Luận văn Đăng ký thành lập doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài theo pháp luật hiện nay từ thực tiễn Thành phố Đà Nẵng

Nội dung text: Luận văn Đăng ký thành lập doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài theo pháp luật hiện nay từ thực tiễn Thành phố Đà Nẵng

1. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN THỊ QUỲNH NHƢ ĐĂNG KÝ THÀNH LẬP DOANH NGHIỆP CÓ VỐN ĐẦU TƢ NƢỚC NGOÀI THEO PHÁP LUẬT HIỆN NAY TỪ THỰC TIỄN THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG Chuyên ngành: Luật kinh tế Mã số : 60.38.01.07 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC PGS.TS. BÙI NGUYÊN KHÁNH HÀ NỘI, năm 2016
2. MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 CHƢƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ ĐĂNG KÝ THÀNH LẬP DOANH NGHIỆP CÓ VỐN ĐẦU TƢ NƢỚC NGOÀI 8 1.1. Tổng quan về doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài 8 1.2. Pháp luật về đăng ký thành lập doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài. 15 1.3. Nguồn luật điều chỉnh pháp luật về đăng ký thành lập doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài 20 Kết luận chương 1 27 CHƢƠNG 2. THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ ĐĂNG KÝ THÀNH LẬP DOANH NGHIỆP CÓ VỐN ĐẦU TƢ NƢỚC NGOÀI QUA THỰC TIỄN THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG 29 2.1. Thực trạng các quy định pháp luật về đăng ký thành lập doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài 29 2.2. Thực tiễn đăng ký thành lập doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài tại thành phố Đà Nẵng từ ngày sáu tháng đầu năm 2016 50 Kết luận chương 2 54 CHƢƠNG 3. PHƢƠNG HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ ĐĂNG KÝ THÀNH LẬP DOANH NGHIỆP CÓ VỐN ĐẦU TƢ NƢỚC NGOÀI Ở VIỆT NAM HIỆN NAY 56 3.1. Phương hướng hoàn thiện 56 3.2. Giải pháp hoàn thiện 60 Kết luận chương 3 68 KẾT LUẬN 69 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
3. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của luận văn Trong suốt hơn ba mươi năm qua, khu vực kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài đã không ngừng được mở rộng và phát triển, trở thành một bộ phận hữu cơ ngày càng quan trọng của nền kinh tế, đóng góp tích cực vào thành công của công cuộc đổi mới đất nước. Dòng vốn đầu tư nước ngoài vào Việt Nam ngày càng gia tăng, góp phần bổ sung nguồn vốn đầu tư phát triển kinh tế xã hội. Sau khi Việt Nam gia nhập Tổ chức thương mại thế giới (WTO), vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài bước vào một giai đoạn mới, với quy mô vốn đăng ký liên tục lập mức kỷ lục (năm 2006 đạt 12 tỷ USD, năm 2007 đạt 21 tỷ USD và đỉnh cao mới được thiết lập năm 2008 với 71,7 tỷ USD đăng ký). Từ năm 2009, dòng đầu tư nước ngoài đăng ký biến động theo chiều hướng giảm do tác động của suy thoái kinh tế toàn cầu (năm 2009 đạt 23,1 tỷ USD, năm 2010 đạt 19,89 tỷ USD và năm 2011 đạt 15,62 tỷ USD). Từ năm 2012 dòng vốn đăng ký lại có xu hướng tăng lên (năm 2012 đạt 16,347 tỷ USD và sơ bộ năm 2013 đạt 21,63 tỷ USD). Khu vực kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài ngày càng khẳng định vai trò quan trọng trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam và là khu vực có tốc độ phát triển năng động nhất. Đầu tư nước ngoài là nguồn vốn bổ sung quan trọng cho vốn đầu tư phát triển, đáp ứng nhu cầu tăng trưởng kinh tế, góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế, cơ cấu lao động theo hướng công nghiệp hóa hiện đại hóa. Đồng thời, là cầu nối quan trọng giữa nền kinh tế Việt Nam với nền kinh tế thế giới, thúc đẩy phát triển thương mại, du lịch, dịch vụ và tạo điều kiện để Việt Nam chủ động hội nhập ngày càng sâu hơn vào đời sống kinh tế thế giới. Điều này đề ra tính cấp thiết phải có các quy định pháp luật về đầu tư nước ngoài để thu hút vốn đầu tư nước ngoài vào 1
4. nước ta. Đà Nẵng là một thành phố trung tâm của miền Trung với sự phát triển năng động và tỷ lệ tăng trưởng kinh tế cao. Để đạt được điều này, Đà Nẵng đã chú trọng thu hút đầu tư nước ngoài, tạo môi trường đầu tư thuận lợi cho các nhà đầu tư nước ngoài đầu tư vào các lĩnh vực kinh doanh tại địa bàn thành phố Đà Nẵng. Do vậy, việc nghiên cứu những quy định về đăng ký thành lập doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài theo pháp luật hiện nay từ thực tiễn thành phố Đà Nẵng để tìm ra những ưu điểm, hạn chế của pháp luật cũng như việc thực thi pháp luật của Sở Kế hoạch và Đầu tư thành phố Đà Nẵng đối với doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài với mục đích hoàn thiện pháp luật cũng như tăng cường hiệu quả việc thực thi là vô cùng quan trọng và mang tính cấp thiết. Xuất phát từ các lý do nêu trên, tác giả luận văn chọn nghiên cứu đề tài: “Đăng ký thành lập doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài theo pháp luật hiện nay từ thực tiễn thành phố Đà Nẵng” để làm luận văn thạc sĩ luật học. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Về pháp luật về đầu tư nước ngoài, từ trước đến nay có một số công trình nghiên cứu ở các góc độ khác nhau như: “Đầu tư trong nước và đầu tư nước ngoài” của tác giả Nguyễn Mại (1993), “Cơ chế điều chỉnh pháp luật trong lĩnh vực đầu tư trực tiếp nước ngoài tại Việt Nam” của tác giả Hoàng Phước Hiệp (1996) , “Cơ sở khoa học của việc hoàn thiện khung pháp luật về đầu tư trực tiếp nước ngoài ở Việt Nam” của tác giả Lê Mạnh Tuấn (1996), “Pháp luật về đầu tư trực tiếp nước ngoài ở Việt Nam – Quá khứ, hiện tại và tương lai” của tác giả Hoàng Phước Hiệp (1997), “So sánh Luật khuyến khích đầu tư trong nước và Luật đầu tư nước ngoài tại Việt Nam” của tác giả Phạm Thị Hải Yến (1997), “Hoàn thiện pháp luật về đầu tư trực tiếp nước ngoài 2
5. trong xu hướng nhất thể hóa pháp luật về đầu tư ở nước ngoài” của tác giả Nguyễn Khắc Định (2001), “Luật Đầu tư nước ngoài tại Việt Nam – sự ra đời, quá trình phát triển và hoàn thiện” của tác giả Đỗ Nhất Hoàng (2002), “Phương hướng hoàn thiện pháp luật đầu tư nước ngoài tiến tới mặt bằng pháp lý chung cho đầu tư trong nước và đầu tư nước ngoài tại Việt Nam” của tác giả Vũ Huyền Bảo Linh (2003), “Hội nhập khu vực quốc tế về kinh tế và những vấn đề đặt ra với khung pháp lý về đầu tư” của tác giả Lê Thanh Nga (2006), “Pháp luật về ưu đãi đầu tư ở Việt Nam” của tác giả Lê Thị Lệ Thu (2006), “Pháp luật của Việt Nam về ưu đãi đầu tư với thực tiễn ở tỉnh Quảng Ngãi” của tác giả Phạm Thị Thanh Ngọc (2008), “Tổ chức kinh tế liên doanh giữa nhà đầu tư trong nước và nhà đầu tư nước ngoài – Lý luận và thực tiễn” của tác giả Đỗ Thị Huyền (2010), “Tìm hiểu pháp luật đầu tư của Việt Nam trong sự so sánh với pháp luật đầu tư của Lào” của tác giả Đậu Khắc Nam (2011), “Pháp luật về ưu đãi đầu tư đối với các doanh nghiệp trong khu công nghiệp hiện nay – Một số vấn đề lý luận và thực tiễn” của tác giả Nguyễn Thị Trang (2014). Nhiều công trình nghiên cứu khác cũng đề cập ở mức độ khác nhau những nội dung về pháp luật đầu tư nói chung và pháp luật đầu tư nước ngoài nói riêng như các công trình nghiên cứu của các tác giả: PGS.TS. Nguyễn Bích Đạt, PGS.TS Lê Hồng Hạnh, TS. Nguyễn Bá Diến, TS. Vũ Huy Hoàng, TS. Vũ Chí Lộc, TS. Võ Đại Lược Nhìn chung, các công trình nghiên cứu trên đây đã đề cập trực tiếp hoặc gián tiếp đến các nội dung về đầu tư ở những mức độ và phạm vi khác nhau, tương ứng với những khoảng thời gian nhất định. Tuy nhiên, đối với pháp luật về đăng ký thành lập doanh nghiệp đối với các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài thì lại chưa có công trình nào nghiên cứu cụ thể về vấn đề này. Đặc biệt, đây chính là luận văn thạc sĩ luật học đầu tiên nghiên cứu một cách toàn diện về pháp luật về đăng ký thành lập doanh nghiệp có vốn đầu tư 3
6. nước ngoài tại Việt Nam từ sau khi Luật Đầu tư 2014 và Luật Doanh nghiệp 2014 có hiệu lực thi hành. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Mục đích nghiên cứu của Luận văn là nhằm làm sáng tỏ những vấn đề lý luận về đăng ký thành lập doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài; phân tích, đánh giá thực trạng pháp luật về đăng ký thành lập doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài từ thực tiễn thành phố Đà Nẵng; và để từ đó đề xuất phương hướng, giải pháp hoàn thiện pháp luật về đăng ký thành lập doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài ở Việt Nam trong thời gian tới. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để thực hiện được mục đích nghiên cứu trên, Luận văn có các nhiệm vụ sau: - Nghiên cứu, làm sáng tỏ những vấn đề lý luận về đăng ký thành lập doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài; - Phân tích, đánh giá thực trạng pháp luật về đăng ký thành lập doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài từ thực tiễn thành phố Đà Nẵng; - Đề xuất phương hướng, giải pháp hoàn thiện pháp luật về đăng ký thành lập doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài ở Việt Nam trong thời gian tới. Với mong muốn chủ động đóng góp ý kiến để hoàn thiện môi trường pháp lý minh bạch, bình đẳng, phù hợp với thực tế, thuận lợi cho cộng đồng doanh nghiệp, tác giả luận văn hy vọng nhận được sự đánh giá, ủng hộ của các thầy cô trong hội đồng, theo đó thúc đẩy hoàn thiện các quy định của pháp luật trong lĩnh vực này, đáp ứng nguyện vọng của đông đảo doanh nghiệp. Đây cũng là một trong những hành động thiết thực thực hiện theo 4
7. phương châm chuyển từ một Nhà nước quản lý điều hành sang một Nhà nước kiến tạo và phát triển. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Luận văn có đối tượng nghiên cứu là: - Các văn bản quy phạm pháp luật về đầu tư và doanh nghiệp liên quan đến đăng ký thành lập doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài; - Nghiên cứu những vấn đề lý luận chung về khái niệm, đặc điểm, phân loại nhà đầu tư nước ngoài, doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài; - Nghiên cứu thực tiễn thực thi các quy định về đăng ký thành lập doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài tại thành phố Đà Nẵng. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi nghiên cứu của Luận văn như sau: Phạm vi về thời gian: Luận văn nghiên cứu các quy định của pháp luật về đăng ký thành lập doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài từ khi Luật Đầu tư 2005 có hiệu lực từ ngày 01/07/2006 và Luật Đầu tư 2014 có hiệu lực từ ngày 01/07/2015 cho đến nay. Đặc biệt, về vấn đề thực tiễn về tình hình đăng ký thành lập doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài tại thành phố Đà Nẵng, tác giả tổng hợp dữ liệu từ sau khi Việt Nam mở cửa thị trường vào năm 1986 và tập trung xoáy sâu vào giai đoạn sáu tháng đầu năm 2016. Phạm vi về không gian: Luận văn nghiên cứu về vấn đề đăng ký thành lập doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài từ thực tiễn thành phố Đà Nẵng, vì vậy tác giả nghiên cứu trong phạm vi thành phố Đà Nẵng. 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận 5
8. Cơ sở phương pháp luận là Chủ nghĩa duy vật biện chứng và Chủ nghĩa duy vật lịch sử; tư duy, quan điểm, đường lối về phát triển kinh tế nhiều thành phần, xây dựng nhà nước và pháp quyền trong cơ chế thị trường của Đảng và Nhà nước ta. Đây là những phương pháp luận khoa học được sử dụng xuyên suốt trong toàn bộ luận văn để đánh giá khách quan hệ thống pháp luật thực định về đăng ký doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài ở nước ta. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Luận văn sử dụng một số phương pháp nghiên cứu cụ thể như: phương pháp phân tích, so sánh, tổng hợp đối chiếu, thống kê, diễn giải, quy nạp, xem xét các quy định của pháp luật về đăng ký thành lập doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài từ thực tiễn thành phố Đà Nẵng. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn 6.1. Ý nghĩa lý luận Về mặt lý luận, Luận văn củng cố, bổ sung thêm vào hệ thống các công trình nghiên cứu về vấn đề đăng ký thành lập doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài ở nước ta. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn Về mặt thực tiễn, Luận văn phân tích những bất cập, hạn chế trong những quy định về đăng ký thành lập doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, từ đó đưa ra những kiến nghị, giải pháp mong hoàn thiện hệ thống pháp luật để nâng cao tính cạnh tranh của môi trường đầu tư ở Việt Nam nói chung và thành phố Đà Nẵng nói riêng. 7. Cơ cấu của luận văn Luận văn được cơ cấu thành ba phần gồm lời mở đầu, nội dung chính và kết luận. Phần nội dung chính tác giả bố cục thành ba chương theo hướng 6
9. đi từ những vấn đề chung mang tính khái quát đến những vấn đề thực tiễn. Chi tiết ba chương như sau: Chương 1: Những vấn đề lý luận về đăng ký thành lập doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài Chương 2: Thực trạng pháp luật về đăng ký thành lập doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài qua thực tiễn thành phố Đà Nẵng Chương 3: Phương hướng và giải pháp hoàn thiện pháp luật về đăng ký thành lập doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài ở Việt Nam hiện nay 7
10. CHƢƠNG 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ ĐĂNG KÝ THÀNH LẬP DOANH NGHIỆP CÓ VỐN ĐẦU TƢ NƢỚC NGOÀI 1.1. Tổng quan về doanh nghiệp có vốn đầu tƣ nƣớc ngoài 1.1.1. Khái niệm doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài 1.1.1.1. Khái niệm về đầu tư, hoạt động đầu tư: Từ năm 1986, Nhà nước ta chủ trương phát triển nền kinh tế thị trường. Hiệu quả kinh tế đạt được trong những năm qua đã chứng minh tính đúng đắn của chủ trương đó. Ngày càng có nhiều nhà đầu tư trong và ngoài nước đầu tư các dự án trên lãnh thổ nước ta. Đặc biệt, từ sau khi Việt Nam gia nhập Tổ chức thương mại thế giới WTO, nước ta đã mở rộng cửa chào đón các nhà đầu tư nước ngoài đầu tư trong các lĩnh vực được nước ta cam kết mở cửa. Sau 30 năm chuyển sang nền kinh tế thị trường cũng như 10 năm gia nhập WTO, nền kinh tế Việt Nam đã tăng trưởng rất nhanh và thu được nhiều thành tựu nhờ vào các hoạt động đầu tư của các nhà đầu tư trong và ngoài nước. Có thể nói rằng, đối với một nền kinh tế, hoạt động đầu tư có một ý nghĩa đặc biệt quan trọng, nó không chỉ đóng vai trò trong quá trình tái sản xuất của xã hội mà còn tạo ra cú hích cho sự phát triển của nền kinh tế. Khái niệm đầu tư được xem xét ở nhiều góc độ. Theo cách hiểu phổ thông, đầu tư là việc “bỏ nhân lực, vật lực, tài lực vào công việc gì, trên cơ sở tính toán hiệu quả kinh tế, xã hội” [12] Xét trên góc độ tài chính: Đầu tư là một chuỗi hoạt động chi tiêu để chủ đầu tư nhận về một chuỗi các dòng thu. Xét trên góc độ tiêu dùng: Đầu tư là sự “hi sinh” tiêu dùng hiện tại để thu được mức tiêu dùng nhiều hơn trong tương lai. 8
11. Xét trên góc độ pháp lý, ở Việt Nam, trước khi ban hành Luật Đầu tư 2005, khái niệm đầu tư kinh doanh chưa được định nghĩa thống nhất trong các văn bản pháp luật. Luật Đầu tư 2005 với phạm vi điều chỉnh là hoạt động đầu tư nhằm mục đích kinh doanh đã đưa ra định nghĩa: “Đầu tư là việc nhà đầu tư bỏ vốn bằng các loại tài sản hữu hình hoặc vô hình để hình thành tài sản tiến hành các hoạt động đầu tư” [3]. Sau đó, Luật Đầu tư 2014 thay thế Luật Đầu tư 2005 có một định nghĩa rõ ràng và cụ thể hơn về hoạt động đầu tư kinh doanh. Theo đó, tại Khoản 5 Điều 3 quy định: “Đầu tư kinh doanh là việc nhà đầu tư bỏ vốn đầu tư để thực hiện hoạt động kinh doanh thông qua việc thành lập tổ chức kinh tế; đầu tư góp vốn, mua cổ phần, phần vốn góp của tổ chức kinh tế; đầu tư theo hình thức hợp đồng hoặc thực hiện dự án đầu tư.” 1.1.1.2. Khái niệm nhà đầu tư nước ngoài và doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài Việc xác định khái niệm nhà đầu tư nước ngoài là cơ sở quan trọng để áp dụng điều kiện và thủ tục đầu tư đối với nhà đầu tư nước ngoài phù hợp với pháp luật chuyên ngành và điều ước quốc tế. Khoản 5 Điều 3 Luật Đầu tư 2005 định nghĩa: “Nhà đầu tư nước ngoài là tổ chức, cá nhân nước ngoài bỏ vốn để thực hiện hoạt động đầu tư tại Việt Nam”. Trong khi đó, Khoản 14 Điều 3 Luật Đầu tư 2014 đưa ra một định nghĩa rõ ràng hơn như sau: “Nhà đầu tư nước ngoài là cá nhân có quốc tịch nước ngoài, tổ chức thành lập theo pháp luật nước ngoài thực hiện hoạt động đầu tư kinh doanh tại Việt Nam”. Thêm vào đó, Luật Đầu tư 2014 quy định sự khác biệt rõ ràng trong cách sử dụng các thuật ngữ “nhà đầu tư nước ngoài” và “tổ chức kinh tế có 9
12. vốn đầu tư nước ngoài” thay thế cho thuật ngữ “doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài” theo Luật Đầu tư 2005. Khoản 6 Điều 3 Luật Đầu tư 2005 định nghĩa: “Doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài bao gồm doanh nghiệp do nhà đầu tư nước ngoài thành lập để thực hiện hoạt động đầu tư tại Việt Nam; doanh nghiệp Việt Nam do nhà đầu tư nước ngoài mua cổ phần, sáp nhập, mua lại”. Theo khái niệm này, có thể hiểu doanh nghiệp đã thành lập tại Việt Nam có 1% vốn của nhà đầu tư nước ngoài cũng bị coi là nhà đầu tư nước ngoài và phải tuân thủ điều kiện đầu tư nước ngoài. Hạn chế này là nguyên nhân phát sinh hầu hết vướng mắc trong việc áp dụng các quy định về điều kiện và thủ tục đầu tư đối với nhà đầu tư nước ngoài. Còn tại Luật Đầu tư 2014, nhà làm luật không sử dụng thuật ngữ “doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài” như Luật Đầu tư 2005 mà sử dụng thuật ngữ “tổ chức kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài”. Theo đó, tại Khoản 16 Điều 3, tổ chức kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài được định nghĩa rộng bao gồm mọi “tổ chức kinh tế có nhà đầu tư nước ngoài là thành viên hoặc cổ đông”. Bên cạnh các định nghĩa về tổ chức kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài, giải quyết những bất cập của Luật Đầu tư 2005 về khái niệm doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài đã đề cập ở trên, Luật Đầu tư 2014 còn đưa ra khái niệm doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài có vốn nước ngoài chiếm đa số (doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài từ 51% trở lên), là các doanh nghiệp sẽ phải tuân thủ các điều kiện đầu tư như đối với nhà đầu tư nước ngoài tại Khoản 1 Điều 23. Cụ thể, một doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài sẽ được coi là doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài 51% nếu: - Có nhà đầu tư nước ngoài nắm giữ từ 51%vốn điều lệ trở lên hoặc đa số thành viên hợp danh là cá nhân nước ngoài đối với tổ chức kinh tế là công ty hợp danh (tạm gọi là F1); hoặc 10
13. - Có tổ chức kinh tế có vốn của nhà đầu tư nước ngoài nắm giữ từ 51% vốn điều lệ trở lên hoặc đa số thành viên hợp danh là cá nhân nước ngoài đối với tổ chức kinh tế là công ty hợp danh (vốn của F1) từ 51% vốn điều lệ trở lên (tạm gọi là F2); hoặc - Có nhà đầu tư nước ngoài và tổ chức kinh tế F1 nắm giữ từ 51% vốn điều lệ trở lên. Như vậy, có thể hiểu rằng, bên cạnh định nghĩa tại Khoản 14 Điều 3 Luật Đầu tư 2014: Nhà đầu tư nước ngoài là cá nhân có quốc tịch nước ngoài, tổ chức thành lập theo pháp luật nước ngoài thực hiện hoạt động đầu tư kinh doanh tại Việt Nam, mà còn bao gồm tổ chức, cá nhân nước ngoài và tổ chức kinh tế (doanh nghiệp) thành lập tại Việt Nam, trong đó có sở hữu từ 51% trở lên của tổ chức, cá nhân nước ngoài. Trên thực tế, khái niệm này được kế thừa, luật hóa từ khái niệm đã được quy định tại Quyết định 55/2009/QĐ-TTg ngày 15/4/2009 của Thủ tướng Chính phủ về tỷ lệ tham gia của nhà đầu tư nước ngoài trên thị trường chứng khoán và Quyết định 88/2009/QĐ-TTg ngày 18/6/2009 của Thủ tướng Chính phủ ban hành Quy chế góp vốn, mua cổ phần của nhà đầu tư nước ngoài trong doanh nghiệp Việt Nam. Điểm khác trong quy định về vấn đề này là nâng tỷ lệ vốn sở hữu của tổ chức, cá nhân nước ngoài để xác định khái niệm nhà đầu tư nước ngoài từ 49% lên 51% nhằm thống nhất với tỷ lệ biểu quyết trong doanh nghiệp phù hợp với quy định của Luật Doanh nghiệp 2014. Có thể thấy rằng, Luật Đầu tư 2014 quy định khái niệm nhà đầu tư nước ngoài và trường hợp tổ chức kinh tế phải đáp ứng điều kiện và thực hiện thủ tục đầu tư theo quy định đối với nhà đầu tư nước ngoài căn cứ vào quốc tịch, nơi đăng ký thành lập của cá nhân, tổ chức nước ngoài cũng như tỷ lệ sở hữu, mức độ tham gia quản lý của tổ chức, cá nhân nước ngoài trong doanh nghiệp đã thành lập tại Việt Nam. 11
14. Còn đối với trường hợp tổ chức kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài nhưng: - Có vốn điều lệ do nhà đầu tư nước ngoài nắm giữ dưới 51% (vốn của F1 dưới 51%); hoặc - Có tổ chức kinh tế có vốn của nhà đầu tư nước ngoài nắm giữ từ 51% vốn điều lệ trở lên (vốn của F1) dưới 51% vốn điều lệ trở lên (tạm gọi là F2); hoặc - Có nhà đầu tư nước ngoài và tổ chức kinh tế F1 nắm giữ dưới 51% vốn điều lệ phải thực hiện điều kiện và thủ tục đầu tư theo quy định đối với nhà đầu tư trong nước khi thành lập tổ chức kinh tế. Đây là một quy định được cải cách có lợi cho nhà đầu tư nước ngoài đầu tư vào tổ chức kinh tế tại Việt Nam với số cổ phần không có khả năng chi phối (không quá bán) sẽ chỉ cần thực hiện điều kiện và thủ tục đầu tư theo quy định đối với nhà đầu tư trong nước, đơn giản và tiết kiệm thời gian hơn rất nhiều so với việc phải tuân thủ điều kiện và thủ tục đầu tư đối với nhà đầu tư nước ngoài. 1.1.2. Đặc điểm doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài Các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài có các đặc điểm sau đây: - Được thành lập dưới hình thức công ty trách nhiệm hữu hạn. Điều đó có nghĩa là các nhà đầu tư nước ngoài chỉ chịu trách nhiệm trong phạm vi phần vốn đầu tư vào doanh nghiệp đối với các khoản nợ của doanh nghiệp; - Doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài có thể do một tổ chức, một cá nhân nước ngoài, hoặc nhiều cá nhân, tổ chức nước ngoài (công ty 100% vốn đầu tư nước ngoài), hoặc một hoặc nhiều cá nhân tổ chức nước ngoài liên doanh với một hoặc nhiều tổ chức, cá nhân Việt Nam (công ty liên doanh) thành lập để thực hiện hoạt động kinh doanh. - Doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài có tư cách pháp nhân theo pháp luật Việt Nam, chịu sự điều chỉnh của pháp luật Việt Nam, là chủ thể pháp lý độc lập, bình đẳng với các doanh nghiệp thuộc mọi thành phần kinh tế. 12
15. 1.1.3. Phân loại các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài Xét về cách thức đầu tư, có hai loại doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, đó là Công ty liên doanh và Công ty 100% vốn nước ngoài. 1.1.3.1. Công ty liên doanh a. Bản chất pháp lý Công ty liên doanh là doanh nghiệp do hai bên hoặc nhiều bên hợp tác thành lập tại Việt Nam trên cơ sở hợp đồng liên doanh hoặc hiệp định ký giữa Chính phủ Việt Nam và Chính phủ nước ngoài, hoặc là doanh nghiệp do doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài hợp tác với doanh nghiệp Việt Nam, hoặc do doanh nghiệp liên doanh hợp tác với nhà đầu tư nước ngoài trên cơ sở hợp đồng liên doanh. Doanh nghiệp liên doanh còn bao gồm cả doanh nghiệp 100% vốn nước ngoài đã thành lập tại Việt Nam liên doanh với các doanh nghiệp Việt Nam, cơ sở khám chữa bệnh, giáo dục đào tạo, nghiên cứu khoa học ở trong nước đáp ứng các điều kiện do Chính phủ Việt Nam quy định. b. Đặc điểm Doanh nghiệp liên doanh có các đặc điểm sau: - Trong doanh nghiệp liên doanh luôn có sự tham gia của nhà đầu tư nước ngoài và bên hoặc các bên Việt Nam; - Để thành lập doanh nghiệp liên doanh, các bên Việt Nam sẽ góp một phần vốn điều lệ, phần còn lại do các nhà đầu tư nước ngoài góp. - Các loại hình Công ty liên doanh bao gồm: công ty TNHH hai thành viên trở lên và công ty cổ phần. - Doanh nghiệp liên doanh được thành lập theo chế độ trách nhiệm hữu hạn. Các bên liên doanh, hay các thành viên của doanh nghiệp liên doanh chịu trách nhiệm trong phạm vi phần vốn cam kết góp vào vốn điều lệ; 1.1.3.2. Công ty 100% vốn nước ngoài 13
16. a. Bản chất pháp lý Doanh nghiệp 100% vốn đầu tư nước ngoài là doanh nghiệp thuộc sở hữu của nhà đầu tư nước ngoài, do nhà đầu tư nước ngoài thành lập tại Việt Nam tự quản lý và tự chịu trách nhiệm về kết quả kinh doanh. b. Đặc điểm Doanh nghiệp 100% vốn đầu tư nước ngoài có các đặc điểm cơ bản sau: - Chủ thể thành lập doanh nghiệp 100% vốn đầu tư nước ngoài chỉ bao gồm một hoặc nhiều nhà đầu tư nước ngoài mà không có sự tham gia của bên Việt Nam. Đây là điểm khác biệt cơ bản so với doanh nghiệp liên doanh; - Nhà đầu tư nước ngoài đầu tư toàn bộ vốn, tài sản để thành lập doanh nghiệp100% vốn đầu tư nước ngoài; - Loại hình doanh nghiệp 100% vốn nước ngoài là công ty TNHH một thành viên. Công ty TNHH một thành viên có thể do cá nhân nước ngoài là chủ sở hữu hoặc tổ chức nước ngoài là chủ sở hữu. - Doanh nghiệp 100% vốn đầu tư nước ngoài được thành lập theo hình thức công ty trách nhiệm hữu hạn. Theo đó các nhà đầu tư nước ngoài chỉ chịu trách nhiệm về hoạt động của doanh nghiệp trong phạm vi phần vốn góp vào vốn điều lệ của doanh nghiệp kể cả khi doanh nghiệp đó do một cá nhân nước ngoài đầu tư vốn, thành lập và làm chủ; 1.1.4. Yêu cầu điều chỉnh pháp luật về gia nhập thị trường của doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài Ở nước ta, sau khi Luật Đầu tư 2005 có hiệu lực và Việt Nam gia nhập Tổ chức thương mại thế giới (WTO), vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài bước vào một giai đoạn mới, với quy mô vốn đăng ký liên tục lập mức kỷ lục (năm 2006 đạt 12 tỷ USD, năm 2007 đạt 21 tỷ USD và đỉnh cao mới được thiết lập năm 2008 với 71,7 tỷ USD đăng ký). Từ năm 2009, dòng đầu tư nước ngoài đăng ký biến động theo chiều hướng giảm do tác động của suy thoái kinh tế 14
17. toàn cầu (năm 2009 đạt 23,1 tỷ USD, năm 2010 đạt 19,89 tỷ USD và năm 2011 đạt 15,62 tỷ USD). Từ năm 2012 dòng vốn đăng ký lại có xu hướng tăng lên (năm 2012 đạt 16,347 tỷ USD và sơ bộ năm 2013 đạt 21,63 tỷ USD). [1] Khu vực kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài ngày càng khẳng định vai trò quan trọng trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam và là khu vực có tốc độ phát triển năng động nhất. Đầu tư nước ngoài là nguồn vốn bổ sung quan trọng cho vốn đầu tư phát triển, đáp ứng nhu cầu tăng trưởng kinh tế; góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế và nâng cao năng lực sản xuất công nghiệp; thúc đẩy chuyển giao công nghệ đồng thời đóng góp đáng kể vào ngân sách và các cân đối vĩ mô. Bên cạnh đó đầu tư nước ngoài cũng góp phần thúc đẩy cải cách thủ tục hành chính và tăng tính minh bạch của môi trường đầu tư Việt Nam; giúp Việt Nam hội nhập sâu rộng vào đời sống kinh tế quốc tế, đồng thời tác động lan tỏa đến các thành phần kinh tế khác. Về mặt xã hội, đầu tư nước ngoài góp phần quan trọng trong việc tạo việc làm, tăng năng suất lao động, đào tạo và cải thiện nguồn nhân lực; mở rộng quan hệ đối ngoại, chủ động hội nhập kinh tế với khu vực và thế giới. Vì những tác động to lớn như thế của khu vực kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài, đặt ra yêu cầu pháp luật về doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài ở nước ta phải ngày càng được điều chỉnh nhằm hoàn thiện cơ chế, chính sách, cải cách thủ tục hành chính trong hoạt động đầu tư tạo môi trường đầu tư thông thoáng, công khai, minh bạch và đáp ứng yêu cầu tái cơ cấu nền kinh tế. Đồng thời, đảm bảo tính đồng bộ với các luật có liên quan, phù hợp với yêu cầu hội nhập, thông lệ quốc tế và các cam kết của Việt Nam về mở cửa thị trường và tự do hóa đầu tư. 1.2. Pháp luật về đăng ký thành lập doanh nghiệp có vốn đầu tƣ nƣớc ngoài 1.2.1. Khái niệm đăng ký thành lập doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài 15
18. Hiện nay, đăng ký thành lập doanh nghiệp được hiểu là việc ghi nhận về mặt pháp lý sự ra đời của doanh nghiệp. Như vậy, đăng ký thành lập doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài là việc ghi nhận về mặt pháp lý sự ra đời của các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài. Hệ quả của việc đăng ký thành lập doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài là doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài sẽ được cấp Giấy chứng nhận đăng ký doanh nghiệp (tất nhiên trước đó nhà đầu tư nước ngoài phải thành lập dự án và được cấp Giây chứng nhận đăng ký đầu tư). Trước đây theo quy định của Luật Doanh nghiệp 2005 và Nghị 88/2006/NĐ-CP về đăng ký kinh doanh, doanh nghiệp khi thành lập sẽ được cấp Giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh. Tuy nhiên, bắt đầu từ Nghị định 43/2010/NĐ-CP đến nay là Luật Doanh nghiệp 2014 và Nghị định 78/2015/NĐ-CP, thuật ngữ có sự thay đổi, doanh nghiệp khi thành lập sẽ được cấp Giấy chứng nhận đăng ký doanh nghiệp. Sự thay đổi này mặc dù chỉ là về ngôn từ (đăng ký kinh doanh thành đăng ký doanh nghiệp) nhưng lại chỉ ra đúng bản chất của hoạt động khai sinh ra một chủ thể pháp lý này. Hoạt động đăng ký là để khai sinh ra một doanh nghiệp, hợp tác xã, là một tổ chức kinh tế tồn tại độc lập, là một chủ thể pháp lý trên thực tế. Vì vậy, cấp Giấy chứng nhận đăng ký doanh nghiệp là việc công nhận một tổ chức kinh tế được sinh ra và tồn tại. Đồng thời, Giấy chứng nhận này cũng được coi là Giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh, cho phép doanh nghiệp nhân danh chính mình thực hiện các hoạt động kinh doanh. Việc đăng ký thành lập doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài có ý nghĩa cả với nhà đầu tư lẫn nhà nước. - Đối với nhà nước: đăng ký thành lập doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài được coi là biện pháp quản lý nhà nước về kinh tế. Đăng ký thành 16
19. lập là hoạt động quản lý đầu tiên của Nhà nước đối với doanh nghiệp, nó sẽ tạo điều kiện để Nhà nước có thể thực hiện các hoạt động quản lý tiếp theo của mình khi doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài đi vào các hoạt động kinh doanh, giúp Nhà nước thực hiện chức năng quản ý cơ cấu của các thành phần kinh tế xã hội, kiểm soát các hoạt động kinh tế theo hướng đã đặt ra. - Đối với nhà đầu tư, đăng ký thành lập doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài là một thủ tục pháp lý mà theo đó nhà đầu tư phải khai báo với cơ quan nhà nước có thẩm quyền về dự kiến hoạt động của mình và được Nhà nước thừa nhận bằng việc cấp Giấy chứng nhận đăng ký doanh nghiệp. Giấy chứng nhận đăng ký doanh nghiệp là bằng chứng pháp lý chứng minh chủ thể kinh doanh tiến hành các hoạt động kinh doanh một cách hợp pháp, được nhà nước công nhận và bảo hộ. Có nghĩa là doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài được thừa nhận về mặt pháp lý, có quyền tiến hành các hoạt động kinh doanh như đã đăng ký dưới sự bảo hộ của pháp luật (tư cách chủ thể của doanh nghiệp được xác lập). Thành lập doanh nghiệp cũng chính là cơ sở chắc chắn nhất để một doanh nghiệp yêu cầu các cơ quan Nhà nước bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cũng như đảm bảo tính pháp lý đối với các hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp. - Về mặt xã hội: Đăng ký thành lập doanh nghiêp có vốn đầu tư nước ngoài nhằm công khai hóa các hoạt động của doanh nghiệp trước công chúng. Xã hội có được các thông tin và các đảm bảo về tư cách pháp lý của doanh nghiệp. - Thành lập doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài còn có ý nghĩa kinh tế là khi bước vào các hoạt động sản xuất kinh doanh, doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài với tư cách là một thành viên trong các cơ cấu của các thành phần kinh tế, các hoạt động của doanh nghiệp còn góp phần vào sự phát triển của xã hội. 17
20. Như vậy, việc đăng ký thành lập doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài có một ý nghĩa vô cùng quan trọng không chỉ đối với việc đảm bảo quyền lợi cho bản thân doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài mà còn có ý nghĩa đối với việc bảo đảm trật tự quản lý nhà nước và bảo vệ lợi ích cho các chủ thể trong xã hội. Chính vì lẽ đó, việc đăng ký thành lập doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài vừa là một nhu cầu tất yếu, vừa là đòi hỏi mang tính nghĩa vụ đối với mỗi doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài khi gia nhập thị trường Việt Nam. 1.2.2. Cấu trúc pháp luật về đăng ký thành lập doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài Pháp luật về đăng ký thành lập doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài nhìn chung bao gồm những vấn đề pháp lý sau: Thứ nhất, vấn đề về điều kiện gia nhập thị trường của nhà đầu tư nước ngoài khi đầu tư vào Việt Nam. Điều kiện đầu tư đối với nhà đầu tư nước ngoài là điều kiện nhà đầu tư nước ngoài phải đáp ứng khi thực hiện hoạt động đầu tư trong những ngành, nghề đầu tư có điều kiện đầu tư đối với nhà đầu tư nước ngoài theo quy định tại điều ước quốc tế về đầu tư, luật, pháp lệnh và nghị định có liên quan. Điều kiện đầu tư đối với nhà đầu tư nước ngoài bao gồm: tỷ lệ sở hữu vốn điều lệ của nhà đầu tư nước ngoài trong tổ chức kinh tế; hình thức đầu tư; phạm vi hoạt động đầu tư; đối tác Việt Nam tham gia thực hiện hoạt động đầu tư và điều kiện khác theo quy định tại các điều ước quốc tế về đầu tư, luật, pháp lệnh và các nghị định có liên quan. Có thể kể cụ thể điều kiện đầu tư này được quy định tại các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên như Cam kết của Việt Nam khi gia nhập Tổ chức Thương mại thế giới (WTO), các Hiệp ước song phương, hay gần đây nhất là Hiệp định đối tác xuyên Thái Binh Dương (TPP), , và trong danh mục ngành nghề đầu tư có điều kiện được quy định kèm theo Luật Đầu tư 2014, 18