Luận văn Địa vị pháp lý của đại hội đồng cổ đông công ty cổ phần theo luật doanh nghiệp 2014

Nội dung text: Luận văn Địa vị pháp lý của đại hội đồng cổ đông công ty cổ phần theo luật doanh nghiệp 2014

1. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI PHẠM XUÂN DƯƠNG ĐỊA VỊ PHÁP LÝ CỦA ĐẠI HỘI ĐỒNG CỔ ĐÔNG CÔNG TY CỔ PHẦN THEO LUẬT DOANH NGHIỆP 2014 Chuyên ngành: Luật Kinh tế Mã số: 60 38 01 07 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Như Phát HÀ NỘI, 2017
2. LỜI CAM ĐOAN Đề tài nghiên cứu “Địa vị pháp lý của Đại hội đồng cổ đông trong công ty cổ phần theo Luật Doanh nghiệp 2014” của luận văn này là kết quả của sự nỗ lực cố gắng, nghiên cứu của bản thân cùng sự hướng dẫn tận tình của người hướng dẫn khoa học PGS.TS Nguyễn Như Phát. Tôi xin cam đoan công trình nghiên cứu này không hề có bất kỳ sự sao chép nào mà không có trích nguồn, tác giả. Tôi xin cam đoan những lời trên là hoàn toàn đúng sự thật và tôi xin chịu toàn bộ trách nhiệm về lời cam đoan của mình. TÁC GIẢ LUẬN VĂN PHẠM XUÂN DƯƠNG
3. DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT CTCP Công ty cổ phần TNHH Trách nhiệm hữu hạn ĐHĐCĐ Đại hội đồng cổ đông HĐQT Hội đồng quản trị BGĐ Ban giám đốc BKS Ban kiểm soát DNNN Doanh nghiệp nhà nước GĐ Giám đốc TGĐ Tổng giám đốc LDN Luật Doanh nghiệp
4. MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ ĐỊA VỊ PHÁP LÝ CỦA ĐẠI HỘI ĐỒNG CỔ ĐÔNG TRONG CÔNG TY CỔ PHẦN 6 1.1 Khái niệm địa vị pháp lý của Đại hội đồng cổ đông trong công ty cổ phần 6 1.2 Đặc điểm địa vị pháp lý của Đại hội đồng cổ đông trong công ty cổ phần 9 1.3 Tính khách quan của sự tồn tại thiết chế Đại hội đồng cổ đông trong công ty cổ phần 10 1.4. Mối quan hệ giữa pháp luật và quy định nội bộ của công ty cổ phần về Đại hội đồng cổ đông 14 1.5. Lịch sử phát triển của pháp luật Việt Nam về địa vị pháp lý của Đại hội đồng cổ đông trong công ty cổ phần 16 Chương 2: THỰC TRẠNG ĐỊA VỊ PHÁP LÝ CỦA ĐẠI HỘI ĐỒNG CỔ ĐÔNG TRONG CÔNG TY CỔ PHẦN THEO LUẬT DOANH NGHIỆP 2014 21 2.1. Quy định về Đại hội đồng cổ đông trong cơ cấu tổ chức quản lý của công ty cổ phần theo Luật doanh nghiệp 2014 21 2.2. Quy định về hình thức, thủ tục, quy trình họp Đại hội đồng cổ đông trong công ty cổ phần 25 2.3 Nội dung, cơ chế hoạt động của Đại hội đồng cổ đông 31 2.4 Mối quan hệ của Đại hội đồng cổ đông với Hội đồng quản trị, Ban kiểm soát, giám đốc/tổng giám đốc 44 2.5. Thực trạng thực thi quy định của Luật Doanh nghiệp 2014 về Đại hội đồng cổ đông trong công ty cổ phần và một số vấn đề đặt ra 48 2.6. Quan điểm, yêu cầu và định hướng hoàn thiện pháp luật về địa vị pháp lý của Đại hội đồng cổ đông trong công ty cổ phần ở nước ta 56 2.7. Giải pháp hoàn thiện và thực hiện các quy định của pháp luật về địa vị pháp lý của Đại hội đồng cổ đông trong công ty cổ phần ở Việt Nam theo Luật Doanh nghiệp 2014 58 KẾT LUẬN 66 TÀI LIỆU THAM KHẢO 67
5. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Doanh nghiệp là một trong những nhân tố đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế thị trường. Để tạo hành lang pháp lý cho doanh nghiệp hoạt động Nhà nước đã ban hành pháp luật về doanh nghiệp, cụ thể như Luật Doanh nghiệp năm 1999, Luật Doanh nghiệp 2005 và mới đây là Luật Doanh nghiệp 2014. Trong các loại hình doanh nghiệp theo Luật Doanh nghiệp thì Công ty cổ phần là một trong những loại hình phổ biến và ưu việt nhất hiện nay. Tính ưu việt của công ty cổ phần thể hiện ở chỗ, nó đáp ứng được sự tự do dân chủ của các cổ đông trong việc quản lý công ty. Một trong các cơ quan thể hiện sự tự do dân chủ và quyền lực nhất trong công ty cổ phần chính là Đại hội đồng cổ đông. Luật Doanh nghiệp 2014 đã dành Chương V, gồm 83 điều luật (Từ Đều 110 đến Điều 192), trong đó có 14 điều luật quy định về Đại hội đồng cổ đông của công ty cổ phần (từ Điều 135 đến Điều 148). Quy định của Luật Doanh nghiệp năm 2014 đã ghi nhận vai trò là cơ quan quyền lực, cơ quan ra quyết định của Đại hội đồng cổ đông trong công ty cổ phần. Điều này hoàn toàn phù hợp với lý thuyết về quản trị doanh nghiệp là tạo ra những cơ chế, quy định mà thông qua đó công ty được điều hành và kiểm soát. Cơ cấu quản trị doanh nghiệp xác định quyền hạn và trách nhiệm giữa những thành viên khác nhau trong công ty, bao gồm các Cổ đông, Hội đồng quản trị, Ban điều hành, Ban kiểm soát và những người liên quan khác của công ty. Tuy nhiên, thực tế áp dụng Luật Doanh nghiệp ở Việt Nam cho đến nay, tính quyền lực và tự do dân chủ của Đại hội đồng cổ đông phần nhiều mang tính hình thức. Mặc dù theo quy định của pháp luật Đại hội đồng cổ đông là cơ quan quyết định cao nhất trong công ty cổ phần, tuy nhiên thực tế quyền lực lại nằm trong tay Hội đồng quản trị. Hầu hết các cuộc họp Đại hội đồng cổ đông diễn theo kịch bản sắp đặt trước của Hội đồng quản trị. Hội 1
6. đồng quản trị sắp đặt các chương trình, chuẩn bị nhân sự cho các cuộc bầu bán, còn lại hầu hết các cổ đông đến dự họp chỉ nắm được những thông tin cơ bản thông qua báo cáo của Hội đồng quản trị. Nếu công ty hoạt động bình thường, không có vấn đề gì thì việc sắp đặt của Hội đồng quản trị, về cơ bản được các cổ đông dự họp tán thành. Như vậy, đa số các cổ đông tham gia dự Đại hội đồng cổ đông chỉ mang tính hình thức. Các cuộc họp của Đại hội đồng cổ đông chỉ diễn ra thực chất ở một khía cạnh nào đó tại những doanh nghiệp có sự đấu đá giữa những nhóm cổ đông lớn tranh giành quyền lực. Tại những cuộc họp Đại hội đồng cổ đông như thế việc sử dụng quyền và nghĩa vụ của cổ đông và các quy định về Đại hội đồng cổ đông mới được áp dụng triệt để phần nào. Vì vậy, để cho Đại hội đồng cổ đông là một cơ quan quyết định cao nhất, có quyền lực thực sự và dân chủ thì việc pháp luật quy định cho nó một địa vị pháp lý rõ ràng, đầy đủ và khoa học là một trong những yếu tố then chốt và quan trọng. Ngoài ra, bản thân các cổ đông phải là những người thực sự am hiểu về quyền và nghĩa vụ của cổ đông, và họ là những người có trách nhiệm đối với đồng vốn mà mình đầu tư vào công ty. Bên cạnh đó sự phối hợp nhịp nhàng và kiểm soát lẫn nhau giữa Hội đồng quản trị và Ban kiểm soát cũng là một trong những điểm quan trọng giúp cho hoạt động của Đại hội đồng cổ đông được thành công và hiệu quả. Những lý do trên cho thấy nhu cầu cấp thiết, tính thời sự, khoa học và thực tiễn của việc nghiên cứu đề tài “Địa vị pháp lý của Đại hội đồng cổ đông trong công ty cổ phần theo Luật Doanh nghiệp 2014” là hoàn toàn có cơ sở. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Ở Việt Nam hiện nay, có nhiều nghiên cứu của các nhà kinh tế, các học giả, các luật gia về các vấn đề liên quan tới quản trị nội bộ công ty cổ phần như công trình “Quản trị công ty cổ phần ở Việt Nam; quy định của pháp luật 2
7. và hiệu lực thực tế và vấn đề” của Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương, “Công ty - vốn Vốn, quản lý và tranh chấp theo các doanh nghiệp 2005” của tác giả Nguyễn Ngọc Bích, Nguyễn Đình Cung; “ Chuyên khảo Luật kinh tế” của tác giả Phạm Duy Nghĩa, “Báo cáo nghiên cứu ra sách văn bản pháp luật về thành lập, tổ chức và hoạt động của doanh nghiệp” của Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM). Nhìn chung, các nghiên cứu trên đã đề cập ở mức độ khác nhau về hoạt động của Đại hội đồng cổ đông trong công ty cổ phần. Mặc dù các công trình nghiên cứu đề cập ở những mức độ, khía cạnh khác nhau về địa vị pháp lý của Đại hội đồng cổ đông, tuy nhiên chưa có một nghiên cứu chuyên sâu nào về vấn đề này dựa trên cơ sở Luật doanh nghiệp 2014. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1 Mục đích nghiên cứu Mục đích nghiên cứu của luận văn là làm sáng tỏ những vấn đề lý luận về địa vị pháp lý của Đại hội đồng cổ đông, đồng thời phân tích, đánh giá thực trạng về địa vị pháp lý từ đó đề xuất định hướng, giải pháp hoàn thiện các quy định pháp luật về Đại hội đồng cổ đông của công ty cổ phần trong Luật Doanh nghiệp 2014. 3.2 Nhiệm vụ nghiên cứu Nghiên cứu làm sáng tỏ nhưng vấn đề lý luận về địa vị pháp của Đại hội đồng cổ đông trong công ty cổ phần; Nghiên cứu so sánh các mô hình hoạt động của Đại hội đồng cổ đông trong công ty cổ phần với mô hình Hội đồng thành viên trong công ty trách nhiệm hữu hạn; Phân tích, đánh giá thực trạng các quy định pháp luật về địa vị pháp lý của Đại hội đồng cổ đông trong công ty cổ phần theo Luật Doanh nghiệp 2014 và các quy định pháp luật liên quan; 3
8. Tìn hiểu thực tiễn địa vị pháp lý của Đại hội đồng cổ đông trong công ty cổ phần khi áp dụng Luật Doanh nghiệp 2014 và các quy định pháp luật liên quan; Đề xuất các định hướng, giải pháp hoàn thiện pháp luật về địa vị pháp lý của Đại hội đồng cổ đông công ty cổ phần trong thời gian tới. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1 Đối tượng nghiên cứu của luận văn Đối tượng nghiên cứu của luận văn là những vấn đề pháp lý liên quan đến quy định địa vị pháp lý của Đại hội đồng cổ đông trong công ty cổ phần theo Luật Doanh nghiệp 2014. 4.2 Phạm vi nghiên cứu của luận văn Phạm vi nghiên cứu của luận văn này là toàn bộ các quy định pháp luật về địa vị pháp lý của Đại hội đồng cổ đông theo luật Doanh nghiệp 2014. Phân tích những tình huống thực tiễn gắn liền với việc thực hiện quyền và nghĩa vụ của Đại hội đồng cổ đông trong công ty cổ phần Việt Nam (thực trạng các quy định pháp luật, các hạn chế, các hành vi lợi dụng kẽ hở, các vi phạm của Đại hội đồng cổ đông trong công ty cổ phần ở Việt Nam hiện nay). 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu Luận văn này được thực hiện trên cơ sở vận dụng chủ nghĩa Mác- Lê Nin về Nhà nước và pháp luật, và đường lối của Đảng và Nhà nước về phát triển kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa và các học thuyết về quản trị doanh nghiệp hiện đại. Là đề tài thuộc khoa học xã hội nên luận văn sử dụng các phương pháp chính sau: Phương pháp duy vật biện chứng, phương pháp thu thập thông tin, phương pháp phân tích, đánh giá, tổng hợp, diễn giải có kết hợp với so sánh các quy định pháp luật về địa vị pháp lý của Đại hội đồng cổ đông trong công ty cổ phần ở nước ta hiện nay. 4
9. Ngoài ra, luận văn còn được sử dụng các phương pháp phân tích, phương pháp tổng hợp, phương pháp so sánh nhằm làm sáng tỏ vấn đề nghiên cứu. Để thực hiện luận văn tác giả còn sử dụng phương pháp tiếp cận từ thực tiễn để tìm hiểu sự phù hợp giữa quy định của pháp luật hiện hành với những đòi hỏi của thực tiễn đặt ra. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Trên cơ sở quy định, thực tiễn áp dụng và tổng kết thi hành Luật doanh nghiệp 2005 và việc triển khai áp dụng Luật Doanh nghiệp 2014 (có hiệu lực từ 01/7/2015) về địa vị pháp lý của Đại hội đồng cổ đông trong công ty cổ phần, luận văn góp phần phân tích khoa học giữa quy định pháp luật và thực tiễn áp dụng pháp luật trong đời sống xã hội Việt Nam nhằm góp phần hoàn thiện pháp luật tạo điều kiện tốt hơn cho các nhà đầu tư khi tham gia hoạt động kinh tế, những người có liên quan và cơ quan quản lý nhà nước. Thực hiện luận văn giúp người viết hiểu biết cụ thể hơn về địa vị pháp lý của Đại hội đồng cổ đông của công ty cổ phần hiện nay, vấn đề đang được các nhà áp dụng pháp luật quan tâm. Luận văn mang đến cho người đọc những hiểu biết về những quy định của pháp luật về Đại hội đồng cổ đông của công ty cổ phần theo pháp luật Việt Nam. 7. Cơ cấu của luận văn Luận văn được cấu trúc thành các phần như sau: Chương 1: Những vấn đề lý luận cơ bản về địa vị pháp lý của Đại hội đồng cổ đông trong công ty cổ phần. Chương 2: Thực trạng địa vị pháp lý của Đại hội đồng cổ đông trong công ty cổ phần theo Luật doanh nghiệp 2014 và giải pháp hoàn thiện. 5
10. Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ ĐỊA VỊ PHÁP LÝ CỦA ĐẠI HỘI ĐỒNG CỔ ĐÔNG TRONG CÔNG TY CỔ PHẦN 1.1 Khái niệm địa vị pháp lý của Đại hội đồng cổ đông trong công ty cổ phần 1.1.1 Khái niệm công ty cổ phần Trước khi nghiên cứu tìm hiểu về địa vị pháp lý của Đại hội đồng cổ đông trong công ty cổ phần chúng ta cần đi từ những khái niệm cơ bản như công ty cổ phần, Đại hội đồng cổ đông là như thế nào. Theo Luật Doanh nghiệp năm 2014 tại điều 110 có quy định: ”Doanh nghiệp trong đó vốn điều lệ được chia thành nhiều phần bằng nhau gọi là cổ phần. Những tổ chức hoặc cá nhân nắm giữ các cổ phần được gọi là cổ đông và số lượng cổ đông trong công ty cổ phần tối thiểu là 03 và không hạn chế số lượng tối đa. Cổ đông chỉ chịu trách nhiệm về các khoản nợ và nghĩa vụ tài sản khác của doanh nghiệp trong phạm vi số vốn đã góp vào doanh nghiệp”. [30] Theo cách hiểu này thì công ty cổ phần có các dấu hiệu cơ bản là: i/ Là một loại hình doanh nghiệp; ii/ Số lượng thành viên tối thiểu là 3, tối đa không hạn chế, thành viên là tổ chức hoặc cá nhân được gọi là cổ đông; iii/Vốn điều lệ của công ty được chia thành những phần bằng nhau gọi là cổ phần; iv/Cổ đông chịu trách nhiệm về các khoản nợ và nghĩa vụ tài sản khác của doanh nghiệp trong phạm vi số vốn đã góp vào doanh nghiệp; v/Công ty chịu trách nhiệm về các khoản nợ và nghĩa vụ tài sản khác trong phạm vi vốn của doanh nghiệp. Theo Luật Doanh nghiệp 2014 thì Đại hội đồng cổ đông là bao gồm tất cả cổ đông có quyền biểu quyết, là cơ quan quyết định cao nhất của công ty cổ phần [30]. Như vậy, Đại hội đồng cổ đông là cơ quan có tính “quyền lực” của công ty cổ phần. Quyền lực của Đại hội đồng cổ đông thể hiện thông qua 6
11. việc ra các quyết định quan trọng của công ty. Phương thức ra quyết định của Đại hội đồng cổ đông là sự biểu quyết của cổ đông tại cuộc họp hoặc phương thức khác theo nguyên tắc đối vốn. Chính vì lẽ đó, Đại hội đồng cổ đông của công ty cổ phần chỉ bao gồm cổ đông có quyền biểu quyết và bao gồm tất cả cổ đông có quyền biểu quyết, không có trường hợp ngoại lệ. 1.1.2. Khái niệm địa vị pháp lý của Đại hội đồng cổ đông Trong các văn bản luật chính thống của Việt Nam như Luật công ty (1990) Luật doanh nghiệp (1999, 2005, 2014), Bộ luật Dân sự, Luật Thương mại đều chưa chưa có một định nghĩa về địa vị pháp lý của Đại hội đồng cổ đông trong công ty cổ phần. Theo Từ điển Luật học thì địa vị pháp lý là vị trí của chủ thể pháp luật trong mối quan hệ với những chủ thể pháp luật khác trên cơ sở quy định của pháp luật [34, tr 58]. Địa vị pháp lý của chủ thể pháp luật thể hiện thành tổng thể các quyền và nghĩa vụ pháp lý của chủ thể, qua đó xác lập cũng như giới hạn khả năng của chủ thể trong các hoạt động của mình. Thông qua địa vị pháp lý ta có thể phân biệt được chủ thể pháp luật này với chủ thể rất khác, đồng thời cũng có thể xem xét vị trí, tầm quan trọng của chủ thể trong mối quan hệ pháp lý. Tuy nhiên, trước khi tìm hiểu khái niệm địa vị pháp lý của Đại hội đồng cổ đông trong công ty cổ phần chúng ta cần tìm hiểu khái niệm về Đại hội đồng cổ đông trong công ty cổ phần. Về mặt lý luận, địa vị pháp lý của Đại hội đồng cổ đông có thể được hiểu theo phương diện là chế định pháp lý về Đại hội đồng cổ đông hoặc theo phương diện tổng thể các quyền và nghĩa vụ của Đại hội đồng cổ đông. Phương diện là chế định pháp lý thì địa vị pháp lý của Đại hội đồng cổ đông bao gồm tổng thể các quy phạm pháp luật điều chỉnh các quan hệ xã hội phát sinh trong quá trình tổ chức, hoạt động của Đại hội đồng cổ đông, mối quan hệ giữa Đại hội đồng cổ đông và Hội đồng quản trị, Ban kiểm soát, Ban giám đốc và các cổ đông.[30] 7
12. Tiếp cận theo phương diện khác thì địa vị pháp lý của Đại hội đồng cổ đông trong công ty cổ phần là tổng thể các quyền và nghĩa vụ của Đại hội đồng cổ đông trên cơ sở các quy định của pháp luật tạo cho Đại hội đồng cổ đông có khả năng tham gia quan hệ pháp luật một cách độc lập trong mối quan hệ với Hội đồng quản trị, Ban kiểm soát, Ban giám đốc và các cổ đông[30]. Theo phương diện này thì địa vị pháp lý của Đại hội đồng cổ đông có các dấu hiệu cơ bản là: i/ Địa vị pháp lý của Đại hội đồng cổ đông hình thành trên cơ sở các quy định của pháp luật. Tức là pháp luật quy định về Đại hội đồng cổ đông và tất cả các quy đinh của pháp luật về Đại hội đồng cổ đông sẽ xác lập lên địa vị pháp lý của nó. ii/ Địa vị pháp lý của Đại hội đồng cổ đông biểu hiện thành quyền và nghĩa vụ của Đại hội đồng cổ đông. Pháp luật là “quy tắc xử sự”, trong đó những phương thức xử sự cơ bản là “được” và “phải”, tức là quyền và nghĩa vụ. Địa vị pháp lý của bất kỳ thể nhân, pháp nhân nào cũng cơ bản được hình thành trên cơ sở những quy tắc xử sự mà pháp luật trao, đối với Đại hội đồng cổ đông cũng vậy. Nói cách khác thì vị trí của Đại hội đồng cổ đông về mặt pháp lý thể hiện thông qua các quyền và nghĩa vụ mà pháp luật quy định cho nó. iii/ Địa vị pháp lý của Đại hội đồng cổ đông thể hiện trong việc nó được độc lập tham gia các quan hệ pháp luật. Đại hội đồng cổ đông với tư cách là một bộ phận, một thiết chế trong cơ cấu tổ chức quản lý của công ty cổ phần nó sẽ được tham gia quan các quan hệ pháp luật với các bộ phận, thiết chế khác trong doanh nghiệp phù hợp với quyền và nghĩa vụ nhằm thực hiện chức năng, nhiệm vụ của nó. Trong đó, xuất phát từ bản chất pháp lý của mình, điều lệ công ty sẽ có vai trò quan trọng trong việc cụ thể hóa các quyền và nghĩa vụ của Đại hội cổ đông trên cơ sở không trái với các quy định ”tối thiểu” của pháp luật về công ty. 8
13. iv/ Địa vị pháp lý của Đại hội đồng cổ đông thể hiện trong các quan hệ pháp luật và mối liên hệ với Hội đồng quản trị, Ban kiểm soát, Ban giám đốc và các cổ đông. Đây là các bộ phận, cá nhân thuộc cơ cấu tổ chức quản lý của công ty cổ phần hoặc có quyền tham gia quản trị doanh nghiệp. Do cùng tham gia quản lý, điều hành, quản trị doanh nghiệp nên Đạ hội đồng cổ đông tham gia mối quan hệ và có mối liên hệ với các bộ phận, cá nhân này. Thông qua các quan hệ và mối liên hệ này, vị trí của Đại hội đồng cổ đông trong công ty cổ phần càng lộ rõ và được khảng định. 1.2. Đặc điểm địa vị pháp lý của Đại hội đồng cổ đông trong công ty cổ phần Do Đại hội đồng cổ đông là nơi hội tụ của các đồng sở hữu công ty nên đây là cơ quan quyết định cao nhất trong công ty cổ phần chính vì vậy đây là cơ quan quyết định tất cả các vấn đề quan trọng của doanh nghiệp như vấn đề cơ cấu doanh nghiệp, bầu các chức danh thành viên Hội đồng quản trị, Ban kiểm soát, bán hoặc đầu tư các tài sản, hợp đồng, dự án có giá trị lớn hoặc thông qua báo cáo tài chính Địa vị pháp lý của Đại hội đồng cổ đông trong công ty cổ phần có nét tương đồng với Hội đồng thành viên trong công ty trách nhiệm hữu hạn đó là tính quyền lực cao nhất trong doanh nghiệp. Quyền lực này là quyền lực mang tính tập thể đại diện lợi ích cho toàn bộ cổ đông. Tuy nhiên, tính quyền lực của Đại hội đồng cổ đông thể hiện phần lớn thông qua tính chất định hướng cho sự phát triển của doanh nghiệp chứ không giải quyết các công việc có tính sự vụ, trừ một vài trường hợp cụ thể. Sự thể hiện quyền lực của Đại hội đồng cổ đông diễn ra định kỳ - các cuộc họp thường niên và các cuộc họp bất thường. Trung bình một doanh nghiệp hàng năm chỉ có một vài cuộc họp của Đại hội đồng cổ đông nên tính quyền lực của Đại hội đồng cổ đông mang tính gián tiếp, nó chủ yếu được 9
14. thể hiện thông qua các hoạt động thi hành của Hội đồng quản trị và Ban giám đốc. Mối quan hệ quyền lực giữa Đại hội đồng cổ đông và Hội đồng quản trị, Bản kiểm soát trong công ty cổ phần vừa mang tính quyền lực (chỉ huy) vừa mang tính giám sát. Tính quyền lực thể hiện ở chỗ, Đại hội đồng cổ đông bầu thành viên và chỉ đạo các hoạt động của Hội đồng quản trị và Ban kiểm soát. Tính giám sát được thể hiện ở chỗ, sau khi giao nhiệm vụ cho Hội đồng quản trị và Ban kiểm soát Đại hội đồng cổ đông kiểm tra, giám sát hoạt động các cơ quan này thông qua các kết quả công việc và các báo cáo thường niên hoặc đột xuất. Mặc dù Đại hội đồng cổ đông là cơ quan quyết định cao nhất của doanh nghiệp nhưng quyền lực này bị hạn chế bởi nó không phải là cơ quan thường trực do đó quyền lực không phải lúc nào cũng là quyền lực trực tiếp. 1.3. Tính khách quan của sự tồn tại thiết chế Đại hội đồng cổ đông trong công ty cổ phần Thứ nhất: Tất yếu của Đại hội đồng cổ đông xuất phát từ tư cách là chủ sở hữu của cổ đông Tại Việt Nam, quyền kinh doanh đã được hiến định tại Điều 33, Hiến pháp 2013: “Mọi người có quyền tự do kinh doanh trong những ngành nghề mà pháp luật không cấm”[29]. Phù hợp với quy định đó Hiến pháp, Điều 5 Luật Đầu tư 2014 quy định: “Nhà đầu tư được quyền thực hiện hoạt động đầu tư kinh doanh trong các ngành, nghề mà Luật này không cấm; Nhà đầu tư được tự chủ quyết định hoạt động đầu tư kinh doanh theo quy định của Luật này và quy định khác của pháp luật có liên quan; được tiếp cận, sử dụng các nguồn vốn tín dụng, quỹ hỗ trợ, sử dụng đất đai và tài nguyên khác theo quy định của pháp luật”. Đồng thời với việc ghi nhận quyền đầu tư, kinh doanh 10
15. của các tổ chức, cá nhân, Điều 22 Luật Đầu tư 2014 quy định: “Nhà đầu tư được thành lập tổ chức kinh tế theo quy định của pháp luật ”[31]. Như vậy, mọi tổ chức, cá nhân Việt Nam đều có quyền tự do đầu tư, kinh doanh. Trong đó, đầu tư kinh doanh thông qua tổ chức kinh tế là hình thức phổ biến. Tổ chức, cá nhân có thể thành lập mới hoặc góp vốn, mua cổ phần, mua phần vốn góp vào tổ chức kinh tế đã có sẵn để tiến hành hoạt động đầu tư kinh doanh góp phần làm giầu cho bản thân, làm giầu cho đất nước và xã hội. Nói cách khác thì việc cá nhân thành lập hoặc tham gia vào doanh nghiệp là để thực thi quyền tự do đầu tư kinh doanh của mình. Khi thành lập hoặc tham gia vào doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân được lựa chọn bất kỳ hình thức doanh nghiệp, hình thức tổ chức kinh tế cụ thể nào, trong đó có công ty cổ phần. Công ty cổ phần chính là một loại hình doanh nghiệp, một hình thức thể hiện quyền đầu tư kinh doanh của tổ chức, cá nhân. Đây cũng là hình thức đầu tư kinh doanh phổ biến tại Việt Nam và trên toàn thế giới. Sau khi thành lập doanh nghiệp để tiến hành hoạt động kinh doanh trong nền kinh tế nhiều thành phần, về cơ bản, các doanh nghiệp là những thực thể kinh tế độc lập, được quyền tiến hành các hoạt động kinh doanh theo pháp luật. Theo quy định tại Điều 7 Luật Doanh nghiệp 2014 thì doanh nghiệp có quyền: “Tự do kinh doanh trong những ngành, nghề mà luật không cấm; tự chủ kinh doanh và lựa chọn hình thức tổ chức kinh doanh; Chủ động lựa chọn ngành, nghề, địa bàn, hình thức kinh doanh; Chủ động điều chỉnh quy mô và ngành, nghề kinh doanh; Lựa chọn hình thức, phương thức huy động, phân bổ và sử dụng vốn; Chủ động tìm kiếm thị trường, khách hàng và ký kết hợp đồng; Kinh doanh xuất khẩu, nhập khẩu; Tuyển dụng, thuê và sử dụng lao động theo yêu cầu kinh doanh; Chủ động ứng dụng khoa học và công nghệ để nâng cao hiệu quả kinh doanh và khả năng cạnh tranh; Chiếm hữu, sử dụng, định đoạt tài sản của doanh nghiệp; Từ chối yêu cầu cung cấp nguồn lực không theo quy định của pháp luật; Khiếu nại, tố cáo theo quy định 11
16. của pháp luật về khiếu nại, tố cáo; Tham gia tố tụng theo quy định của pháp luật; Quyền khác theo quy định của luật có liên quan”[30]. Như vậy, sau khi các thành viên hoặc chủ sở hữu thực thi quyền tự do đầu tư kinh doanh mà thành lập ra doanh nghiệp, sau đó, chính các doanh nghiệp lại tồn tại với tư cách một thực thể kinh tế, có quyền tự do, tự chủ kinh doanh. Tuy nhiên, quyền tự do, tự chủ đó của chủ thể kinh doanh phải được tiến hành bởi trước tiên là các chủ sở hữu của nó đó chính là các thành viên hoặc chủ sở hữu. Đối với công ty cổ phần thì chủ sở hữu của doanh nghiệp chính là các cổ đông. Như vậy, việc thực thi quyền tự do kinh doanh, quyền tự chủ kinh doanh và các quyền kinh tế khác mà pháp luật trao cho công ty cổ phần phải được thực hiện trước tiên bởi các cổ đông chứ không phải là ai khác. Tuy nhiên, việc thực hiện tư cách chủ sở hữu của cổ đông không thể theo cách “mạnh ai nấy làm” mà phải thực hiện thông qua các thể chế, cơ chế nhất định như thông qua các cơ quan lãnh đạo của công ty, trong đó trước tiên chính là Đại hội đồng cổ đông của công ty cổ phần. Đại hội đồng cổ đông chính là nơi tập trung toàn thể cổ đông của công ty, là nơi tập hợp sức mạnh của các chủ sở hữu để lãnh đạo công ty. Nói cách khác thì các cổ đông thông qua Đại hội đồng cổ đông mà nắm quyền lãnh đạo của công ty, quyết định các vấn đề quan trọng nhất của công ty. Thứ hai: Tất yếu của Đại hội đồng cổ đông xuất phát từ yêu cầu quản trị công ty Mọi tổ chức đều cần có một cơ cấu tổ chức và hoạt động để vận hành, thực hiện chức năng, nhiệm vụ của mình. Các chủ thể kinh doanh, trong đó có công ty cổ phần cũng vậy, nó cần phải thiết lập được cơ cấu tổ chức rõ ràng, chặt chẽ, bảo đảm tính hiệu lực, hiệu quả để tổ chức tiến hành các hoạt động sản xuất, kinh doanh. Trong đó, cơ cấu tổ chức quản trị của công ty cổ phần được xác định theo quy định pháp luật và Điều lệ công ty. 12
17. Trong cơ chế quản trị của công ty cổ phần, yêu cầu đầu tiên là phải bảo đảm quyền năng của các chủ sở hữu, các cổ đông, họ phải được quyền thể hiện quyền lực của mình, được quyền quyết định tất cả các vấn đề của tổ chức mà họ đặt ra để thực hiện quyền đầu tư kinh doanh của mình. Ngoài ra, cơ cấu quản trị của công ty cổ phần còn phải bảo đảm quyền sự bình đẳng của cổ đông thông qua tỷ lệ vốn góp. Theo đó, cổ đông nắm giữ tỷ lệ cổ phần cao sẽ có quyền năng lớn, trách nhiệm cao và ngược lại (đối vốn). Tuy nhiên, sự bình đẳng quyền năng trên cơ sở vốn vẫn thường dẫn đến hiện tượng lạm quyền của những cổ đông lớn và vì thế dẫn đến sự thiệt hại của cổ đông nhỏ trong cũng công ty. Điều này, hệ thống quản trị của công ty phải kiểm soát, hạn chế hoặc thậm chí loại bỏ được. Trong hệ thống quản trị của công ty cổ phần cần thiết phải bảo đảm sự vận hành hiệu lực, hiệu quả hoạt động của bộ máy dẫn đến việc thực hiện thuận lợi, hiệu quả các hoạt động sản xuất, kinh doanh của công ty. Do vậy, trong cơ cấu tổ chức quản lý của công ty cổ phần phải thiết lập thành nhiều cơ quan, bộ phận với vị trí, chức năng, nhiệm vụ rõ ràng. Hiện nay, thông thường trong tổ chức quản trị của các công ty cổ phần của các nước trên thế giới đều thiết lập mô hình có bộ phần ra quyết định, bộ phận quản lý, bộ phận điều hành và bộ phận kiểm soát. Tương tự như vậy, các Luật Doanh nghiệp của Việt Nam, trong đó có Luật Doanh nghiệp 2014 cũng ghi nhận mô hình tổ chức quản lý của công ty cổ phần tương tự. Trong mô hình tổ chức quản lý của công ty cổ phần thì bộ phận nắm quyền lực, bộ phận ra quyết định cũng chính là bộ phận thể hiện quyền lực của chủ sở hữu đó là Đại hội đồng cổ đông. Như vậy, bất luận nhìn nhận với tư cách gì thì Đại hội đồng cổ đông cũng là bộ phận không thể thiếu và đóng vai trò quan trọng trong cơ cấu tổ chức quản lý của công ty cổ phần. 13
18. 1.4. Mối quan hệ giữa pháp luật và quy định nội bộ của công ty cổ phần về Đại hội đồng cổ đông Đại hội đồng cổ đông là nơi tập hợp tất cả các cổ đông - là các chủ sở hữu công ty. Chính vì vậy trong khuôn khổ pháp luật cho phép, Đại hội đồng cổ đông được thực thi tối đa các quyền của chủ sở đối với công ty của mình như các quyền về định hướng phát triển, tổ chức sắp xếp cơ cấu nhân sự, bầu bổ nhiệm các thành viên Hội đồng quản trị, Ban kiểm soát, phê duyệt thông qua báo cáo tài chính và quyết định các vấn đề tài chính Các quy định của pháp luật về Đại hội đồng cổ đông ở nước ta tập trung chủ yếu tại Luật Doanh nghiệp 2014 và một số quy định rải rác tại Luật chứng khoán, Luật các tổ chức tín dụng và các văn bản hướng dẫn thi hành các Luật này. Luật Doanh nghiệp chủ yếu chỉ quy định các nguyên tắc cơ bản và các quyền quan trọng, thiết yếu cho Đại hội đồng cổ đông, các quy định chi tiết Luật nhường quyền tự quyết cho các cổ đông. Luật Doanh nghiệp và các quy định pháp luật khác là cơ sở pháp lý cho Điều lệ được xây dựng các quy định chi tiết các vấn đề thuộc nội dung quản trị nội bộ của mình. Tuy nhiên, về nguyên tắc, Điều lệ của doanh nghiệp không được trái với Luật Doanh nghiệp và các quy định pháp luật khác. Thông thường các tỷ lệ, giới hạn trong Luật Doanh nghiệp được quy định theo hai hướng. Đó là hướng các quy định cứng, ở đây luật quy định một tỷ lệ cứng bất di bất dịch và Đại hội đồng cổ đông phải tuân thủ. Và hướng các quy định tuỳ nghi, đó là dành quyền tự quyết cho Đại hội đồng cổ đông, ví dụ Đại hội đồng cổ đông được quyết định đầu tư bán tài sản bằng hoặc lớn hơn 35% giá trị tài sản được ghi trong báo cáo tài chính gần nhất nếu điều lệ công ty không quy định một tỷ lệ hoặc giá trị khác [30]. Điều lệ của doanh nghiệp quy định toàn diện các nội dung của công ty ngoài các quy định pháp luật như về quản trị, quy định về kinh tế, lao động 14
19. Nói tóm lại, Điều lệ được ví như bản “hiến pháp” của doanh nghiệp. Tất cả các hoạt động của doanh nghiệp ngoài cần thủ pháp luật đều phải tuân thủ Điều lệ và và các quy định dưới Điều lệ đó là các quy chế, nội quy, các nghị quyết của HĐQT, BKS. Chính vì Điều lệ rất quan trọng cho nên khi xây dựng Điều lệ, ban lãnh đạo công ty và các cổ đông cần thể hiện sự khoa học, chi tiết, thuận tiện, linh hoạt, công bằng và minh bạch nhằm đảm bảo cho tổ chức và hoạt động của doanh nghiệp được thông suốt. Với tầm quan trọng của Điều lệ, các Luật Doanh nghiệp trước đây cũng như Luật Doanh nghiệp 2014 đã quy định cụ thể về nội dung và thể thức xây dựng, sửa đổi, bổ sung Điều lệ. Trong đó, với tư cách là cơ quan quyền lực, cơ quan quyết định của công ty, Đại hội đồng cổ đông có quyền sửa đổi, bổ sung Điều lệ của công ty. Ngay cả khi thông qua nội dung sửa đổi, bổ sung Điều lệ, giống một số ít các nội dung đặc biệt quan trọng khác của công ty, phương thức thông qua của Đại hội đồng cổ đông cũng có những điều khác biệt (chỉ thông qua theo phương thức trực tiếp – tại cuộc họp; thông qua với tỷ lệ tán thành cao hơn). Điều lệ quy định những nội dung cơ bản trong quản trị nội bộ, trong tổ chức, hoạt động của công ty, trong đó có các quy định về/liên quan Đại hội đồng cổ đông. Sau khi nội dung sửa đổi, bổ sung của Điều lệ công ty được thông qua bởi Đại hội đồng cổ đông thì quay trở lại, Đại hội đồng cổ đông phải tuân thủ các quy định của Điều lệ công ty về mình. Đương nhiên, như các nội dung đã được phân tích ở phần trên thì các quy định trong Điều lệ công ty nói chung, quy định về Đại hội đồng cổ đông nói riêng không trùng với quy định của pháp luật; một số quy định cụ thể hóa các quy định của pháp luật trên cơ sở sự cho phép của Nhà nước và cụ thể hóa ý chí của chủ sở hữu của công ty về nội dung quản trị doanh nghiệp liên quan đến vai trò của Đại hội đồng cổ đông. 15