Luận văn Điều kiện kinh doanh dịch vụ ăn uống theo pháp luật Việt Nam hiện nay

Nội dung text: Luận văn Điều kiện kinh doanh dịch vụ ăn uống theo pháp luật Việt Nam hiện nay

1. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC VIXÃỆ NH ỘHÀNI VI ỆLÂMT NAM HỌCKHOA VIỆN KHOAHỌC XÃ H ỌHCỘ IXÃ VIỆ HTỘ NAMI HỌC VIỆN KHOA H ỌC XÃ HỘI NGUYỄN THỊ BÍCH HẠNH NGUYỄN TH Ị BÍCH HẠNH ĐIỀU KIỆN KINH DOANH DỊCH VỤ ĂN UỐNG THEOĐIỀU KIPHÁPỆN KINH LUẬT DOANH VIỆT NAM DỊCH HI VỆỤN ĂNNAY U ỐNG THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM HIỆN NAY LUẬN VĂN THẠC SĨ LU ẬT KINH TẾ LUẬN VĂN THẠ C SĨ LUẬT KINH TẾ Hà Nội – năm 2018 Hà Nội – năm 2018
2. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của riêng tôi. Các số liệu sử dụng phân tích trong luận văn có nguồn gốc rõ ràng, đã công bố theo đúng quy định. Các kết quả nghiên cứu trong luận văn do tôi tự tìm hiểu, phân tích một cách trung thực, khách quan và phù hợp với thực tiễn của Việt Nam. Các kết quả này chưa từng được công bố trong bất kỳ nghiên cứu nào khác. Người cam đoan Nguyễn Thị Bích Hạnh
3. LỜI CẢM ƠN Tôi xin chân thành bày tỏ lòng biết ơn đến Thầy TS. Bùi Ngọc Cường - người đã hết lòng giúp đỡ và tạo mọi điều kiện tốt nhất cho tôi hoàn thành luận văn này. Xin chân thành bày tỏ lòng biết ơn đến toàn thể quý thầy cô trong Khoa Luật Học viện Khoa học Xã hội đã tận tình truyền đạt những kiến thức quý báu cũng như tạo mọi điều kiện thuận lợi nhất cho tôi trong suốt quá trình học tập nghiên cứu và cho đến khi thực hiện đề tài luận văn. Hà Nội, ngày 26 tháng 3 năm 2018 Học viên Nguyễn Thị Bích Hạnh
4. MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU 1 Chương 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ PHÁP LUẬT ĐIỀU CHỈNH ĐIỀU KIỆN KINH DOANH DỊCH VỤ ĂN UỐNG 10 1.1. Điều kiện kinh doanh dịch vụ ăn uống 10 1.2. Kiểm soát an toàn thực phẩm trong kinh doanh dịch vụ ăn uống 21 1.3. Khái quát pháp luật điều chỉnh điều kiện kinh doanh dịch vụ ăn uống 23 Chương 2. THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ ĐIỀU KIỆN KINH DOANH DỊCH VỤ ĂN UỐNG 27 2.1. Nội dung cơ bản của pháp luật về điều kiện kinh doanh dịch vụ ăn uống 27 2.2. Thực tiễn áp dụng pháp luật về điều kiện kinh doanh dịch vụ ăn uống 47 Chương 3. YÊU CẦU VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ ĐIỀU KIỆN KINH DOANH DỊCH VỤ ĂN UỐNG Ở VIỆT NAM 60 3.1. Yêu cầu hoàn thiện pháp luật 60 3.2. Một số giải pháp hoàn thiện pháp luật về điều kiện kinh doanh dịch vụ ăn uống 68 KẾT LUẬN 83 TÀI LIỆU THAM KHẢO 87
5. PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Những năm qua, Đảng và Chính phủ đã có những nỗ lực rất lớn trong xây dựng và thực thi cải cách nhằm cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh, tạo thuận lợi và thúc đẩy sự phát triển kinh tế tư nhân và cộng đồng doanh nghiệp. Nỗ lực này được thể hiện bằng nhiều chính sách và hành động cụ thể. Các chính sách và hành động đều xác định và nhấn mạnh nhiệm vụ trọng tâm của cải thiện môi trường kinh doanh là bãi bỏ các rào cản, quy định điều kiện kinh doanh không cần thiết, bất hợp lý, mở rộng khả năng tham gia thị trường, thúc đẩy cạnh tranh lành mạnh, bình đẳng. “Con số gần 7.000 giấy phép con, trong đó hơn một nửa không còn căn cứ pháp lý để tồn tại đã “tố cáo” môi trường kinh doanh ở Việt Nam đầy rẫy “chướng ngại vật” gây khó cho doanh nghiệp”-Chủ tịch Phòng Thương mại và công nghiệp Việt Nam (VCCI) Vũ Tiến Lộc phát biểu. Các điều kiện kinh doanh được thể hiện đa dạng dưới nhiều hình thức như giấp phép, giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh, chứng chỉ hành nghề, giấy đăng ký Phần lớn các điều kiện kinh doanh trong đó có kinh doanh dịch vụ ăn uống được quy định dưới hình thức giấy phép hoặc giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh. Đây là loại điều kiện kinh doanh dễ phát sinh tiêu cực trong quá trình xin cấp phép, cấp chứng nhận. Vi phạm an toàn thực phẩm thời gian qua đã trở thành “quốc nạn”. Theo báo cáo số 211/BC-CP ngày 18/5/2017 về Tình hình thực thi chính sách, pháp luật về quản lý an toàn thực phẩm giai đoạn 2011-2016 của Chính phủ, với 90 triệu dân, hiện cả nước có khoảng 9,4 triệu hộ sản xuất kinh doanh thực phẩm, gần 500.000 hộ kinh doanh dịch vụ ăn uống. Vi phạm an toàn thực phẩm trong kinh doanh dịch vụ ăn uống, kinh doanh thực phẩm diễn ra 1
6. tràn lan, với con số 5 năm xử phạt gần 700 nghìn cơ sở, hộ, người kinh doanh đặt ra cho công tác quản lý an toàn thực phẩm những thách thức hết sức to lớn.[13.tr27] Có thể thấy, dịch vụ ăn uống đang phát triển mạnh mẽ cả về số lượng các nhà hàng, khách sạn, quán ăn Hiện nay, việc kinh doanh dịch vụ ăn uống nhỏ lẻ rất dễ dàng. Người kinh doanh có thể 1 năm bị kiểm tra một lần theo luật, có khi cả năm không bị “sờ gáy” lần nào. Các quy định về bảo đảm an toàn thực phẩm không được thực hiện, chính vì thế nên vi phạm tràn lan. Điều kiện kinh doanh trong lĩnh vực kinh doanh dịch vụ ăn uống ngoài các điều kiện bảo đảm an toàn thực phẩm thì một số cơ sở, doanh nghiệp theo luật phải xin Giấy chứng nhận cơ sở đủ điều kiện an toàn thực phẩm. Việc công bố giấy phép an toàn thực phẩm hoàn toàn là thủ tục hành chính, không đánh giá được sản phẩm có an toàn cho người sử dụng hay không. Từ hình thức thông báo tiếp nhận đã bị biến thành hình thức đăng ký công bố hợp quy và hợp quy định an toàn thực phẩm. Đây thực chất là một cơ chế “xin-cho” không đóng vai trò quản lý được tình hình an toàn thực phẩm. Theo Cục An toàn thực phẩm (Bộ Y tế), thực tế, có 98% vụ ngộ độc xảy ra từ các bếp ăn tập thể, nhà hàng, quán ăn, chỉ có khoảng 1% vụ ngộ độc từ sản phẩm bao gói sẵn nhưng dường như cơ quan quản lý đang dồn để kiểm tra 1% nguy cơ ngộ độc thực phẩm chứ không phải 98 % nguy cơ xuất hiện hằng ngày kia. So với các nước, việc kiểm soát an toàn thực phẩm của Việt Nam được tiến hành muộn hơn. Ngày 17/6/2010, Quốc hội đã ban hành Luật An toàn thực phẩm số 55/2010/QH12. Luật này có hiệu lực thi hành từ ngày 1/7/2011. Sau gần 7 năm thực thi Luật An toàn thực phẩm, các quy định pháp luật đối với điều kiện an toàn thực phẩm có nhiều thay đổi cần được đưa ra xem xét, kiến giải. Hiện nay việc thực thi pháp luật về an toàn thực phẩm nói chung có 2
7. nhiều cải thiện nhưng vẫn còn nhiều bất cập, hạn chế, chưa đáp ứng được yêu cầu hội nhập. Cụ thể là: Hệ thống văn bản pháp luật về an toàn thực phẩm chưa đồng bộ; có sự chồng chéo trong quản lý an toàn thực phẩm giữa ba Bộ: Bộ Y tế, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn và Bộ Công thương; việc phối hợp giữa các cơ quan nhà nước trong quản lý, kiểm soát an toàn thực phẩm còn nhiều tồn tại. Mặc dù quy định nhiều giấy phép “con” để quản lý an toàn thực phẩm nhưng trên thực tế việc quản lý nhà nước về an toàn thực phẩm vẫn lỏng. Thị trường kinh doanh thúc đẩy phát triển kinh tế, xã hội, giảm thiểu rủi ro pháp luật. Tại một số địa phương, tình trạng vi phạm pháp luật về an toàn thực phẩm còn khá phổ biến; tình trạng sử dụng chất cấm trong sản xuất, kinh doanh thực phẩm vẫn diễn ra ở nhiều nơi; một lượng lớn thực phẩm không rõ nguồn gốc, xuất xứ, không bảo đảm an toàn vẫn lưu thông trên thị trường; thực phẩm nhập lậu vẫn diễn ra. Chính vì vậy việc thực thi pháp luật trong lĩnh vực kinh doanh dịch vụ ăn uống đã và đang gặp rất nhiều khó khăn với nhiều lý do cả khách quan và chủ quan. Bảo đảm an toàn thực phẩm là bảo đảm sức khỏe của người dân. Mặc dù đã có nhiều giải pháp nhằm nâng cao chất lượng vệ sinh an toàn thực phẩm được thực thi, cũng như tạo ra hành lang pháp lý để bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng, vậy nhưng chất lượng thực phẩm vẫn đang là mối lo thường trực của toàn xã hội, đe dọa sức khỏe người dân. Thực trạng này đòi hỏi các cơ quan quản lý cần có những biện pháp mạnh mẽ và quyết liệt hơn nữa nhằm kiểm soát hiệu quả tình hình. Một ví dụ cụ thể từ việc chủ quán cà phê Xin chào ở TP. Hồ Chí Minh bị truy tố oan cho thấy, loại trừ những yếu tố tiêu cực thì việc áp dụng pháp luật của các cơ quan chức năng đang có vấn đề như: Áp dụng pháp luật đã hết thời hiệu, áp dụng pháp luật tùy tiện, lạm quyền, lúng túng với các loại hình 3
8. giấy phép như không hiểu giấy chứng nhận cơ sở đủ điều kiện an toàn thực phẩm là loại giấy gì, quy định để làm gì, dẫn đến lỗi hệ thống. Dù việc khởi tố là sai, sau đó phải đình chỉ vụ án nhưng trước khi các cơ quan cấp cao hơn vào cuộc, công an từ huyện đến thành phố của TP. Hồ Chí Minh đều “hùng hồn” khẳng định việc khởi tố là đúng. Nhằm giảm thiểu rủi ro pháp luật, giúp các cơ quan, người áp dụng pháp luật và doanh nghiệp, chủ kinh doanh hiểu rõ các điều kiện kinh doanh dịch vụ ăn uống, thực hiện đúng pháp luật. Nhằm chỉ ra những rào cản của điều kiện kinh doanh trong dịch vụ ăn uống để gỡ bỏ, nâng cao chất lượng kiểm soát an toàn thực phẩm, việc nghiên cứu điều kiện kinh doanh dịch vụ ăn uống tạo một bức tranh tổng thể về điều kiện kinh doanh chung cho đến điều kiện kinh doanh dịch vụ ăn uống; việc thực thi pháp luật điều chỉnh điều kiện kinh doanh dịch vụ ăn uống, kiểm soát dịch vụ ăn uống, đề xuất, kiến nghị những giải pháp hoàn thiện pháp luật về điều kiện kinh doanh dịch vụ ăn uống nói riêng và pháp luật về an toàn thực phẩm nói chung với mục đích hoàn thiện pháp luật, tăng cường hiệu quả việc thực thi pháp luật, có vai trò vô cùng quan trọng, mang tính cấp thiết. Từ các lý do trên, chúng tôi chọn nghiên cứu đề tài: Điều kiện kinh doanh dịch vụ ăn uống theo pháp luật Việt Nam. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Cho dù điều kiện kinh doanh được coi là một trong những chủ đề cải cách pháp lý chính ở Việt Nam trong giai đoạn hiện nay nhưng trong lĩnh vực an toàn thực phẩm, có rất ít công trình khoa học nghiên cứu về vấn đề này. Còn nghiên cứu riêng về điều kiện kinh doanh thực phẩm, kinh doanh dịch vụ ăn uống thì không có công trình khoa học nào. Năm 2003, tác giả Trương Thị Thúy Thu (Học viện Hành chính Quốc gia) đã bảo vệ thành công luận văn Thạc sĩ: Quản lý nhà nước về chất lượng vệ sinh an toàn thực phẩm ở Việt 4
9. Nam từ góc nhìn cải cách hành chính. Luận văn đã cung cấp một số lý luận cơ bản làm cơ sở đẩy nhanh cải cách hành chính trong lĩnh vực quản lý nhà nước về chất lượng vệ sinh an toàn thực phẩm nói riêng và góp phần vào việc tiếp tục cải cách hành chính Nhà nước Việt Nam, tiến trình đổi mới của một nhà nước pháp quyền nói chung. Đề xuất một số giải pháp cải cách hành chính đối với thể chế hành chính, tổ chức bộ máy và xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức để nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước đối với chất lượng vệ sinh an toàn thực phẩm. Năm 2008, tác giả Trần Thị Ngân (Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội) đã bảo vệ thành công luận văn Thạc sĩ: Pháp luật về giấy phép và điều kiện kinh doanh trong giai đoạn gia nhập thị trường ở Việt Nam. Theo đó, luận văn đã xây dựng khái niệm về Giấy phép kinh doanh; Xác định các nguyên tắc cơ bản của pháp luật Giấy phép và điều kiện kinh doanh trong giai đoạn gia nhập thị trường; Đánh giá những tác động của Giấy phép và điều kiện kinh doanh trong quản lý vĩ mô của Nhà nước, trong việc bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và bảo vệ quyền lợi của các doanh nghiệp xét riêng giai đoạn gia nhập thị trường, góp phần cải thiện môi trường kinh doanh từ phương diện pháp lý, từ đó góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh của nền kinh tế nước ta trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế. Năm 2012, tác giả Đặng Công Hiến (Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội) đã bảo vệ thành công luận văn Thạc sĩ: Pháp luật về kiểm soát vệ sinh an toàn thực phẩm trong hoạt động thương mại ở Việt Nam. Với luận văn này, tác giả đã phác họa một bức tranh toàn cảnh về sự hình thành và phát triển các quy định của pháp luật về kiểm soát vệ sinh an toàn thực phẩm trong hoạt động thương mại Việt Nam. Phân tích những hạn chế, yếu kém mà hệ thống các quy định pháp luật về kiểm soát vệ sinh an toàn thực phẩm trong hoạt động thương mại Việt Nam. So sánh với các quy định pháp luật của một số 5
10. quốc gia trên thế giới. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích: Mục đích của luận văn nhằm góp phần khẳng định vai trò của pháp luật về điều kiện kinh doanh dịch vụ ăn uống. Đồng thời, luận văn đưa ra một số đề xuất, kiến nghị cụ thể góp phần hạn chế, xoá bỏ những rào cản tồn tại từ các quy định về Giấy chứng nhận cơ sở đủ điều kiện kinh doanh và điều kiện kinh doanh trong quá trình gia nhập thị trường, góp phần thúc đẩy sự ra đời, phát triển của doanh nghiệp và sự phát triển của kinh tế đất nước. Luận văn cũng chỉ ra những bất cập, những điểm mới của các văn bản pháp luật hiện hành hoặc mới ban hành, góp phần cho việc áp dụng pháp luật về điều kiện kinh doanh dịch vụ ăn uống. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu: Luận văn giải quyết những nhiệm vụ cụ thể sau: Nghiên cứu cơ sở pháp lý của điều kiện kinh doanh dịch vụ ăn uống. Tìm hiểu các quy định của luật thực định về điều kiện kinh doanh dịch vụ ăn uống bao gồm Luật Doanh nghiệp 2014, Luật Đầu tư 2014, Luật An toàn thực phẩm 2010 , các văn bản dưới luật về điều kiện kinh doanh dịch vụ ăn uống. Tìm hiểu, đánh giá những bất cập, những cải cách về điều kiện kinh doanh dịch vụ ăn uống. Tìm hiểu thực tiễn áp dụng các quy định về điều kiện kinh doanh dịch vụ ăn uống nhằm khẳng định những tác động tích cực và những tồn tại của pháp luật về điều kiện kinh doanh dịch vụ ăn uống. Đưa ra phương hướng cho những bước cải cách tiếp theo của pháp luật về điều kiện kinh doanh dịch vụ ăn uống, an toàn thực phẩm. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu: Đối tượng nghiên cứu của luận văn được xác định là các vấn đề lý luận 6
11. và thực tiễn về pháp luật điều chỉnh điều kiện kinh doanh dịch vụ ăn uống ở Việt Nam. 4.2. Phạm vi nghiên cứu: + Về nội dung, phạm vi nghiên cứu là hệ thống các quy định pháp luật của Việt Nam về điều chỉnh điều kiện kinh doanh dịch vụ ăn uống và các vấn đề có liên quan cũng như quá trình thực hiện pháp luật trong hoạt động đăng ký kinh doanh. Cụ thể, luận văn nghiên cứu các vấn đề trong phạm vi sau: Những vấn đề lý luận về pháp luật điều chỉnh điều kiện kinh doanh dịch vụ ăn uống. Những quy định pháp luật về ngành nghề kinh doanh có điều kiện; về Giấy chứng nhận cơ sở đủ điều kiện an toàn thực phẩm, về cơ sở kinh doanh dịch vụ ăn uống và kinh doanh thức ăn đường phố. Thực trạng áp dụng pháp luật về điều kiện kinh doanh dịch vụ ăn uống. Yêu cầu và giải pháp hoàn thiện pháp luật về điều kiện kinh doanh dịch vụ ăn uống ở Việt Nam. + Về không gian và thời gian, phạm vi nghiên cứu của luận văn là các quy định pháp luật và thực tiễn thực hiện pháp luật điều chỉnh điều kiện kinh doanh ở Việt Nam từ khi Luật An toàn thực phẩm năm 2010 có hiệu lực đến nay (tức là từ ngày 1/7/2011 đến năm 2018). 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu Trong quá trình thực hiện đề tài, tác giả đã sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng, duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác - Lênin, quan điểm của Đảng về cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh, điều kiện kinh doanh. Bên cạnh đó, luận văn còn vận dụng các phương pháp nghiên cứu cụ thể phù hợp với từng nội dung nghiên cứu của đề tài như: phương pháp phân tích, tổng hợp, hệ thống liên ngành, luật học so sánh để làm sáng tỏ các vấn đề nghiên cứu trong phạm vi luận văn. 7
12. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Qua nghiên cứu, phân tích, luận văn đã xây dựng được khái niệm về điều kiện kinh doanh dịch vụ ăn uống, khái niệm về pháp luật kinh doanh dịch vụ ăn uống. Từ đó, xác định các nguyên tắc cơ bản của pháp luật điều chỉnh điều kiện kinh doanh dịch vụ ăn uống. Đánh giá những tác động của điều kiện kinh doanh dịch vụ ăn uống trong việc bảo vệ quyền lợi, sức khỏe người dân và bảo vệ quyền lợi của các doanh nghiệp, của những nhà quản lý an toàn thực phẩm. Xác định điều kiện kinh doanh từ điều kiện kinh doanh chung đến điều kiện kinh doanh dịch vụ ăn uống. Từ những quy định riêng về điều kiện kinh doanh dịch vụ ăn uống đi tới cái chung là vấn đề an toàn thực phẩm vì bản chất của điều kiện kinh doanh dịch vụ ăn uống là bảo đảm sức khỏe người dân, bảo đảm an toàn thực phẩm nên vấn đề ở đây không chỉ dừng lại ở điều kiện kinh doanh dịch vụ ăn uống mà là bảo đảm an toàn thực phẩm chung trong suốt quá trình kinh doanh vì thức ăn trên bàn ăn là sản phẩm cuối cùng của chuỗi quản lý từ trang trại đến bàn ăn. Từ những bất cập trong kiểm soát điều kiện kinh doanh dịch vụ ăn uống; bất cập trong áp dụng điều kiện kinh doanh dịch vụ ăn uống, tác giả không chỉ nghiên cứu điều kiện kinh doanh dịch vụ ăn uống mà mở rộng ra nghiên cứu về an toàn thực phẩm, kiểm soát an toàn thực phẩm. Ngoài ra, với tính chất là một nghiên cứu khoa học, luận văn có những đóng góp nhất định vào nỗ lực cải thiện môi trường kinh doanh từ phương diện pháp lý, từ đó góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh của nền kinh tế nước ta trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế. 7. Cơ cấu của luận văn: Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, luận văn được chia thành 3 chương: Chương 1: Những vấn đề lý luận về pháp luật điều chỉnh điều kiện kinh 8
13. doanh dịch vụ ăn uống; Chương 2: Thực trạng pháp luật về điều kiện kinh doanh dịch vụ ăn uống; Chương 3: Yêu cầu và giải pháp hoàn thiện pháp luật về điều kiện kinh doanh dịch vụ ăn uống ở Việt Nam Với hạn chế về kinh nghiệm và khả năng nghiên cứu nên việc giải quyết các vấn đề nêu trên của tác giả chắc chắn không tránh khỏi thiếu sót. Tác giả kính mong nhận được sự đóng góp, giúp đỡ của các thầy cô và các bạn. 9
14. Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ PHÁP LUẬT ĐIỀU CHỈNH ĐIỀU KIỆN KINH DOANH DỊCH VỤ ĂN UỐNG 1.1. Điều kiện kinh doanh dịch vụ ăn uống 1.1.1. Khái quát về điều kiện kinh doanh 1.1.1.1. Khái niệm điều kiện kinh doanh Giấy phép kinh doanh, ngành nghề kinh doanh có điều kiện hoặc điều kiện kinh doanh là những khái niệm được đưa ra bàn thảo sôi nổi trong suốt gần 20 năm qua. Tại “Tọa đàm trao đổi về điều kiện đầu tư, kinh doanh trong Luật Đầu tư năm 2014, Luật sửa đổi, bổ sung Điều 6 và Phụ lục 04 về danh mục ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện của Luật Đầu tư và các Luật chuyên ngành” do Ban Quản lý Chương trình 585 phối hợp với Vụ Pháp luật dân sự - kinh tế, Bộ Tư pháp tổ chức ngày 27/9/2017, ông Phan Đức Hiếu- Phó Viện trưởng Viện Quản lý kinh tế Trung ương, Bộ Kế hoạch và Đầu tư cho rằng, bản thân khái niệm về “điều kiện đầu tư, kinh doanh” ở Việt Nam rất mơ hồ và phức tạp. Ngay khái niệm về “ngành nghề kinh doanh” và “ngành nghề kinh doanh có điều kiện” cũng đã có sự khác biệt về tiêu chí, cách phân loại và mục tiêu gây khó khăn cho doanh nghiệp khi hiểu và áp dụng. Còn TS. Nguyễn Am Hiểu-Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội cho rằng, khái niệm “điều kiện đầu tư, kinh doanh” là khái niệm “bị đánh tráo”. Bản chất của khái niệm này là Nhà nước can thiệp vào các hoạt động kinh doanh như thế nào cho hợp lý. Trong phát triển kinh tế thị trường, chúng ta cần nhận diện đúng và can thiệp một cách hợp lý đối với từng hoạt động cụ thể trên cơ sở đặc thù của từng hoạt động. Năm 1999, Luật Doanh nghiệp đã có quy định đầu tiên nhằm xóa bỏ tư 10
15. duy “người dân được làm gì Nhà nước cho phép” bằng tư duy “người dân được làm gì mà pháp luật không cấm”. Luật Doanh nghiệp năm 1999 đã quy định danh mục loại trừ về các ngành, nghề kinh doanh. Luật căn cứ vào mức độ quyền tự do kinh doanh, phân chia ngành, nghề kinh doanh thành 3 loại: Ngành, nghề cấm kinh doanh; Ngành, nghề kinh doanh có điều kiện và ngành, nghề khác (còn lại) được gọi là “tự do” kinh doanh. Đồng thời, Luật cũng hạn chế sự tùy tiện ban hành quy định về điều kiện kinh doanh của các bộ, ngành và chính quyền địa phương các cấp. Theo Luật Doanh nghiệp 1999, chỉ có 3 cơ quan bao gồm: Quốc hội, Ủy ban thường vụ quốc hội và Chính phủ mới có thẩm quyền quy định ngành, nghề cấm kinh doanh, ngành nghề kinh doanh có điều kiện và điều kiện kinh doanh đối với ngành, nghề đó. Hiện nay, điều kiện kinh doanh đối với những ngành nghề kinh doanh có điều kiện được quy định tại nhiều văn bản khác nhau. Trong đó, trọng tâm nhất là hai đạo luật cơ bản gồm Luật Doanh nghiệp và Luật Đầu tư. Luật Doanh nghiệp và Luật Đầu tư năm 2014 (có hiệu lực kể từ ngày 01/7/2015) sau khi được Quốc hội thông qua được đánh giá có nhiều điểm mới mang tính đột phá, đã sửa đổi, bổ sung nhiều quy định mới nhằm tháo gỡ những hạn chế, bất cập của luật cũ, tiếp tục tạo lập môi trường đầu tư, kinh doanh thuận lợi, phù hợp với thông lệ quốc tế. Điều 9 Nghị định 118/2015 hướng dẫn thi hành Luật Đầu tư quy định điều kiện đầu tư kinh doanh được áp dụng theo một hoặc một số hình thức sau đây: Giấy phép; Giấy chứng nhận đủ điều kiện; Chứng chỉ hành nghề; Chứng nhận bảo hiểm trách nhiệm nghề nghiệp; Văn bản xác nhận Trước khi Luật Đầu tư năm 2014 và Luật Doanh nghiệp năm 2014 ban hành, Nghị định số 59/2006/NĐ-CP ngày 12/6/2006 của Chính phủ quy định chi tiết Luật Thương mại về hàng hoá, dịch vụ cấm kinh doanh, hạn chế kinh doanh và kinh doanh có điều kiện đã chia ngành nghề kinh doanh thành ba 11
16. nhóm để thực hiện quản lí với ba danh mục là danh mục ngành nghề cấm kinh doanh, danh mục ngành nghề kinh doanh có điều kiện và danh mục ngành nghề hạn chế kinh doanh. Thực tiễn thi hành cho thấy, việc phân chia riêng biệt ngành, nghề kinh doanh có điều kiện và ngành, nghề hạn chế kinh doanh là không cần thiết, bởi cả hai nhóm ngành này đều phải đáp ứng những điều kiện kinh doanh nhất định khi thực hiện và việc hạn chế kinh doanh được tiến hành thông qua các điều kiện kinh doanh cần đáp ứng. Để phù hợp hơn về lí luận cũng như thực tiễn, Luật Đầu tư năm 2014 chỉ quy định hai nhóm: ngành, nghề cấm đầu tư kinh doanh và ngành, nghề kinh doanh có điều kiện. Ở mức độ khái quát, có thể coi đây là điểm đổi mới đầu tiên liên quan đến quy định về ngành, nghề kinh doanh. Việc ban hành Luật Doanh nghiệp và Luật Đầu tư năm 2014 phần nào thể hiện quyết tâm mới của Quốc hội và Chính phủ trong cải thiện quy định về điều kiện kinh doanh. Pháp luật hiện hành không quy định khái niệm về điều kiện kinh doanh mà chỉ quy định về ngành nghề kinh doanh có điều kiện. Theo Khoản 1 Điều 7 Luật Đầu tư năm 2014 thì ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện là ngành, nghề mà việc thực hiện hoạt động đầu tư kinh doanh trong ngành, nghề đó phải đáp ứng điều kiện vì lí do quốc phòng, an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội, đạo đức xã hội, sức khỏe của cộng đồng. Theo khái niệm trên, điều kiện kinh doanh là những tiêu chuẩn đòi hỏi người kinh doanh phải đáp ứng trong quá trình hoạt động với sự giám sát, kiểm tra của cơ quan nhà nước có thẩm quyền nhằm mục tiêu đảm bảo an ninh, trật tự an toàn xã hội, sức khoẻ cộng đồng Điều kiện kinh doanh là yêu cầu mà doanh nghiệp phải đáp ứng hoặc phải thực hiện khi kinh doanh ngành, nghề cụ thể, được thể hiện bằng giấy phép kinh doanh, giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh, chứng chỉ hành nghề, chứng nhận bảo hiểm trách nhiệm 12
17. nghề nghiệp, yêu cầu về vốn pháp định hoặc yêu cầu khác. Điều kiện kinh doanh được quy định tại các luật, pháp lệnh, nghị định và điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên. Từ đó, rút ra khái niệm về điều kiện kinh doanh như sau: Điều kiện kinh doanh là những tiêu chuẩn đòi hỏi người kinh doanh phải đáp ứng trong quá trình hoạt động với sự giám sát, kiểm tra của cơ quan nhà nước có thẩm quyền nhằm mục tiêu đảm bảo an ninh, trật tự an toàn xã hội, sức khoẻ cộng đồng. 1.1.1.2. Phân loại điều kiện kinh doanh Điều kiện kinh doanh gồm hai loại: + Loại điều kiện kinh doanh cần được xác nhận bằng văn bản: giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh, chứng chỉ hành nghề, giấy phép kinh doanh Văn bản xác nhận đủ điều kiện kinh doanh do cơ quan quản lí nhà nước chuyên ngành cấp như: giấy chứng nhận đủ điều kiện về an ninh trật tự do cơ quan công an cấp, chứng chỉ hành nghề kiểm toán viên do Bộ tài chính cấp , giấy chứng nhận cơ sở đủ điều kiện an toàn thực phẩm do Bộ Y tế cấp. + Loại điều kiện kinh doanh do doanh nghiệp tự cam kết, tự đảm bảo thực hiện các điều kiện pháp luật quy định trong quá trình hoạt động kinh doanh. Theo thông cáo báo chí của Văn phòng Chính phủ ngày 19/8/2014: Thường trực Chính phủ họp về báo cáo rà soát ngành nghề cấm kinh doanh và kinh doanh có điều kiện, trước đây, mặc dù Nghị định số 59/2006/NĐ-CP có quy định về danh mục hàng hoá, dịch vụ kinh doanh có điều kiện nhưng bên cạnh đó, ngành nghề kinh doanh và điều kiện kinh doanh còn được quy định rải rác trong nhiều văn bản pháp luật khác nhau với 386 ngành, nghề kinh doanh có điều kiện được quy định tại 391 văn bản gồm: 56 luật, 08 pháp lệnh, 115 nghị định, 08 quyết định của Thủ tướng Chính phủ, 176 thông tư, 26 13
18. quyết định của Bộ trưởng, thủ trưởng cơ quan ngang bộ và 2 văn bản của bộ. Các điều kiện kinh doanh được thể hiện đa dạng dưới nhiều hình thức như giấp phép, giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh, chứng chỉ hành nghề, giấy đăng ký Phần lớn các điều kiện kinh doanh được quy định dưới hình thức giấy phép hoặc giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh, bao gồm: 110 ngành nghề yêu cầu phải có giấy phép kinh doanh với 171 loại giấy phép kinh doanh; 83 ngành nghề yêu cầu phải có giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh với 62 loại giấy chứng nhận; 44 loại ngành nghề cần có chứng chỉ hành nghề với 53 loại chứng chỉ hành nghề; 11 ngành nghề yêu cầu vốn pháp định và 345 ngành nghề yêu cầu phải có chấp thuận của cơ quan nhà nước có thẩm quyền. Thực tế cho thấy đây là loại điều kiện kinh doanh dễ phát sinh tiêu cực trong quá trình xin cấp phép, cấp chứng nhận. Sau khi bãi bỏ hàng ngàn giấy phép con, góp phần cởi trói cho doanh nghiệp và tạo môi trường kinh doanh thông thoáng cho doanh nghiệp, Danh mục ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện được quy định trong Luật Đầu tư năm 2014 gồm 267 ngành nghề, giảm 119 ngành nghề trong tổng số 386 ngành, nghề kinh doanh có điều kiện tính đến ngày 19/8/2014. Năm 2016 Luật Đầu tư năm 2014 sửa đổi, bổ sung đã thay thế danh mục ngành nghề kinh doanh có điều kiện tại phụ lục 4 Luật Đầu tư 2014. Theo đó, từ ngày 01/01/2017, danh mục ngành nghề kinh doanh có điều kiện chỉ còn 243 ngành nghề kinh doanh có điều kiện. Tại phiên họp Chính phủ thường kỳ tháng 7 được tổ chức vào ngày 3/8/2017, đại diện Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam báo cáo, đầu năm 2017, trong 243 ngành nghề kinh doanh có điều kiện kể trên, hiện có tổng số 5.719 điều kiện kinh doanh (thường được gọi là giấy phép con) trong số 15 ngành được thống kê. Trong đó, nhiều nhất là Bộ Công Thương có 27 ngành nghề kinh doanh có điều kiện thuộc phạm vi quản lý với 1.220 điều kiện kinh doanh, Bộ Giao thông, vận tải 14
19. có 517 điều kiện kinh doanh 1.1.2. Ngành nghề đầu tư kinh doanh dịch vụ ăn uống Điều 2 Luật An toàn thực phẩm 2010 chỉ phân loại dịch vụ ăn uống thành hai loại là: Cơ sở kinh doanh dịch vụ ăn uống và thức ăn đường phố. + Cơ sở kinh doanh dịch vụ ăn uống là cơ sở chế biến thức ăn bao gồm cửa hàng, quầy hàng kinh doanh thức ăn ngay, thực phẩm chín, nhà hàng ăn uống, cơ sở chế biến suất ăn sẵn, căng-tin và bếp ăn tập thể. + Thức ăn đường phố là thực phẩm được chế biến dùng để ăn, uống ngay, trong thực tế được thực hiện thông qua hình thức bán rong, bày bán trên đường phố, nơi công cộng hoặc những nơi tương tự. Hai loại hình kinh doanh dịch vụ ăn uống này được nêu cụ thể hơn tại Điều 2 Thông tư 30/2012/TT-BYT. Theo mã ngành nghề dịch vụ ăn uống được mã hóa theo hệ thống ngành nghề kinh tế Việt Nam, ngành nghề đầu tư kinh doanh dịch vụ ăn uống gồm: Nhà hàng và các dịch vụ ăn uống phục vụ lưu động; Cung cấp dịch vụ ăn uống theo hợp đồng không thường xuyên với khách hàng (phục vụ tiệc, hội họp, đám cưới ) và dịch vụ phục vụ đồ uống. Việc phân rõ ngành nghề đầu tư kinh doanh dịch vụ ăn uống như trên tạo điều kiện cho người kinh doanh nhận diện rõ loại hình kinh doanh mà mình thực hiện. 1.1.3. Điều kiện kinh doanh dịch vụ ăn uống 1.1.3.1. Điều kiện kinh doanh thực phẩm Trong số 243 ngành nghề kinh doanh có điều kiện kể trên có 3 ngành nghề liên quan đến kinh doanh thực phẩm gồm: Kinh doanh thực phẩm thuộc lĩnh vực quản lý chuyên ngành của Bộ Công Thương; Kinh doanh thực phẩm thuộc lĩnh vực quản lý chuyên ngành của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn: Kinh doanh thực phẩm thuộc lĩnh vực quản lý chuyên ngành của Bộ Y tế. Kinh doanh thực phẩm bao gồm chuỗi các hoạt động từ xuất, nhập khẩu 15
20. thực phẩm, kinh doanh, buôn bán các sản phẩm nông nghiệp, trồng trọt, chăn nuôi, kinh doanh các loại phụ gia thực phẩm, các nguyên liệu để chế biến thực phẩm, buôn bán, kinh doanh các loại hàng hóa là thực phẩm. Kinh doanh thực phẩm là lĩnh vực bao trùm tất cả các hoạt động kinh doanh phục vụ nhu cầu ăn uống, sinh hoạt của con người. Điều kiện kinh doanh thực phẩm là điều kiện chung của nhiều loại điều kiện kinh doanh như điều kiện kinh doanh dịch vụ ăn uống; điều kiện kinh doanh thực phẩm xuất khẩu; điều kiện kinh doanh thực phẩm nhập khẩu Như vậy, kinh doanh dịch vụ ăn uống là một nhóm điều kiện nằm trong điều kiện kinh doanh thực phẩm. Kinh doanh thực phẩm hiện nay có 158 văn bản pháp luật điều chỉnh. Qua nhiều lần đơn giản hóa các thủ tục về điều kiện kinh doanh, hiện điều kiện kinh doanh thực phẩm được phân chia theo lĩnh vực quản lý của Bộ Công thương, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Bộ Y tế, quy định tại 1 luật là Luật An toàn thực phẩm năm 2010 và nhiều văn bản dưới luật khác. Hiện, trong lĩnh vực kinh doanh thực phẩm có 4 nghị định quy định về điều kiện kinh doanh đã được đơn giản hóa thủ tục hành chính, cắt giảm bớt nhiều điều kiện gồm: Nghị định số 15/2018/NĐ-CP hướng dẫn một số điều của Luật An toàn thực phẩm (Nghị định này có hiệu lực từ ngày 2/2/2018 thay thế Nghị định số 38/2012/NĐ-CP hướng dẫn một số điều của Luật An toàn thực phẩm); Nghị định số 77/2016/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung một số quy định về điều kiện đầu tư kinh doanh trong lĩnh vực mua bán hàng hóa quốc tế, hóa chất; vật liệu nổ công nghiệp, phân bón, kinh doanh khí, kinh doanh thực phẩm thuộc phạm vi quản lý nhà nước (nghị định này sửa đổi, bổ sung nhiều nghị định); Nghị định số 66/2016/NĐ-CP của chính phủ Quy định điều kiện đầu tư kinh doanh về bảo vệ và kiểm dịch thực vật; giống cây trồng; nuôi động vật rừng thông thường; chăn nuôi; thủy sản; thực phẩm và Nghị định số 16
21. 67/2016/NĐ-CP của Chính phủ Quy định về điều kiện sản xuất, kinh doanh thực phẩm thuộc lĩnh vực quản lý chuyên ngành của Bộ Y tế. 1.1.3.2. Điều kiện kinh doanh dịch vụ ăn uống Theo Điều 2 Luật An toàn thực phẩm 2010, điều kiện bảo đảm an toàn thực phẩm là những quy chuẩn kỹ thuật và những quy định khác đối với thực phẩm, cơ sở sản xuất, kinh doanh thực phẩm và hoạt động sản xuất, kinh doanh thực phẩm do cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền ban hành nhằm mục đích bảo đảm thực phẩm an toàn đối với sức khoẻ, tính mạng con người. Cũng giống như điều kiện kinh doanh khác, loại hình kinh doanh thực phẩm, kinh doanh dịch vụ ăn uống cũng có những điều kiện cấm kinh doanh. Theo đó, Điều 5 Luật An toàn thực phẩm năm 2010 cấm những hành vi sau: Sử dụng nguyên liệu không thuộc loại dùng để chế biến thực phẩm. Sử dụng nguyên liệu thực phẩm đã quá thời hạn sử dụng, không rõ nguồn gốc, xuất xứ hoặc không bảo đảm an toàn để sản xuất, chế biến thực phẩm. Sử dụng phụ gia thực phẩm, chất hỗ trợ chế biến thực phẩm đã quá thời hạn sử dụng, ngoài danh mục được phép sử dụng hoặc trong danh mục được phép sử dụng nhưng vượt quá giới hạn cho phép; sử dụng hóa chất không rõ nguồn gốc, hóa chất bị cấm sử dụng trong hoạt động sản xuất, kinh doanh thực phẩm. Sử dụng động vật chết do bệnh, dịch bệnh hoặc chết không rõ nguyên nhân, bị tiêu hủy để sản xuất, kinh doanh thực phẩm. Trong sản xuất, kinh doanh: Cấm thực phẩm vi phạm quy định của pháp luật về nhãn hàng hóa; Thực phẩm không phù hợp với quy chuẩn kỹ thuật tương ứng; Thực phẩm bị biến chất; Thực phẩm có chứa chất độc hại hoặc nhiễm chất độc, tác nhân gây ô nhiễm vượt quá giới hạn cho phép; Thực phẩm có bao gói, đồ chứa đựng không bảo đảm an toàn hoặc bị vỡ, rách, biến dạng trong quá trình vận chuyển gây ô nhiễm thực phẩm; Thịt hoặc sản phẩm được chế biến từ thịt chưa qua kiểm tra thú y hoặc đã qua kiểm tra nhưng 17