Luận văn Định tội danh tội trộm cắp tài sản theo pháp luật hình sự Việt Nam từ thực tiễn tỉnh Hải Dương

Nội dung text: Luận văn Định tội danh tội trộm cắp tài sản theo pháp luật hình sự Việt Nam từ thực tiễn tỉnh Hải Dương

1. V X V T Ọ V ỆN O Ọ BÙ T Ế ƢNG ĐỊN T D N T TR M ẮP TÀ SẢN T EO P ÁP LUẬT ÌN SỰ V ỆT N M TỪ T Ự T ỄN TỈN Ả DƢƠNG Chuyên ngành : n n n Mã s : 60.38.01.04 LUẬN VĂN T Ạ SĨ LUẬT Ọ NGƢỜ ƢỚNG DẪN KHOA HỌC: GS.TS.VÕ KHÁNH VINH À N - 2016
2. LỜ M ĐO N Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của tôi. Các số liệu trích dẫn trong luận văn dựa trên số liệu bảo đảm độ tin cậy, chính xác và trung thực. Những kết luận khoa học của luận văn chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả luận văn Bùi Thế ƣng
3. MỤ LỤ MỞ ĐẦU 1 ƢƠNG 1: N ỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ P ÁP LUẬT VỀ ĐỊN T D N T TR M ẮP TÀ SẢN T EO P ÁP LUẬT ÌN SỰ V ỆT N M 6 1.1. hái niệm, ý nghĩa của định tội danh tội trộm cắp tài sản 6 1.2. Quy trình định tội danh tội trộm cắp tài sản 11 1.3. ơ sở pháp luật của định tội danh tội trộm cắp tài sản 19 ết luận chƣơng 1 36 ƢƠNG 2: T Ự T ỄN ĐỊN T D N T TR M ẮP TÀ SẢN TẠ TỈN Ả DƢƠNG 37 2.1. hái quát tình hình tội trộm cắp tài sản tại tỉnh ải Dương 37 2.2. Thực tiễn định tội danh tội trộm cắp tài sản theo cấu thành tội phạm cơ bản 40 2.3. Thực tiễn định tội danh tội trộm cắp tài sản theo cấu thành tội phạm tăng nặng 49 ết luận chƣơng 2 55 ƢƠNG 3: Á G Ả P ÁP BẢO ĐẢM ĐỊN T D N ĐÚNG T TR M ẮP TÀ SẢN 57 3.1. oàn thiện pháp luật hình sự về tội trộm cắp tài sản 57 3.2. Giải thích, hướng dẫn áp dụng pháp luật 60 3.3. Tổng kết thực tiễn 63 3.4. âng cao năng lực của cán bộ áp dụng pháp luật 65 3.5. ác giải pháp khác 71 ết luận chƣơng 3 78
4. ẾT LUẬN 79 TÀ L ỆU T M ẢO 81
5. D N MỤ Á Ữ V ẾT TẮT BCA : Bộ công an BLHS : Bộ luật hình sự BLTTHS : Bộ luật tố tụng hình sự CTTP : ấu thành tội phạm ĐXX : ội đồng xét xử HSST : ình sự sơ thẩm QPPL : Quy phạm pháp luật TAND : Toà án nhân dân TANDTC : Toà án nhân dân tối cao TNHS : Trách nhiệm hình sự VKSND : Viện kiểm sát nhân dân VKSNDTC : Viện kiểm sát nhân dân tối cao
6. D N MỤ BẢNG B ỂU Bảng 1: Thống kê số vụ án và số bị cáo bị TAND tỉnh Hải Dương đưa ra xét xử đưa ra xét xử về tội trộm cắp tài sản từ năm 2011 đến năm 2015 34 Bảng 2: Thống kê số vụ án trộm cắp tài sản và các tội phạm khác trong nhóm tội xâm phạm sở hữu TAND tỉnh Hải Dương đưa ra xét xử trong 5 năm từ năm 2011 đến năm 2015 35 Bảng 3: Thống kê số bị cáo phạm tội trộm cắp tài sản và các tội phạm khác trong nhóm tội xâm phạm sở hữu bị TAND tỉnh Hải Dương đưa ra xét xử trong 5 năm từ năm 2011 đến năm 2015 36
7. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Định tội danh là một quá trình lôgics hết sức phức tạp trong khoa học pháp lý hình sự để đảm bảo tính khách quan, khoa học và chính xác trong việc đánh giá sự phù hợp giữa hành vi nguy hiểm cho xã hội đã diễn ra trong thực tế với quy định tương ứng đã được quy định trong bộ luật hình sự. Định tội danh đúng có ý nghĩa hết sức quan trọng trong một vụ án hình sự và xử lý tội phạm hình sự. Trên cơ sở xác định người phạm tội đã thực hiện hành vi phạm tội gì, quy định tại điều, khoản nào của Bộ luật hình sự, người áp dụng sẽ quyết định một hình phạt phù hợp đối với hành vi phạm tội đó. Vì thế, định tội được xem là tiền đề, điều kiện cho việc quyết định hình phạt đúng đắn, góp phần mang lại hiệu quả trong đấu tranh phòng ngừa và chống tội phạm. Việc định tội danh không đúng cũng là nguyên nhân dẫn tới oan sai hoặc dẫn đến kết quả xử lý trách nhiệm hình sự không phù hợp, quá nhẹ, quá nặng dẫn tới quyền, lợi ích con người bị xâm phạm, công bằng xã hội bị lung lay, uy tín cơ quan tư pháp và sức mạnh đấu tranh phòng chống tội phạm bị ảnh hưởng. Trong giai đoạn hiện nay, khi mà công cuộc cải cách tư pháp đang được triển khai thực hiện trong hệ thống cơ quan tư pháp theo tinh thần của nghị quyết 49- Q/TW của Bộ hính trị về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020, thì việc định tội danh đúng là yêu cầu bức thiết để giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội, bảo vệ công lý và quyền con người. Định tội danh đối với các tội xâm phạm sở hữu có mục đích chiếm đoạt theo quy định tại chương X V Bộ luật hình sự là khó khăn, phức tạp bởi lẽ mục đích chiếm đoạt có ở hầu hết các tội danh tại chương này, việc đánh giá mục đích không phải lúc nào cũng hiển hiện rõ ràng thông qua hành vi mà người phạm tội đã thực hiện, việc xem xét tính hợp pháp của chứng cứ đối với hành vi đã được thực hiện trong thực tế là hoàn toàn không đơn giản khi đối chiếu các quy định của pháp luật tố tụng hình sự, cũng như việc xác định tính logics sự việc cũng đòi hỏi một tư duy chính xác toàn diện và ngay khi hành vi đó đã được chứng minh thì việc đánh giá sự phù hợp của hành vi đó với các tội danh đã được quy định, nhưng lại có những sự giống nhau nhất định không phải lúc nào cũng có thể rạch ròi, chính xác (VD: như việc chiếm đoạt tài sản công khai trước tất cả mọi người, trừ chủ sở hữu của tài sản đó ). Trong thực tiễn, sự phát triển tự do thương mại, kinh tế thị trường, sự phát 1
8. triển toàn cầu về công nghệ thông tin những năm gần đây cũng là yếu tố làm đa dạng hóa hành vi phạm tội, nhất là đối với tội phạm sử dụng công nghệ để xâm phạm sở hữu có mục đích chiếm đoạt mà trước đây không có. Trộm cắp tài sản không phải là hành vi mới mà là một trong những hành vi phạm tội xuất hiện sớm trong đời sống xã hội, tồn tại ở nhiều chế độ xã hội khác nhau và phổ biến hơn so với các hành vi phạm tội khác. ác văn bản của nhà nước phong kiến cũng đã điều chỉnh các hành vi trộm cắp đối với các đối tượng phạm tội trộm cắp khác nhau cũng như đối tượng bị xâm phạm khác nhau. Tiếp nối lịch sử, B S năm 1985 đến B S 1999 và sắp tới B S 2015 cũng quy định thể hiện sự kiên quyết xử lý của hà nước đối với hành vi Trộm cắp tài sản. ải Dương là một tỉnh nằm ở đồng bằng sông ồng, thuộc Vùng kinh tế trọng điểm Bắc bộ, Việt am, có tổng diện tích tự nhiên là 1656,0 km², dân số 1.718.895 người gồm 13 huyện và thành phố, thị xã thuộc tỉnh với trung tâm hành chính là thành phố ải Dương hiện là đô thị loại 2. ải Dương nằm cách thủ đô à ội 57 km về phía đông, cách thành phố ải Phòng 45 km về phía tây. phía tây bắc giáp tỉnh Bắc inh, phía bắc giáp tỉnh Bắc Giang, phía đông bắc giáp tỉnh Quảng inh, phía đông giáp thành phố ải Phòng, phía nam giáp tỉnh Thái Bình và phía tây giáp tỉnh ưng Yên. Trong những năm gần đây tình hình chính trật tự trị an tại ải Dương về cơ bản là ổn định. Tuy nhiên, tình hình tội phạm nói chung, cũng như tội phạm trộm cắp tài sản nói riêng vẫn diễn biến phức tạp và có chiều hướng gia tăng, gây thiệt hại lớn về tài sản. Qua thực tiễn xét xử các tội trộm cắp tài sản thì thấy luôn chiếm số lượng lớn, phổ biến nhất, số vụ án năm sau cao hơn năm trước. Theo thống kê của Tòa án nhân dân tỉnh ải Dương từ năm 2011 đến năm 2015 toàn tỉnh phải giải quyết 1.996 vụ án về các tội xâm phạm sở hữu, trung bình mỗi năm xét xử 399,2 vụ. Trong đó, tội trộm cắp tài sản phải giải quyết đã chiếm 1.239 vụ, trung bình mỗi năm phải giải quyết 247,8 vụ, chiếm 62% trong tổng số các vụ án về tội xâm phạm sở hữu mà Tòa án phải giải quyết. Đối tượng phạm tội ngày càng trẻ hóa có lối sống buông thả, mắc tệ nạn xã hội, tái phạm, tái phạm nguy hiểm chiếm tỷ lệ cao, đa dạng về hành vi thực hiện, tích chất mức độ ngày càng nghiêm trọng hơn, xuất hiện những nhóm tội phạm có tính chất chuyên nghiệp, có sự phân công chặt chẽ giữa các đối tượng tham gia thực hiện hành vi phạm tội đến giai đoạn tiêu thụ tài sản 2
9. trộm cắp. Sự phát triển của loại tội này, thực sự đã gây tâm lý hoang mang, lo lắng trong xã hội, tác động xấu đến an ninh chính trị, an toàn xã hội, làm thiệt hại không nhỏ đến tài sản nhân dân. Tuy nhiên, trong quá trình tích cực đấu tranh, xử lý đối với loại tội phạm này, các cơ quan tiến hành tố tụng còn gặp những khó khăn vướng mắc trong quá trình định tội danh, vận dụng pháp luật hình sự trong giải quyết vụ án trộm cắp tài sản, gây ảnh hưởng không nhỏ tới hiệu quả xử lý tội phạm trộm cắp tài sản nói riêng và tội phạm hình sự nói chung hận thấy, việc nghiên cứu về việc định tội danh đúng theo pháp luật hình sự Việt am trên cơ sở nghiên cứu thực tiễn, diễn biến giải quyết của Tòa án hai cấp tỉnh ải Dương đối với tội Trộm cắp tài sản là yêu cầu cấp thiết, nhằm đảm bảo sự phù hợp giữa lý luận và thực tiễn, góp phần nâng cao hiệu quả của công tác đấu tranh phòng ngừa tội phạm và đây cũng là lý do học viên lựa chọn đề tài “Định tội danh tội trộm cắp tài sản theo pháp luật hình sự Việt Nam từ thực tiễn tỉnh ải Dƣơng” 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Quá trình nghiên cứu đề tài Định tội danh tội trộm cắp tái sản theo pháp luật hình sự Việt am từ thực tiễn tỉnh ải Dương, học viên đã tham khảo: Giáo trình luật hình sự Việt am (phần chung và phần các tội phạm), GS.TS.Võ hánh Vinh, xb hoa học Xã hội năm 2014; Giáo trình luật hình sự Việt am (Phần các tội phạm), GS.TS.Võ hánh Vinh, xb ông an nhân dân năm 2001; Bình luật khoa học Bộ luật hình sự (Phần các tội phạm), tập 2 các tội xâm phạm sở hữu, ThS.Đinh Văn Quế, xb Thành phố ồ hí inh năm 2002; Giáo trình lý luận chung về định tội danh, GS.TS Võ hánh Vinh, xb hoa học xã hội năm 2003. goài ra còn tham khảo các công trình nghiên cứu khác: uận văn thạc sĩ ao uy ường, ọc viện khoa học xã hội năm 2013: Định tội danh đối với các tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt từ thực tiễn tỉnh Bình Dương; uận văn thạc sĩ guyễn Thành ong, ọc viện khoa học xã hội năm 2013: ác tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt theo pháp luật hính sự Việt am từ thực tiễn thành phố ội n, tỉnh Quảng am; uận văn thạc sĩ Võ Văn Tài, Đại học kiểm sát năm 2013: Định tội danh đối với tội ạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản; uận văn thạc sĩ ê Thị ồng, hoa luật Đại học Quốc gia à nội năm 2015: Tội trộm cắp tài sản trong luật hình sự Việt am 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3
10. 3.1. M c đíc n iên cứ Trên cơ sở phân tích khái niệm, ý nghĩa của việc định tội danh đối với tội trộm cắp tài sản và cơ sở pháp luật của việc định tội danh tội trộm cắp tài sản; thực tiễn định tội danh đối với tội trộm cắp tài sản trên địa bàn tỉnh ải Dương từ năm 2011 đến năm 2015; những trường hợp định tội danh đúng, những trường hợp định tội danh sai và những yếu tố khác, luận văn đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng định tội danh đối với tội trộm cắp tài sản trên địa bàn tỉnh ải Dương trong thời gian tới. 3.2. N iệm n iên cứ Để đạt được các mục đích nghiên cứu, học viên xác định các nhiệm vụ nghiên cứu sau đây: - uận văn nghiên cứu lịch sử hình thành và phát triển của pháp luật hình sự Việt am về tội trộm cắp tài sản; Phân tích các dấu hiệu pháp lý hình sự cũng như quy trình của việc định tội danh đối với các tội trộm cắp tài sản theo B S năm 1999 (có đối chiếu B S năm 2015). - Từ những vấn đề lý luận cơ bản, mục đích của uận văn đặt ra là phân tích làm rõ thực tiễn hoạt động định tội danh đối với tội trộm cắp tài sản trên địa bàn tỉnh ải Dương giai đoạn năm 2011 - 2015. uận văn cũng nghiên cứu phân tích những bất cập, vướng mắc trong việc định tội danh tội trộm cắp tài sản cũng như nguyên nhân của những bất cập đó. - Từ thực tiễn định tội danh đối với các tội trộm cắp tại tỉnh ải Dương, luận văn đặt ra kiến nghị các giải pháp để nâng cao chất lượng hoạt động này. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đ i ượn n iên cứ ọc viên lấy các quan điểm khoa học đã được xác định trong khoa học luật hình sự, các quy định pháp luật hình sự, thực tiễn xét xử tại tỉnh ải Dương để nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn hoạt động định tội danh của các cơ quan tiến hành tố tụng đối với tội trộm cắp tài sản tại ải Dương. 4.2. P ạm i n iên cứ uận văn nghiên cứu tội trộm cắp tài sản dưới góc độ luật hình sự và tố tụng hình sự và các số liệu thống kê phản ánh kết quả định tội danh đối với tội trộm cắp tài sản trong phạm vi trên địa bàn tỉnh ải Dương và trong khoảng thời gian từ năm 2011 đến năm 2015. 4
11. 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu 5.1. P ươn p áp l n n iên cứ uận văn nghiên cứu dựa trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa ác- Lê nin, tư tưởng ồ hí inh; quan điểm, chính sách của Đảng và hà nước ta về công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm núi chung và công tác đấu tranh phòng, chống tội trộm cắp tài sản nói riêng của các cấp chính quyền tỉnh ải Dương. 5.2. P ươn p áp n iên cứ Để đạt được mục đích nghiên cứu, luận văn đã kết hợp nhiều phương pháp khác nhau như phân tích, tổng hợp, so sánh, thống kê, quy nạp, diễn dịch 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Đề tài là một công trình nghiên cứu có hệ thống dưới góc độ pháp luật hình sự Việt am, có ý nghĩa về mặt lý luận và ý nghĩa về mặt thực tiễn đối với cuộc đấu tranh phòng, chống tội trộm cắp tài sản trên địa bàn tỉnh ải Dương. 6.1. Ý n ĩa lý l n Đề tài góp phần hoàn thiện nội dung quy định của tội trộm cắp tài sản nói riêng và các tội xâm phạm sở hữu thuộc chương X V B S, đồng thời nó có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo trong công tác đào tạo và nghiên cứu khoa học pháp lý hình sự. 6.2. Ý n ĩa c iễn hững vấn đề lý luận trong luận văn sẽ góp phần nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật hình sự đối với tội trộm cắp tài ản và các tội xâm phạm sở hữu. goài ra, đề tài có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo cho các cơ quan bảo vệ pháp luật, không những ở tỉnh ải Dương mà còn trên các tỉnh, thành khác trong cả nước. 7. ơ cấu của luận văn goài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, luận văn được cấu trúc thành 3 chương. hương 1: hững vấn đề lý luận và pháp luật về định tội danh tội trộm cắp tài sản theo pháp luật hình sự Việt am; hương 2: Thực tiễn định tội danh tội trộm cắp tài sản tại tỉnh ải Dương từ năm 2011 đến năm 2015; hương 3: ác giải pháp bảo đảm định tội danh đúng tội trộm cắp tài sản. 5
12. ƢƠNG 1 N ỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ P ÁP LUẬT VỀ ĐỊN T D N T TR M ẮP TÀ SẢN T EO P ÁP LUẬT ÌN SỰ V ỆT N M 1.1. hái niệm, ý nghĩa của định tội danh tội trộm cắp tài sản 1.1.1. K ái niệm địn ội dan Trong lý luận hình sự, việc áp dụng các quy phạm pháp luật hình sự được hiểu là một quá trình phức tạp được tiến hành qua các giai đoạn nhất định như: giải thích pháp luật hình sự, xác định hiệu lực pháp luật về không gian và thời gian, định tội danh, quyết định hình phạt, miễn trách nhiệm hình sự và hình phạt, quyết định án treo, xóa án tích Trong các giai đoạn đó, định tội danh là một trong những giai đoạn cơ bản, một trong những nội dung của quá trình áp dụng pháp luật, một trong những biện pháp, cách thức đưa các quy phạm pháp luật hình sự vào cuộc sống [38, tr 1]. hư vậy, định tội danh là việc xác định và ghi nhận về mặt pháp lý sự phù hợp chính xác giữa các dấu hiệu của hành vi tội phạm cụ thể đã được thực hiện với các dấu hiệu của cấu thành tội phạm đã được quy định trong quy phạm pháp luật hình sự [38, tr 1,2]. Trên phương diện lý luận và thực tiễn định tội danh được hiểu là một quá trình lôgíc, là hoạt động của người áp dụng pháp luật về việc xác định và ghi nhận sự phù hợp giữa trường hợp phạm tội cụ thể đã xẩy ra trong cuộc sống với các dấu hiệu của cấu thành tội phạm đã được quy định trong phần các tội phạm được quy định trong bộ luật hình sự. ụ thể hơn, còn được hiểu là việc đánh giá về mặt pháp lý đối với một hành vi nguy hiểm cho xã hội. Xuất phát từ đường lối, chính sách pháp luật hình sự của mỗi quốc gia về việc xác định một hoặc một nhóm hành vi cụ thể đã và có thể sẽ diễn ra trong cuộc sống xâm phạm đến những lợi ích hợp pháp cần bảo vệ là hành vi vi phạm pháp luật hình sự. Quá trình định tội danh là phải tìm được những dấu hiệu cơ bản, điển hình và chỉ ra những dấu hiệu cần và đủ của hành vi đã xẩy ra trong thực tế là tương ứng với các quy định trong quy phạm pháp luật hình sự mà nhà làm luật đã ban hành là để áp dụng cho trường hợp cụ thể đang xem xét trong thực tế. 6
13. Định tội danh chính thức, thông thường được thực hiện ở các giai đoạn của quá trình áp dụng pháp luật hình sự từ khi phát hiện có dấu hiệu tội phạm, điều tra, truy tố, xét xử. Theo quy định của pháp luật tố tụng hình sự, thì các hoạt động này được phân quyền tương ứng cho các cơ quan điều tra, viện kiểm sát, tòa án. Ở mỗi quá trình hoạt động cụ thể này, người áp dụng pháp luật phải thực hiện thường xuyên việc đánh giá cân nhắc các chứng cứ pháp lý đã thu thập được với các quy định về tội phạm mà bộ luật hình sự đã quy định, nhằm đảm bảo đúng hướng điều tra trong giai đoạn điều tra, đảm bảo sự tổng hợp pháp lý đúng đắn cho sự cáo buộc của cơ quan công tố đối với một hành vi phạm tội cụ thể và là công việc từ đầu quan trọng xuyên suốt nhằm đảm bảo phán quyết chính xác của tòa án. hư vậy, định tội danh là một quá trình phức tạp, đa dạng được tiến hành ở mọi giai đoạn của quá trình tố tụng hình sự. Tuy ở mỗi giai đoạn có những đặc điểm khác, nhưng hoạt động đó đều nhằm mục đích xác định, ghi nhận sự phù hợp giữa hành vi mà người phạm tội thực hiện với các quy định của pháp luật hình sự, để thông qua đó có cách thức xử lý phù hợp. 1.1.2. K ái niệm địn ội dan ội rộm cắp i ản Tội trộm cắp tài sản là một trong những tội phạm cụ thể quy định tại Điều 138 chương X V các tội xâm phạm sở hữu Bộ luật hình sự hiện hành và Điều 173 chương XV các tội xâm phạm sở hữu Bộ luật hình sự 2015. hư khái niệm chung về định tội danh, thì việc định tội danh tội trộm cắp tài sản là một trường hợp định tội danh cụ thể, cũng đòi hỏi một quá trình hoạt động của các cơ quan tiến hành tố tụng trong một vụ việc cụ thể, là hoạt động thực tiễn áp dụng pháp luật hình sự và pháp luật tố tụng hình sự của các cơ quan tiến hành tố tụng ( ơ quan điều tra, Viện kiểm sát nhân dân, Tòa án nhân dân) và một số cơ quan có thẩm quyền theo quy định của pháp luật, trên cơ sở các chứng cứ, tài liệu thu thập được và các tình tiết thực tế của vụ án nhằm xác định sự phù hợp giữa hành vi thực tế đã thực hiện với các cấu thành tội phạm trộm cắp tài sản được quy định tại điều 138 hương X V Bộ luật hình sự, từ đó xác định người có hành vi đang xem xét đó có phạm tội trộm cắp tài sản hay không. 7
14. Như vậy, định tội danh tội trộm cắp tài sản là việc xác định và ghi nhận về mặt pháp lý sự phù hợp chính xác giữa các dấu hiệu của hành vi tội phạm cụ thể đã được thực hiện trong thực tế với các dấu hiệu của cấu thành tội phạm tội trộm cắp tài sản đã được quy định trong bộ luật hình sự. 1.1.3. Ý n ĩa của iệc địn ội dan ội rộm cắp i ản Định tội danh là một giai đoạn cơ bản của áp dụng các quy phạm pháp luật hình sự. Định tội danh đúng có ý nghĩa chính trị - xã hội, đạo đức và pháp luật rất lớn (38,Tr28). Bộ luật hình sự thể hiện ý chí về mặt hà nước của nhân dân ta với vấn đề đấu tranh với các tình hình tội phạm. hi ban hành Bộ luật hình sự, cơ quan lập pháp đã đánh giá một cách toàn diện tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của các hành vi tương ứng, cân nhắc hiệu quả có thể đạt được của việc đấu tranh với các hành vi đó bằng các biện pháp pháp luật hình sự, quy định chế tài cần thiết và giải quyết những vấn đề khác nảy sinh từ việc ban hành đạo luật mới. Việc tuân thủ nghiêm chỉnh Bộ luật hình sự trong khi định tội danh là điều kiện cần thiết và quan trọng của việc thực hiện các chính sách của hà nước nhằm ngăn chặn tình hình tội phạm ở nước ta. Do vậy, định tội danh đúng là một biểu hiện của việc thực hiện đúng biện pháp chính trị, thực thi đúng chính trị, thực thi đúng ý chí của nhân dân đã được thể hiện trong luật, bảo vệ có hiệu quả các lợi ích của xã hội, của hà nước và của con người, của công dân. Định tội danh là sự thể hiện việc đánh giá chính trị - xã hội và pháp lý đối với những hành vi tội xâm phạm sở hữu nhất định. Định tội đúng sẽ loại trừ việc kết án vô căn cứ những người có hành vi không nguy hiểm cho xã hội, không trái pháp luật hình sự và tạo tiền đề pháp lý cho việc quyết định hình phạt công bằng đối với những người phạm tội. ậu quả của việc định tội danh là rất đa dạng. hưng hậu quả cơ bản nhất trong số đó là việc áp dụng hình phạt hoặc những biện pháp tác động pháp lý hình sự khác do luật quy định (38tr29). Định tội danh sai không chỉ làm cho việc quyết định hình phạt không đúng, không công bằng, mà còn là việc áp dụng không có căn cứ hoặc không áp dụng một 8
15. loạt các biện pháp pháp lý khác (quyết định hình phạt bổ sung ), áp dụng hoặc không áp dụng đại xá, miễn trách nhiệm hình sự, giảm thời hạn chấp hành hình phạt, tính toán không đúng thời hiệu, án tích phải lưu ý rằng nếu do sai lầm trong định tội danh và sai lầm đó làm cho việc quyết định hình phạt không phù hợp với hành vi đã thực hiện, làm cho bị cáo phải gánh chịu những hậu qủa pháp lý không đáng phải gánh chịu, thì sai lầm đó đã vi phạm một cách thô bạo các lợi ích hợp pháp của người bị kết án. ũng không kém phần có hại và bất công những trường hợp ngược lại, khi hành vi của người có lỗi cấu thành tội phạm nghiêm trọng hơn nhưng lại được định tội danh nhẹ hơn. Trong trường hợp đó, người có lỗi chịu hình phạt ít nghiêm khắc hơn so với hình phạt đáng lẽ người đó phải chịu theo luật, còn tội phạm lại được đánh giá nhẹ về đạo đức, chính trị và pháp lý một cách thiếu cơ sở. Điều đó làm giảm hiệu quả của công tác đấu tranh với tình hình tội phạm và cùng lúc gây ra sự công phẫn trong nhân dân, làm nảy sinh những quan niệm không đúng về thực trạng và biện pháp đấu tranh với tội phạm, làm giảm uy tín của cơ quan tư pháp. Rõ ràng đó là những vi phạm nghiêm trọng cần đòi hỏi của nguyên tắc công bằng, pháp chế. Việc nhận thức được tính công bằng trong định tội danh là một yếu tố cấu thành trong niềm tin nội tâm của người Điều tra viên, iểm sát viên, Thẩm phán và ội thẩm nhân dân trong việc áp dụng các quy phạm pháp hình sự. Việc nhận thức đó làm cho họ hiểu được ý nghĩa chính trị - xã hội, đạo đức của các quy phạm pháp luật, đánh giá đúng đắn hành vi phạm tội của những người cụ thể, lựa chọn được phương án tối ưu về mặt đạo đức trong khi quyết định biện pháp xử lý. òn đối với người bị kết án trên cơ sở nhận thức tính công bằng của việc định tội danh, của các biện pháp được quyết định đối với mình, họ hình thành cho bản thân các nghĩa vụ đạo đức và pháp lý để chấp hành biện pháp đó. Áp dụng đúng Đạo luật hình sự đòi hỏi phải có những điều kiện và tiền đề nhất định. Áp dụng pháp luật không phải là quá trình tự động mà là một hoạt động sáng tạo. ác viết: “Muốn áp dụng luật pháp còn cần phải có quan tòa. Nếu như luật pháp tự nó vận dụng được, thì Tòa án sẽ là thừa” [38, tr29, 30]. Để định tội danh đúng, công bằng cần phải có những Điều tra viên, iểm sát viên và Thẩm phán có văn hóa, có trình độ, ý thức pháp luật cao và hiểu biết một 9
16. cách đúng đắn, sâu sắc các quy định của luật pháp, đường lối, chính sách của Đảng và hà nước, lợi ích của nhân dân. goài ra, cũng cần phải có những điều kiện chính trị xã hội cần thiết nhất định bảo đảm tính độc lập của Tòa án, của các cơ quan điều tra và truy tố khỏi những tác động, ảnh hưởng từ bên ngoài, bảo đảm việc chỉ tuân theo pháp luật. Đòi hỏi của nguyên tắc công bằng đối với việc định tội danh đối với các tội xâm phạm sở hữu là việc định tội danh phải đúng, chính xác, đầy đủ. Định tội danh đúng có nghĩa là từ quan điểm của Bộ luật hình sự đánh giá đúng bản chất chính trị - xã hội và pháp lý của tội phạm đã thực hiện, xác định được sự phù hợp của hành vi phạm tội đã thực hiện với các dấu hiệu được chỉ ra trong luật ở dạng khái quát về hành vi đó. Định tội danh đúng có nghĩa là tuân thủ chính xác các quy định của Bộ luật hình sự, áp dụng điều luật, khoản và các điểm của điều luật hoặc tổng hợp các điều luật bao quát được hành vi phạm tội đã thực hiện. Việc định tội danh đúng hành vi nguy hiểm cho xã hội còn có ý nghĩa áp dụng chính xác và đầy đủ Bộ luật hình sự phản ánh được sự đánh giá pháp lý của hà nước đối với tội phạm đã thực hiện. Định tội danh chính xác đòi hỏi phải có việc viện dẫn đến điều luật cụ thể ở phần các tội phạm của Bộ luật ình sự, còn điều luật bao gồm nhiều khoản, nhiều điểm thì phải chỉ rõ các khoản, điểm tương ứng của điều luật đó. Trong trường hợp phạm tội do đồng phạm, phạm tội chưa đạt hoặc chuẩn bị phạm tội, ngoài việc viện dẫn điều luật (khoản, điểm) quy định tội phạm tương ứng ở phần các tội phạm, còn phải viện dẫn cả các điều luật về đồng phạm, phạm tội chưa đạt, chuẩn bị phạm tội ở phần chung của Bộ luật hình sự. Và nếu tội phạm được thực hiện trước khi ban hành Bộ luật hình sự mới, thì trong khi định tội danh phải tuân thủ các quy định có tính nguyên tắc ở Điều 7 Bộ luật ình sự [ 38,tr 31]. Việc định tội danh tội trộm cắp tài sản đúng có đầy đủ các ý nghĩa như trên đã nêu. Ngoài ra việc định tội danh tội trộm cắp tài sản đúng có ý nghĩa cho việc phân định danh giới với các tội danh khác, cũng như với khung khoản khác nhau của loại tội này. Đảm bảo tính công bằng ở việc áp dụng tương ứng hình phạt quy định đối với những người khác nhau cùng thực hiện một loại hành vi phạm tội. 10
17. Việc định tội danh tội trộm cắp tài sản đúng còn giúp cho các cơ quan tiến hành tố tụng xác định đúng thẩm quyền giải quyết và nâng cao hiệu quả tiến hành tố tụng khi xác định chính xác phương án điều tra trong điều tra, áp dụng pháp luật, xác định hình phạt, mức hình phạt trong truy tố, xét xử. Trên cơ sở của việc xác định đúng tội phạm, chính xác về hành vi của người phạm tội, các cơ quan tiến hành tố tụng, người tiến hành tố tụng có thể quyết định một hình phạt đúng đắn, chính xác, tương xứng với hành vi mà người phạm tội đã thực hiện. Định tội danh đúng đảm bảo việc xét xử đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, loại trừ việc khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử và kết án oan sai, vô căn cứ đối với những người có hành vi nguy hiểm cho xã hội, không trái pháp luật hình sự và tạo tiền đề pháp lý cho việc quyết định hình phạt công bằng đối với những người phạm tội. Định tội danh đúng là cơ sở để áp dụng chính xác các quy định của pháp luật TT S về thời hạn điều tra, việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn, đảm bảo quyền bào chữa của người bị tạm giữ, bị can bị cáo và việc ra các quyết định tố tụng của các cơ quan tiến hành tố tụng đảm bảo có căn cứ và đúng pháp luật, góp phaàn vào việc bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp của con người. Định tội danh đúng thể hiện hoạt động hiệu quả, ý thức tuân thủ pháp luật, cũng như ý thức trách nhiệm trong nghề nghiệp của cơ quan tiến hành tố tụng và người tiến hành tố tụng, từ đó góp phần nâng cao uy tín, chất lượng hoạt động của các cơ quan này cũng như hỗ trợ cho việc củng cố và tăng cường pháp chế. 1.2. Quy trình định tội danh tội trộm cắp tài sản Trên thực tiễn hoạt động định tội danh đối với tội trộm cắp tài sản của các ơ quan tiến hành tố tụng thì định tội danh là hoạt động áp dụng pháp luật hình sự bao gồm việc tiến hành đồng thời ba quá trình: - Xác định đúng, khách quan các tình tiết thực tế của vụ án; - ựa chọn đúng quy phạm pháp luật hình sự tương ứng để đối chiếu chính xác, đầy đủ các dấu hiệu cấu thành tội phạm được quy định trong quy phạm đó với các tình tiết của hành vi được thực hiện trong thực tế, trên cơ sở đó đưa ra kết luận có cơ sở, có căn cứ về sự đồng nhất giữa hành vi thực tế đã được thực hiện với cấu 11
18. thành tội phạm được quy định trong điều hoặc khoản của điều luật tương ứng. ết luận đó được trình bày dưới dạng văn bản áp dụng pháp luật. Xác định tình tiết của vụ án: Trong quá trình thực hiện các hoạt động tố tụng, cơ quan điều tra, Viện kiểm sát và Toà án cần phải xác định được tất cả các tình tiết của vụ án phù hợp với hiện thực khách quan. Để đạt được điều đó cần phải áp dụng các biện pháp hợp pháp được Bộ luật tố tụng hình sự cho phép, không được dùng những biện pháp trái pháp luật để thu thập chứng cứ. Xác định sự thật khách quan là tiến hành điều tra và xét xử vụ án một cách vô tư, không định kiến, suy diễn mà phải dựa vào các chứng cứ đã thu thập và đánh giá theo quy định của pháp luật. Để định tội danh đúng, cần phải xác định, tìm kiếm chân lý khách quan, chân lý vật chất về vụ án - tức là xác định đầy đủ và chính xác các tình tiết cần thiết của hành vi phạm tội. ác tình tiết này liên quan đến khách thể và mặt khách quan của tội phạm. VD: Dấu hiệu đầu tiên cần xác định trong tội trộm cắp tài sản là có tài sản bị mất không, giá trị tài sản bị mất đó là bao nhiêu, tương ứng theo quy định của bộ luật hình sự thì có phạm tội trộm cắp tài sản không, phạm tội thì ở khung khoản nào của điều luật. ành vi trộm có dấu hiệu đặc trưng là lén lút, không cho ai biết, không công khai, có thể là núp chờ sẵn, lợi dụng bóng đêm, bóng tối, lúc vắng vẻ không ai qua lại hoặc cải trang để không ai nhận ra mình hay nói cách khác là người phạm tội không muốn ai nhận ra hành vi của mình. Việc nhận thức chân lý về vụ án phải tuân theo những nguyên tắc logic nhất định như việc nhận thức mọi sự vật, hiện tượng của hiện thực khách quan theo phương pháp nhận thức của triết học ác- enin. Trước hết cần thu thập chứng cứ, tiếp đến chứng cứ cần được phân tích, được phân ra từng phần, làm sáng tỏ từng chi tiết cụ thể, từng mặt của sự kiện được nghiên cứu. Sau đó rút ra kết luận, khái quát, tổng hợp chung về sự kiện được nghiên cứu. Việc nghiên cứu thường được tiến hành bằng cả phương pháp quy nạp và phương pháp diễn dịch, nghiên cứu từ những sự kiện riêng lẻ đến những kết luận chung nhất; từ những luận điểm khái quát đến những kết luận cụ thể đối với các sự 12
19. kiện, tình tiết cụ thể và các dấu hiệu, các mặt cụ thể của nó. hư mọi quá trình nhận thức, quá trình chứng minh về vụ án hình sự là hoạt động tư duy của các bộ điều tra, truy tố và xét xử đối với các chứng cứ đã phát hiện, thu thập đồng thời tiến hành kiểm tra và đánh giá chúng. Xác định sự thật của vụ án một cách toàn diện, đầy đủ, xem xét hành vi phạm tội trên các mặt của các yếu tố cấu thành tội phạm trong tổng thể, không tách rời nhau, cần phải thu thập, kiểm tra và đánh giá tất cả các chứng cứ thu thập được: hứng cứ buộc tội và chứng cứ gỡ tội, chứng cứ trực tiếp, chứng cứ gốc, chứng cứ sao chép, các lời khai, vật chứng Để xác định sự thật của vụ án thì việc xác định và đánh giá mọi chứng cứ với đầy đủ tinh thần trách nhiệm sau khi nghiên cứu. - hận thức đúng nội dung các quy định trong Bộ luật hình sự: Đó là sự nhận thức đúng quy định của B S về từng loại tội và từng tội phạm cụ thể có ý nghĩa rất lớn đối với việc định tội danh. Bộ luật hình sự của ta thể hiện về mặt hà nước ý chí của nhân dân ta đối với vấn đề đấu tranh phòng ngừa và chống tội phạm. Đó là công cụ sắc bén của nhà nước để bảo vệ những thành quả của cách mạng, bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, an ninh và trật tự xã hội, các quyền và lợi ích hợp pháp của nhân dân, chống mọi hành vi phạm tội, giáo dục mọi người ý thức tuân theo pháp luật, đấu tranh phòng chống tội phạm. hi xây dựng Bộ luật hình sự, nhà làm luật đã đánh giá một cách toàn diện tình chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của các hành vi tương ứng, cân nhắc hiệu quả có thể đạt được trong việc đấu tranh với các hành vi đó bằng các biện pháp pháp lý hình sự, quy định chế tài cần thiết đối với từng tội phạm. Việc tuân thủ nghiêm chỉnh các quy định của Bộ luật hình sự trong khi định tội danh là điều kiện cần thiết và quan trọng của việc thực hiện chính sách hình sự nhà nước nhằm khắc phục tình hình tội phạm ở nước ta. Tuy nhiên, pháp luật chỉ quy định những nét khái quát, đặc trưng của thực tế muôn hình muôn vẻ để có thể áp dụng đối với tất cả các trường hợp cụ thể trong cuộc sống. hính vì vậy các quy phạm của pháp luật không thể phản ánh được hết tất cả các mặt của đời sống xã hội rất sinh động và đa dạng mà chỉ phản ánh những nét đặc 13