Luận văn Đánh giá công tác giải phóng mặt bằng dự án xây dựng tuyến đường từ cảng hàng không đến khu phức hợp nghỉ dưỡng cao cấp Vân Đồn, tỉnh Quảng Ninh

Nội dung text: Luận văn Đánh giá công tác giải phóng mặt bằng dự án xây dựng tuyến đường từ cảng hàng không đến khu phức hợp nghỉ dưỡng cao cấp Vân Đồn, tỉnh Quảng Ninh

1. ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM –––––––––––––––––––––– NGUYỄN TIẾN QUYẾT ĐÁNH GIÁ CÔNG TÁC GIẢI PHÓNG MẶT BẰNG DỰ ÁN XÂY DỰNG TUYẾN ĐƯỜNG TỪ CẢNG HÀNG KHÔNG ĐẾN KHU PHỨC HỢP NGHỈ DƯỠNG CAO CẤP VÂN ĐỒN, TỈNH QUẢNG NINH LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ ĐẤT ĐAI THÁI NGUYÊN - 2019 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN
2. ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM –––––––––––––––––––––– NGUYỄN TIẾN QUYẾT ĐÁNH GIÁ CÔNG TÁC GIẢI PHÓNG MẶT BẰNG DỰ ÁN XÂY DỰNG TUYẾN ĐƯỜNG TỪ CẢNG HÀNG KHÔNG ĐẾN KHU PHỨC HỢP NGHỈ DƯỠNG CAO CẤP VÂN ĐỒN, TỈNH QUẢNG NINH Chuyên ngành: Quản lý Đất đai Mã số: 80 85 01 03 LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ ĐẤT ĐAI Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Khắc Thái Sơn Thái Nguyên - 2019 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN
3. i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của bản thân. Các số liệu, kết quả trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong luận văn nào khác. Tôi cũng xin cam đoan rằng các thông tin trích dẫn trong luận văn đều được chỉ rõ nguồn gốc. Tác giả luận văn Nguyễn Tiến Quyết Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN
4. ii LỜI CẢM ƠN Được sự cho phép của Phòng Đào tạo, Trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên, được sự hướng dẫn tận tình của thầy giáo PGS.TS. Nguyễn Khắc Thái Sơn tôi đã tiến hành nghiên cứu đề tài “Đánh giá công tác giải phóng mặt bằng Dự án Xây dựng tuyến đường từ Cảng hàng không đến Khu phức hợp nghỉ dưỡng giải trí cao cấp Vân Đồn, tỉnh Quảng Ninh”; Trước hết, tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu, bộ phận Quản lý Đào tạo sau đại học và các giảng viên Trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên, đã giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và hoàn thành luận văn. Đặc biệt, tôi xin gửi lời biết ơn chân thành, sâu sắc nhất đến thầy giáo PGS.TS.Nguyễn Khắc Thái Sơn đã dành thời gian và tâm huyết hướng dẫn nghiên cứu và giúp tôi hoàn thành bản luận văn. Tôi cũng chân thành cảm ơn sự giúp đỡ của Huyện ủy, UBND huyện Vân Đồn; Đảng ủy, UBND các xã Bình Dân, Đài Xuyên, Vạn Yên; Ban lãnh đạo Phòng Tài nguyên và Môi trường huyện Vân Đồn, Trung tâm Phát triển quỹ đất huyện Vân Đồn và các cơ quan hữu quan đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong thời gian nghiên cứu, thực hiện đề tài tại địa phương. Tôi xin được cảm ơn và mong nhận được sự quan tâm, nhận xét của các Thầy, Cô trong Hội đồng bảo vệ để tôi có điều kiện hoàn thiện tốt hơn và mở rộng những nội dung của luận văn nhằm đạt được tính hiệu quả khi áp dụng vào thực tiễn. Do thời gian nghiên cứu ngắn, trình độ nhận thức và sự hiểu biết về lĩnh vực nghiên cứu còn nhiều hạn chế, nên dù đã cố gắng, nhưng luận văn không thể tránh khỏi những khiếm khuyết, bất cập. Tác giả rất mong nhận được những ý kiến đóng góp của các nhà khoa học, thầy giáo, cô giáo, đồng nghiệp và những ai quan tâm đến lĩnh vực này để tác giả hoàn thiện đề tài hơn nữa. Tác giả luận văn Nguyễn Tiến Quyết Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN
5. iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN i LỜI CẢM ƠN ii MỤC LỤC iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT vi DANH MỤC CÁC BẢNG vii MỞ ĐẦU 1 1. Tính cấp thiết của đề tài 1 2. Mục tiêu nghiên cứu 2 3. Ý nghĩa của đề tài 2 Chương 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU 3 1.1. Cơ sở lý luận và các căn cứ pháp lý về thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ và tái định cư 3 1.1.1. Khái quát chung về thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ và tái định cư 3 1.1.2. Đặc điểm và các yếu tố ảnh hưởng tới quá trình thu hồi đất và bồi thường, hỗ trợ giải phóng mặt bằng. 4 1.1.3. Các căn cứ pháp lý của việc thu hồi đất và bồi thường, hỗ trợ GPMB trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh 6 1.2. Chính sách bồi thường thiệt hại khi nhà nước thu hồi đất của một số nước trên thế giới và các nước trong khu vực 8 1.2.1. Chính sách bồi thường thiệt hại và tái định cư của các tổ chức tài trợ (WB và ADB) 8 1.2.2. Chính sách bồi thường, hỗ trợ và giải phóng mặt bằng của một số nước trên thế giới 10 1.3. Thực tiễn chính sách khi nhà nước thu hồi đất ở Việt Nam 14 1.3.1. Phương án bồi thường 14 1.3.2. Chính sách hỗ trợ và việc làm 14 1.3.3. Diện tích đất bồi thường, giá đất bồi thường 15 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN
6. iv 1.3.4. Bồi thường về tài sản, cây cối, hoa màu gắn liền với đất bị thu hồi 15 1.3.5. Tái định cư và cơ sở hạ tầng khu tái định cư 15 1.3.6. Thực tiễn công tác bồi thường giải phóng mặt bằng trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh 16 Chương 2: ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 28 2.1. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 28 2.2. Thời gian và địa điểm nghiên cứu 28 2.3. Nội dung nghiên cứu 28 Nội dung 3. Đánh giá đời sống người dân sau khi thu hồi đất thực hiện Dự án Xây dựng tuyến đường từ Cảng hàng không đến Khu phức hợp nghỉ dưỡng giải trí cao cấp Vân Đồn, tỉnh Quảng Ninh. 29 2.4. Phương pháp nghiên cứu 30 2.4.1. Phương pháp thu thập và kế thừa số liệu, tài liệu đã có (số liệu thứ cấp) 30 2.4.2. Phương pháp điều tra thu thập số liệu từ người dân thông qua phiếu điều tra (số liệu sơ cấp) 30 2.4.3. Phương pháp tổng hợp, phân tích và biểu đạt số liệu 31 Chương 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN 32 3.1. Giới thiệu khái quát về địa bàn nghiên cứu 32 3.1.1. Giới thiệu về huyện Vân Đồn, tỉnh Quảng Ninh 32 3.1.2. Giới thiệu về Dự án Xây dựng tuyến đường từ Cảng hàng không đến Khu phức hợp nghỉ dưỡng giải trí cao cấp Vân Đồn, tỉnh Quảng Ninh 39 3.2. Đánh giá kết quả công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi thực hiện Dự án Xây dựng tuyến đường từ Cảng hàng không đến Khu phức hợp nghỉ dưỡng giải trí cao cấp Vân Đồn, tỉnh Quảng Ninh 40 3.2.1. Tình hình thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn huyện Vân Đồn 40 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN
7. v 3.2.2. Đánh giá công tác bồi thường khi thu hồi đất Dự án Xây dựng tuyến đường từ Cảng hàng không đến Khu phức hợp nghỉ dưỡng giải trí cao cấp Vân Đồn, tỉnh Quảng Ninh 42 3.2.3. Đánh giá công tác hỗ trợ khi thu hồi đất Dự án Xây dựng tuyến đường từ Cảng hàng không đến Khu phức hợp nghỉ dưỡng giải trí cao cấp Vân Đồn, tỉnh Quảng Ninh 48 3.2.4. Đánh giá công tác tái định cư khi thu hồi đất Dự án Xây dựng tuyến đường từ Cảng hàng không đến Khu phức hợp nghỉ dưỡng giải trí cao cấp Vân Đồn, tỉnh Quảng Ninh 59 3.2.5. Ý kiến của người dân và cán bộ quản lý về đơn giá bồi thường và chính sách hỗ trợ 63 3.3. Đánh giá đời sống người dân sau khi thu hồi đất thực hiện Dự án Xây dựng tuyến đường từ Cảng hàng không đến Khu phức hợp nghỉ dưỡng giải trí cao cấp Vân Đồn, tỉnh Quảng Ninh. 66 3.3.1. Đánh giá việc sử dụng tiền bồi thường, hỗ trợ của người dân sau khi thu hồi đất 66 3.3.2. Đánh giá đời sống của người dân sau khi thu hồi đất nông nghiệp 67 3.3.3. Đánh giá mối quan hệ gia đình và an ninh trật tự xã hội sau khi thu hồi đất 68 3.3.4. Đánh giá việc tiếp cận cơ sở hạ tầng, phúc lợi xã hội của người dân sau khi thu hồi đất. 69 3.3.5. Đánh giá thực trạng môi trường khu vực thực hiện dự án sau khi thu hồi đất 70 3.4. Khó khăn, tồn tại và giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả trong công tác GPMB tại huyện Vân Đồn. 70 3.4.1. Khó khăn, tồn tại 70 3.4.2. Giải pháp hoàn thiện 71 KẾT LUẬN 73 TÀI LIỆU THAM KHẢO 74 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN
8. vi DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BT : Bồi thường DN : Doanh nghiệp GPMB : Giải phóng mặt bằng GCN : Giấy chứng nhận ADB : Ngân hàng phát triển Châu Á WB : Ngân hàng thế giới QSD : Quyền sử dụng TĐC : Tái định cư TW : Trung ương UBND : Uỷ ban nhân dân KKT : Khu kinh tế Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN
9. vii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 3.1. Hiện trạng sử dụng đất huyện Vân Đồn năm 2018 37 Bảng 3.2. Đơn giá bồi thường về đất của dự án 43 Bảng 3.3. Kết quả bồi thường về đất thu hồi để thực hiện dự án 44 Bảng 3.4. Kết quả bồi thường về tài sản gắn liền với đất 48 Bảng 3.5. Kết quả hỗ trợ đào tạo, chuyển đổi nghề và tìm kiếm việc làm 49 Bảng 3.6. Kết quả hỗ trợ đào tạo, chuyển đổi nghề và tìm kiếm việc làm đối với hộ gia đình cá nhân phải di chuyển chỗ ở 50 Bảng 3.7. Kết quả hỗ trợ ổn định đời sống và sản xuất khi Nhà nước thu hồi đất 52 Bảng 3.8. Kết quả hỗ trợ tiền thuê nhà 54 Bảng 3.9. Kết quả hỗ trợ khác 57 Bảng 3.10. Kết quả thực hiện công tác hỗ trợ Dự án Xây dựng tuyến đường từ Cảng hàng không đến Khu phức hợp nghỉ dưỡng giải trí cao cấp Vân Đồn, tỉnh Quảng Ninh 58 Bảng 3.11. Giá đất tái định cư tại khu tái định cư xã Hạ Long 61 Bảng 3.12. Giá đất tái định cư tại khu tái định cư cho các dự án tại xã Đoàn Kết 62 Bảng 3.13. Kết quả thực hiện chính sách tái định cư Dự án Xây dựng tuyến đường từ Cảng hàng không đến Khu phức hợp nghỉ dưỡng giải trí cao cấp Vân Đồn, tỉnh Quảng Ninh 63 Bảng 3.14. Tổng hợp ý kiến của các hộ dân và cán bộ về đơn giá và chính sách về bồi thường, hỗ trợ 64 Bảng 3.15. Tổng hợp ý kiến của người dân về việc sử dụng các khoản tiền bồi thường và hỗ trợ 66 Bảng 3.16. Tổng hợp ý kiến của người dân về tình hình đời sống sau khi thu hồi đất sản xuất nông nghiệp 67 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN
10. viii Bảng 3.17. Tổng hợp ý kiến người dân và cán bộ về tình hình an ninh trật tự xã hội và mối quan hệ trong gia đình sau thu hồi đất 68 Bảng 3.18. Tổng hợp ý kiến của người dân và cán bộ về ảnh hưởng của dự án đối với cơ sở hạ tầng, công trình phúc lợi tại địa phương 69 Bảng 3.19. Tổng hợp ý kiến của người dân về tình trạng môi trường của khu vực thực hiện dự án sau khi thu hồi đất 70 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN
11. 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Đất đai là tài sản quốc gia có giá trị lớn, có vị trí đặc biệt quan trọng đối với đời sống của từng hộ gia đình, cá nhân, là tư liệu sản xuất đặc biệt không thể thay thế, thành phần quan trọng hàng đầu của môi trường sống, là điều kiện tối thiểu đảm bảo cho quá trình tái sản xuất giúp xã hội không ngừng phát triển, là địa bàn phân bố các khu dân cư, xây dựng các công trình kinh tế, văn hóa, xã hội, an ninh và quốc phòng; trong thời kỳ hiện nay, đất đai thêm những chức năng có ý nghĩa quan trọng là tạo nguồn vốn và thu hút đầu tư phát triển. Trong quá trình đổi mới nền kinh tế - xã hội ở nước ta, cơ chế kinh tế thị trường đã từng bước được hình thành, các thành phần kinh tế phát triển mạnh mẽ và một xu hướng tất yếu về nguồn lực đầu vào cho sản xuất và sản phẩm đầu ra đều phải trở thành hàng hoá, trong đó đất đai cũng không phải là ngoại lệ. Trong điều kiện quỹ đất có hạn, giá đất ngày càng cao và nền kinh tế thị trường ngày càng phát triển thì lợi ích của người sử dụng đất khi nhà nước giao đất, thu hồi đất vẫn đang là một vấn đề hết sức nóng bỏng và cấp bách. Việc bồi thường đất đai, giải phóng mặt bằng, tái định cư là một vấn đề hết sức nhạy cảm, phức tạp tác động đến mọi mặt của đời sống kinh tế - chính trị - xã hội. Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Khu kinh tế Vân Đồn, tỉnh Quảng Ninh đến năm 2020 và tầm nhìn đến năm 2030. Vân Đồn sẽ được phát triển để trở thành Khu kinh tế năng động, đầu mối giao thương, tạo động lực phát triển kinh tế cho tỉnh Quảng Ninh, Vùng duyên hải Bắc Bộ và Vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ. Hình thành các khu du lịch sinh thái biển, đảo chất lượng cao, tạo điểm đến du lịch giải trí vui chơi cao cấp, đồng thời tạo môi trường an sinh bền vững, sinh động và chất lượng cao cho người dân trong vùng. Để tạo động lực cho Vân Đồn thành đặc Khu kinh tế, thu hút vốn đầu tư từ bên ngoài. Nhà nước phải tiến hành đầu tư xây dựng các công trình kết cấu hạ Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN
12. 2 tầng giao thông trong quá trình thực hiện đầu tư các hạng mục công trình nêu trên cần phải thu hồi đất thực hiện giải phóng mặt bằng. Công tác bồi thường giải phóng mặt bằng giữ vị trí hết sức quan trọng là yếu tố có tính chất quyết định đến tiến độ thực hiện các dự án; quyết định đến cơ hội thu hút vốn đầu tư. Qua nhiều năm công tác giải phóng mặt bằng luôn là vấn đề nan giải, chiếm phần lớn các vụ khiếu nại, khiếu kiện về lĩnh vực đất đai trên địa bàn huyện Vân Đồn nói riêng và trên địa bàn cả nước nói chung. Từ khi Luật Đất đai ra đời đến nay qua nhiều lần thay đổi tiếp thu, lần sau khắc phục hạn chế tồn tại của những lần trước và cụ thể là Luật Đất đai 2013 được ban hành. Luật Đất đai 2013 và các Nghị định, Thông tư hướng dẫn ra đời đã khắc phục được phần nào hạn chế của các lần ban hành trước đó. Tuy nhiên tiến độ thực hiện công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư trên địa bàn Khu kinh tế Vân Đồn hiện nay còn có nhiều khó khăn vướng mắc cả về mặt chủ quan và khách quan. Do vậy tôi lựa chọn đề tài: “Đánh giá công tác giải phóng mặt bằng Dự án Xây dựng tuyến đường từ Cảng hàng không đến Khu phức hợp nghỉ dưỡng giải trí cao cấp Vân Đồn, tỉnh Quảng Ninh”. 2. Mục tiêu nghiên cứu - Đánh giá được kết quả công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước giải phóng mặt bằng thực hiện Dự án này. - Đánh giá được đời sống người dân sau khi thu hồi đất thực hiện Dự án. - Chỉ ra được khó khăn, tồn tại và giải pháp hoàn thiện chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn huyện Vân Đồn. 3. Ý nghĩa của đề tài - Những kết quả khoa học thu được thông qua thực hiện đề tài sẽ bổ sung cơ sở thực tiễn để đánh giá chung tình hình đời sống làm việc của người dân trước và sau khi bị Nhà nước thu hồi đất. - Kết quả của đề tài ngoài việc đóng góp để giải quyết các vấn đề đời sống, việc làm cho người có đất bị thu hồi ở huyện Vân Đồn, tỉnh Quảng Ninh; kết quả nghiên cứu còn là tài liệu tham khảo cho các địa phương có cùng hoàn cảnh. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN
13. 3 Chương 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU 1.1. Cơ sở lý luận và các căn cứ pháp lý về thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ và tái định cư 1.1.1. Khái quát chung về thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ và tái định cư * Thu hồi đất: Thu hồi đất là việc Nhà nước ban hành Quyết định hành chính để thu lại đất hoặc thu lại quyền sử dụng đất đã giao cho tổ chức, hộ gia đình cá nhân sử dụng (Điều 3, Luật Đất đai 2013). Nhà nước thu hồi đất trong các trường hợp quy định tại các Điều 61, 62, 64, 65 Luật Đất đai 2013. Thu hồi đất vì mục đích quốc phòng, an ninh; Thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng; Thu hồi đất do vi phạm pháp luật về đất đai; Thu hồi đất do chấm dứt việc sử dụng đất theo pháp luật, tự nguyện trả lại đất, có nguy cơ đe dọa tính mạng con người. * Bồi thường, hỗ trợ: - Bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất là việc Nhà nước trả lại giá trị quyền sử dụng đất đối với diện tích đất bị thu hồi cho người bị thu hồi đất (Điều 3, Luật Đất đai 2013). + Bồi thường hoặc hỗ trợ đối với toàn bộ diện tích đất Nhà nước thu hồi. + Bồi thường hoặc hỗ trợ tài liệu hiện có gắn liền với đất và các chi phí đầu tư vào đất bị Nhà nước thu hồi. - Hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất là việc Nhà nước giúp đỡ người bị thu hồi đất thông qua đào tạo nghề mới, bố trí việc làm mới, cấp kinh phí để di dời đến địa điểm mới, ổn định đời sống, sản xuất và một số khoản hỗ trợ khác (Điều 3, Luật Đất đai 2013). Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN
14. 4 Hỗ trợ gồm: + Hỗ trợ đất là khoản hỗ trợ đối với đất không đủ điều kiện được bồi thường thì được xem xét hỗ trợ cho người đang sử dụng. + Hỗ trợ tài sản: Tài sản, vật kiện trúc hợp pháp không đủ điều kiện được bồi thường thì được xem xét hỗ trợ cho người có tài sản. Các khoản hỗ trợ cho người bị thu hồi đất: Hỗ trợ di chuyển, hỗ trợ ổn định đời sống, hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp và tạo việc làm, hỗ trợ ổn định sản xuất và đời sống tại nơi tái định cư, hỗ trợ khác. * Tái định cư: Tái định cư được hiểu là quá trình bồi thường, hỗ trợ về đất, tài sản, các khoản hỗ trợ để người bị thu hồi đất di chuyển đến một nơi ở mới để sinh sống và làm ăn và bàn giao lại đất cho dự án. Khu tái định cư phải được xây dựng cơ sở hạ tầng đồng bộ đảm bảo đủ điều kiện cho người sử dụng tốt hơn hoặc bằng nơi ở cũ. Tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất đối với trường hợp phải di chuyển chỗ ở thì người sử dụng đất được bố trí tái định cư bằng một trong các hình thức: - Bồi thường bằng việc giao đất ở hoặc nhà ở tái định cư; - Bồi thường bằng tiền để người bị thu hồi đất tự tìm đất tái định cư; 1.1.2. Đặc điểm và các yếu tố ảnh hưởng tới quá trình thu hồi đất và bồi thường, hỗ trợ giải phóng mặt bằng. Bồi thường, hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất để thực hiện các dự án rất đa dạng và phức tạp, các văn bản chính sách về bồi thường, hỗ trợ theo quy định của Nhà nước được áp dụng chung cho tất cả các dự án thu hồi đất. Tuy nhiên công tác thu hồi đất và bồi thường, hỗ trợ GPMB rất khác nhau đối với mỗi dự án, mỗi địa phương, nó có liên quan trực tiếp đến quyền và lợi ích của người bị thu hồi đất. - Tính đa dạng: Đối với mỗi dự án thu hồi đất và bồi thường, hỗ trợ GPMB được tiến hành trên địa bàn một tỉnh, một địa phương sẽ khác nhau về điều kiện Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN
15. 5 tự nhiên, kinh tế - xã hội, các chính sách vận dụng cụ thể của cấp tỉnh cũng rất khác nhau. Các dự án trong khu vực đô thị, mật độ dân cư cao, công trình xây dựng nhiều, giá trị đất và tài sản trên đất lớn; khu vực giáp ranh giữa đô thị và nông thôn, ven các khu công nghiệp mức độ dân cư khá cao, hoạt động sản xuất đa dạng: công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, dịch vụ, buôn bán nhỏ khu vực nông thôn, hoạt động sản xuất chủ yếu là nông nghiệp, dân cư thưa thớt Do vậy, đối với mỗi dự án ở mỗi vùng có những đặc trưng riêng, công tác thu hồi đất và bồi thường, hỗ trợ GPMB được tiến hành cần có những giải pháp riêng, phù hợp với đặc điểm và điều kiện riêng của mỗi khu vực tùy theo từng dự án cụ thể (phương thức tái định cư, chính sách hỗ trợ việc làm, hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp ). - Tính phức tạp: Đất đai là tài sản - bất động sản có giá trị cao (giá trị sử dụng), nó có vai trò quan trọng trong đời sống sản xuất, sự phát triển kinh tế - xã hội. Đối với đất nông nghiệp: Trong sản xuất nông nghiệp, đất đai là tư liệu sản xuất quan trọng đối với mỗi người dân, cuộc sống của người dân nông thôn chủ yếu phụ thuộc vào hoạt động sản xuất nông nghiệp, trong khi đó năng suất, sản lượng lại phụ thuộc rất lớn vào điều kiện đất đai, trình độ sản xuất, tập quán và kinh nghiệm canh tác có từ lâu đời. Do vậy, khi thu hồi đất - thu hồi tư liệu sản xuất của người dân thì việc người dân chấp hành phương án thu hồi đất, di chuyển là rất khó khăn và việc hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp cho người dân là rất cần thiết để đảm bảo đời sống người dân về lâu dài. Đối với đất ở, đất phi nông nghiệp: Do giá trị sử dụng đất và tài sản gắn liền với đất lớn, nó gắn bó trực tiếp với đời sống, sinh hoạt của người dân. Do vậy, việc thu hồi đất và bồi thường, hỗ trợ đối với đất ở, đất phi nông nghiệp và tài sản gắn liền với đất lại càng phức tạp. Bởi vì, việc bồi thường, phải di chuyển chỗ ở đi nơi khác dẫn đến sự thay đổi lớn về đời sống, tập quán sinh hoạt, điều kiện tái định cư, điều kiện sản xuất, kinh doanh nên người bị thu hồi đất không muốn di chuyển. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN
16. 6 1.1.3. Các căn cứ pháp lý của việc thu hồi đất và bồi thường, hỗ trợ GPMB trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh - Luật Đất đai năm 2013; - Nghị định số 89/2013/NĐ-CP ngày 06/08/2013 của Chính phủ về việc Qui định chi tiết thi hành một số điều của Luật Giá về thẩm định giá; - Nghị định số 43/2014/NĐ-CP ngày 15/05/2014 của chính Phủ quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Đất đai; - Nghị định số 44/2014/NĐ-CP ngày 15/05/2014 của Chính phủ qui định về giá đất; - Nghị định số 47/2014/NĐ-CP ngày 15/05/2014 của Chính phủ qui định về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất; - Thông tư số 30/2014/TT-BTNMT ngày 02/06/2014 của Bộ Tài nguyên và Môi trường quy định về hồ sơ giao đất, cho thuê đất, chuyển mục đích sử dụng đất, thu hồi đất; - Thông tư số 36/2014/TT-BTNMT ngày 30/6/2014 của Bộ Tài nguyên và Môi trường Quy định chi tiết phương pháp định giá đất; xây dựng, điều chinh bảng giá đất; định giá đất cụ thể và tư vấn xác định giá đất; - Quyết định số 398/2012/QĐ-UBND ngày 27/02/2012 của UBND tỉnh Quảng Ninh về việc ban hành Bộ đơn giá bồi thường tài sản đã đầu tư vào đất khi Nhà nước thu hồi trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh. - Quyết định số 1766/2014/QĐ-UBND ngày 13/08/2014 của UBND tỉnh Quảng Ninh về việc ban hành quy định về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất theo Luật Đất đai 2013 trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh. - Quyết định số 3238/2014/QĐ-UBND ngày 26/12/2014 của UBND tỉnh Quảng Ninh về việc quy định giá các loại đất trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh thực hiện từ ngày 01/01/2015 đến 31/12/2019. - Quyết định số 4234/2015/QĐ-UBND ngày 28/12/2015 của UBND tỉnh Quảng Ninh về việc ban hành bộ đơn giá bồi thường tài sản đã đầu tư vào đất khi nhà nước thu hồi đất trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN
17. 7 - Quyết định số 3000/2017/QĐ-UBND ngày 02/8/2017 của Ủy ban nhân dân tỉnh Quảng Ninh về việc ban hành Quy định về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư và tái định cư khi nhà nước thu hồi đất trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh. - UBND tỉnh Quảng Ninh (2015), Quyết định số 1244/2015/QĐ-UBND ngày 11/5/2015 phê duyệt Kế hoạch sử dụng đất hàng năm của huyện Vân Đồn. - UBND tỉnh Quảng Ninh (2015), Quyết định số 1454/2015/QĐ-UBND ngày 29/5/2015 Về việc xét duyệt quy hoạch sử dụng đất đến năm 2020 và kế hoạch sử dụng đất kỳ đầu (2011-2015) của huyện Vân Đồn. - UBND tỉnh Quảng Ninh (2016), Quyết định số 1192/2016/QĐ-UBND ngày 21/4/2016 phê duyệt Kế hoạch sử dụng đất hàng năm của huyện Vân Đồn - UBND tỉnh Quảng Ninh (2016), Quyết định số 3630/2016/QĐ-UBND ngày 31/10/2016 phê duyệt dự án đầu tư xây dựng tuyến đường trục chính từ Cảng hàng không Quảng Ninh đến khu phức hợp nghỉ dưỡng giải trí cao cấp Vân Đồn, Khu kinh tế Vân Đồn, tỉnh Quảng Ninh. - UBND tỉnh Quảng Ninh (2017), Quyết định số 1144/2017/QĐ-UBND ngày 17/04/2017 phê duyệt Kế hoạch sử dụng đất hàng năm của huyện Vân Đồn - UBND tỉnh Quảng Ninh (2017), Quyết định số 3280/2017/QĐ-UBND ngày 25/8/2017 Về việc điều chỉnh Dự án Xây dựng tuyến đường trục chính từ Cảng hàng không Quảng Ninh đến khu phức hợp nghỉ dưỡng giải trí cao cấp Vân Đồn, Khu kinh tế Vân Đồn, tỉnh Quảng Ninh. - UBND tỉnh Quảng Ninh (2017), Quyết định số 3500/2017/QĐ-UBND ngày 06/9/2017 Về việc bố trí vốn GPMB dự án đầu tư xây dựng tuyến đường trục chính từ Cảng hàng không Quảng Ninh đến khu phức hợp nghỉ dưỡng giải trí cao cấp Vân Đồn, Khu kinh tế Vân Đồn, tỉnh Quảng Ninh. - UBND tỉnh Quảng Ninh (2017), Quyết định số 3792/2017/QĐ-UBND ngày 04/10/2017 Về việc phê duyệt phương án giá đất cụ thể làm căn cứ bồi thường, giải phóng mặt bằng Dự án Xây dựng tuyến đường từ Cảng hàng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN
18. 8 không Quảng Ninh đến khu phức hợp nghỉ dưỡng giải trí cao cấp Vân Đồn, tỉnh Quảng Ninh. - UBND tỉnh Quảng Ninh (2018), Quyết định số 5393/2018/QĐ-UBND ngày 25/12/2018 phê duyệt Kế hoạch sử dụng đất hàng năm của huyện Vân Đồn - Ban Quản lý khu kinh tế Quảng Ninh (2017), Quyết định số 56/2017/QĐ- BQLKKT ngày 24/03/2017 phê duyệt quy hoạch tổng mặt bằng xây dựng (tỷ lệ 1/500) tuyến từ Cảng hàng không Quảng Ninh đến khu phức hợp nghỉ dưỡng giải trí cao cấp Vân Đồn, Khu kinh tế Vân Đồn, tỉnh Quảng Ninh. 1.2. Chính sách bồi thường thiệt hại khi nhà nước thu hồi đất của một số nước trên thế giới và các nước trong khu vực 1.2.1. Chính sách bồi thường thiệt hại và tái định cư của các tổ chức tài trợ (WB và ADB) Theo Ngân hàng thế giới (WB), Ngân hàng phát triển Châu Á (ADB) thì bản chất của việc bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất phục vụ mục đích an ninh, quốc phòng, lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng phải đồng thời đảm bảo lợi ích của những người bị ảnh hưởng để họ có một cuộc sống tốt hơn trước về mọi mặt. Trên tinh thần giảm thấp nhất các tác động của việc thu hồi đất, cần phải có chính sách thỏa đáng, phù hợp nhằm đảm bảo người bị thu hồi đất không gặp bất lợi hay khó khăn trong cuộc sống sau này. Khắc phục cải thiện chất lượng cuộc sống, nguồn sống đối với người bị ảnh hưởng là việc phải bảo đảm. Để thực hiện được phương châm đó thì trong công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư phải lấy phát triển con người là trung tâm, không chỉ là các chính sách bồi thường vật chất. Từ quan điểm đó, chính sách bồi thường công bằng là bồi thường ngang bằng với tình trạng như không có dự án được áp dụng, sao cho đời sống của người bị ảnh hưởng sau khi được bồi thường ít nhất phải đạt được ngang mức cũ của họ như trước khi có dự án. Tuy vậy các chính sách này cũng có những khác biệt so với chính sách của Nhà nước Việt Nam. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN
19. 9 Khái niệm hợp pháp hay không hợp pháp trong chính sách bồi thường, tái định cư là một trong những khác biệt có khả năng gây ra những vấn đề xã hội lớn khi áp dụng chính sách tái định cư của WB, ADB. Theo các tổ chức này thì thiếu chứng thư hợp pháp về đất sẽ không ảnh hưởng tới bồi thường cho một số nhóm dân bị ảnh hưởng và được mở rộng đối với cả đối tượng không bị thiệt hại về đất và tài sản mà chỉ bị ảnh hưởng tới mặt tinh thần. Ở Việt Nam trước kia chỉ bồi thường cho những người có chứng thư hợp pháp nhưng ở Nghị định 47/2014/NĐ-CP đã mở rộng hơn khái niệm hợp pháp, đồng thời có quy định rõ ràng các trường hợp không được bồi thường về đất, nếu xét thấy cần được hỗ trợ thì UBND tỉnh ra quyết định đối với từng trường hợp cụ thể. Theo chính sách của ADB thì việc bồi thường, hỗ trợ và tái định cư bao giờ cũng phải hoàn thành xong trước khi tiến hành công trình xây dựng, trong khi ở Việt Nam chưa có quy định rõ ràng về thời hạn này (rất nhiều dự án vừa giải tỏa mặt bằng vừa triển khai thi công, chỗ nào giải phóng mặt bằng xong thì thi công trước tránh lấn chiếm đất đai); do vậy, nhiều gia đình còn chưa kịp thời sửa chữa, xây dựng lại hoặc xây dựng nhà ở mới ổn định trước khi bị giải tỏa. Quy định của ngân hàng ADB là không những phải thông báo đầy đủ các thông tin về dự án cũng như chính sách bồi thường, tái định cư của dự án cho các hộ nông dân mà còn tham khảo ý kiến và tìm mọi cách thỏa mãn các yêu cầu chính đáng của họ trong suốt quá trình thực hiện. Ở Việt Nam, thực tế cho thấy việc thực hiện đầy đủ nội dung này là rất khó khăn, vì lịch sử sử dụng đất rất phức tạp và khó có thể thỏa mãn được yêu cầu rất lớn của người bị thu hồi đất. Theo quy định của Ngân hàng ADB, ngoài giám sát nội bộ, cơ quan thực hiện dự án phải thuê một tổ chức bên ngoài giám sát độc lập để đảm bảo những thông tin là khách quan. Nhiệm vụ của cơ quan giám sát độc lập phải kiểm tra xem các hoạt động tái định cư có được triển khai đúng không? Từ đó có những kiến nghị về biện pháp giải quyết sao cho công tác tái định cư đạt được mục tiêu cuối cùng là giải quyết hết những vướng mắc nảy sinh. Các chính sách hiện hành Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN
20. 10 tại Việt Nam chưa áp dụng cơ chế giám sát độc lập về tái định cư. Vì vậy, việc giám sát độc lập công tác tái định cư là công tác khá mới mẻ ở Việt Nam nên cần có thời gian phù hợp để ban hành quy định và làm quen với công việc này. 1.2.2. Chính sách bồi thường, hỗ trợ và giải phóng mặt bằng của một số nước trên thế giới 1.2.2.1. Trung Quốc Có thể thấy rằng Luật Đất đai của Trung Quốc có nhiều nét tương đồng với Luật Đất đai của Việt Nam. Tuy nhiên nhìn về tổng thể, Trung Quốc là một nước khá thành công trong việc thực hiện công tác bồi thường và TĐC. Nguyên nhân chính của sự thành công đó là do nước này có một hệ thống pháp luật nói chung và pháp Luật Đất đai nói riêng rất đầy đủ, chi tiết đồng bộ, phù hợp với công tác quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất năng động, khoa học. Cùng với một Nhà nước pháp quyền vững chắc, năng lực thể chế của chính quyền địa phương theo thẩm quyền có hiệu lực cao, người dân có ý thức chấp hành pháp luật nghiêm minh. Bên cạnh đó việc sử dụng đất đai tại Trung Quốc thực sự tiết kiệm, Nhà nước Trung Quốc hoàn toàn cấm việc mua bán chuyển nhượng đất đai (Care Quốc tế tại Việt Nam - Liên hiệp các Hội khoa học và kỹ thuật Việt Nam, 2005). Do vậy thị trường đất đai gần như không tồn tại mà chỉ có thị trường nhà cửa. Trung Quốc xây dựng chính sách và các thủ tục rất chi tiết ràng buộc hoạt động TĐC với nhiều lĩnh vực khác nhau, trong đó mục tiêu của chính sách này là cung cấp cơ hội cho TĐC thông qua cách tiếp cận cơ bản nơi ở ổn định, tạo nguồn lực sản xuất cho người thuộc diện bồi thường và tái định cư. Về phương thức bồi thường, Nhà nước thông báo cho người sử dụng đất biết trước việc họ sẽ bị thu hồi đất trong thời hạn một năm. Người dân có quyền lựa chọn các hình thức bồi thường, bằng tiền hoặc nhà tại khu ở mới. Giá bồi thường theo tiêu chuẩn giá thị trường. Nhưng đồng thời được Nhà nước quy định cho từng khu vực và điều chỉnh rất linh hoạt cho phù hợp với thực tế. Đối với các dự án phải bồi thường GPMB thì kế hoạch TĐC chi tiết được chuẩn bị trước khi thông Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN
21. 11 qua dự án cùng với việc dàn xếp kinh tế, khôi phục cho từng địa phương từng hộ gia đình và từng người bị ảnh hưởng (Care Quốc tế tại Việt Nam - Liên hiệp các Hội khoa học và kỹ thuật Việt Nam, 2005). 1.2.2.2. Thái Lan Không có chính sách bồi thường, tái định cư ở cấp quốc gia. Do công nhận hình thức đa sở hữu đất đai nên Hiến Pháp năm 1982 có quy định chung: (a) việc trưng dụng đất cho các mục đích xây dựng cơ sở hạ tầng, quốc phòng, phát triển nguồn tài nguyên cho đất nước, phát triển đô thị, cải tạo đất đai và các mục đích công cộng khác phải thực hiện bồi thường theo thời giá thị trường cho những người có đất hợp pháp về tất cả các thiệt hại do việc trưng dụng gây ra; (b) việc bồi thường phải khách quan cho người chủ mảnh đất và người có quyền thừa kế tài sản đó. Dựa trên các qui định chung này, các ngành có qui định chi tiết cho việc thực hiện trưng dụng đất của ngành mình (Care Quốc tế tại Việt Nam - Liên hiệp các Hội khoa học và kỹ thuật Việt Nam, 2005). Năm 1987, Thái Lan ban hành Luật về trưng dụng bất động sản áp dụng cho việc trưng dụng đất sử dụng vào các mục đích xây dụng tiện ích công cộng, quốc phòng, phát triển nguồn tài nguyên hoặc các lợi ích khác cho đất nước, phát triển đô thị, nông nghiệp, công nghiệp, cải tạo đất đai vào các mục đích công cộng. Luật qui định những nguyên tắc về trưng dụng đất, nguyên tắc tính giá trị bồi thường các loại tài sản bị thiệt hại. Căn cứ vào đó, từng ngành đưa ra các qui định cụ thể về trình tự tiến hành bồi thường và TĐC, nguyên tắc cụ thể xác định giá trị bồi thường, các bước lập và phê duyệt dự án bồi thường, thủ tục thành lập các cơ quan, uỷ ban tính toán bồi thường và TĐC, trình tự đàm phán, nhận tiền bồi thường, quyền khiếu nại, quyền khởi kiện đưa ra toà. Ví dụ như trong ngành điện năng thì cơ quan điện lực Thái Lan là nơi có nhiều dự án bồi thường và TĐC lớn nhất trong nước. Họ đã xây dựng chính sách riêng với mục tiêu: “Đảm bảo cho những người bị ảnh hưởng một mức sống tốt hơn” thông qua việc cung cấp cơ sở hạ tầng có chất lượng và đạt mức tối đa nhu Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN