ới. Trong điều ki ện hi ện nay c ủa Vi ệt Nam, nhìn nh ận d ưới góc độ qu ản lý, có th ể hi ểu nông thôn là vùng sinh s ống c ủa t ập h ợp c ư dân, trong đó có nhi ều nông dân. T ập h ợp c ư dân này tham gia vào các ho ạt độ ng kinh t ế, v ăn hóa, xã hội và môi tr ường trong m ột th ể ch ế chính tr ị nh ất đị nh và ch ịu ảnh h ưởng c ủa các t ổ ch ức khác (Tâm, 2010) [15]. 1.1.1.2. Phát tri ển nông thôn Phát tri ển nông thôn là m ột ph ạm trù r ộng được nh ận th ức v ới r ất nhi ều quan điểm khác nhau. Đã có nhi ều nghiên c ứu và tri ển khai ứng d ụng thu ật ng ữ
13. 5 này ở nhi ều n ước trên th ế gi ới. Ở Vi ệt Nam, thu ật ng ữ này được đề c ập và có s ự thay đổi nh ận th ức qua các th ời k ỳ. Tuy nhiên chúng ta v ẫn ch ưa có s ự t ổng h ợp lý lu ận v ề thu ật ng ữ này. Nhi ều t ổ ch ức phát tri ển qu ốc t ế đã nghiên c ứu và v ận dụng thu ật ng ữ này ở các n ước đang phát tri ển, trong đó có Vi ệt Nam. Phát tri ển là m ột quá trình làm thay đổi liên t ục làm t ăng tr ưởng m ức s ống của con ng ười và phân ph ối công b ằng nh ững thành qu ả trong xã h ội. Phát tri ển nông thôn là m ột chi ến l ược nh ằm c ải thi ện các điều ki ện s ống về kinh t ế và xã h ội c ủa m ột nhóm ng ười c ụ th ể - ng ười nghèo ở vùng nông thôn. Nó giúp nh ững ng ười nghèo nh ất trong nh ững ng ười dân s ống ở các vùng nông thôn được h ưởng l ợi t ừ s ự phát tri ển (Bình, 2006) [22]. Trong điều ki ện c ủa Vi ệt Nam t ổng h ợp các quan điểm t ừ các chi ến l ược phát tri ển kinh t ế xã h ội c ủa Chính ph ủ, thu ật ng ữ này được hi ểu nh ư sau: Phát tri ển nông thôn là quá trình c ải thi ện có ch ủ ý m ột cách b ền v ững về kinh t ế, xã hội, v ăn hóa và môi tr ường, nh ằm nâng cao ch ất l ượng cu ộc s ống c ủa ng ười dân nông thôn và có s ự h ỗ tr ợ tích c ực c ủa Nhà n ước và các t ổ ch ức khác (Tâm, 2010) [15]. 1.1.1.3. Nông thôn m ới Trong Ngh ị quy ết s ố 26-NQ/TW đư a ra m ục tiêu: Xây d ựng nông thôn mới có k ết c ấu h ạ t ầng kinh t ế - xã h ội t ừng b ước hi ện đạ i; c ơ c ấu kinh t ế và các hình th ức t ổ ch ức s ản xu ất h ợp lý, g ắn nông nghi ệp v ới phát tri ển nhanh công nghi ệp, d ịch v ụ; g ắn phát tri ển nông thôn v ới đô th ị theo quy ho ạch; xã h ội nông thôn dân ch ủ, ổn đị nh, giàu b ản s ắc v ăn hóa dân t ộc; môi tr ường sinh thái được bảo v ệ; an ninh tr ật t ự xã h ội được gi ữ v ững; đờ i s ống v ật ch ất và tinh th ần c ủa ng ười dân ngày càng nâng cao theo định h ướng xã h ội ch ủ ngh ĩa. Nh ư v ậy, nông thôn m ới tr ước tiên nó phải là nông thôn, không ph ải là th ị tứ, th ị tr ấn, th ị xã, thành ph ố và khác v ới nông thôn truy ền th ống hi ện nay, có th ể khái quát theo 5 n ội dung c ơ b ản sau: Làng xã v ăn minh, s ạch đẹ p, h ạ t ầng hi ện đạ i; s ản xu ất ph ải phát tri ển b ền v ững theo h ướng kinh t ế hàng hóa; đời
14. 6 sống v ật ch ất và tinh th ần c ủa ng ười dân nông thôn ngày càng được nâng cao; bản s ắc v ăn hóa dân t ộc được gìn gi ữ và phát tri ển; xã h ội nông thôn an ninh t ốt, qu ản lý dân ch ủ [10]. Nông thôn m ới chính là nông thôn ti ến b ộ, c ơ s ở h ạ t ầng đồ ng bộ, đờ i sống v ăn hóa phong phú. Song, có điều không bao gi ờ thay đổ i là nông thôn m ới cũng ph ải gi ữ được tính truy ền th ống, nh ững nét đặ c tr ưng nh ất, b ản s ắc t ừng vùng, t ừng dân t ộc và nâng cao giá tr ị đoàn k ết c ủa c ộng đồ ng, m ức s ống c ủa ng ười dân. Tr ước hết NTM ph ải là n ơi s ản xu ất nông nghi ệp, t ạo ra các s ản ph ẩm có năng su ất, ch ất l ượng cao theo h ướng s ản xu ất hàng hóa. Bên c ạnh đó nông thôn mới ph ải đả m nh ận được vai trò gìn gi ữ v ăn hóa truy ền th ống dân t ộc. Làng quê nông thôn Vi ệt Nam khác h ẳn so v ới các n ước xung quanh, ngay c ả ở Vi ệt Nam, làng quê dân t ộc Thái khác v ới dân t ộc H’Mông, khác v ới dân t ộc Êđê, Bana, ng ười Kinh. N ếu quá trình xây d ựng NTM làm phá v ỡ ch ức n ăng này là đi ng ược l ại v ới lòng dân và làm xóa nhòa truy ền th ống v ăn hóa muôn đờ i c ủa ng ười dân Vi ệt Nam. NTM ph ải gi ữ được môi tr ường sinh thái hài hòa. Mô hình nông thôn m ới được quy đị nh b ởi các tính ch ất: Đáp ứng yêu c ầu phát tri ển; có s ự đổ i m ới v ề t ổ ch ức, v ận hành và c ảnh quan môi tr ường; đạ t hi ệu qu ả cao nh ất trên t ất c ả các m ặt kinh t ế, chính tr ị, v ăn hoá, xã h ội; ti ến b ộ h ơn so với mô hình c ũ; ch ứa đự ng các đặ c điểm chung, có th ể ph ổ bi ến và v ận d ụng trên c ả n ước. Nh ư v ậy, có th ể quan ni ệm: Mô hình nông thôn m ới là t ổng th ể nh ững đặ c điểm, c ấu trúc t ạo thành m ột ki ểu t ổ ch ức nông thôn theo tiêu chí mới, đáp ứng yêu c ầu m ới đặ t ra cho nông thôn trong điều ki ện hi ện nay, là ki ểu nông thôn được xây d ựng so v ới mô hình nông thôn c ũ (truy ền th ống, đã có) ở tính tiên ti ến v ề m ọi m ặt [14]. * M ột s ố đặ c tr ưng c ủa mô hình nông thôn m ới: - Nông thôn là lãnh th ổ không thu ộc n ội thành, n ội th ị các thành ph ố, th ị xã, th ị tr ấn được qu ản lý b ởi c ấp hành chính c ơ s ở là U ỷ ban nhân dân xã [11]. - Xây d ựng nông thôn m ới có k ết c ấu h ạ t ầng kinh t ế - xã h ội hi ện đạ i.
15. 7 - Cơ c ấu kinh t ế và các hình th ức t ổ ch ức s ản xu ất h ợp lý, g ắn nông nghi ệp v ới phát tri ển nhanh công nghi ệp, d ịch v ụ, đô th ị theo quy ho ạch. - Xã h ội nông thôn ổn đị nh, giàu b ản s ắc v ăn hoá dân t ộc. - Dân trí được nâng cao, môi tr ường sinh thái được b ảo v ệ; h ệ th ống chính tr ị ở nông thôn dưới s ự lãnh đạo c ủa Đả ng được t ăng c ường. - Xây d ựng giai c ấp nông dân, c ủng c ố liên minh công nhân - nông dân - trí th ức v ững m ạnh, t ạo n ền t ảng kinh t ế - xã h ội và chính tr ị v ững ch ắc cho s ự nghi ệp công nghi ệp hoá, hi ện đạ i hoá, xây d ựng và b ảo v ệ T ổ quốc Vi ệt Nam xã hội ch ủ ngh ĩa [1]. Ngày 16/4/2009 Th ủ t ướng Chính Ph ủ đã ký Quy ết đị nh s ố 491/Q Đ-TTg về vi ệc ban hành b ộ tiêu chí qu ốc gia v ề xây d ựng nông thôn m ới g ồm 19 tiêu chí áp d ụng riêng cho t ừng vùng c ủa Vi ệt Nam. B ộ tiêu chí c ụ th ể hóa đặ c tính của xây d ựng NTM th ời k ỳ đẩ y m ạnh CNH - HĐH. Bộ tiêu chí c ũng là c ăn c ứ để xây d ựng n ội dung ch ươ ng trình m ục tiêu qu ốc gia v ề xây d ựng NTM, là chu ẩn m ực để xác l ập k ế ho ạch ph ấn đấ u đạ t 19 tiêu chí nông thôn m ới. Ngoài ra nó còn là c ăn c ứ để ch ỉ đạ o và đánh giá k ết qu ả th ực hi ện xây d ựng NTM c ủa các đị a ph ươ ng trong t ừng th ời k ỳ; đánh giá công nh ận xã, huy ện, t ỉnh đạ t nông thôn m ới [19]. 1.1.1.4. Duy trì và nâng cao ch ất l ượng các tiêu chí Xây d ựng Nông Thôn M ới Quan điểm ch ỉ đạ o  Các xã sau khi đã được công nh ận đạ t chu ẩn nông thôn m ới c ần xây dựng k ế ho ạch duy trì và nâng cao ch ất l ượng các tiêu chí, nâng cao ch ất l ượng đời s ống v ật ch ất và tinh th ần c ủa ng ười dân nông thôn, đả m b ảo s ự t ăng tr ưởng và phát tri ển b ền v ững.  Đối v ới các xã đã đạt chu ẩn có th ể b ổ sung thêm các tiêu chí m ới, nh ưng tr ước h ết t ập trung rà soát, duy trì và nâng cao ch ất l ượng các tiêu chí theo B ộ tiêu chí qu ốc gia v ề nông thôn m ới đã có.
16. 8  Nâng cao ch ất l ượng tiêu chí bao g ồm nâng m ức đạ t c ủa các ch ỉ tiêu của B ộ tiêu chí Qu ốc gia v ề nông thôn m ới và b ổ sung m ột s ố ch ỉ tiêu ph ản ánh mức độ h ưởng th ụ cao h ơn v ề v ật ch ất, tinh th ần c ủa ng ười dân nông thôn. Đồ ng th ời, quy đị nh t ốc độ t ăng tr ưởng t ối thi ểu c ần đạt đố i v ới m ột s ố tiêu chí khi xem xét công nh ận xã đạt chu ẩn nông thôn mới bền vững.  Sau 05 n ăm xét công nh ận l ại xã đạt chu ẩn nông thôn m ới, nh ững xã đạt chu ẩn b ền v ững s ẽ ti ếp t ục được ưu tiên h ỗ tr ợ t ừ ngu ồn ngân sách Nhà n ước để t ạo điều ki ện cho phát tri ển. Mục tiêu và yêu c ầu của k ế ho ạch duy trì và nâng cao ch ất l ượng tiêu chí Mục tiêu của k ế ho ạch: duy trì và nâng cao ch ất l ượng các tiêu chí, đảm bảo đạ t chu ẩn và phát tri ển nông thôn b ền v ững. Yêu C ầu c ủa k ế ho ạch : - Xác định rõ n ội dung công vi ệc, th ời gian, gi ải pháp th ực hi ện và phân công trách nhi ệm c ụ th ể cho các c ơ quan, đơ n v ị, cá nhân có liên quan trong t ổ ch ức tri ển khai th ực hi ện k ế ho ạch. - Phù h ợp v ới quy ho ạch, k ế ho ạch phát tri ển kinh t ế - xã h ội c ủa đị a ph ươ ng và nhu c ầu c ủa ng ười dân. Một s ố n ội dung ch ủ y ếu c ủa k ế ho ạch duy trì và nâng cao ch ất l ượng tiêu chí a) Các n ội dung c ần ưu tiên (1) Ti ếp t ục hoàn thi ện c ơ s ở h ạ t ầng thi ết y ếu trên địa bàn xã nh ằm tạo điều ki ện cho phát tri ển kinh t ế - xã h ội, t ăng m ức độ h ưởng th ụ tr ực ti ếp cho cư dân nông thôn, bao g ồm: - Hoàn thi ện h ệ th ống giao thông trên địa bàn xã: nâng cao t ỷ l ệ km đường tr ục thôn, xóm được c ứng hóa đạt chu ẩn theo c ấp k ỹ thu ật c ủa B ộ Giao thông V ận t ải; t ỷ l ệ km đường ngõ, xóm được c ứng hóa; t ỷ l ệ km đường tr ục chính n ội đồ ng được c ứng hóa, xe c ơ gi ới đi l ại thu ận ti ện.
17. 9 - Hoàn thi ện h ệ th ống các công trình đảm b ảo cung c ấp điện ph ục v ụ sinh ho ạt và s ản xu ất trên địa bàn xã ( đặc bi ệt là h ệ th ống điện ph ục v ụ các khu v ực sản xu ất hàng hóa t ập trung), - Hoàn thi ện các công trình đảm b ảo cung c ấp n ước s ạch h ợp v ệ sinh cho ng ười dân trên địa bàn. Nâng cao t ỷ l ệ h ộ có nhà tiêu h ợp v ệ sinh và t ỷ l ệ h ộ ch ăn nuôi có chu ồng tr ại ch ăn nuôi h ợp v ệ sinh. - Hoàn thi ện h ệ th ống các công trình ph ục v ụ vi ệc chu ẩn hóa v ề giáo d ục trên địa bàn xã. - Hoàn thi ện h ệ th ống các công trình cùng các trang thi ết b ị phù h ợp (h ệ th ống âm thanh, ánh sáng, bàn gh ế, các lo ại nh ạc c ụ phù h ợp ) ph ục v ụ nhu c ầu về ho ạt độ ng v ăn hóa, th ể thao trên địa bàn xã; xây d ựng nội dung và t ổ ch ức ho ạt độ ng th ường xuyên. - Tổ ch ức th ực hi ện công tác duy tu, b ảo trì các công trình, đảm b ảo nâng cao hi ệu qu ả c ủa h ệ th ống c ơ s ở h ạ t ầng trên địa bàn xã. (2) Phát tri ển s ản xu ất g ắn v ới tái c ơ c ấu ngành nông nghi ệp, chuy ển d ịch cơ c ấu kinh t ế nông thôn, nâng cao thu nh ập cho ng ười dân: - Tập trung tri ển khai các d ự án phát tri ển s ản xu ất nông nghi ệp hàng hóa ch ủ l ực trên địa bàn xã theo Đề án tái c ơ c ấu ngành nông nghi ệp. Đả m b ảo thu nh ập bình quân đầu ng ười hàng n ăm đạt và v ượt m ức quy đị nh (theo vùng) do T ổng c ục Th ống kê ban hành. - Ph ấn đấ u không còn h ộ nghèo (tr ừ các tr ường h ợp thu ộc di ện b ảo trợ xã hội theo quy đị nh). - Ti ếp t ục đào t ạo ngh ề cho lao độ ng nông thôn, gi ải quy ết vi ệc làm, nâng cao t ỷ l ệ lao độ ng có vi ệc làm th ường xuyên. - Có ít nh ất 01 h ợp tác xã ho ặc t ổ h ợp tác ho ạt độ ng hi ệu qu ả, có giá tr ị sản l ượng nông s ản liên k ết tiêu th ụ gi ữa nông dân (ho ặc h ợp tác xã, t ổ h ợp tác) với các đố i tác kinh t ế khác đạ t m ức t ối thi ểu 03 t ỷ đồ ng/xã/n ăm. (3) Nâng cao ch ất l ượng môi tr ường nông thôn: - Tổ ch ức t ập hu ấn, tuyên truy ền nâng cao ý th ức c ủa ng ười dân v ề b ảo vệ, c ải thi ện c ảnh quan, môi trường n ơi sinh s ống và s ản xu ất.
18. 10 - Xây d ựng và nhân r ộng các mô hình ứng d ụng khoa h ọc, công ngh ệ trong phân lo ại, thu gom, x ử lý rác th ải, n ước th ải t ừ h ộ gia đình; mô hình xã, thôn xanh - sạch - đẹp. (4) Phát tri ển đờ i s ống v ăn hóa nông thôn: - Xây d ựng đời s ống v ăn hóa nông thôn m ới; phát tri ển m ạnh các phong trào văn hóa, th ể thao c ơ s ở; b ảo t ồn và phát huy giá tr ị t ốt đẹ p c ủa các ho ạt động v ăn hóa truy ền th ống g ắn v ới bản s ắcv ăn hóa c ủa t ừng dân t ộc, vùng mi ền. - Nâng cao t ỷ l ệ s ố thôn, b ản, h ộ gia đình đạt tiêu chu ẩn v ăn hóa theo quy định c ủa B ộ V ăn hóa, Th ể thao và Du l ịch. (5) Nâng cao ch ất l ượng h ệ th ống t ổ ch ức chính tr ị xã h ội và n ăng l ực cán bộ, công ch ức xã: - Ti ếp t ục t ổ ch ức đào t ạo cán b ộ, công ch ức xã đạt chu ẩn theo quy đị nh của B ộ N ội v ụ, đáp ứng yêu c ầu xây d ựng nông thôn m ới. - Bố trí công ch ức c ấp xã chuyên trách v ề xây d ựng nông thôn m ới (theo quy định t ại Quy ết đị nh s ố 1996/Q Đ-TTg ngày 04/11/2014 c ủa Th ủ t ướng Chính ph ủ). - Các t ổ ch ức chính tr ị - xã hội c ủa xã có đề án tham gia xây d ựng nông thôn m ới, hàng n ăm triển khai th ực hi ện có k ết qu ả c ụ th ể. - Định k ỳ t ổ ch ức l ấy ý ki ến v ề s ự hài lòng c ủa ng ười dân v ề ch ất l ượng cung c ấp d ịch v ụ công và k ết qu ả xây d ựng nông thôn m ới trên địa bàn xã. (6) Gi ữ v ững an ninh, tr ật t ự xã hội: Xây d ựng n ội quy, quy ước làng xóm về tr ật t ự, an ninh; phòng, ch ống các t ệ n ạn xã h ội và các h ủ t ục l ạc h ậu; t ổ ch ức các mô hình c ộng đồ ng t ự qu ản bảo v ệ an ninh tr ật t ự xã h ội ở thôn, xóm. b) Các n ội dung c ần ti ếp t ục duy trì và th ực hi ện có hi ệu qu ả (1) Rà soát, b ổ sung, c ập nh ật quy ho ạch để phù h ợp v ới yêu c ầu tái c ơ cấu s ản xu ất nông nghi ệp - dịch v ụ - ti ểu th ủ công nghi ệp trên địa bàn, h ướng đến t ăng thu nh ập b ền v ững cho ng ười dân và phát tri ển môi tr ường c ảnh quan xanh - sạch - đẹp.
19. 11 (2) V ề c ơ s ở h ạ t ầng ph ụ tr ợ ph ục v ụ nhu c ầu phát tri ển s ản xu ất, đờ i s ống của c ư dân nông thôn: - Hoàn thi ện h ệ th ống th ủy l ợi trên địa bàn xã theo quy ho ạch. - Nâng cao hi ệu qu ả s ử d ụng h ệ th ống các công trình c ơ s ở h ạ t ầng ph ục vụ th ươ ng m ại và d ịch v ụ trên địa bàn. - Nâng c ấp c ơ s ở v ật ch ất cho h ệ th ống thông tin và truy ền thông c ơ s ở. - Nâng cao t ỷ l ệ h ộ có nhà ở đạ t tiêu chu ẩn c ủa B ộ Xây d ựng. (3) V ề giáo d ục, y t ế: - Nâng cao ch ất l ượng công tác d ạy và h ọc ở các c ấp. Ti ếp t ục nâng cao t ỷ lệ h ọc sinh t ốt nghi ệp trung h ọc c ơ s ở được ti ếp t ục h ọc trung học (ph ổ thông, bổ túc, h ọc ngh ề). - Nâng cao ch ất l ượng ch ăm sóc s ức kh ỏe ng ười dân trên địa bàn xã. Nâng cao t ỷ l ệ ng ười dân tham gia B ảo hi ểm y t ế. 1.1.2. Vai trò nông thôn m ới trong phát tri ển kinh t ế xã h ội 1.1.2.1. Về kinh t ế Nông thôn có n ền s ản xu ất hàng hóa m ở, h ướng đế n th ị tr ường và giao lưu, h ội nh ập. Để đạ t được điều đó, c ơ s ở h ạ t ầng c ủa nông thôn ph ải hi ện đạ i, tạo điều ki ện thu ận l ợi cho m ở r ộng s ản xu ất, giao l ưu buôn bán, ch ăm sóc s ức kh ỏe c ộng đồ ng. Thúc đẩy nông nghi ệp, nông thôn phát tri ển nhanh, kích thích m ọi ng ười tham gia vào th ị tr ường, h ạn ch ế r ủi ro cho nông dân, điều ch ỉnh, gi ảm b ớt s ự phân hóa giàu nghèo, chênh l ệch v ề m ức s ống gi ữa các vùng, gi ữa nông thôn và thành th ị. Phát tri ển các hình th ức s ở h ữu đa d ạng, trong đó chú ý xây d ựng m ới các HTX theo mô hình kinh doanh đa ngành. H ỗ tr ợ các HTX ứng d ụng ti ến b ộ khoa h ọc - công ngh ệ phù h ợp v ới các ph ươ ng án s ản xu ất, kinh doanh, phát tri ển ngành ngh ề ở nông thôn. Sản xu ất hàng hóa v ới ch ất l ượng s ản ph ẩm mang nét độ c đáo, đặ c s ắc của t ừng vùng, địa ph ươ ng. T ập trung đầ u t ư vào nh ững trang thi ết b ị, công
20. 12 ngh ệ s ản xu ất, ch ế bi ến nông s ản sau thu ho ạch v ừa có kh ả n ăng t ận d ụng nhi ều lao động v ừa đáp ứng yêu c ầu xu ất kh ẩu. 1.1.2.2. Về chính tr ị Phát huy dân ch ủ v ới tinh th ần tôn tr ọng pháp lu ật, g ắn l ệ làng, h ươ ng ước với pháp lu ật để điều ch ỉnh hành vi con ng ười, đả m b ảo tính pháp lý, phát huy tính t ự ch ủ c ủa làng xã. Phát huy t ối đa Quy ch ế dân ch ủ c ơ s ở, tôn tr ọng ho ạt độ ng c ủa các h ội, đoàn th ể, các t ổ ch ức hi ệp h ội vì l ợi ích c ộng đồng, nh ằm huy độ ng t ổng l ực vào xây d ựng nông thôn m ới. 1.1.2.3. Về v ăn hóa - xã h ội Tăng c ường dân ch ủ ở c ơ s ở, phát huy vai trò t ự ch ủ trong th ực hi ện các ch ủ tr ươ ng, chính sách c ủa Đả ng, Nhà n ước trong xây d ựng đờ i s ống v ăn hóa ở khu dân c ư, giúp nhau xóa đói gi ảm nghèo, v ươ n lên làm giàu. 1.1.2.4. Về con ng ười Xây d ựng nhân v ật trung tâm c ủa mô hình NTM, đó là ng ười nông dân sản xu ất hàng hóa khá gi ả, giàu có; là nông dân k ết tinh các t ư cách: công dân, th ể nhân, dân c ủa làng, ng ười con c ủa các dòng họ, gia đình. Có k ế ho ạch, ch ươ ng trình, l ộ trình xây d ựng ng ười nông dân nông thôn thành ng ười nông dân s ản xu ất hàng hóa trong kinh t ế th ị tr ường, thành nhân v ật trung tâm c ủa mô hình nông thôn m ới, ng ười quy ết đị nh thành công c ủa m ọi c ải cách ở nông thôn. Ng ười nông dân và các c ộng đồ ng nông thôn là trung tâm c ủa m ọi chi ến lược phát tri ển NN, NT. Đưa nông dân vào s ản xu ất hàng hóa, doanh nhân hóa nông dân, doanh nghi ệp hóa các c ộng đồ ng dân c ư, th ị tr ường hóa nông thôn. 1.1.2.5. Về môi tr ường Môi tr ường sinh thái ph ải được b ảo t ồn xây d ựng, c ủng c ố, b ảo v ệ. B ảo v ệ rừng đầ u ngu ồn, ch ống ô nhi ễm ngu ồn n ước, môi tr ường không khí và ch ất th ải từ các khu công nghi ệp để nông thôn phát tri ển b ền v ững.
21. 13 Các n ội dung trên trong c ấu trúc vai trò mô hình nông thôn m ới có m ối liên h ệ ch ặt ch ẽ v ới nhau. Nhà n ước đóng vai trò ch ỉ đạ o, t ổ ch ức điều hành quá trình ho ạch đị nh và th ực thi chính sách, xây d ựng đề án, c ơ ch ế, t ạo hành lang pháp lý, h ỗ tr ợ v ốn, k ỹ thu ật, ngu ồn l ực, t ạo điều ki ện, kích thích tinh th ần. Nhân dân tự nguy ện tham gia, ch ủ độ ng trong th ực thi và ho ạch đị nh chính sách. Trên tinh th ần đó, các chính sách kinh t ế - xã h ội ra đờ i t ạo hi ệu ứng t ổng (Thông, 2005) [13]. 1.2. C ơ s ở th ực ti ễn xây d ựng nông thôn m ới 1.2.1. Tình hình xây d ựng nông thôn m ới trên th ế gi ới 1.2.1.1. Trung Qu ốc Nông thôn Vi ệt Nam và Trung Qu ốc có nhi ều nét t ươ ng đồng. Trung Qu ốc đã th ực hi ện nhi ều chính sách c ải cách ở nông thôn. Đế n n ăm 2009, thu nh ập bình quân c ủa c ư dân nông thôn l ần đầ u tiên đạt m ức trên 5.000 NDT t ăng 8,5% so v ới năm tr ước. C ũng trong n ăm 2009, Trung Qu ốc đầ u t ư làm m ới và sửa ch ữa kho ảng 300.000 km đường b ộ nông thôn; h ỗ tr ợ trên 46 tri ệu ng ười nghèo đảm b ảo đờ i s ống t ối thi ểu; tri ển khai thí điểm ở 320 huy ện v ề b ảo hi ểm dưỡng lão xã h ội nông thôn [14]. Vi ệc ch ỉ đạo c ủa Chính ph ủ tr ước kia c ũng theo ki ểu m ệnh l ệnh hành chính, nên vi ệc th ực hi ện khá mi ễn c ưỡng. Sau đó, vi ệc th ực hi ện xây d ựng NTM linh ho ạt h ơn, d ựa trên quy ho ạch t ổng th ể (ngân sách nhà n ước và địa ph ươ ng). C ăn c ứ tình hình c ụ th ể ở các đị a ph ươ ng, đặc điểm t ự nhiên, xã h ội, để đưa ra chính sách, bi ện pháp thích h ợp. Ngân sách nhà n ước ch ủ y ếu dùng làm đường, công trình th ủy l ợi, m ột ph ần dùng để xây nhà ở cho dân. Đố i v ới nhà ở nông thôn, n ếu đị a ph ươ ng nào ngân sách l ớn, nông dân ch ỉ b ỏ ra m ột ph ần, còn l ại là ti ền c ủa ngân sách. Nhà n ước đầ u t ư nhi ều h ơn vào nông nghi ệp. Đầ u tiên là đầu n ăm 2006 Trung Qu ốc xoá b ỏ thu ế nông nghi ệp đã t ồn t ại 2.600 n ăm, đã c ắt 120 t ỷ nhân dân t ệ (15 t ỷ USD) gánh n ặng thu ế c ủa nông dân. Vi ệc xoá b ỏ thu ế làm cho