Luận văn Định tội danh các tội phạm về ma túy trong trường hợp đồng phạm theo pháp luật hình sự Việt Nam từ thực tiễn tỉnh Hòa Bình

Nội dung text: Luận văn Định tội danh các tội phạm về ma túy trong trường hợp đồng phạm theo pháp luật hình sự Việt Nam từ thực tiễn tỉnh Hòa Bình

1. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI ĐOÀN THỊ THU ĐỊNH TỘI DANH CÁC TỘI PHẠM VỀ MA TÚY TRONG TRƯỜNG HỢP ĐỒNG PHẠM THEO PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM TỪ THỰC TIỄN TỈNH HÒA BÌNH Chuyên ngành: Luật hình sự và tố tụng hình sự Mã số : 60.38.01.04 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Hồ Sỹ Sơn HÀ NỘI, 2017
2. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu thực sự của cá nhân, được thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của PGS.TS. Hồ Sỹ Sơn. Các số liệu, những ví dụ và kết luận nghiên cứu được trình bày trong luận văn này trung thực và chưa ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Học viên Đoàn Thị Thu
3. MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT CỦA ĐỊNH TỘI DANH CÁC TỘI PHẠM VỀ MA TÚY TRONG TRƯỜNG HỢP ĐỒNG PHẠM 8 1.1. Cơ sở lý luận của định tội danh các tội phạm về ma túy trong trường hợp đồng phạm 8 1.2. Cơ sở pháp lý của định tội danh các tội phạm về ma túy trong trường hợp đồng phạm 16 1.3. Các yếu tố tác động đến định tội danh các tội phạm về ma túy trong trường hợp đồng phạm 34 Chương 2: THỰC TIỄN ĐỊNH TỘI DANH CÁC TỘI PHẠM VỀ MA TÚY TRONG TRƯỜNG HỢP ĐỒNG PHẠM TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH HÒA BÌNH 37 2.1. Khái quát tình hình các tội phạm về ma túy và tình hình các tội phạm về ma túy được thực hiện bằng đồng phạm trên địa bàn tỉnh Hòa Bình 37 2.2. Thực tiễn định tội danh các tội phạm về ma túy trong trường hợp đồng phạm trên địa bàn tỉnh Hòa Bình 47 Chương 3: CÁC YÊU CẦU VÀ GIẢI PHÁP BẢO ĐẢM ĐỊNH TỘI DANH ĐÚNG CÁC TỘI PHẠM VỀ MA TÚY TRONG TRƯỜNG HỢP ĐỒNG PHẠM 61 3.1. Các yêu cầu bảo đảm định tội danh đúng các tội phạm về ma túy trong trường hợp đồng phạm 61 3.2. Các giải pháp bảo đảm định tội danh đúng các tội phạm về ma túy trong trường hợp đồng phạm 68 KẾT LUẬN 77 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 80
4. DANH MỤC CÁC CỤM TỪ VIẾT TẮT BLHS Bộ luật hình sự CTTP Cấu thành tội phạm PLHS Pháp luật hình sự PLTTHS Pháp luật tố tụng hình sự QPPL Quy phạm pháp luật QPPLHS Quy phạm pháp luật hình sự TNHS Trách nhiệm hình sự
5. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong những năm gần đây, các hoạt động sản xuất, tàng trữ, vận chuyển, mua bán, sử dụng trái phép chất ma túy, chất hướng thần đã gây tác hại đến sức khỏe, hạnh phúc con người, là nguyên nhân gây mất trật tự an toàn xã hội, cản trở sự phát triển lành mạnh đối với kinh tế, chính trị, văn hóa xã hội và đe dọa sự ổn định về an ninh chủ quyền quốc gia. Ma túy gắn liền với hành vi phạm tội, là nguồn gốc làm phát sinh tội phạm, nó là con đường chính lây lan HIV/AID và các tệ nạn xã hội khác. Tội phạm ma túy tính chất ngày càng phức tạp, hậu quả đặc biệt nghiêm trọng, có nhiều người tham gia, liên quan đến nhiều địa phương và có những vụ án ma túy xuyên quốc gia chúng thực hiện hành vi buôn bán ma túy hết sức tinh vi trên địa bàn rộng lớn với cách thức tổ chức chặt chẽ, có sự câu kết giữa các đối tượng trong nước và nước ngoài, tội phạm ma túy thường rất hung hãn chống trả quyết liệt khi bị bắt. Trước tình hình tội phạm ma túy gia tăng tới mức đáng lo ngại, nhận thấy phòng ngừa, đấu tranh ngăn chặn và kiểm soát ma túy, Đảng và Nhà nước ta đã chỉ đạo kiên quyết đấu tranh nhằm từng bước ngăn chặn đẩy lùi, tiến tới loại trừ tội phạm ma túy ra khỏi đời sống xã hội là những ưu tiên hàng đầu thể hiện qua việc ban hành các văn bản như: Nghị quyết số 49/NQ-TW ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị về “Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020” đã nêu quan điểm chỉ đạo: “Các cơ quan tư pháp phải thật sự là chỗ dựa của nhân dân trong việc bảo vệ công lý, quyền con người, đồng thời phải là công cụ hữu hiệu bảo vệ pháp luật và pháp chế xã hội chủ nghĩa, đấu tranh có hiệu quả các loại tội phạm và vi phạm”; Chỉ thị số 21/CT-TW ngày 26/3/2008 của Bộ Chính trị về việc tiếp tục tăng cường lãnh đạo chỉ đạo công tác phòng, chống và kiểm soát ma túy trong tình hình mới; Quyết định số 1001/QĐ-TTg ngày 27/6/2011 của Thủ tướng chính phủ phê duyệt Chiến lược quốc gia phòng, chống và kiểm soát ma túy ở Việt Nam đến năm 2020 và tầm nhìn đến năm 2030; Quyết định số 1
6. 11203/QĐ-TTg ngày 31/8/2012 của Thủ tướng chính phủ phê duyệt Chương trình mục tiêu quốc gia phòng chống ma túy giai đoạn 2012-2015 ; Nghị quyết số 08 - NQ/TW ngày 02/01/2002 của Bộ Chính trị về một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp trong thời gian tới xác định "Viện kiểm sát các cấp thực hiện tốt chức năng công tố và kiểm việc tuân theo pháp luật trong hoạt động tư pháp. Hoạt động công tố phải được thực hiện ngay từ khi khởi tố vụ án và trong suốt quá trình tố tụng nhằm bảo đảm không bỏ lọt tội phạm, không làm oan người vô tội " Nhằm đặt ra những quan điểm, mục tiêu, hoạch định các chương trình và giải pháp phòng, chống ma túy tổng thể, dài hạn để công tác phòng chống ma túy đạt hiệu quả bền vững. Pháp luật Việt Nam đã thừa nhận tội phạm có thể được thực hiện một trong hai hình thức tội phạm đơn lẻ và đồng phạm; trường hợp tội phạm được thực hiện dưới hình thức tội phạm đơn lẻ thì những vấn đề liên quan đến tội phạm chỉ cần xác định thông qua hành vi của một người, còn trong trường hợp tội phạm được thực hiện dưới hình thức đồng phạm thì phải xem xét những vấn đề liên quan là kết quả hành vi của nhiều người. Do đó, lý luận đồng phạm trong khoa học luật hình sự Việt Nam và thực tiễn hoạt động xét xử các vụ án đồng phạm thấy được tội phạm thực hiện dưới hình thức đồng phạm thường có tính nguy hiểm và hậu quả gây ra cho xã hội cao hơn so với các trường hợp phạm tội riêng lẻ. Cho nên, định tội danh trong trường hợp đồng phạm là nội dung phức tạp, có vai trò quan trọng trong thực tiễn xét xử, có ý nghĩa quyết định trong quá trình áp dụng pháp luật hình sự nói chung và quyết định hình phạt nói riêng. Từ thực tế, các tội phạm về ma túy được thực hiện bằng đồng phạm đang có xu hướng gia tăng, tính chất nguy hiểm, mức độ phức tạp và hậu quả của nó gây ra cho xã hội ngày càng cao. Hòa Bình là tỉnh miền núi Tây bắc nằm giáp ranh giữa 3 khu vực: tây bắc, đông bắc và Bắc Trung Bộ của Việt Nam; phía Bắc tiếp giáp với tỉnh Phú Thọ; phía Nam tiếp giáp với tỉnh Hà Nam, Ninh Bình; phía Đông và Bắc tiếp giáp với Thành phố Hà Nội; phía Tây, Tây bắc, Tây nam giáp 2
7. với các tỉnh Sơn La, Thanh Hóa đồng thời có Quốc lộ 6 chạy xuyên suốt toàn tuyến. Là tỉnh có nhiều danh lam thắng cảnh như động Thác Bờ, đỉnh Phù Bua và Suối khoáng Kim Bôi, địa bàn gồm nhiều thành phần dân cư với tính chất phức tạp khác nhau. Nghiên cứu thực tiễn xét xử các vụ án về ma túy có tính chất đồng phạm tại tỉnh Hòa Bình trong những năm qua cho thấy còn có nhiều vấn đề bất cập cần thiết phải nghiên cứu và hoàn thiện nội dung này. Xuất phát từ thực tế nêu trên và từ nhận thức việc định tội danh các tội phạm về ma túy trong trường hợp đồng phạm là một trong những vấn đề quan trọng, cần sự quan tâm hơn nữa trên phương diện lý luận và thực tiễn nhằm giúp cơ quan điều tra, truy tố, xét xử có cơ sở pháp lý để định tội danh đạt kết quả cao hơn, đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp trong tình hình mới. Với những lý do trên, tác giả lựa chọn đề tài “Định tội danh các tội phạm về ma túy trong trường hợp đồng phạm theo pháp luật hình sự Việt Nam từ thực tiễn tỉnh Hòa Bình” làm luận văn tốt nghiệp cao học Luật, chuyên ngành Luật hình sự và Tố tụng hình sự. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Việc định tội danh và định tội danh trong trường hợp đồng phạm là một đề tài có nội dung phong phú và phức tạp, đã được các nhà luật học quan tâm nghiên cứu, ở các mức độ khác nhau, các tác giả đã trực tiếp hoặc gián tiếp đề cập đến vấn đề này như: - Trên thế giới đó là GS.TS V. Xônagiơ đã có công trình nghiên cứu về đồng phạm trong luật hình sự Tiệp Khắc; nhà hình sự học Lí Quang Xán nghiên cứu về đồng phạm trong luật hình sự Trung Quốc - Ở nước ta, một số nhà nghiên cứu pháp luật đã quan tâm và có những công trình nghiên cứu về nội dung định tội danh như: Những vấn đề lý luận cơ bản về định tội danh đã được GS.TS. Võ Khánh Vinh đề cập trong “Giáo trình kỹ năng xét xử các vụ án hình sự”, Nxb Tư pháp, Hà Nội 2004; “Lý luận chung về định tội danh”, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội 2013. 3
8. GS.TSKH. Lê Cảm đề cập trong “Giáo trình Luật hình sự Việt Nam” của Trường Đại học Luật Hà Nội, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội năm 2009; “Giáo trình Luật hình sự Việt Nam phần các tội phạm” của Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội, Nxb Đại học Quốc gia, Hà Nội 2007. Phạm Văn Beo (2009), “Luật hình sự Việt Nam phần chung”, Nxb Chính trị Quốc gia. Luật gia Đặng Văn Doãn “Vấn đề đồng phạm”, Nxb Pháp lý, Hà Nội, 1986; “Khái niệm người thực hiện tội phạm và khái niệm người đồng phạm", Tạp chí Luật học, số 1/1995, Trường Đại học Luật Hà Nội. PGS.TS Lê Thị Sơn “Các giai đoạn thực hiện tội phạm, đồng phạm và tổ chức tội phạm với việc hoàn thiện cơ sở pháp lý của trách nhiệm hình sự”, sách chuyên khảo, Nxb Tư pháp, 2013 GS.TS. Võ Khánh Vinh còn đề cập đến khái niệm, cơ sở, giai đoạn của định tội danh từ góc độ đòi hỏi của nguyên tắc công bằng trong luật hình sự đối với quyết định hình phạt, những trường hợp thay đổi định tội danh: “Nguyên tắc công bằng trong Luật hình sự Việt Nam”, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội; “Nguyên tắc công bằng và định tội danh” - Tạp chí TAND số 5/1993, tr.2-5; “Thay đổi định tội danh - Một số vấn đề lý luận và thực tiễn” - Tạp chí TAND số 11/2003, tr.6-11; số 12/2003, tr.4-8. Quyết định hình phạt trong trường hợp đồng phạm (Tạp chí Tòa án nhân dân, số 2/2001) tác giả Dương Tuyết Miên. TS. Lê Văn Đệ nghiên cứu vấn đề định tội danh và mối liên hệ giữa định tội danh và quyết định hình phạt (Lê Văn Đệ (2004): “Định tội danh quyết định hình phạt trong Luật hình sự Việt Nam”, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội). PGS.TS. Hồ Sỹ Sơn đã có bài viết dưới góc độ so sánh: “Chế định đồng phạm trong Luật hình sự nhìn từ góc độ so sánh pháp luật hình sự một số nước trên thế giới” - Tạp chí Nhà nước và pháp luật số 11/2013, tr.30-38. 4
9. Ngoài ra, còn có nhiều tác giả nghiên cứu, phân tích những dấu hiệu của cấu thành tội phạm trong các tội phạm hoặc phân tích những dấu hiệu đặc trưng của một nhóm tội phạm cụ thể được quy định trong BLHS. Nhằm giúp cho người định tội danh phân biệt sự giống và khác nhau giữa tội phạm này với tội phạm kia trong BLHS. Các công trình nghiên cứu trên đã nêu ra khái niệm, ý nghĩa, nội dung, cơ sở, các giai đoạn của định tội danh và định tội danh trong trường hợp đồng phạm có nhiều giá trị để tham khảo, tuy nhiên việc tiếp tục nghiên cứu và nghiên cứu một cách sâu sắc hơn nội dung định tội danh các tội phạm về ma túy trong trường hợp đồng phạm cũng như việc áp dụng nội dung này trong thực tiễn xét xử được thống nhất vẫn luôn cần thiết. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích Trên cơ sở làm rõ cơ sở lý luận và pháp luật của định tội danh trong trường hợp đồng phạm và thực tiễn định tội danh các tội về ma túy trong trường hợp đồng phạm trên địa bàn tỉnh Hòa Bình từ năm 2012 đến năm 2016, luận văn đề xuất các giải pháp bảo đảm định tội danh đúng các tội phạm về ma túy trong trường hợp đồng phạm ở nước ta. 3.2. Nhiệm vụ Để thực hiện mục đích nghiên cứu nêu trên, tác giả đặt ra và giải quyết các nhiệm vụ chủ yếu trong việc làm luận văn này như sau: - Phân tích cơ sở lý luận về định tội danh các tội phạm về ma túy trong trường hợp đồng phạm đó là làm rõ khái niệm, đặc điểm, ý nghĩa và cơ sở pháp lý của định tội danh các tội về ma túy trong trường hợp đồng phạm. - Phân tích các quy định của pháp luật hình sự về các tội phạm về ma túy, về đồng phạm về các quy định khác và ý nghĩa đối với định tội danh các tội phạm về ma túy trong trường hợp đồng phạm. 5
10. - Khái quát tình hình các tội phạm về ma túy và tình hình các tội phạm về ma túy được thực hiện bằng đồng phạm trên địa bàn tỉnh Hòa Bình trong thời gian từ năm 2012 đến năm 2016. - Phân tích thực tiễn định tội danh các tội phạm về ma túy trong trường hợp đồng phạm của cơ quan có thẩm quyền trong việc giải quyết vụ án hình sự những năm gần đây trên địa bàn tỉnh Hòa Bình, để tìm ra những ưu điểm, vướng mắc, sai lầm trong thực tiễn cần phải hoàn thiện. - Đúc rút được những vấn đề cần lưu ý khi định tội danh các tội về ma túy trong trường hợp đồng phạm, đưa ra các yêu cầu và giải pháp bảo đảm định tội danh đúng các tội phạm về ma túy trong trường hợp đồng phạm. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Về đối tượng nghiên cứu: Luận văn lấy các quan điểm khoa học, các quy định của PLHS, thực tiễn định tội danh các tội phạm về ma túy trong trường hợp đồng phạm trên địa bàn tỉnh Hòa Bình từ năm 2012 đến năm 2016 để nghiên cứu, phân tích những vấn đề thuộc nội dung nghiên cứu của đề tài. Về phạm vi nghiên cứu: Luận văn nghiên cứu các vấn đề liên quan đến định tội danh các tội phạm về ma túy trong trường hợp đồng phạm qua phân tích các số liệu, vụ án cụ thể và đường lối giải quyết của Tòa án nhân dân hai cấp tỉnh Hòa Bình qua các bản án sơ thẩm, phúc thẩm đã xét xử từ năm 2012 đến năm 2016. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu Đề tài được nghiên cứu dựa trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa Mác - Lê nin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối chính sách của Đảng, Nhà nước về bảo vệ quyền con người, về tội phạm và hình phạt, về cải cách tư pháp. Đề tài còn được nghiên cứu trên cơ sở kết hợp trong một tổng thể các phương pháp nghiên cứu cụ thể như hệ thống, phân tích, tổng hợp, so sánh, 6
11. dự báo, phương pháp thống kê hình sự, nghiên cứu án điển hình để làm sáng tỏ vấn đề nghiên cứu. Quá trình nghiên cứu các phương pháp này được vận dụng một cách linh hoạt, đan xen lẫn nhau giữa lý luận và thực tiễn. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Đề tài nghiên cứu một cách có hệ thống tương đối toàn diện góp phần nhận thức sâu hơn về lý luận về định tội danh các tội phạm về ma túy trong trường hợp đồng phạm thông qua thực tiễn xét xử; đồng thời luận văn có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo trong công tác đào tạo và nghiên cứu khoa học; hoàn thiện lý luận về định tội danh cũng như hoạt động thực tiễn về định tội danh các tội về ma túy trong trường hợp đồng phạm cho các cán bộ nghiên cứu, giảng dạy và làm công tác thực tiễn trong các cơ quan tư pháp khi áp dụng các quy định của BLHS năm 1999 về định tội danh các tội phạm về ma túy trong trường hợp đồng phạm. 7. Cơ cấu của luận văn Bố cục của luận văn ngoài phần mở đầu và phần kết luận thì nội dung luận văn được chia thành 3 chương như sau: Chương 1: Cơ sở lý luận và pháp luật của định tội danh các tội phạm về ma túy trong trường hợp đồng phạm. Chương 2: Thực tiễn định tội danh các tội phạm về ma túy trong trường hợp đồng phạm trên địa bàn tỉnh Hòa Bình. Chương 3: Các yêu cầu và giải pháp bảo đảm định tội danh đúng các tội phạm về ma túy trong trường hợp đồng phạm. 7
12. Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT CỦA ĐỊNH TỘI DANH CÁC TỘI PHẠM VỀ MA TÚY TRONG TRƯỜNG HỢP ĐỒNG PHẠM 1.1. Cơ sở lý luận của định tội danh các tội phạm về ma túy trong trường hợp đồng phạm 1.1.1. Khái niệm, ý nghĩa định tội danh các tội phạm về ma túy trong trường hợp đồng phạm Áp dụng pháp luật hình sự là quá trình phức tạp, đa dạng, gồm các giai đoạn và các nội dung khác nhau, trong đó đáng lưu ý là định tội danh và quyết định hình phạt. Như vậy định tội danh là một giai đoạn và hơn thế là giai đoạn quan trọng nhất trong toàn bộ quá trình áp dụng PLHS; vì, định tội danh được thực hiện ở tất cả các giai đoạn của cả quá trình tố tụng hình sự từ giai đoạn khởi tố đến giai đoạn xét xử. Trong khi đó quyết định hình phạt chỉ được tiến hành thực hiện ở giai đoạn xét xử. Định tội danh theo GS.TS Võ Khánh Vinh là “việc xác định và ghi nhận về mặt pháp lý sự phù hợp chính xác giữa các dấu hiệu của hành vi phạm tội cụ thể đã được thực hiện với các dấu hiệu của cấu thành tội phạm được quy định trong quy phạm pháp luật hình sự” [43, tr.9-10]. Như vậy định tội danh là việc xác nhận về mặt pháp lý sự phù hợp giữa hành vi nguy hiểm cho xã hội đã thực hiện trong thực tế khách quan với các dấu hiệu trong CTTP của tội nào đó được quy định trong BLHS. Căn cứ vào cấu trúc của các yếu tố CTTP có thể phân chia các CTTP thành hai loại: CTTP đơn giản là cấu thành mà trong đó luật quy định chỉ một khách thể bị xâm hại, một loại hành vi (hậu quả) phạm tội và một hình thức lỗi; CTTP ghép (phức tạp) là cấu thành mà trong đó luật quy định nhiều khách thể bị xâm hại, nhiều hành vi (hậu quả) phạm tội và hai hình thức lỗi trong cùng một 8
13. CTTP (ví dụ tội tàng trữ, vận chuyển, mua bán hoặc chiếm đoạt đoạt chất ma túy). Theo cách hiểu trên thì định tội danh các tội phạm về ma túy trong trường hợp đồng phạm là việc xác định sự phù hợp chính xác của những hành vi nguy hiểm cho xã hội do hai người trở lên xâm phạm chế độ quản lý các chất ma túy của Nhà nước, ma túy bao gồm nhựa thuốc phiện, nhựa cần sa, cao cô ca; lá, quả cây cần sa; lá cây cô ca; quả thuốc phiện khô, quả thuốc phiện tươi, hêrôin, côcain; các chất ma túy khác ở thể rắn và thể lỏng do những người đồng phạm đã thực hiện, những người đồng phạm này có đủ năng lực trách nhiệm hình sự đã cùng thực hiện một cách cố ý. Xét về thực chất quá trình định tội danh các tội phạm về ma túy trong trường hợp đồng phạm là phải xác định những dấu hiệu cơ bản, điển hình, quan trọng, đồng thời chỉ ra những dấu hiệu cần và đủ để xác định thực chất hành vi xảy ra trên thực tiễn, khi xem xét, đối chiếu các dấu hiệu đó được quy định trong Chương XVIII của BLHS 1999 phải đưa được kết luận quy phạm pháp luật được ban hành là để áp dụng cho trường hợp phạm tội về ma túy đang được xem xét tội đơn giản hay tội ghép căn cứ vào cấu trúc của các yếu tố CTTP. Sự khác biệt định tội danh các tội phạm về ma túy trong trường hợp đồng phạm với các trường hợp khác đó là ngoài việc xác định hành vi thực tế của người thực hành hoặc người đồng thực hành, những người tiến hành định tội danh phải xác định hành vi thực tế của những loại người đồng phạm khác như: Người tổ chức, người xúi giục, người giúp sức (nếu có), trên cở sở đặc điểm riêng của các loại hành vi người đồng phạm được quy định một cách khái quát tại Điều 20 BLHS 1999. Điểm khác biệt này cần được làm rõ để tránh được sự phiến diện trong việc xác định vai trò của người đồng phạm. 9
14. Định tội danh các tội phạm về ma túy trong trường hợp đồng phạm là một giai đoạn của việc áp dụng các quy định đối với các tội phạm về ma túy phải dựa vào cấu thành tội phạm vật chất của tội phạm được quy định trong Chương XVIII của BLHS 1999; định tội danh các tội phạm về ma túy trong trường hợp đồng phạm phải được tiến hành trước, trên cơ sở đó mới có thể tiến hành được việc quyết định hình phạt. Định tội danh đúng các tội phạm về ma túy trong trường hợp đồng phạm là tiền đề cho việc xác định khung hình phạt và quyết định hình phạt đối với người đồng phạm được chính xác, công bằng đối với từng tội danh; định tội danh đúng đối với các tội phạm về ma túy trong trường hợp đồng phạm là sự thể hiện hoạt động có hiệu quả, ý thức tuân thủ pháp luật triệt để và ý thức trách nhiệm trong quá trình giải quyết các vụ án ma túy; định tội danh đúng có ý nghĩa rất lớn về chính trị, xã hội, đạo đức và pháp luật. Việc thực hiện nghiêm các quy định của BLHS khi định tội danh là điều kiện cần thiết, quan trọng của việc thực hiện chính sách hình sự của Nhà nước nhằm đấu tranh, phòng ngừa tội phạm nói chung và tội phạm ma túy nói riêng. Định tội danh đúng thể hiện rõ việc thực hiện đúng biện pháp chính trị, thực thi được ý chí của nhân dân thông qua pháp luật. Định tội danh các tội phạm về ma túy trong trường hợp đồng phạm là sự đánh giá về mặt chính trị, xã hội, pháp lý đối với những hành vi của tội phạm ma túy. Hậu quả pháp lý của định tội danh là rất đa dạng, nhưng hậu quả cơ bản đó là việc áp dụng hình phạt hoặc biện pháp tác động pháp lý hình sự khác do pháp luật quy định đối với người đồng phạm phạm tội. Định tội danh đúng thì khi xét xử đúng người, đúng tội đúng pháp luật, không bỏ lọt tội phạm, không làm oan người vô tội. Để định tội danh đúng các tội phạm về ma túy trong trường hợp đồng phạm, người định tội danh không những phải tuân thủ các nguyên tắc áp dụng cho mọi trường hợp phạm tội nói chung mà còn phải tuân thủ những nguyên 10
15. tắc có tính đặc thù áp dụng cho đồng phạm nói riêng. Định tội danh đúng sẽ loại trừ được việc áp dụng hình phạt và kết án vô căn cứ những người không thực hiện tội phạm trong vụ án đồng phạm. Ngược lại, định tội danh sai sẽ dẫn đến việc quyết định hình phạt không đúng, không công bằng và từ đó làm cho việc quyết định hình phạt đã tuyên không tương xứng tính chất mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội ma túy do từng loại người đồng phạm thực hiện; sẽ xảy ra hai xu hướng một là làm cho các bị cáo phải gánh chịu hậu quả pháp lý không đáng phải chịu, hai là làm lợi cho bị cáo nào đó không trên cơ sở những quy định của pháp luật. Chẳng hạn, trường hợp các bị cáo phạm tội thuộc hình thức đồng phạm có sự câu kết chặt chẽ là hình thức đồng phạm có tổ chức nhưng lại xác định và kết luận thuộc hình thức đồng phạm thông thường không phải là trường hợp phạm tội có tổ chức, khi định tội danh đã bình quân tính chất, mức độ tham gia thực hiện tội phạm của những người đồng phạm, quyết định hình phạt đối với các bị cáo nhẹ hơn so với hình phạt đáng lẽ phải chịu theo quy định của pháp luật, các bị cáo không nhận thấy được tính nguy hiểm của hành vi, giảm hiệu quả của công tác đấu tranh phòng và chống tội phạm, không thể hiện được tính nghiêm minh, tính đúng đắn của cơ quan thực thi pháp luật, làm giảm hiệu quả giáo dục của bản án đối với quần chúng nhân dân. Về mặt xã hội thì hậu quả của việc định tội danh sai sẽ làm nảy sinh những quan điểm không đúng về thực trạng và các biện pháp phòng ngừa, đấu tranh đối với tội phạm, giảm uy tín và hiệu lực của các cơ quan tư pháp, vi phạm pháp chế Xã hội chủ nghĩa. Nếu không có quá trình định tội danh thì Tòa án không thể có cơ sở pháp lý đầu tiên để quyết định hình phạt. Việc định tội danh đã được thực hiện đúng ở các giai đoạn tố tụng trước khi quyết định hình phạt, mà Tòa án quyết định không đúng thì toàn bộ quá trình định tội danh đã được thực hiện sẽ 11
16. không có ý nghĩa và ngược lại, quyết định hình phạt sai sẽ ảnh hưởng đến việc định tội danh đúng và hình phạt đã tuyên không đạt được mục đích. Định tội danh các tội phạm về ma túy trong trường hợp đồng phạm là tiền đề cho việc cá thể hóa TNHS và cá thể hóa hình phạt một cách khách quan, đúng căn cứ pháp luật, đồng thời để áp dụng đúng các quy định của BLHS về các tình tiết loại trừ tính chất tội phạm của hành vi, hình phạt và tội phạm. 1.1.2. Quá trình định tội danh các tội phạm về ma túy trong trường hợp đồng phạm Đồng phạm là trường hợp có hai người trở lên cố ý cùng thực hiện tội phạm. Trong pháp luật hình sự Việt Nam quy định TNHS không chỉ đối với tội phạm do một người thực hiện mà còn đối với tội phạm do nhiều người thực hiện. Chế định đồng phạm quy định trong LHS Việt Nam là một hình thức đặc biệt của việc thực hiện tội phạm, khi tội phạm do một số người liên kết với nhau thực hiện cùng đạt được kết quả phạm tội. Cho thấy người đồng phạm bao giờ cũng là người tham gia vào việc thực hiện tội phạm cụ thể. Pháp luật hình sự đã phân biệt rõ hai trường hợp sau: 1. Trường hợp khi một người cố ý ở hình thức này hay hình thức khác tham gia vào việc thực hiện tội phạm, thì trong điều kiện nhất định có thể truy cứu TNHS về đồng phạm; 2. Trường hợp khi một người đã biết về tội phạm đang được chuẩn bị nhưng không tham gia các hành vi cụ thể nào để tạo điều kiện cho việc thực hiện tội phạm cụ thể, ở đây TNHS đối với đồng phạm bị loại trừ, nhưng phải chịu TNHS đối với việc liên quan đến tội phạm đó. Như vậy, có thể giải quyết vấn đề định tội danh hành vi của chủ thể với tư cách là đồng phạm trong tội phạm chỉ sau khi xác định được trong 12
17. hành vi của người đó có tất cả các dấu hiệu của khái niệm tội phạm chung và các cơ sở TNHS chung trong đồng phạm [9, tr.107]. Khi định tội danh hành vi của người đồng phạm được xem xét một cách tổng thể với các hành vi do những người đồng phạm khác thực hiện, chứ không phải xem xét một cách độc lập. Những hành vi đã được những người đồng phạm cùng thực hiện, những hậu quả thiệt hại gây ra hoặc có thể gây ra do các hành động chung của những người đồng phạm thì phải được làm sáng tỏ. Khi làm sáng tỏ các tình tiết đó cho phép xác định giới hạn, xác định khối lượng cụ thể để truy cứu TNHS từng người tham gia trong việc thực hiện tội phạm, xác định TNHS đối với từng người đồng phạm trong tội phạm là rất quan trọng. Cho nên, định tội danh các tội phạm về ma túy trong trường hợp đồng phạm là hoạt động áp dụng pháp luật hình sự được tiến hành đồng thời ba quá trình sau: Xác định các tình tiết của vụ án: Trong quá trình thực hiện các hoạt động thực tiễn áp dụng pháp luật hình sự và pháp luật tố tụng hình sự của các các cơ quan Điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án và một số cơ quan khác có thẩm quyền theo quy định của pháp luật trên cơ sở các chứng cứ, các tài liệu thu thập được và các tình tiết thực tế của vụ án nhằm xác định sự phù hợp giữa hành vi thực tế đã thực hiện với các cấu thành tội phạm cụ thể được quy định trong Chương XVIII của BLHS 1999, từ đó xác định người thực hành (người đồng thực hành) có phạm tội về ma túy hay không và phạm vào điều luật cụ thể nào của chương này, đồng thời xem xét quy định tại Điều 20 BLHS 1999 để xác định các loại người đồng phạm khác nhau gồm người thực hành, người tổ chức, người xúi giục, người giúp sức. Khi tiến hành việc cá thể hóa TNHS đối với từng người đồng phạm thì các cơ quan điều tra, truy tố, xét xử còn 13
18. phải làm sáng tỏ vai trò và mức độ tham gia của từng người trong việc cùng thực hiện tội phạm các tội phạm về ma túy. Nhận thức đúng nội dung của các quy định của BLHS là một quá trình sử dụng phương pháp tổng hợp, phân tích, quy nạp, diễn dịch và quan trọng nhất là hoạt động xác nhận và ghi nhận sự phù hợp của trường hợp phạm các tội về ma túy đang xem xét với các dấu hiệu của một CTTP được quy định trong QPPL hình sự các tội phạm về ma túy trong Chương XVIII của BLHS 1999. Rất nhiều các QPPLHS chưa xác định rõ như trường hợp bị cáo có nhiều tình tiết giảm nhẹ đồng thời có nhiều tình tiết tăng nặng, có quy định trong BLHS thể hiện sự bất cập như chính sách hình sự như đối với người phạm tội chưa đủ 16 tuổi, lưu ý những người đồng phạm không phải chịu trách nhiệm về hành vi vượt quá của người đồng phạm khác Định tội danh các tội phạm về ma túy trong trường hợp đồng phạm là việc đánh giá nhất định về mặt pháp lý đối với một hành vi nguy hiểm cho xã hội đã thực hiện xảy ra trên thực tế khách quan, toàn diện, hành vi nguy hiểm cho xã hội do những người đồng phạm thực hiện được quyết định bởi tính chất nguy hiểm cho xã hội của người thực hành (những người thực hành) thực hiện. Điều đó kết luận rằng, việc định tội danh đối với các tội phạm về ma túy được thực hiện trong trường hợp đồng phạm phụ thuộc vào người thực hành thực hiện. Cơ sở để truy cứu TNHS đối với những người đồng phạm đó là hành vi thực hiện tội phạm của người thực hành; xác định tội danh nào trong Chương XVIII của BLHS 1999 đối với từng hành vi của mỗi người đồng phạm được xác định bởi CTTP do người thực hành thực hiện. Khi quyết định hình phạt đối với những người đồng phạm, Tòa án phải xem xét đến tính chất đồng phạm, tính chất mức độ tham gia phạm tội của từng người đồng phạm; xác định tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội do những người đồng phạm thực hiện cũng áp dụng những quy tắc như khi giải 14
19. quyết vấn đề đó đối với tội phạm do một người thực hiện. Đây là hoạt động do cán bộ làm công tác pháp luật thực hiện, những người này được trang bị những kiến thức nhất định về thế giới quan, có kiến thức chuyên môn nghiệp vụ và kinh nghiệm. Trong quá trình định tội danh, đòi hỏi người định tội tư duy của họ bắt nguồn từ việc sử dụng các biện pháp kỹ thuật pháp lý hình sự, để nhận thức sâu rộng, đúng đắn về nội dung của các dấu hiệu trong CTTP và phát triển theo những quy luật lôgic nhất định. Xác định mối quan hệ giữa các dấu hiệu thực tế và các dấu hiệu quy định trong luật. Việc định tội danh các tội phạm về ma túy trong trường hợp đồng phạm không phải là một hoạt động đơn thuần chỉ cần biết tuân thủ những đòi hỏi của luật mà nó là một nghiệp vụ pháp lý phức tạp, một dạng hoạt động nhận thức của người tiến hành định tội danh; khi hoạt động thực tế cán bộ điều tra, truy tố, xét xử tiến hành hai mặt của quá trình định tội danh. Đó là một mặt, thu thập kiểm tra, đánh giá các chứng cứ xác định các tình tiết thực tế của vụ án, đồng thời tìm hiểu và phân tích các QPPLHS để nhận thức đúng đắn nội dung của nó từ đó tạo ra tiền đề cho việc thực hiện trực tiếp quá trình định tội danh. Việc so sánh đối chiếu quá trình trên để ra văn bản áp dụng pháp luật chính là bản án và các quyết định có căn cứ và đảm bảo sức thuyết phục về quá trình định tội danh các tội phạm về ma túy trong trường hợp đồng phạm cần áp dụng đối với trường hợp phạm tội của những người đó. Vậy, định tội danh các tội phạm về ma túy trong trường hợp đồng phạm là một dạng hoạt động nhận thức, hoạt động áp dụng pháp luật hình sự nhằm đi tới chân lý khách quan trên cơ sở xác định đúng đắn, đầy đủ các tình tiết cụ thể của hành vi phạm tội được thực hiện, nhận thức đúng nội dung QPPLHS quy định CTTP tương ứng và mối liên hệ tương đồng giữa các dấu hiệu của CTTP với các tình tiết của hành vi phạm tội bằng các phương pháp và thông qua các giai đoạn nhất định [43, tr.22]. 15
20. 1.2. Cơ sở pháp lý của định tội danh các tội phạm về ma túy trong trường hợp đồng phạm 1.2.1. Các quy định của Bộ luật hình sự BLHS năm 1999 là Bộ luật thay thế BLHS năm 1985, BLHS năm 1999 gồm hai phần là QPPL phần chung và QPPL phần các tội phạm. Phần chung quy định nhiệm vụ, các nguyên tắc, các chế định cơ bản của luật hình sự Việt Nam; Phần các tội phạm nêu mô hình cụ thể của tội phạm, các loại và mức độ trừng phạt đối với mỗi tội phạm. Phần chung và phần các tội phạm của BLHS năm 1999 có mối liên hệ chặt chẽ không thể thiếu của định tội danh, là cơ sở pháp lý để truy cứu TNHS đối với người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội; định tội danh đó là lựa chọn một QPPLHS phần các tội phạm quy định trách nhiệm hình sự đối với mỗi hành vi phạm tội, những quy định này phải dựa trên các nguyên tắc, điều kiện được nêu ra trong các quy phạm phần chung. Phần các tội phạm của BLHS năm 1999 chỉ nêu định nghĩa về tội phạm đã hoàn thành, nhưng trên thực tế, có những trường hợp đòi hỏi phải có sự đánh giá một hành vi đã thực hiện nào đó là tội phạm nhưng chỉ ở giai đoạn chuẩn bị phạm tội hoặc phạm tội chưa hoàn thành lại được nêu trong QPPL phần chung Điều 17, Điều 18 BLHS, do vậy khi định tội danh phải căn cứ vào QPPL phần các tội phạm, tìm ra QPPL tương ứng cho tội phạm đó ở giai đoạn hoàn thành và kết hợp với Điều 17 hoặc Điều 18 BLHS. BLHS năm 1999 phần các tội phạm còn đề cập tới hàng loạt tội phạm có dấu hiệu của hành vi tội phạm được thực hiện dưới hình thức đồng phạm như Điều 81 BLHS năm 1999 chỉ ra việc thực hiện tội phạm dưới hình thức đồng phạm, khi định tội danh trường hợp đó còn phải căn cứ vào Điều 20 BLHS năm 1999 để xác định ai là người tổ chức, người thực hành, người xúi giục. Như vậy, QPPL phần các tội phạm nêu mô hình tội phạm một cách cụ thể, chi tiết, nhờ vậy mà ta xác định được hành vi nguy hiểm cho xã hội đã 16