Luận văn Định tội danh đối với các tội phạm về ma túy

Nội dung text: Luận văn Định tội danh đối với các tội phạm về ma túy

1. ®¹i häc quèc gia hµ néi khoa luËt nguyÔn THANH DUNG §ÞNH TéI DANH ®èi víi c¸c téi ph¹m vÒ ma tóy luËn v¨n th¹c sÜ luËt häc Hµ néi - 2012 1
2. ®¹i häc quèc gia hµ néi khoa luËt nguyÔn THANH DUNG §ÞNH TéI DANH ®èi víi c¸c téi ph¹m vÒ ma tóy Chuyªn ngµnh : LuËt H×nh sù M· sè : 60 38 40 luËn v¨n th¹c sÜ luËt häc Ng•êi h•íng dÉn khoa häc: TS. Ph¹m M¹nh Hïng Hµ néi - 2012 2
3. MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục các chữ viết tắt Danh mục các bảng MỞ ĐẦU 7 Chƣơng 1. NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ ĐỊNH TỘI 13 DANH ĐỐI VỚI CÁC TỘI PHẠM VỀ MA TÚY 1.11.1 Khái niệm, đặc điểm và ý nghĩa của việc định tội danh đối 13 với các tội phạm về ma túy 1.1.11.1.1 Khái niệm, đặc điểm và ý nghĩa của việc định tội danh 13 1.1.1.1.1.1.1.1. Khái niệm về định tội danh 13 1.1.1.2.1.1.1.2. Đặc điểm của định tội danh 14 1.1.1.3.1.1.1.3. Ý nghĩa của việc định tội danh 15 1.1.21.1.2 Khái niệm, đặc điểm và ý nghĩa của việc định tội danh đối 17 với các tội phạm về ma túy 1.1.2.1.1.1.2.1 . Khái niệm của việc định tội danh đối với các tội phạm về ma túy 17 1.1.2.2.1.1.2.2 . Đặc điểm của việc định tội danh đối với các tội phạm về ma túy 18 1.1.2.3. Ý nghĩa của việc định tội danh đối với các tội phạm về ma túy 19 1.2.1.2. Căn cứ và những yếu tố đảm bảo cho việc định tội danh 20 đúng đối với các tội phạm về ma túy 1.2.11.2.1 Những căn cứ pháp lý và căn cứ khoa học của việc định tội 20 danh đối với các tội phạm về ma túy 1.2.1.1.1.2.1.1. Những căn cứ pháp lý của việc định tội danh đối với các tội 20 phạm về ma túy 3
4. 1.2.1.2.1.2.1.2. Căn cứ khoa học của việc định tội danh đối với các tội phạm 22 về ma túy 1.2.21.2.2 Những yếu tố đảm bảo cho việc định tội danh đối với các tội 26 phạm về ma túy 1.2.2.1.1.2.2.1. Năng lực chuyên môn của người định tội danh 26 1.2.2.2.1.2.2.2. Đạo đức nghề nghiệp của người định tội danh 27 1.2.2.3.1.2.2.3. Hệ thống pháp luật hình sự hoàn chỉnh 29 Chƣơng 2. ĐỊNH TỘI DANH ĐỐI VỚI CÁC TỘI 32 PHẠM CỤ THỂ VỀ MA TÚY CỦA CƠ QUAN CÓ THẨM QUYỀN TRONG QUÁ TRÌNH GIẢI QUYẾT VỤ ÁN HÌNH SỰ TỪ NĂM 2006 ĐẾN NĂM 2010 2.1. Một số khái niệm liên quan đến các tội phạm về ma túy 32 2.2. Một số vấn đề định tội danh đối với các tội phạm cụ thể về ma túy 35 2.2.1. Tội trồng cây thuốc phiện hoặc các loại cây khác có chứa 35 chất ma túy (Điều 192) 2.2.2. Tội sản xuất trái phép chất ma túy (Điều 193) 39 2.2.3. Tội tàng trữ, vận chuyển, mua bán trái phép hoặc chiếm đoạt 42 chất ma túy (Điều 194) 2.2.4. Tội tàng trữ, vận chuyển, mua bán hoặc chiếm đoạt tiền chất 47 dùng vào việc sản xuất trái phép chất ma túy (Điều 195) 2.2.5. Tội sản xuất, tàng trữ, vận chuyển, mua bán các phương 50 tiện, dụng cụ dùng vào việc sản xuất hoặc sử dụng trái phép chất ma túy (Điều 196) 2.2.6. Tội tổ chức sử dụng trái phép chất ma túy (Điều 197) 54 2.2.7. Tội chứa chấp việc sử dụng trái phép chất ma túy(Điều 198) 57 2.2.8. Tội cưỡng bức, lôi kéo người khác sử dụng trái phép chất 58 ma túy (Điều 200) 4
5. 2.2.9. Tội vi phạm quy định về quản lý, sử dụng thuốc gây nghiện 60 hoặc các chất ma túy khác (Điều 201) 2.3. Tình hình các tội phạm về ma túy và đấu tranh chống tội 62 phạm về ma túy trong những năm 2006 đến 2010 2.4. Một số tồn tại, hạn chế của việc định tội danh đối với các 72 tội phạm về ma túy Chƣơng 3. MỘT SỐ GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT 79 LƢỢNG VIỆC ĐỊNH TỘI DANH ĐỐI VỚI CÁC TỘI PHẠM VỀ MA TÚY 3.1. Hoàn thiện một số quy định của pháp luật hình sự liên quan 79 đến các tội phạm về ma túy 3.2. Tăng cường công tác hướng dẫn áp dụng pháp luật 83 3.3. Đẩy mạnh công tác đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao trình độ 85 chuyên môn nghiệp vụ, đạo đức nghề nghiệp đối với đội ngũ cán bộ, Điều tra viên, Kiểm sát viên và Thẩm phán 3.4. Kiện toàn tổ chức bộ máy các đơn vị trong các cơ quan tiến 88 hành tố tụng 3.5. Tăng cường cơ sở vật chất, phương tiện làm việc cho Cơ 90 quan điều tra, Viện kiểm sát và Tòa án; chế độ ưu đãi đối với Điều tra viên, Kiểm sát viên và Thẩm phán làm công tác đấu tranh chống tội phạm ma túy 3.6. Tăng cường hợp tác quốc tế trong đấu tranh phòng, chống 91 ma túy KẾT LUẬN 93 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 95 5
6. DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BLHS Bộ luật hình sự BLTTHS Bộ luật tố tụng hình sự VKSNDTC Viện kiểm sát nhân dân tối cao TANDTC Tòa án nhân dân tối cao TNHS Trách nhiệm hình sự 6
7. DANH MỤC CÁC BẢNG Số hiệu Tên bảng Trang bảng 2.1 Số liệu thống kê về tình hình phạm tội về ma túy trên địa 65 bàn cả nước 2.2 Số liệu thống kê các vụ án được giải quyết của Cơ quan 67 điều tra từ năm 2006 đến năm 2010. 2.3 Số liệu thống kê các vụ án được giải quyết của Viện kiểm 68 sát các cấp từ năm 2006 đến năm 2010. 2.4 Số liệu thống kê các vụ án được xét xử sơ thẩm của Tòa 71 án các cấp từ năm 2006 đến năm 2010. 7
8. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Cả nhân loại đang nỗ lực hướng tới một cuộc sống hòa bình, hạnh phúc, không có ma túy, nhưng ma túy hiện vẫn là vấn đề được quan tâm trên toàn cầu. Theo số liệu mới nhất của cơ quan phòng chống ma túy và tội phạm UNODC của Liên hợp quốc thì trên thế giới hiện có trên 200 triệu người nghiện ma túy và ở Việt Nam hiện có khoảng 173.600 người nghiện ma túy, trong đó có trên 70% người nghiện là dưới 30 tuổi và có khoảng 5% tổng số người sử dụng ma túy ở độ tuổi chưa thành niên (dưới 18 tuổi), đặc biệt có khoảng 50% tổng số người nghiện ma túy là trẻ em dưới 16 tuổi. Bên cạnh đó, ma túy còn là nguyên nhân gây mất trật tự an toàn xã hội, là nguồn gốc của nhiều loại tội phạm hình sự khác. Ma túy gắn liền với hành vi phạm tội và là nguồn gốc bổ sung của tội phạm. Khi bị nghiện, người nghiện ma túy sẵn sàng làm mọi việc để có tiền sử dụng ma túy như giết người, cướp của Đây chính là rào cản lớn ngăn cản người xây dựng cuộc sống văn minh, hiện đại. Trong 10 năm gần đây, tình hình tội phạm ma túy tiếp tục diễn biến phức tạp ở Việt Nam. Theo thống kê mới đây của Tòa án nhân dân tối cao, năm 2008 Tòa án các địa phương đã xét xử 9.044 vụ án với 12.071 bị cáo phạm các tội về ma túy tăng 1.383 vụ so với năm trước. Tình hình hoạt động của bọn tội phạm ma túy diễn ra chủ yếu trên các tuyến biên giới Tây Bắc, Miền Trung, biên giới phía nam và tiếp tục đi sâu vào lục địa. Đáng chú ý là lượng hêrôin vận chuyển vào Việt Nam năm 2009 tăng 29% so với năm trước và lượng methamphetamin tăng 11 lần. Điểm mới nhất trong những năm qua là sự gia tăng hoạt động của băng nhóm tội phạm ma túy quốc tế. Chúng thực hiện hành vi buôn bán ma túy hết sức tinh vi trên địa bàn rộng lớn với cách thức tổ chức chặt chẽ, đặc biệt có sự cấu kết giữa các đối tượng buôn bán ma 8
9. túy trong nước với nước ngoài. Các đối tượng phạm tội này thường rất hung hãn chống trả quyết liệt khi bị truy bắt. Mặt trận đấu tranh chống các tội phạm về ma túy luôn diễn ra khốc liệt giữa các chiến sỹ công an với các tên tội phạm về ma túy. Hơn 10 năm qua lực lượng cảnh sát đã giải quyết gần 100 vụ án về tội phạm ma túy xuyên quốc gia liên quan đến gần 150 đối tượng khác nhau, trong đó hầu hết là các hoạt động mua bán, vận chuyển trái phép các chất ma túy từ nước ngoài vào Việt Nam và ngược lại. Từ thực tế về tình hình tội phạm về ma túy, cơ quan có thẩm quyền cần phải nắm vững hành vi, cách thức thực hiện của bọn chúng để triệt phá băng nhóm tội phạm ma túy có tính chất nhỏ lẻ cũng như các đường dây ma túy lớn. Cơ quan tiến hành tố tụng phải xác định đúng tội danh đối với những tội phạm về ma túy, để xử lý nghiêm khắc những kẻ mang đến "cái chết trắng" cho nhân loại. Hiện nay có rất nhiều loại ma túy phổ biến như hêrôin, cần sa, ma túy tổng hợp (ATS, Ecstasy, Dolophine, MS contin ), còn có rất nhiều loại ma túy tổng hợp khác mà cơ quan chức năng chưa xác định được. Vì vậy, việc xác định các chất nào đó là ma túy là việc cần thiết và quan trọng trong việc định tội danh đối với từng loại tội phạm về ma túy. Bên cạnh đó, tội phạm về ma tuý là loại tội phạm đặc biệt nguy hiểm. Những đối tượng cầm đầu thường không lộ diện, chúng thuê người dân tộc thiểu số có đời sống khó khăn, đối tượng nghiện ma tuý hoặc những người nhận thức pháp luật hạn chế. Những người thực hiện, giúp sức thường không biết tên tuổi, địa chỉ của đối tượng cầm đầu nên việc điều tra không được mở rộng và việc triệt phá đường dây cũng như đối tượng cầm đầu trong nhiều vụ án rất khó khăn. Đặc biệt, trong quá trình giải quyết án ma tuý có nhiều vụ án không xác định đúng tội danh, đã khởi tố sai tội danh, dẫn đến việc phải ra quyết định thay đổi tội danh hoặc phải ra quyết định đình chỉ vụ án (Như vụ án Phùng Bảo Ninh: năm 2007, Toà án Tp Hồ Chí Minh tuyên bị cáo phạm tội mua bán tiền chất 9
10. dùng vào việc sản xuất trái phép chất ma tuý theo Điều 195 BLHS; nhưng đến năm 2010, Toà án Tp Hồ Chí Minh xét xử phúc thẩm tuyên bị cáo phạm tội buôn lậu ). Do vậy, cần xác định đúng tội danh đối với tội phạm này để trừng trị nghiêm khắc, không bỏ lọt tội phạm và không làm oan người vô tội. Chính những lí do trên mà chúng tôi đã lựa chọn vấn đề: "Định tội danh đối với các tội phạm về ma túy" làm luận văn tốt nghiệp Thạc sĩ với sự nhiệt tình mong muốn bày tỏ quan điểm cá nhân về vấn đề trên. 2. Tình hình nghiên cứu Quá trình nghiên cứu tìm hiểu pháp luật hình sự Việt Nam, định tội danh đối với các tội phạm về ma túy là một trong những nội dung quan trọng. Bởi vì, ma túy là một hiểm họa của loài người, việc xác định được tội danh đối với người buôn bán, vận chuyển trái phép chất ma túy là nhiệm vụ quan trọng trong việc ngăn ngừa và đấu tranh phòng, chống tội phạm về ma túy. Từ đó, có các biện pháp xử lý thật nghiêm minh đối với những kẻ gây ra "cái chết trắng" cho người dân Việt Nam, đặc biệt là đối với thế hệ trẻ. Khi chọn đề tài "Định tội danh đối với các tội phạm về ma túy" cho luận văn Thạc sỹ tôi đã tham khảo: Giáo trình luật hình sự Việt Nam (Phần các tội phạm), PGS-TSKH Lê Cảm, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội năm 2007; Định tội danh: Lý luận, hướng dẫn mẫu và 350 bài tập thực hành. Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội năm 2004. Lê Cảm và Trịnh Quốc Toản; Bình luận khoa học Bộ luật hình sự năm 2009, Nxb Công an nhân dân năm 2001; Giáo trình luật hình sự Việt Nam (Phần các tội phạm) GS-TS Võ Khánh Vinh, Nxb Công an nhân dân năm 2001; Bình luận khoa học chuyên sâu Bộ luật hình sự (Phần các tội phạm), Th.s Đinh Văn Quế, NXB TP HCM năm 2005; Bình luận khoa học Bộ luật hình sự (Phần các tội phạm), TS Uông Chu Lưu (Chủ biên), Nxb Chính trị Quốc gia năm 2004; Luật hình sự Việt Nam (phần các tội phạm), Nxb Chính trị Quốc gia năm 2010 và một số luận văn, luận án tiến sĩ 10
11. như luận văn "Mối quan hệ giữa Viện kiểm sát nhân dân với Cơ quan Cảnh sát điều tra trong đấu tranh phòng, chống các tội phạm về ma túy” của Th.s Nguyễn Minh Thành, Vụ 1C, Viện Kiểm sát nhân dân tối cao, năm 2011; Luận văn Thạc sĩ của Nguyễn Mạnh Cường (Vụ 1A, Viện kiểm sát nhân dân tối cao) về "Áp dụng pháp luật trong điều tra, truy tố các vụ án ma túy theo yêu cầu cải cách tư pháp ở Việt Nam", năm 2007; Luận văn Thạc sĩ của Nguyễn Thị Mai Nga (Vụ 1C, Viện kiểm sát nhân dân tối cao) về "Nâng cao hiệu quả quan hệ phối hợp giữa Viện kiểm sát nhân dân và Cơ quan cảnh sát điều tra trong quá trình giải quyết các vụ án ma túy" Hầu hết những tài liệu khoa học trên phạm vi nghiên cứu rộng hoặc theo một số khía cạnh nhất định, trong đó vấn đề "Định tội danh đối với các tội phạm về ma túy" chỉ là một phần nhỏ trong nội dung nghiên cứu của các tác giả, tác giả vẫn chưa đi sâu vào phân tích về mặt lý luận và thực tiễn về định tội danh đối với từng loại tội phạm về ma túy. Trong luận văn này, chúng tôi đi nghiên cứu sâu sắc vào những quy định của pháp luật hình sự về "Định tội danh đối với các tội phạm về ma túy", thực trạng giải quyết vụ án hình sự trong những năm gần đây và qua đó, tìm ra khó khăn, tồn tại và đưa ra những giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng. 3. Mục đích, nhiệm vụ và đối tƣợng nghiên cứu 3.1. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu Trong phạm vi của luận văn tốt nghiệp, chúng tôi mong muốn đưa ra cái nhìn tổng quát về các quy định của pháp luật hình sự đối với “Định tội danh đối với các tội phạm về ma túy", cũng như việc áp dụng quy định này trong thực tiễn. Từ đó làm sáng tỏ những ưu điểm, những tồn tại và đưa ra giải pháp góp phần hoàn thiện các quy định về "Định tội danh đối với các tội phạm về ma túy", đồng thời nâng cao hiệu quả công tác thực hiện pháp luật 11
12. của cơ quan tiến hành tố tụng. Để đạt được những mục đích đó trong quá trình nghiên cứu đề tài cần hoàn thiện nhiệm vụ cụ thể sau: Thứ nhất, nghiên cứu làm rõ khái niệm, đặc điểm, ý nghĩa và căn cứ của việc định tội danh, cũng như những yếu tố đảm bảo cho việc định tội danh đúng pháp luật. Thứ hai, phân tích làm rõ những căn cứ pháp lý cụ thể của việc "Định tội danh đối với các tội phạm về ma túy" được quy định tại Chương XVIII của BLHS. Thứ ba, phân tích thực tiễn áp dụng của việc "Định tội danh đối với các tội phạm về ma túy" của cơ quan có thẩm quyền trong việc giải quyết vụ án hình sự những năm gần đây, phân tích những tồn tại và vướng mắc. Thứ tư, đề xuất một số giải pháp góp phần hoàn thiện pháp luật hình sự về "Định tội danh đối với các tội phạm về ma túy", cũng như công tác đấu tranh phòng, chống các tội phạm về ma túy. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Luận văn tập trung nghiên cứu các căn cứ pháp lý của pháp luật hình sự về "Định tội danh đối với các tội phạm về ma túy" thông qua BLHS, đồng thời thông qua các số liệu giải quyết các vụ án hình sự từ năm 2006 đến năm 2010 để phân tích, tìm ra những khó khăn, tồn tại trong công tác định tội danh đối với các tội phạm về ma túy. 4. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu Luận văn được thực hiện trên cơ sở phương pháp chủ nghĩa Mác Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và những chủ trương, đường lối của Đảng, Nhà nước ta về đấu tranh, phòng chống tội phạm. Trong quá trình nghiên cứu, chúng tôi còn sử dụng phương pháp như phương pháp lịch sử, phương pháp so sánh, phương pháp phân tích, đánh giá, tổng hợp và phương pháp thống kê tình hình thực tiễn, áp dụng "Định tội 12
13. danh đối với các tội phạm về ma túy" của cơ quan có thẩm quyền giải quyết vụ án hình sự. Trên cơ sở kết quả nghiên cứu, luận văn cũng đánh giá tình hình và từ đó đưa ra một số kiến nghị, giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả trong việc áp dụng quy định "Định tội danh đối với các tội phạm về ma túy". 5. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài Kết quả nghiên cứu của luận văn tốt nghiệp góp phần hoàn thiện lý luận về các quy định "Định tội danh đối với các tội phạm về ma túy". Luận văn đi sâu vào nghiên cứu vấn đề chung về định tội danh, khái quát lịch sử về tội phạm ma túy trong BLHS (1985, 1999 và sửa đổi, bổ sung năm 2009), phân tích cụ thể các căn cứ pháp lý của "Định tội danh đối với các tôi phạm về ma túy", dựa trên kết quả công tác giải quyết vụ án hình sự của cơ quan tiến hành tố tụng trong những năm gần đây để đánh giá tồn tại, hạn chế của việc "Định tội danh đối với các tội phạm về ma túy", từ đó tìm ra nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế này để có giải pháp khắc phục, nâng cao hiệu quả áp dụng trong thực tiễn. Luận văn còn có ý nghĩa làm tài liệu tham khảo lý luận, có thể sử dụng làm tài liệu nghiên cứu học tập và sử dụng trong việc đấu tranh phòng, chống tội phạm về ma túy. 6. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu và kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, luận văn có cấu trúc gồm ba chương: Chương I. Những vấn đề chung về định tội danh đối với các tội phạm về ma túy. Chương II. Định tội danh đối với các tội phạm cụ thể về ma túy của cơ quan có thẩm quyền trong quá trình giải quyết vụ án hình sự từ năm 2006 đến 2010. Chương III.Một số giải pháp nâng cao chất lượng việc định tội danh đối với các tội phạm về ma túy. 13
14. Chƣơng 1 NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ ĐỊNH TỘI DANH ĐỐI VỚI CÁC TỘI PHẠM VỀ MA TÚY 1.1. Khái niệm, đặc điểm và ý nghĩa của việc định tội danh đối với các tội phạm về ma túy 1.1.1. Khái niệm, đặc điểm và ý nghĩa của việc định tội danh 1.1.1.1. Khái niệm về định tội danh Để xác định một tội phạm và truy cứu trách nhiệm hình sự đối với người phạm tội trong quá trình giải quyết một vụ án hình sự, cơ quan có thẩm quyền phải thực hiện hoạt động định tội danh. Có thể nói, định tội danh là một khái niệm của khoa học luật hình sự Việt Nam, nó không được quy định cụ thể trong luật thực định. Vì vậy, có rất nhiều quan điểm khác nhau về khái niệm này: Theo quan điểm của GS.TSKH Lê Cảm thì định tội danh là một quá trình nhận thức lý luận có tính lôgic, là dạng của hoạt động thực tiễn áp dụng pháp luật hình sự cũng như pháp luật tố tụng hình sự và được tiến hành trên cơ sở các chứng cứ tài liệu thu thập được và các tính tiết thực tế của vụ án hình sự để xác định sự phù hợp giữa các dấu hiệu của hành vi tương ứng do luật hình sự quy định nhằm đạt được sự thật khách quan, tức đưa ra sự đánh giá chính xác tội phạm về mặt pháp lý hình sự, làm tiền đề cho việc cá thể hóa và phân tích trách nhiệm hình sự một cách công minh, có căn cứ và đúng pháp luật [11, tr.33]. TS Dương Tuyết Miên cũng đưa ra quan điểm của mình về định tội danh: “Định tội danh là hoạt động của cơ quan tiến hành tố tụng (Cơ quan Điều tra, Viện kiểm sát và Tòa án) và một số cơ quan khác có thẩm quyền theo quy định của pháp luật để xác định một người có phạm tội hay không, nếu phạm tội 14
15. thì đó là tội gì, theo điều luật nào của BLHS hay nói cách khác đây là quá trình xác định tên tội cho hành vi nguy hiểm đã thực hiện”[27, tr.9]. Th.s Đoàn Tất Minh đưa ra định nghĩa về định tội danh: “Định tội danh là thuật ngữ dùng để chỉ hoạt động của cơ quan tiến hành tố tụng, người tiến hành tố tụng có thẩm quyền trong tố tụng hình sự nhằm đối chiếu sự phù hợp giữa các dấu hiệu thực tế của cấu thành tội phạm với các dấu hiệu pháp lý của cấu thành tội phạm được mô tả (quy định) trong Luật hình sự để giải quyết án hình sự bằng việc ra kết luận bằng văn bản áp dụng pháp luật” [31, tr.10]. Mỗi một tác giả đều thể hiện rõ quan điểm riêng của mình về khái niệm định tội danh. Tuy nhiên, các quan điểm trên đều thể hiện: việc định tội danh là quá trình áp dụng pháp luật hình sự của cơ quan có thẩm quyền và việc định tội danh phải dựa trên quy định của luật hình sự để xác định tội danh cho người phạm tội. Như vậy, định tội danh có thể được hiểu là hoạt động thực tiễn áp dụng pháp luật hình sự và pháp luật tố tụng hình sự của các cơ quan tiến hành tố tụng (Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát và Tòa án) và một số cơ quan khác có thẩm quyền theo quy định của pháp luật trên cơ sở các chứng cứ, các tài liệu thu thập được và các tình tiết thực tế của vụ án nhằm xác định sự phù hợp giữa hành vi thực tế đã thực hiện với các cấu thành tội phạm cụ thể được quy định trong BLHS, từ đó xác định một người có phạm tội hay không, và phạm tội theo điều luật nào của BLHS. 1.1.1.2. Đặc điểm của việc định tội danh Bất kể hoạt động nào cũng có những đặc điểm riêng vốn có của nó, và định tội danh cũng vậy. Từ khái niệm nêu trên cho thấy hoạt động định tội danh có các đặc điểm sau: Thứ nhất, định tội danh là hoạt động tiến hành tố tụng được tiến hành bởi cơ quan tiến hành tố tụng (Cơ quan điều tra, Viện Kiểm sát và Toà án) và một số cơ quan khác có thẩm quyền. 15
16. Thứ hai, việc định tội danh được tiến hành trên cơ sở áp dụng pháp luật hình sự và pháp luật tố tụng hình sự. Người định tội danh lựa chọn đúng quy phạm pháp luật hình sự để áp dụng đối với hành vi nguy hiểm cho xã hội cụ thể nào đó được thực hiện trong thực tế khách quan. Thứ ba, hoạt động định tội danh là hoạt động đối chiếu sự phù hợp giữa các dấu hiệu thực tế của cấu thành tội phạm với dấu hiệu pháp lí của cấu thành tội phạm được mô tả trong BLHS. Hoạt động này chính là việc xác định xem dấu hiệu của hành vi nguy hiểm cho xã hội được thể hiện có phù hợp với dấu hiệu cấu thành tội phạm cụ thể do điều luật tương ứng trong Phần tội phạm BLHS quy định không; trên cơ sở đó, đưa ra sự đánh giá nhất định về mặt pháp lý hình sự đối với hành vi nguy hiểm cho xã hội cụ thể đã xảy ra trong thực tế khách quan. Thứ tư, sau khi đối chiếu sự phù hợp giữa dấu hiệu thực tế của cấu thành tội phạm với dấu hiệu pháp lí của cấu thành tội phạm được mô tả trong luật hình sự thì cơ quan có thẩm quyền sẽ đưa ra kết luận người đó phạm vào tội gì theo điều luật nào của BLHS bằng việc ra một quyết định như quyết định khởi tố, truy tố Như vậy, định tội danh phải dựa vào cấu thành tội phạm cơ bản của tội phạm cụ thể. Định tội danh phải được tiến hành trước, trên cơ sở đó mới có thể tiến hành được việc quyết định hình phạt. Chủ thể của hoạt động định tội danh do Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án và một số cơ quan khác có thẩm quyền theo quy định của pháp luật tiến hành. 1.1.1.3. Ý nghĩa của việc định tội danh Định tội danh là hoạt động thực tiễn quan trọng của các cơ quan tiến hành tố tụng và một số cơ quan có thẩm quyền khác theo quy định của pháp luật. Do vậy, việc nghiên cứu vấn đề định tội danh có ý nghĩa vô 16
17. cùng quan trọng trong công tác xét xử vụ án hình sự, thể hiện ở những điểm sau: Thứ nhất, việc định tội danh đúng sẽ là tiền đề cho việc phân hóa trách nhiệm hình sự và cá thể hóa hình phạt một cách công minh, có căn cứ và đúng pháp luật, đồng thời để áp dụng chính xác các quy phạm và pháp luật, đồng thời để áp dụng chính xác quy phạm và các chế định cơ bản được ghi nhận trong BLHS năm 1999 như: các tình tiết loại trừ tính chất tội phạm của hành vi, hình phạt, tái phạm, quyết định hình phạt trong một loạt những trường hợp khác nhau (tội phạm có đồng phạm, nhiều tội phạm, án treo ). Thứ hai, định tội danh đúng là một trong những cơ sở để áp dụng chính xác các quy phạm pháp luật tố tụng hình sự về tạm giam, thời hạn tạm giam, khởi tố vụ án hình sự bằng cách đó, định tội danh đúng sẽ góp phần đắc lực vào việc bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp của công dân [11, tr.29] Thứ ba, định tội danh chính là quá trình xác định một hành vi đã thực hiện trên thực tế có phạm tội không, nếu phạm tội thì tội đó là gì theo điều luật nào của BLHS, do vậy định tội danh đúng chính là sự thể hiện hoạt động có hiệu quả, ý thức tuân thủ pháp luật triệt để cũng như ý thức trách nhiệm trong hoạt động nghề nghiệp của các cơ quan có thẩm quyền, từ đó góp phần nâng cao uy tín, chất lượng hoạt động của các cơ quan này cũng như hỗ trợ cho việc củng cố và tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa. Thứ tư, định tội danh sai sẽ dẫn đến hậu quả tất yếu là quyết định hình phạt sai, từ đó làm cho hình phạt đã tuyên không tương xứng với tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội, làm cho bản thân bị cáo không thấy được tính sai trái của hành vi của mình, từ đó không tự giác tuân thủ pháp luật. Định tội danh sai sẽ không thuyết phục được quần chúng nhân dân về tính đúng đắn và nghiêm minh của bản án, làm giảm hiệu quả giáo dục của bản án đối với quần chúng nhân dân. Bên cạnh đó, định tội danh sai cũng 17
18. dẫn tới việc không đảm bảo được tính có căn cứ pháp lý của bản án, đồng thời làm giảm uy tín và hiệu lực của các cơ quan bảo vệ pháp luật, làm giảm hiệu quả của cuộc đấu tranh phòng và chống tội phạm. Như vậy, hoạt động định tội danh có ý nghĩa quan trọng trong quá trình giải quyết vụ án hình sự, là cơ sở để tiến hành các hoạt động tố tụng khác. Mục đích của hoạt động này là nhằm giải quyết vụ án hình sự một cách đúng đắn, đó là xử lý đúng người, đúng tội và buộc người có hành vi phạm tội phải chịu hình phạt tương ứng với tính chất và mục đích của hành vi mà họ đã thực hiện. 1.1.2. Khái niệm, đặc điểm và ý nghĩa của việc định tội danh đối với các tội phạm về ma túy 1.1.2.1. Khái niệm của việc định tội danh đối với các tội phạm về ma túy Định tội danh đối với các tội phạm về ma túy là hoạt động thực tiễn áp dụng các căn cứ pháp lý cụ thể được quy định từ Điều 192 - 201 tại Chương XVIII của BLHS về các tội phạm về ma túy. Trên cơ sở các quy định này, các cơ quan có thẩm quyển định tội danh sẽ xem xét, đánh giá một hành vi đã thực hiện trên thực tế có thỏa mãn các dấu hiệu của tội phạm nào được quy định trong Chương XVIII của BLHS rồi trên cơ sở đó mới xác định vấn đề trách nhiệm hình sự của người phạm tội. Việc tiến hành định tội danh phải dựa trên cơ sở các chứng cứ, tài liệu thu thập được và các tình tiết thực tế của vụ án hình sự, từ đó xác định sự phù hợp giữa các tình tiết thuộc hành vi nguy hiểm cho xã hội được thực hiện trên thực tế với các dấu hiệu của cấu thành tội phạm của một tội phạm ma túy cụ thể được quy định trong Chương XVIII của BLHS nhằm tìm ra tên tội cho hành vi đó. Từ những phân tích trên, có thể hiểu về định tội danh đối với các tội phạm về ma túy như sau: Định tội danh đối với các tội phạm về ma túy là hoạt động thực tiễn áp dụng pháp luật hình sự và pháp luật tố tụng hình sự của các cơ quan tiến hành 18
19. tố tụng (Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát và Tòa án) và một số cơ quan khác có thẩm quyền theo quy định của pháp luật trên cơ sở các chứng cứ, các tài liệu thu thập được và các tình tiết thực tế của vụ án nhằm xác định sự phù hợp giữa hành vi thực tế đã thực hiện với các cấu thành tội phạm cụ thể được quy định trong Chương XVIII của BLHS, từ đó xác định một người có phạm tội về ma túy hay không, và phạm tội theo điều luật nào của chương này. 1.1.2.2. Đặc điểm của việc định tội danh đối với các tội phạm về ma túy Tội phạm ma tuý có những đặc điểm như các tội phạm khác về tính chất nguy hiểm cho xã hội, tính trái pháp luật hình sự, tính có lỗi và tính chịu hình phạt. Tuy nhiên, tội phạm ma túy cũng có những đặc điểm riêng so với các loại tội phạm khác như: Một là, tội phạm về ma túy có tính nguy hiểm cho xã hội. Các tội phạm về ma túy đều trực tiếp, hoặc gián tiếp liên quan đến ma túy, xâm phạm tới sự độc quyền quản lý chất ma túy của Nhà nước, để cho ma túy xâm nhập vào cộng đồng làm gia tăng người nghiện, gây tác động xấu về nhiều mặt như kinh tế, chính trị, văn hóa và trật tự an toàn xã hội; xâm hại nghiêm trọng tới tính mạng, sức khỏe của con người; là nguyên nhân làm phát sinh các loại tội phạm khác. Hai là, tội phạm ma tuý có tính chất chống đối pháp luật rất cao. Các đối tượng phạm tội theo đường dây ma túy lớn thường có nhân thân xấu hoặc có nguồn "gốc xã hội đen", khi bị phát hiện thường chống trả hết sức quyết liệt bằng vũ khí nóng. Khi một mắc xích trong đường dây bị lộ, để đảm bảo an toàn cao hoạt động của mình bọn tội phạm sẵn sàng thủ tiêu đồng phạm. Ba là, tội phạm ma tuý có tính bí mật, khép kín, cắt đoạn và kéo dài của hoạt động phạm tội. Để bảo đảm tuyệt đối bí mật cho hoạt động phạm tội, bọn tội phạm ma túy thường hình thành các đường dây chìm, khép kín từ người mua đến người vận chuyển và người bán, khép kín trong một nhóm đối tượng 19
20. và thường là những người thân như: vợ chồng, con cái, anh chị em, cô dì, chú, bác Đặc biệt là tính cắt đoạn, người nào biết việc người ấy, không biết tới người thứ ba thể hiện tính chia cắt nghiêm ngặt. Tính liên hoàn đó là một chuỗi hành vi phạm tội, từ sản xuất, tàng trữ, vận chuyển, mua bán đến người sử dụng; đặc biệt do tính siêu lợi nhuận của mua bán ma túy mang lại nên không dễ gì khi bước vào con đường phạm tội mà tự dứt bỏ ra được. Mặt khác, đã tham gia đường dây mua bán ma túy lớn tự ý rút khỏi đường dây cũng dễ bị đồng bọn thủ tiêu. Vì vậy, hành vi phạm tội thường kéo dài nhiều năm liền. Bốn là, bọn tội phạm ma túy thường cấu kết với lực lượng có chức năng chống ma túy như với cán bộ Công an, Bộ đội biện phòng (Như vụ án Vũ Xuân Trường và Cao Thị Lan xảy ra ở Hà Nội, ). Chúng móc nối hoặc hối lộ cán bộ chức năng nhằm thuận tiện cho đường dây mua bán, vận chuyển trên địa bàn. Như vậy, bên cạnh những đặc điểm về định tội danh chung thì định tội danh đối với tội phạm về ma túy còn có những đặc điểm riêng được dựa trên những đặc điểm đặc trưng của tội phạm ma túy như: Định tội danh đối với các tội phạm về ma túy phải dựa vào cấu thành tội phạm vật chất của tội phạm được quy định trong Chương XVIII của BLHS. Định tội danh đối với tội phạm về ma túy phải được tiến hành trước, trên cơ sở đó mới có thể tiến hành được việc quyết định hình phạt. Như thế, mới đảm bảo được tính công minh, tính có căn cứ, tính đúng pháp luật và tính xác thực của một bản án khi được tuyên. 1.1.2.3. Ý nghĩa của việc định tội danh đối với các tội phạm về ma túy Trong công tác xét xử vụ án hình sự về ma túy, định tội danh đối với các tội phạm về ma túy có ý nghĩa vô cùng quan trọng, thể hiện ở những điểm sau: Thứ nhất, việc định tội danh đối với các tội phạm về ma túy đúng sẽ là tiền đề cho việc xác định khung hình phạt và quyết định hình phạt được chính 20
21. xác, đảm bảo việc xét xử đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, không xử oan người vô tội, không bỏ loạt tội phạm về ma túy Thứ hai, việc xác định tội danh đúng đối với những tên tội phạm về ma tuý là sự thể hiện hoạt động có hiệu quả, ý thức tuân thủ pháp luật triệt để cũng như ý thức trách nhiệm trong hoạt động nghề nghiệp của các cơ quan có thẩm quyền, từ đó góp phần vào công cuộc đấu tranh và phòng chống ma túy và nâng cao uy tín, chất lượng hoạt động của các cơ quan này cũng như hỗ trợ cho việc củng cố và tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa. Thứ ba, do tính chất của tội phạm ma túy phức tạp, những tên cầm đầu đường dây ma túy thường không lộ diện mà chúng thường thuê hoặc dùng tay chân trực tiếp vận chuyển, mua bán trái phép chất ma tuý. Dẫn đến, việc điều tra, xử lý nhiều vụ án ma tuý gặp rất nhiều khó khăn và sẽ có nhiều trường hợp định tội danh sai. Việc định tội danh sai sẽ dẫn đến việc quyết định hình phạt sai, từ đó làm cho hình phạt đã tuyên không tương xứng với tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội, làm cho bản thân bị cáo không thấy được tính sai trái của hành vi của mình và không tự giác tuân thủ pháp luật. 1.2. Căn cứ và những yếu tố đảm bảo cho việc định tội danh đúng đối với các tội phạm về ma túy 1.2.1. Những căn cứ pháp lý và căn cứ khoa học của việc định tội danh đối với các tội phạm về ma túy 1.2.1.1. Những căn cứ pháp lý của việc định tội danh đối với các tội phạm về ma túy Theo quan điểm của GS.TSKH Lê Cảm thì những căn cứ pháp lý của định tội danh được hiểu dưới hai khía cạnh rộng và hẹp: “Ở khía cạnh rộng thì những căn cứ pháp lý của việc định tội danh là hệ thống các quy phạm pháp luật hình sự với tính chất là cơ sở duy nhất (trực 21