Luận văn Đăng ký thành lập doanh nghiệp theo pháp luật doanh nghiệp hiện nay từ thực tiễn ở tỉnh Đăk Lăk

Nội dung text: Luận văn Đăng ký thành lập doanh nghiệp theo pháp luật doanh nghiệp hiện nay từ thực tiễn ở tỉnh Đăk Lăk

1. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI VÕ ĐÌNH DUY ĐĂNG KÝ THÀNH LẬP DOANH NGHIỆP THEO PHÁP LUẬT DOANH NGHIỆP HIỆN NAY TỪ THỰC TIỄN Ở TỈNH ĐĂK LĂK Chuyên ngành : Luật Kinh tế Mã số : 60.38.01.07 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. NGUYỄN ĐỨC MINH HÀ NỘI, năm 2016
2. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn nay là hoàn toàn trung thực và không trùng lặp với các luận văn khác trong cùng lĩnh vực. Các thông tin, tài liệu trình bày trong luận văn đã được ghi rõ nguồn gốc. Luận văn này là công trình nghiên cứu của cá nhân tôi. Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về lời cam đoan này./. Tác giả Luận văn Võ Đình Duy
3. MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 CHƢƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ ĐĂNG KÝ THÀNH LẬP DOANH NGHIỆP 7 1.1. Khái niệm đăng ký thành lập doanh nghiệp 7 1.2. Đăng ký thành lập doanh nghiệp – quyền và nghĩa vụ của chủ thể kinh doanh 9 1.3. Mục đích, ý nghĩa của đăng ký thành lập doanh nghiệp 15 1.4. Tính chất của đăng ký thành lập doanh nghiệp 17 1.5. Nội dung đăng ký thành lập doanh nghiệp 18 CHƢƠNG 2. PHÁP LUẬT VỀ ĐĂNG KÝ THÀNH LẬP DOANH NGHIỆP QUA THỰC TIỄN CỦA TỈNH ĐĂK LĂK 22 2.1. Thực trạng pháp luật về đăng ký thành lập doanh nghiệp 22 2.2. Thực hiện pháp luật về đăng ký thành lập doanh nghiệp ở tỉnh Đăk Lăk 54 CHƢƠNG 3. GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ ĐĂNG KÝ THÀNH LẬP DOANH NGHIỆP 66 3.1. Quan điểm hoàn thiện pháp luật về đăng ký thành lập doanh nghiệp 66 3.2. Yêu cầu hoàn thiện pháp luật về đăng ký thành lập doanh nghiệp 68 3.3. Giải pháp hoàn thiện pháp luật về đăng ký thành lập doanh nghiệp 69 3.4. Giải pháp thực hiện pháp luật về đăng ký thành lập doanh nghiệp 71 KẾT LUẬN 74 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
4. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Để đáp ứng tình hình phát triển kinh tế và hội nhập của đất nước thì sự ban hành mới và sửa đổi, bổ sung về pháp luật doanh nghiệp là cấp bách và cần thiết. Sự ban hành Luật Doanh nghiệp năm 2014 của Quốc hội Việt Nam là một bước ngoặc mới trong việc thay đổi sự nhìn nhận của Nhà nước đối với các loại hình doanh nghiệp. Đăng ký thành lập doanh nghiệp là một tất yếu để đầu tư, phát triển kinh tế trong giai đoạn hiện nay. Để một doanh nghiệp mới được ra đời thì thủ tục đầu tiên hết sức quan trọng đó là đăng ký thành lập doanh nghiệp. Luật Doanh nghiệp năm 2014 đã dành cả chương II để quy định về vấn đề thành lập doanh nghiệp và đăng ký thành lập doanh nghiệp, kèm theo đó là hàng loạt các Nghị định, Thông tư hướng dẫn về trình tự thủ tục đăng ký thành lập doanh nghiệp như Nghị định số 78/2015/NĐ-CP ngày 14/09/2015 thay thế cho Nghị định 43/NĐ-CP ngày 15/4/210 của Chính phủ về đăng ký thành lập doanh nghiệp; ngày 19/10/2015 Chính phủ ban hành nghị định số 96/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều của luật doanh nghiệp thay thế cho Nghị định số 102/2010/NĐ-CP ngày 01/10/2010; Thông tư số 127/2015/TT-BTC của Bộ tài chính về hướng dẫn cấp mã số doanh nghiệp thành lập mới và phân công cơ quan thuế quản lý đối với doanh nghiệp; Nghị định số 118/2015/NĐ-CP ngày 12/11/2015 của Chính phủ quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của luật đầu tư; Thông tư 20/2015/TT- BKHĐT ngày 01/12/2015 của Bộ kế hoạch và Đầu tư hướng dẫn về đăng ký doanh nghiệp; công văn số 4211/2014/BKHĐT-ĐKKD hướng dẫn áp dung quy định về đăng ký doanh nghiệp. Tuy nhiên, quá trình áp dụng các quy định đó trong đăng ký thành lập doanh nghiệp vẫn còn nhiều vướng mắc, khó khăn 1
5. khi thực hiện gây rất nhiều trở ngại cho các nhà đầu tư trên địa bàn cả nước nói chung và tỉnh Đăk Lăk nói riêng. Đăk Lăk là một tỉnh có nhiều tiềm năng để phát triển kinh tế, đặc biệt phù hợp cho hoạt động của các doanh nghiệp như: là tỉnh thuộc vùng Tây nguyên có các điều kiện kết cấu hạ tầng tương đối hoàn thiện và thuận lợi cho phát triển kinh tế xã hội, diện tích rộng lớn, dân số đông, tài nguyên thiên nhiên phong phú, đa dạng, có nhiều lọai cây công nghiệp phát triển; ngoài ra, tỉnh Đăk Lăk có nhiều chính sách khuyến khích đầu tư nhằm tạo môi trường đầu tư thuận lợi để khuyến khích các thành phần kinh tế trong cả nước và nước ngoài đầu tư vào tỉnh, trong đó có các cụm công nghiệp. Đây là điều kiện thuận lợi thu hút các loại hình kinh tế phát triển, các doanh nghiệp được thành lập để đáp ứng với tình hình phát triển của tỉnh. Tuy nhiên, bên cạnh đó, người dân, doanh nghiệp và các tổ chức kinh tế trên địa bàn tỉnh Đăk Lăk hiện nay vẫn còn gặp nhiều khó khăn, vướng mắc trong quá trình đăng ký thành lập doanh nghiêp. Đó là lý do để tôi lựa chọn đề tài “Đăng ký thành lập doanh nghiệp theo pháp luật doanh nghiệp hiện nay từ thực tiễn ở tỉnh Đăk Lăk” làm nội dung bài luận văn. Thông qua việc nghiên cứu đề tài, tác giả luận văn muốn đi sâu nghiên cứu một cách hệ thống, toàn diện về thực trạng đăng ký thành lập doanh nghiệp theo pháp luật doanh nghiệp hiện nay trên địa bàn tỉnh Đăk Lăk để từ đó góp phần hoàn thiện pháp luật doanh nghiệp về đăng ký thành lập doanh nghiệp, cũng như giải quyết những khó khăn về hoạt động đăng ký thành lập doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Đăk Lăk. Bên cạnh đó có những đề xuất định hướng cải cách để hoạt động đăng ký thành lập doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Đăk Lăk ngày càng thuận lợi hơn. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Luật Doanh nghiệp 2014 ngay từ khi mới ra đời đã thu hút được sự quan tâm của toàn xã hội, đặc biệt là các chủ thể kinh doanh. Vấn đề được 2
6. đánh giá là đổi mới và tiến bộ nhất là những quy định về đăng ký thành lập doanh nghiệp. Vì thế, đã có rất nhiều nhà luật học, doanh nhân và các nhà quản lý nghiên cứu có những bài viết bình luận, những nội dung nghiên cứu, các công trình khoa học và các buổi hội thảo đề cập về vấn đề này. Chẳng hạn, bài viết của Luât sư Trương Thành Đức, Trung tâm trọng tài quốc tế VN, VIAC trên trang web vietbao.vn; bài viết của Hoàng Thanh Tuấn trên cổng thông tin đăng ký doanh nghiệp quốc gia; bình luận của tác giả Anh Minh về luật doanh nghiệp 2014 trên trang web Ngoài ra, còn một số luận văn thạc sỹ và luân án tiến sỹ đã và đang nghiên cứu ở Học viện Khoa học xã hội; các luật văn thạc sỹ, khóa luận tốt nghiệp Đại học, các bài viết trên các tạp chí liên quan đến đăng ký thành lập doanh nghiệp ở các cơ sở đào tạo như Đại học Luật Hà Nội, Khoa luật Đại học Quốc gia, Đại học Luật TP HCM, Học viện Khoa học Xã hội Việt Nam Tuy nhiên, các luận văn và bài viết trên mới chỉ đề cập một cách cơ bản về đăng ký thành lập doanh nghiệp mà vẫn chưa có một bài nghiên cứu khoa học nào thực hiện việc nghiên cứu đầy đủ và toàn diện dưới góc độ thực tiễn của hoạt động đăng ký thành lập doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Đăk Lăk. Trên cơ sở kế thừa những thành tựu nghiên cứu về đăng ký thành lập doanh nghiệp của các công trình đã được công bố luận văn đi sâu tìm hiểu các quy định pháp luật về đăng ký thành lập doanh nghiệp và thực tiễn tại tỉnh Đăk Lăk để giúp các nhà làm luật có cơ sở khoa học cho việc sửa đổi, bổ sung pháp luật doanh nghiệp hiện nay mà đặc biệt là Luật doanh nghiệp năm 2014. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Mục đích của việc nghiên cứu đề tài là làm sáng rõ những vấn đề lý luận và thực tiễn của pháp luật về đăng ký thành lập doanh nghiệp, làm rõ những quy định chung của pháp luật về đăng ký thành lập doanh nghiệp, trình tự thủ tục đăng ký thành lập doanh nghiệp. 3
7. Nghiên cứu về thực trạng đăng ký thành lập doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Đăk Lăk, chỉ rõ những thành tựu đã đạt được và những khó khăn trong việc áp dụng, thực hiện pháp luật về đăng ký thành lập doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Đăk Lăk. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Nhiệm vụ nghiên cứu là tìm ra những hạn chế, bất cập của pháp luật đăng ký thành lập doanh nghiệp và tìm ra những khó khăn, vướng mắc trong quá trình thực hiện pháp luật đăng ký thành lập doanh nghiệp, từ đó đưa ra những phương hướng và giải pháp cơ bản nhằm hoàn thiện pháp luật về đăng ký thành lập doanh nghiệp theo pháp luật doanh nghiệp hiện nay cũng như giải quyết các khó khăn, vướng mắc trong quá trình đăng ký thành lập doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Đăk Lăk. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Tác giả nghiên cứu pháp luật về đăng ký thành lập doanh nghiệp hiện nay từ thực tiễn ở tỉnh Đăk Lăk, qua đó nghiên cứu thực trạng pháp luật về đăng ký thành lập doanh nghiệp và thực hiện pháp luật về đăng ký thành lập doanh nghiệp ở tỉnh Đăk Lăk 4.2. Phạm vi nghiên cứu Đề tài nghiên cứu pháp luật về đăng ký thành lập doanh nghiệp hiện nay trên phạm vi địa bàn tỉnh Đăk Lăk từ ngày 01 tháng 07 năm 2015 cho đến nay. 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận Luận văn được thực hiện trên cơ sở lý luận của các nguyên tắc, phương pháp luận của Chủ nghĩa Mác – Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh; Phương pháp duy vật biện chứng và phương pháp duy vật lịch sử. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Trong quá trình thực hiện luận văn tác giả đã kết hợp sử dụng các 4
8. phương pháp như: phân tích các đăc điểm, bản chất, nội dung của pháp luật về đăng ký thành lập doanh nghiệp, đặc điểm của đăng ký thành lập doanh nghiệp; đối chiếu, so sánh giữa pháp luật về đăng ký thành lập doanh nghiệp qua các giai đoạn; thống kê các số liệu về điều kiện tự nhiên, dân số, xã hội, kinh tế của tỉnh Đăk Lăk và các số liệu về đăng ký thành lập doanh nghiệp tại tỉnh Đăk Lăk từ ngày 01 tháng 07 năm 2015 cho đến nay; khái quát hóa để giải quyết nội dung khoa học của đề tài. Trên cơ sở đó rút ra được những nhận định về ưu điểm cũng như bất cập, đề xuất, kiến nghị các giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật về đăng ký thành lập doanh nghiệp và thực tiễn thực hiện pháp luật về đăng ký thành lập doanh nghiệp ở tỉnh Đăk Lăk. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn 6.1. Ý nghĩa lý luận Trên cơ sở những thành tựu, kết quả nghiên cứu của các công trình khoa học, các bài viết liên quan đã được công bố luận văn tiếp tục nghiên cứu sâu thêm về hoạt động đăng ký thành lập doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Đăk Lăk. Luận văn đưa ra những kết quả đã đạt được, những khó khăn trong quá trình thực hiện, chỉ ra những nguyên nhân của hạn chế cũng như đánh giá những mặt tích cực và hạn chế của pháp luật về đăng ký thành lập doanh nghiệp và thực tiễn thực hiện pháp luật về đăng ký thành lập doanh nghiệp ở tỉnh Đăk Lăk Đề xuất một số giải pháp góp phần hoàn thiện các quy định pháp luật về đăng ký thành lập doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Đăk Lăk. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ góp một phần vào bộ tài liệu tham khảo trong lĩnh vực đăng ký thành lập doanh nghiệp. Luận văn có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo cho sinh viên, học viên cao học hay cán bộ thực tiễn trong lĩnh vực đăng ký kinh doanh. 5
9. 7. Cơ cấu của luận văn Cơ cấu của luận văn được xây dựng trên cơ sở phù hợp với mục đích, nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu của đề tài. Ngoài phần mở đầu, kết luận, mục lục và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn bao gồm 3 chương: Chương 1: Những vấn đề lý luận về đăng ký thành lập doanh nghiệp Chương 2: Pháp luật về đăng ký thành lập doanh nghiệp qua thực tiễn của tỉnh Đăk Lăk Chương 3: Giải pháp hoàn thiện pháp luật về đăng ký thành lập doanh nghiệp 6
10. CHƢƠNG 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ ĐĂNG KÝ THÀNH LẬP DOANH NGHIỆP 1.1. Khái niệm đăng ký thành lập doanh nghiệp Thực ra, trong luật doanh nghiệp không nói rõ thế nào là đăng ký thành lập doanh nghiệp nên để hiểu thế nào là đăng ký thành lập doanh nghiệp chúng ta phải nghiên cứu khái niệm đăng ký doanh nghiệp. Để hiểu rõ hơn về khái niệm đăng ký thành lập doanh nghiệp chúng ta có thể tìm hiểu sâu hơn cụm từ “đăng ký” và cụm từ “thành lập doanh nghiệp”: Theo Từ điển tiếng Việt của Nhà xuất bản Đà Nẵng năm 2000 “Đăng ký là một động từ có nghĩa là ghi vào sổ của cơ quan quản lý để chính thức được công nhận cho hưởng quyền lợi hay làm nghĩa vụ” [10, tr.294]. Khái niệm thành lập doanh được hiểu dưới hai góc độ [29]: - Về góc độ kinh tế: Thành lập doanh nghiệp là việc chuẩn bị đầy đủ các điều kiện cần và đủ để hình thành nên một tổ chức kinh doanh. Theo đó, nhà đầu tư phải chuẩn bị trụ sở, nhà xưởng, dây chuyền sản xuất, thiết bị kỹ thuật, đội ngũ nhân công, quản lý, - Về góc độ pháp lý: Thành lập doanh nghiệp là một thủ tục pháp lý được thực hiện tại cơ quan nhà nước có thẩm quyền, tùy thuộc vào loại hình mà thủ tục pháp lý này có tính đơn giản hay phức tạp không giống nhau. Vậy đăng ký thành lập doanh nghiệp là việc người thành lập doanh nghiệp thực hiện thủ tục pháp lý để khai sinh ra một tổ chức kinh doanh hợp pháp dưới sự quản lý của nhà nước. Theo khoản 1 Điều 3 Nghị định số 78/2015/NĐ-CP ngày 14/09/2015 về đăng ký doanh nghiệp “Đăng ký doanh nghiệp là việc người thành lập 7
11. doanh nghiệp đăng ký thông tin về doanh nghiệp dự kiến thành lập, doanh nghiệp đăng ký những thay đổi hoặc dự kiến thay đổi trong thông tin về đăng ký doanh nghiệp với cơ quan đăng ký kinh doanh và được lưu giữ tại Cơ sở dữ liệu quốc gia về đăng ký doanh nghiệp. Đăng ký doanh nghiệp bao gồm đăng ký thành lập doanh nghiệp, đăng ký thay đổi nội dung đăng ký doanh nghiệp và các nghĩa vụ đăng ký, thông báo khác theo quy định của Nghị định này.” [4, tr.1] Như vậy, đăng ký doanh nghiệp là một thủ tục pháp lý bắt buộc đối với người thành lập doanh nghiệp nhằm đăng ký với cơ quan đăng ký kinh doanh, những thông tin về doanh nghiệp dự kiến thành lập, hoặc doanh nghiệp đăng ký những thay đổi hay dự kiến thay đổi trong thông tin về đăng ký doanh nghiệp với cơ quan đăng ký kinh doanh. Từ khái niệm đăng ký doanh nghiệp, có thể thấy, đăng ký thành lập doanh nghiệp là một trong các thủ tục pháp lý của đăng ký doanh nghiệp. Trong pháp luật doanh nghiệp, đăng ký thành lập doanh nghiệp được định nghĩa là việc người thành lập doanh nghiệp đăng ký thông tin về doanh nghiệp dự kiến thành lập với cơ quan đăng ký kinh doanh và được lưu giữ tại Cơ sở dữ liệu quốc gia về đăng ký doanh nghiệp. Từ những phân tích trên cho thấy, khái niệm đăng ký doanh nghiệp có nội hàm và ngoại diên rộng hơn so với khái niệm đăng ký thành lập doanh nghiêp. Đăng ký doanh nghiệp bao gồm: Đăng ký thành lập doanh nghiệp, đăng ký thay đổi nội dung đăng ký doanh nghiệp và các nghĩa vụ đăng ký, thông báo khác. Còn đăng ký thành lập doanh nghiệp chỉ là một trong các thủ tục pháp lý của đăng ký doanh nghiệp và được hiểu là người muốn thành lâp doanh nghiệp thực hiện thủ tục pháp lý để khai sinh ra một chủ thể kinh doanh mới (doanh nghiệp mới). Đăng ký doanh nghiệp giống và khác với đăng ký kinh doanh ở chỗ đăng ký kinh doanh là hành vi của người kinh doanh nhằm khai báo với cơ 8
12. quan Nhà nước về hoạt động kinh doanh của mình, đồng thời cũng là biện pháp để Nhà nước quản lý hoạt động của các doanh nghiệp. Đăng ký doanh nghiệp là một thủ tục pháp lý bắt buộc đối với người thành lập doanh nghiệp nhằm đăng ký với cơ quan đăng ký kinh doanh, những thông tin về doanh nghiệp dự kiến thành lập, hoặc doanh nghiệp đăng ký những thay đổi hay dự kiến thay đổi trong thông tin về đăng ký doanh nghiệp với cơ quan đăng ký kinh doanh. Đăng ký doanh nghiệp được cơ quan hành chính Nhà nước công nhận và bảo hộ quyền sở hữu tên doanh nghiệp. Còn đăng ký kinh doanh như được hiểu ở khái niệm trên thì người kinh doanh phải khai báo về hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp với cơ quan quản lý nhà nước và phải được sự cho phép của cơ quản lý nhà nước. Đăng ký kinh doanh được thực hiện đối với ngành, nghề mà pháp luật về đầu tư và pháp luật có liên quan quy định phải có điều kiện thì doanh nghiệp chỉ được kinh doanh ngành, nghề đó khi có đủ điều kiện theo quy như kinh doanh dich vụ kraoke, kinh doanh chứng khoán, kinh doanh về dịch vụ hàng không, 1.2. Đăng ký thành lập doanh nghiệp – quyền và nghĩa vụ của chủ thể kinh doanh Quyền tự do kinh doanh được khẳng định tại Điều 33 Hiến pháp năm 2013: “Mọi người có quyền tự do kinh doanh trong những ngành nghề mà pháp luật không cấm.” [14, tr. 21]. Đây là điểm mới của Hiến pháp năm 2013, được quy định tại chương II, quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân; quyền tự do của con người được Hiến pháp bảo vệ bao gồm tất cả các quyền tự do, trong đó có quyền tự do kinh doanh; trong quá trình phát triển kinh tế, mỗi con người đều được quyền lựa chọn bất cứ ngành nghề kinh doanh nào mà pháp luật không cấm. Quyền của chủ thể kinh doanh cũng được ghi nhận tại Điều 7 Luật Doanh nghiệp 2014 [23, tr. 15]. 9
13. Luật Doanh nghiệp cụ thể hơn về quyền của chủ thể kinh doanh. Mỗi chủ thể kinh doanh có quyền tự chủ trong việc kinh doanh và tự mình lựa chọn một hình thức tổ chức kinh doanh; chủ động lựa chọn ngành, nghề, địa bàn, hình thức kinh doanh; tùy theo tình hình hoat động của doanh nghiệp, chủ thể kinh doanh có quyền điều chỉnh quy mô và ngành, nghề kinh doanh. Chủ thể kinh doanh được chủ động lựa chọn hình thức, phương thức huy động, phân bổ và sử dụng vốn nhằm đáp ứng cho hoạt động kinh doanh của mình. Trong quá trình kinh doanh, doanh nghiệp hoàn toàn linh hoạt tìm kiếm thị trường, khách hàng và thỏa thuận ký kết các hợp đồng thương mại; doanh nghiệp còn được quyền kinh doanh xuất nhập khẩu các mặt hàng mà pháp luật không cấm. Trong việc quản lý, điều hành nội bộ, doanh nghiệp được quyền tự quyết nhằm nâng cao khả năng kinh doanh và năng lực cạnh tranh, bao gồm các quyền: Tuyển dụng, thuê và sử dụng lao động theo yêu cầu kinh doanh. Chủ động ứng dụng khoa học công nghệ hiện đại để nâng cao hiệu quả kinh doanh và khả năng cạnh tranh; chiếm hữu, sử dụng, định đoạt tài sản của doanh nghiệp. Các doanh nghiệp được quyền họat động trong môi trường kinh doanh lành mạnh, bình đẳng và ổn định. Theo đó, doanh nghiệp có quyền: Từ chối mọi yêu cầu cung cấp các nguồn lực không được pháp luật quy định; khiếu nại, tố cáo theo quy định của pháp luật về khiếu nại, tố cáo; trực tiếp hoặc thông qua người đại diện theo uỷ quyền tham gia tố tụng theo quy định của pháp luật; các quyền khác theo pháp luật có liên quan. Song song với quyền thì chủ thể kinh doanh còn có nghĩa vụ và được quy định tại Điều 8 Luật doanh nghiệp năm 2014. [23, tr.16] Với tư cách là đơn vị kinh doanh trên thị trường, doanh nghiệp không tồn tại đơn lẻ, địa vị pháp lý của doanh nghiệp luôn được xác định trong mối quan hệ với các chủ thể khác trong sinh hoạt thị trường và đời sống xã hội. 10
14. Pháp luật phải giải quyết hài hòa, hợp lý về lợi ích giữa các chủ thể tham gia thị trường để không ai có thể vì lợi ích của mình xâm hại đến quyền, lợi ích hợp pháp của người khác. Dưới góc độ lý thuyết, các nghĩa vụ được coi là trách nhiệm và giới hạn quyền của doanh nghiệp trong những quan hệ giữa họ với nhà nước, với người lao động, các doanh nghiệp khác và người tiêu dùng. Cụ thể là: Với hoạt động quản lý nhà nước về kinh tế, các doanh nghiệp có nghĩa vụ đáp ứng đủ điều kiện kinh doanh khi kinh doanh ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện theo quy định của Luật đầu tư và bảo đảm duy trì đủ điều kiện đầu tư kinh doanh đó trong suốt quá trình hoạt động kinh doanh; kê khai thuế, nộp thuế và thực hiện các nghĩa vụ tài chính khác theo quy định của pháp luật; tuân thủ quy định của pháp luật về quốc phòng, an ninh, trật tự, an toàn xã hội, bình đẳng giới, bảo vệ tài nguyên, môi trường, bảo vệ di tích lịch sử-văn hóa và danh lam thắng cảnh; thực hiện nghĩa vụ về đạo đức kinh doanh để bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp của khách hàng và người tiêu dùng. Khi tuyển dụng và sử dụng nguồn lao động thì doanh nghiệp phải bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của người lao động theo quy định của pháp luật về lao động; không được phân biệt đối xử và xúc phạm danh dự, nhân phẩm của người lao động trong doanh nghiệp; không được sử dụng lao động cưỡng bức và lao động trẻ em; hỗ trợ và tạo điều kiện thuận lợi cho người lao động tham gia đào tạo nâng cao trình độ, kỹ năng nghề; thực hiện chế độ bảo hiểm xã hội, bảo hiểm thất nghiệp, bảo hiểm y tế và bảo hiểm khác cho người lao động theo quy định của pháp luật. Tự do kinh doanh không có nghĩa là tự do vô tổ chức, mà luôn được đặt trong trật tự của thị trường để bảo đảm sự phát triển có định hướng của thị trường với vai trò quản lý của nhà nước. Những nghĩa vụ kể trên có hai ý nghĩa cơ bản: Thứ nhất, doanh nghiệp bảo đảm thực hiện đúng cam kết với nhà nước khi đăng ký kinh doanh. Lý thuyết về tự do kinh doanh đã cho 11
15. doanh nghiệp quyền chủ động lựa chọn ngành nghề và tự kê khai nội dung đăng ký kinh doanh. Với nhà nước, thủ tục đăng ký kinh doanh cung cấp các thông tin cần thiết về thị trường làm cơ sở cho hoạt động quản lý và xây dựng các chính sách phát triển thị trường hiệu quả. Đối với doanh nghiệp, thủ tục đăng ký kinh doanh xác lập tư cách cho doanh nghiệp, đồng thời, nội dung kê khai khi đăng ký còn là những cam kết của doanh nghiệp trước nhà nước. Vì lẽ ấy, doanh nghiệp có trách nhiệm thực hiện đúng những gì đã cam kết; thứ hai, doanh nghiệp bảo đảm trách nhiệm vật chất đối với hoạt động quản lý của nhà nước và cộng đồng. Tôn trọng lợi ích của xã hội, các doanh nghiệp thực hiện các nghĩa vụ: Bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của người lao động theo quy định của pháp luật về lao động; không được phân biệt đối xử và xúc phạm danh dự, nhân phẩm của người lao động trong doanh nghiệp; không được sử dụng lao động cưỡng bức và lao động trẻ em; hỗ trợ và tạo điều kiện thuận lợi cho người lao động tham gia đào tạo nâng cao trình độ, kỹ năng nghề; thực hiện chế độ bảo hiểm xã hội, bảo hiểm thất nghiệp, bảo hiểm y tế và bảo hiểm khác cho người lao động theo quy định của pháp luật; bảo đảm và chịu trách nhiệm về chất lượng hàng hóa, dịch vụ theo tiêu chuẩn do pháp luật quy định hoặc tiêu chuẩn đã đăng ký hoặc công bố. Trong quan hệ với người lao động, các nghĩa vụ của doanh nghiệp không còn là việc nội bộ của họ mà là trách nhiệm có tính cộng đồng. Mặt khác, các chuẩn mực về lao động như vấn đề vấn đề bảo hiểm y tế, bảo hiểm xã hội và các quy chuẩn chất lượng hàng hóa luôn phản ánh các chính sách xã hội của quốc gia mà bất cứ nhà nước nào cũng theo đuổi, góp phần khắc phục các khuyết tật của thị trường. Trách nhiệm minh bạch hóa thông tin. Sự thay đổi trong nhận thức và pháp luật về vai trò quản lý nhà nước theo hướng mở rộng quyền tự chủ của doanh nghiệp đòi hỏi thị trường phải có được cơ chế giám sát xã hội, nhằm 12
16. ngăn chặn mọi nguy cơ đe dọa đến trật tự và lợi ích hợp pháp của các chủ thể khác trên thị trường. Một cơ chế giám sát xã hội hiệu quả phải bảo đảm sự minh bạch và trung thực về thông tin cho mọi thành viên tham gia thị trường bao gồm doanh nghiệp, nhà đầu tư và người tiêu dùng Vì thế, Luật doanh nghiệp 2014 quy định các nghĩa vụ cho doanh nghiệp bao gồm: Tổ chức công tác kế toán, lập và nộp báo cáo tài chính trung thực, chính xác, đúng thời hạn theo quy định của pháp luật về kế toán, thống kê; thực hiện đầy đủ, kịp thời các nghĩa vụ về đăng ký doanh nghiệp, đăng ký thay đổi nội dung đăng ký doanh nghiệp, công khai thông tin về thành lập và hoạt động, báo cáo và các nghĩa vụ khác theo quy định của Luật này và quy định khác của pháp luật có liên quan; chịu trách nhiệm về tính trung thực, chính xác của thông tin kê khai trong hồ sơ đăng ký doanh nghiệp và các báo cáo; trường hợp phát hiện thông tin đã kê khai hoặc báo cáo thiếu chính xác, chưa đầy đủ thì phải kịp thời sửa đổi, bổ sung các thông tin đó. Ngoài ra, quyền và nghĩa vụ của chủ thể kinh doanh cũng được cụ thể hóa tại Điều 5 Nghị định 78/2015/NĐ-CP ngày 14 tháng 09 năm 2015 của Chính phủ về đăng ký doanh nghiệp. [4, tr.2,3] Nội dung của quy định này nhằm khẳng định lại quyền và nghĩa vụ của người thành lập doanh nghiệp đã được Hiến pháp và Luật doanh nghiệp tôn trọng. Ở đây tưởng chừng như có sự mâu thuẫn, giữa quyền và nghĩa vụ, câu hỏi đặt ra là: Tại sao quyền tự do kinh doanh được quy định trong Hiến pháp rằng “Mọi người có quyền tự do kinh doanh trong những ngành nghề mà pháp luật không cấm.”, thế nhưng, tại sao phải đăng ký thành lập doanh nghiệp; điều này thực ra không có sự mâu thuẫn, với quyền tự do kinh doanh thì các chủ thể có quyền thành lập doanh nghiêp, tuy nhiên các chủ thể phải có nghĩa vụ đăng ký với Cơ quan quản lý Nhà nước để Nhà nước thực hiện vấn đề quản lý và giám sát các hoạt động của doanh nghiệp. 13
17. Trong quy định này, rõ ràng Nhà nước còn có cơ chế bảo vệ cho quyền và nghĩa vụ của chủ thể kinh doanh, đó là: Nghiêm cấm cơ quan đăng ký kinh doanh và các cơ quan khác gây phiền hà đối với tổ chức, cá nhân trong khi tiếp nhận hồ sơ và giải quyết việc đăng ký doanh nghiệp; các Bộ, cơ quan ngang Bộ, Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân các cấp không được ban hành các quy định về đăng ký doanh nghiệp áp dụng riêng cho ngành hoặc địa phương mình. Như vây, đăng ký thành lập doanh nghiệp vừa là quyền, vừa là nghĩa vụ, nhưng cũng là thủ tục thực hiện quyền của chủ thể kinh doanh. Những quy định về quyền và nghĩa vụ là nội dung cơ bản cấu thành địa vị pháp lý cho doanh nghiệp nên có ảnh hưởng lớn đến các quy định còn lại như việc thành lập, tổ chức quản lý nội bộ, của doanh nghiệp. Theo đó, các quyền, nghĩa vụ được luật doanh nghiệp ghi nhận một cách khái quát và có tính nguyên tắc thể hiện mối quan hệ giữa quyền tự do kinh doanh với vai trò quản lý nhà nước và là cơ sở để giải quyết hài hòa lợi ích của các chủ thể tham gia thị trường. Trên cơ sở đó, các quy định khác của luật doanh nghiệp nói riêng và pháp luật kinh doanh nói chung sẽ cụ thể và tôn trọng khi giải quyết các quan hệ mà chúng điều chỉnh. Có thể nói rằng, những quy định về quyền nghĩa vụ của doanh nghiệp là sản phẩm nhận thức của nhà làm luật về giới hạn của tự do mà doanh nghiệp có thể có. Sự ra đời và tồn tại của chúng là bằng chứng cho từng giai đoạn phát triển của thị trường với những điều kiện nhất định. Các quy định trong luật doanh nghiệp về quyền, nghĩa vụ của doanh nghiệp là cơ bản để hình thành chức năng kinh doanh cho doanh nghiệp trên tinh thần tự chủ và trách nhiệm. Pháp luật cần quan tâm phát triển và mở rộng quyền của doanh nghiệp, trong đó, nên nghiên cứu cơ chế mở rộng khả năng kinh doanh không chỉ trong phạm vi ngành nghề đăng ký, mà có thể thừa nhận tính hợp pháp của hoạt động kinh doanh thực tế. Mặt khác, 14
18. Nhà nước cần thiết phải xây dựng và vận hành các cơ chế cần thiết để bảo đảm giá trị thực tế các quyền của doanh nghiệp mà pháp luật quy định. 1.3. Mục đích, ý nghĩa của đăng ký thành lập doanh nghiệp Theo pháp luật về đăng ký doanh nghiệp, các chủ thể muốn hoạt động sản xuất kinh doanh thì phải đăng ký và được cơ quan có thẩm quyền về đăng ký doanh nghiệp cấp giấy chứng nhận đăng ký doanh nghiệp thì mới được hoạt động sản xuất kinh doanh. Trong điều kiện nền kinh tế nước ta đang trên đà phát triển và hội nhập, số lượng các chủ thể kinh doanh ngày càng nhiều hơn, cho nên đăng ký thành lập doanh nghiệp có mục đích, ý nghĩa rất quan trọng. Chính vì vậy, đăng ký thành lập doanh nghiệp là một thủ tục pháp lý bắt buộc đối với tất cả các chủ thể muốn tiến hành hoạt động kinh doanh. Hoạt động của đăng ký thành lập doanh là hoạt động của cơ quan Nhà nước có thẩm quyền quy định sự ra đời, tồn tại và hoạt động của một doanh nghiệp trên thị trường. Chủ thể của quan hệ đăng ký thành lập doanh nghiệp là Nhà nước và các chủ thể kinh doanh. Tuy nhiên, mục đích và ý nghĩa của hoạt động đăng ký thành lập doanh nghiệp ở hai chủ thể này không phải lúc nào cũng đồng nhất. Pháp luật về đăng ký doanh nghiệp đề cập đến sự điều chỉnh đối với hai chủ thể chính của quan hệ đăng ký thành lập doanh nghiệp trong hoạt động đó là: Nhà nước và các chủ thể kinh doanh: Đối với Nhà nước: Thông qua hoạt động đăng ký thành lập doanh nghiệp Nhà nước có cơ sở định hướng phát triển kinh tế đất nước một cách hợp lý. Đăng ký thành lập doanh nghiệp tạo điều kiện cho các cơ quan nhà nước nắm bắt được yếu tố mới trong kinh doanh và đưa ra được những chính sách điều tiết hợp lý, đảm bảo kinh tế phát triển theo đúng đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước. Hoạt động đăng ký thành lập doanh nghiệp giúp Nhà nước thu thuế đúng và đủ. Khi doanh nghiệp được phép kinh doanh cũng là lúc phát sinh 15
19. nghĩa vụ nộp thuế cho Nhà nước. Hiện nay, mã số thuế và mã số doanh nghiệp được gộp làm một, chính vì vậy khi được cấp giấy chứng nhận đăng ký doanh nghiệp cơ quan thuế cũng đã có những thông tin cần thiết yêu cầu doanh nghiệp thực hiện nghĩa vụ của mình. Như vậy, sẽ giúp hạn chế thất thu thuế, đảm bảo công bằng giữa các chủ thể kinh doanh, tăng thu cho ngân sách nhà nước. Hoạt động đăng ký thành lập doanh nghiêp tạo điều kiện cho các cơ quan Nhà nước kiểm soát được thông tin của doanh nghiệp như: địa chỉ trụ sở chính, ngành nghề kinh doanh, vốn điều lệ của doanh nghiệp tại thời điểm đăng ký thành lập doanh nghiệp là cơ sở để các cơ quan nhà nước hoàn thành tốt nhiệm vụ quản lý doanh nghiệp sau đăng ký thành lập doanh nghiệp. Đối với chủ thể kinh doanh: Đăng ký thành lập doanh nghiệp là hoạt động khai sinh ra doanh nghiệp và để doanh nghiệp có thể hoạt động một cách hợp pháp. Từ thời điểm được cấp giấy chứng nhận đăng ký doanh nghiệp, doanh nghiệp có tư cách pháp lý đầy đủ, được Nhà nước bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp. Đăng ký thành lập doanh nghiệp là một bảo đảm pháp lý hết sức quan trọng giúp doanh nghiệp hoạt động công khai và tạo niềm tin cho khách hàng khi tham gia vào các quan hệ kinh tế. Thông thường, các doanh nghiệp không muốn đăng ký với cơ quan Nhà nước; tuy nhiên, khi Nhà nước yêu cầu các chủ thể kinh doanh phải đăng ký thành lập doanh nghiệp, cũng có nghĩa là giúp cho tính khả thi của dự án mà doanh nghiệp đã hoạch định; và đăng ký thành lập doanh nghiệp sẽ có lợi cho các chủ thể kinh doanh trong hoạt động kinh doanh của mình. Trong bối cảnh nền kinh tế thị trường và hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng các doanh nghiệp muốn vươn lên để tồn tại và phát triển là điều hết sức khó khăn mà không phải doanh nghiệp nào cũng có thể thực hiện được. Vì vậy, việc đăng ký thành lập doanh nghiệp còn là điều kiện quan 16