Luận văn Đăng ký, sử dụng tên doanh nghiệp theo pháp luật Việt Nam hiện nay

Nội dung text: Luận văn Đăng ký, sử dụng tên doanh nghiệp theo pháp luật Việt Nam hiện nay

1. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI LÊ THỊ LOAN ĐĂNG KÝ, SỬ DỤNG TÊN DOANH NGHIỆP THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM HIỆN NAY Chuyên ngành : Luật Kinh tế Mã số : 60.38.01.07 LUẬN VĂN THẠC SỸ LUẬT HỌC NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS.NGUYỄN QUÝ TRỌNG Hà Nội, 2016
2. LỜI CAM ĐOAN „Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu độc lập của cá nhân tôi. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn này đảm bảo tính chính xác và trung thực. Những nội dung trong luận văn có sử dụng tài liệu tham khảo đều được trích dẫn nguồn đầy đủ và chính xác. Đề tài không trùng với bất cứ đề tài nghiên cứu khoa học nào khác. Tác giả luận văn Lê Thị Loan
3. LỜI CẢM ƠN Trước hết, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành tới Tiến sĩ Luật học Nguyễn Quý Trọng - Trưởng bộ môn Luật Thương mại - Trường Đại học Luật Hà Nội đã hướng dẫn và giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này. Tôi cũng xin bày tỏ lòng biết ơn tới các Thầy, Cô của Học viện Khoa học xã hội đã truyền đạt những kiến thức khoa học pháp lý cho tôi trong suốt quá trình học tập. Cuối cùng, tôi xin cảm ơn gia đình và đồng nghiệp đã tạo điều kiện thuận lợi, cổ vũ, động viên tôi trong quá trình học tập và thực hiện luận văn này. Lê Thị Loan
4. MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 Chƣơng 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ ĐĂNG KÝ, SỬ DỤNG TÊN DOANH NGHIỆP VÀ PHÁP LUẬT VỀ ĐĂNG KÝ, SỬ DỤNG TÊN DOANH NGHIỆP 6 1.1. Khái quát về đăng ký, sử dụng tên doanh nghiệp 6 1.2. Vai trò của đăng ký, sử dụng tên doanh nghiệp 13 1.3. Mối quan hệ giữa tên doanh nghiệp với các đối tượng sở hữu công nghiệp . 15 1.4. Đăng ký, sử dụng tên doanh nghiệp theo quy định pháp luật của một số quốc gia 23 Chƣơng 2: THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ ĐĂNG KÝ, SỬ DỤNG TÊN DOANH NGHIỆP TẠI VIỆT NAM HIỆN NAY 30 2.1. Quy định của pháp luật Việt Nam về đăng ký, sử dụng tên doanh nghiệp 30 2.2. Thực tiễn áp dụng pháp luật về đăng ký, sử dụng tên doanh nghiệp 42 Chƣơng 3: HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VÀ NÂNG CAO HIỆU QUẢ THỰC THI PHÁP LUẬT VỀ ĐĂNG KÝ, SỬ DỤNG TÊN DOANH NGHIỆP TẠI VIỆT NAM HIỆN NAY 68 3.1. Phương hướng hoàn thiện pháp luật về đăng ký, sử dụng tên doanh nghiệp 68 3.2. Nhóm giải pháp hoàn thiện quy định của pháp luật về đăng ký, sử dụng tên doanh nghiệp 69 3.3. Nhóm giải pháp nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật về đăng ký, sử dụng tên doanh nghiệp 73 KẾT LUẬN 79 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 80
5. DANH MỤC NHỮNG TỪ VIẾT TẮT Từ viết tắt Tiếng Việt PLDN Pháp luật doanh nghiệp PLSHTT Pháp luật sở hữu trí tuệ PLCT Pháp luật cạnh tranh SHTT Sở hữu trí tuệ SHCN Sở hữu công nghiệp DN Doanh nghiệp CT Cạnh tranh TM Thương mại ĐKKD Đăng ký kinh doanh ĐKDN Đăng ký doanh nghiệp GCNĐKDN Giấy chứng nhận đăng ký doanh nghiệp VBBH Văn bằng bảo hộ WIPO Tổ chức sở hữu trí tuệ thế giới
6. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Từ khi chuyển sang nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, pháp luật DN đã có quy định về tên DN và lần đầu được xuất hiện trong Luật Công ty [28] và Luật DN tư nhân [29]. Các quy định về tên DN qua các luật này đã có sự phát triển và dần đáp ứng các yêu cầu về tự do kinh doanh, tạo điều kiện thuận lợi cho người thành lập DN trong việc lựa chọn tên DN. Luật DN [32] và tiếp theo đó là các văn bản hướng dẫn thi hành đã đánh dấu bước đột phá về thể chế, tạo môi trường kinh doanh thông thoáng, giúp cho DN thuận lợi hơn trong việc thành lập và tự do mở rộng hoạt động kinh doanh, thể hiện đúng tinh thần Hiến pháp [26] về quyền tự do kinh doanh của công dân, của DN. Những quy định cụ thể và tương đối phù hợp đã tạo điều kiện cho các DN trong nước thành lập, phát huy nội lực, khai thác tiềm năng sẵn có và tạo môi trường pháp lý thuận lợi để thu hút đầu tư nước ngoài. Theo quy định của pháp luật hiện hành thì thủ tục đăng ký thành lập DN vẫn là một trong những thủ tục hành chính cơ bản để DN chính thức gia nhập vào thị trường và được Nhà nước ghi nhận. Trong quá trình đăng ký thành lập DN, việc lựa chọn và đăng ký tên DN là thủ tục bắt buộc và phải tuân theo các quy định của Luật DN và các văn bản hướng dẫn thi hành. Tên DN đóng vai trò rất quan trọng và là nội dung bắt buộc được ghi nhận trong Giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh (nay gọi là GCNĐKDN). Mặc dù hệ thống pháp luật hiện hành đã có những bước cải thiện đáng kể trong cải cách thủ tục hành chính, đặc biệt đã có những quy định rõ ràng hơn trong việc đăng ký tên DN, phù hợp với pháp luật kinh doanh của cộng đồng quốc tế. Tuy nhiên, Việt Nam đang trong quá trình hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế thế giới, cạnh tranh giữa các DN ngày càng trở nên gay gắt, 1
7. việc sử dụng tên DN trong hoạt động kinh doanh của các DN đã không dừng lại ở phạm vi điều chỉnh của Luật DN mà đã mở rộng sang phạm vi điều chỉnh của Luật SHTT [27] và Luật CT [30]. Thực tiễn đã xảy ra rất nhiều các vụ việc tranh chấp về quyền SHCN liên quan đến việc đăng ký, sử dụng tên DN của các DN được thành lập theo quy định của Luật DN, do vậy đòi hỏi phải có chính sách quản lý thống nhất về đăng ký, sử dụng tên DN, đảm bảo hài hoà mối quan hệ giữa Luật SHTT, Luật DN, Luật CT và các văn bản hướng dẫn thi hành. Từ những lý do trên, tác giả quyết định chọn đề tài “Đăng ký, sử dụng tên doanh nghiệp theo pháp luật Việt Nam hiện nay” để nghiên cứu, phân tích bản chất pháp lý và cơ sở thực tiễn nhằm hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật về đăng ký, sử dụng tên doanh nghiệp tại Việt Nam hiện nay. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Từ trước đến nay đã có một số công trình khoa học, bài viết hoặc tham luận được công bố trên các sách chuyên khảo, tạp chí khoa học chuyên ngành hoặc các diễn đàn khoa học đề cập đến tên DN ở những cấp độ và phạm vi khác nhau, cụ thể: - Th.s Trần Thị Phương Hạnh (2006), Một số ý kiến về tên doanh nghiệp, Tạp chí Khoa học Pháp lý [18]. - Th.s Nguyễn Thị Thu Thuỷ (2015), Tên doanh nghiệp và bảo hộ tên doanh nghiệp, Tạp chí Dân chủ và Pháp luật, số 8(281) [22]. - Nguyễn Thanh Vân Hằng (2012), Điều kiện bảo hộ tên thương mại theo pháp luật Việt Nam, Khoá luận tốt nghiệp Luật học, Trường Đại học Luật Hà Nội [19]. - Trần Thị Thu Trang (2014), Quyền tự do thành lập doanh nghiệp theo Luật Doanh nghiệp, Luận văn thạc sỹ Luật học, Trường Đại học Luật 2
8. Hà Nội [23]. - Vũ Thị Thuỳ Dung (2015), Đăng ký thành lập doanh nghiệp theo Luật Doanh nghiệp, Luận văn thạc sỹ Luật học, Trường Đại học Luật Hà Nội [17]. Các công trình nghiên cứu nêu trên mới chỉ dừng lại ở nội dung nghiên cứu về các quy định của pháp luật về đăng ký, sử dụng tên DN theo quy định của Luật DN [31], [32] và các văn bản hướng dẫn thi hành; mối quan hệ giữa tên DN và nhãn hiệu, tên thương mại theo quy định của Luật DN và Luật SHTT, chưa có nghiên cứu về thực tiễn áp dụng pháp luật, những khó khăn, vướng mắc và đưa ra những nhận xét, đánh giá việc đăng ký, sử dụng tên DN hiện nay. Đề tài sẽ tiếp cận theo hướng nghiên cứu đăng ký, sử dụng tên DN dưới góc độ phân tích chuyên sâu, so sánh và tìm ra những điểm chưa phù hợp trong quy định của Luật DN [32], Luật SHTT và Luật CT và các văn bản hướng dẫn thi hành, qua đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật về đăng ký, sử dụng tên DN tại Việt Nam hiện nay. Đây cũng chính là hướng tiếp cận mới của Luận văn này. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Mục đích nghiên cứu làm sáng tỏ bản chất pháp lý đăng ký, sử dụng tên DN trên phương diện lý luận và thực tiễn. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu, phân tích cơ sở lý luận về đăng ký, sử dụng tên DN theo quy định của Luật DN và các văn bản hướng dẫn thi hành.; - Nghiên cứu mối quan hệ pháp luật về đăng ký, sử dụng tên DN theo quy định của Luật DN, Luật SHTT, Luật CT và các văn bản hướng dẫn thi hành. - Phân tích thực tiễn đăng ký, sử dụng tên DN và xử lý hành vi sử dụng tên DN xâm phạm quyền SHCN; Làm rõ về mặt lý luận và thực tiễn những vấn đề vướng mắc, mâu thuẫn nội tại và điều kiện khách quan ảnh hưởng đến 3
9. hiệu lực và hiệu quả của các quy định pháp luật điều chỉnh quan hệ pháp luật về đăng ký, sử dụng tên DN. - Đề xuất một số giải pháp hoàn thiện quy định của pháp luật về đăng ký, sử dụng tên DN; nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật về đăng ký, sử dụng tên DN ở nước ta hiện nay. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu - Bản chất pháp lý của đăng ký, sử dụng tên DN. - Thực tiễn áp dụng pháp luật về đăng ký, sử dụng tên DN. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Pháp luật đăng ký, sử dụng tên DN có nội dung rất rộng và liên quan đến nhiều lĩnh vực pháp luật khác, đặc biệt là pháp luật kinh tế. Trong khuôn khổ luận văn này, tác giả tập trung đi sâu tìm hiểu về các quy định liên quan đến đăng ký, sử dụng tên DN theo quy định của Luật DN, Luật SHTT và có liên quan đến Luật CT và các văn bản hướng dẫn thi hành. Đồng thời, tác giả cũng tiến hành nghiên cứu, so sánh một số quy định của pháp luật một số nước (Hoa Kỳ, Trung Quốc) điều chỉnh mối quan hệ giữa tên DN và các đối tượng SHCN để từ đó sơ bộ đánh giá về nội dung của pháp luật đăng ký, sử dụng tên DN của Việt Nam hiện nay. 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu Luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu: - Phương pháp nghiên cứu, phân tích - Phương pháp đánh giá qua các vụ việc cụ thể - Phương pháp tổng hợp và sử dụng số liệu thống kê để đánh giá tình hình thực thi pháp luật trong lĩnh vực này. - Sự kết hợp giữa lý luận và thực tiễn trong quá trình phân tích, đánh giá và rút ra kết luận. 4
10. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Luận văn là công trình đầu tiên nghiên cứu chuyên sâu về đăng ký, sử dụng tên DN theo quy định của Luật DN, Luật SHTT, Luật CT và các văn bản hướng dẫn thi hành. Tác giả là người trực tiếp làm công tác nghiên cứu, xây dựng và áp dụng pháp luật về đăng ký, sử dụng tên DN nên những luận điểm trình bày trong luận văn này không chỉ dựa trên nghiên cứu lý luận trong nước và quốc tế, mà còn là những bài học thực tiễn rút ra từ quá trình thi hành pháp luật để xử lý các vụ việc liên quan đến sử dụng tên DN xâm phạm quyền SHCN trong thời gian 5 năm trở lại đây. Luận văn có ý nghĩa đóng góp trong việc hoàn thiện các quy định của pháp luật về đăng ký, sử dụng tên DN, đặc biệt trong việc thống nhất các quy định của pháp luật về đăng ký, sử dụng tên DN; xử lý tên DN xâm phạm quyền SHCN, qua đó, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý trong giai đoạn hiện nay. Luận văn là có thể là tài liệu tham khảo trong quá trình hoàn thiện Luật DN, Luật SHTT liên quan đến tên DN. Đồng thời, luận văn có giá trị tham khảo đối với những người quan tâm nghiên cứu, giảng dạy Luật DN và Luật SHTT. 7. Cơ cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm 3 Chương: Chương 1. Những vấn đề lý luận về đăng ký, sử dụng tên doanh nghiệp và pháp luật về đăng ký, sử dụng tên doanh nghiệp Chương 2. Thực trạng pháp luật về đăng ký, sử dụng tên doanh nghiệp tại Việt Nam hiện nay Chương 3. Hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật về đăng ký, sử dụng tên doanh nghiệp tại Việt Nam 5
11. Chƣơng 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ ĐĂNG KÝ, SỬ DỤNG TÊN DOANH NGHIỆP VÀ PHÁP LUẬT VỀ ĐĂNG KÝ, SỬ DỤNG TÊN DOANH NGHIỆP 1.1. Khái quát về đăng ký, sử dụng tên doanh nghiệp Tự do kinh doanh là một trong những nội dung của quyền con người và được Hiến pháp ghi nhận [26]. Tự do thành lập DN là một nội dung quan trọng trong quyền tự do kinh doanh, đồng thời cũng là một chế định chủ yếu của pháp luật kinh tế Việt Nam và thường được gọi là pháp luật DN. Nhà nước Việt Nam khuyến khích các nhà đầu tư trong và ngoài nước đầu tư kinh doanh vào các hình thức DN vì những giá trị kinh tế và xã hội to lớn đem lại từ hoạt động của DN. Quyền tự do thành lập DN là quyền của nhà đầu tư được lựa chọn và đăng ký loại hình DN, tên DN, ngành, nghề kinh doanh phù hợp với điều kiện của mỗi nhà đầu tư. Quyền tự do kinh doanh trong việc thành lập DN có xu hướng ngày càng được mở rộng về nội dung đối với nhà đầu tư là cá nhân và tổ chức Việt Nam. Luật DN cũng khẳng định, thành lập DN và ĐKKD theo quy định của pháp luật là quyền của cá nhân và tổ chức được Nhà nước bảo hộ. Các Bộ, cơ quan ngang Bộ, Uỷ ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương không được ban hành các quy định về ĐKKD áp dụng riêng cho ngành hoặc địa phương mình. Nghiêm cấm cơ quan ĐKKD sách nhiễu, gây phiền hà đối với tổ chức, cá nhân trong khi tiếp nhận hồ sơ giải quyết việc đăng ký thành lập DN, đăng ký thay đổi nội dung ĐKKD. 1.1.1. Khái niệm về doanh nghiệp Doanh nghiệp là một trong những chủ thể kinh doanh chủ yếu của xã hội. Tại Khoản 7 Điều 4 Luật DN đã có quy định khái niệm về DN: 6
12. Doanh nghiệp là một tổ chức kinh tế có tên riêng, có trụ sở giao dịch ổn định, được đăng ký thành lập theo quy định của pháp luật nhằm mục đích kinh doanh [32]. Quá trình kinh doanh thực hiện một cách liên tục, một số hoặc tất cả các công đoạn của quá trình đầu tư, từ sản xuất đến tiêu thụ sản phẩm hoặc cung ứng dịch vụ trên thị trường nhằm mục đích để sinh lợi. Như vậy DN là tổ chức kinh tế vị lợi, mặc dù thực tế một số tổ chức DN thành lập có các hoạt động không hoàn toàn nhằm mục tiêu lợi nhuận (DN xã hội). 1.1.2. Khái niệm về tên doanh nghiệp 1.1.2.1 Quan niệm về tên doanh nghiệp DN là tổ chức kinh tế có tên riêng ”. Đây chính là đoạn đầu trong khái niệm DN được ghi nhận tại Khoản 7 Điều 4 Luật DN [32]. Điều này cho thấy tên DN là một thành tố quan trọng cấu thành DN. Tên DN có ý nghĩa rất lớn đối với đời sống DN, nó gắn liền với sự tồn tại, hưng thịnh hay suy vong của DN. Hiểu được tầm quan trọng của tên DN, nhiều DN đã có những chiến lược xây dựng và bảo vệ đối với tên gọi của DN mình; bên cạnh đó pháp luật kinh tế, đặc biệt là Luật DN, Luật SHTT cũng đã tạo dựng hành lang pháp lý nhằm bảo hộ quyền lợi hợp pháp của các DN đối với tên gọi của DN [18]. Tên DN không phải là một thuật ngữ xa lạ mà nó gắn liền với DN, song để hiểu tên DN là như thế nào, chắc hẳn cũng sẽ còn có người đặt ra câu hỏi. Sau đây là một số cách hiểu về tên DN. Thứ nhất, tên DN theo cách hiểu thực tế Tên DN là tên gọi của một chủ thể kinh doanh, xác định một DN cụ thể với đầy đủ những đặc điểm riêng biệt của nó (loại hình DN, người đại diện theo pháp luật, vốn điều lệ, ngành nghề kinh doanh ). Tên DN được DN sử dụng thường xuyên trong hoạt động kinh doanh, thể hiện mối quan hệ với các 7
13. chủ thể khác như quan hệ thương mại với các đối tác, quan hệ quản lý với các cơ quan quản lý nhà nước, quan hệ lao động với người lao động Tên DN là một trong những yếu tố quan trọng giúp cho khách hàng nhận biết cũng như phân biệt được nguồn gốc sản phẩm hàng hoá, dịch vụ do DN mình sản xuất ra với các hàng hoá, dịch vụ cùng loại do các DN khác đưa ra thị trường. Như vậy, theo cách hiểu thực tế thì tên DN được hiểu là tên gọi của một DN đã đăng ký và được Nhà nước ghi nhận trong GCNĐKDN, được dùng để xưng danh, gọi tên trong các giao dịch giúp đối tác có thể tìm kiếm dễ dàng và chính xác, thúc đẩy công việc kinh doanh phát triển. Thứ hai, tên DN từ góc độ pháp lý Tên DN là tên đầy đủ được đăng ký khi thành lập DN. Luật DN có các điều khoản quy định về tên DN, như quy định tên tiếng Việt của DN gồm có hai thành tố theo thứ tự sau đây: (i) loại hình DN và (ii) tên riêng [32]. Tên DN phải được gắn tại trụ sở chính, chi nhánh, văn phòng, địa điểm kinh doanh của DN; tên DN phải được in hoặc viết trên các giấy tờ giao dịch, hồ sơ tài liệu và ấn phẩm do DN phát hành. Luật DN không có định nghĩa tên DN là gì. Luật SHTT [27] và Thông tư số 11/2015/TT-BKHCN [2] chỉ đề cập đến tên DN trong mối quan hệ với tên TM chứ không có định nghĩa tên DN là gì. Đối với tên TM, tại Khoản 21 Điều 4 Luật SHTT đã đưa ra khái niệm khá đầy đủ về tên TM và các điều kiện bảo hộ tên TM, cụ thể như sau: Tên TM là tên gọi của tổ chức, cá nhân dùng trong hoạt động kinh doanh để phân biệt chủ thể kinh doanh mang tên gọi đó với chủ thể kinh doanh khác trong cùng lĩnh vực và khu vực kinh doanh. Tên TM phải có khả năng phân biệt [27]. Như vậy, tên TM là tên gọi của chủ thể dùng trong hoạt động kinh doanh và được bảo hộ khi nó có khả năng phân biệt. Chức năng chính của tên 8
14. TM là nhằm phân biệt, cá thể hóa chủ thể kinh doanh này với chủ thể kinh doanh khác, sự phân biệt cần thiết được đặt ra khi trong cùng một lĩnh vực kinh doanh, trong cùng một khu vực kinh doanh có sự cạnh tranh gay gắt giữa các chủ thể kinh doanh. Trong thực tế, có rất ít người phân biệt được đâu là tên TM, đâu là tên DN và thông thường là hay bị nhầm lẫn vì cùng là tên gọi của chủ thể kinh doanh. Như vậy, dưới góc độ pháp lý có thể hiểu tên DN như sau: Tên DN là tên gọi đầy đủ của DN được ghi nhận trong GCNĐKDN, bao gồm loại hình DN và tên riêng, dùng để xưng danh trong hoạt động kinh doanh của DN, được in hoặc viết trên các giấy tờ giao dịch, hồ sơ tài liệu và ấn phẩm do DN phát hành. 1.1.2.2. Chức năng của tên doanh nghiệp (i) Chức năng thông tin Tên tiếng Việt của DN bao gồm 02 thành tố là loại hình DN và tên riêng. Do vậy chức năng thông tin của tên DN cho biết loại hình DN là gì (Công ty TNHH, Công ty CP, Công ty hợp danh, DNTN); tên riêng có thể bao gồm lĩnh vực hoạt động chính của DN và tên gọi (thành phần phân biệt). Ngoài tên tiếng Việt, DN còn đăng ký tên bằng tiếng nước ngoài, tên viết tắt (tên giao dịch). (ii) Chức năng phân biệt Tên DN còn có chức năng phân biệt, không trùng hoặc gây nhầm lẫn với tên DN khác đã đăng ký trong phạm vi toàn quốc. (iii) Chức năng khẳng định uy tín của DN Hiện nay, tên DN không chỉ có ý nghĩa đơn thuần là một tên gọi, để phân biệt các DN với nhau mà nó còn có một giá trị khác, lớn lao hơn nhiều. Đó chính là thương hiệu DN. Tên DN còn gắn liền với uy tín, chất lượng sản phẩm của DN. Từ đó tên DN cũng là một tài sản có giá trị rất lớn đối với DN, 9
15. có khi còn lớn hơn rất nhiều so với các tài sản khác của DN. Tên DN ngày nay đóng vai trò to lớn trong sự phát triển của DN nói riêng và nền kinh tế nói chung [22, tr40]. 1.1.2.3 Các yếu tố cấu thành tên doanh nghiệp Cũng giống như con người, DN khi được khai sinh cũng cần có một cái tên. Tuy nhiên, khác với con người, DN là một sản phẩm nhân tạo mang tính pháp lý [18], vì thế tên của DN phải thể hiện được những nội dung theo quy định của Điều 38 Luật DN, cụ thể như sau: (i) Tên tiếng Việt của DN bao gồm hai thành tố là loại hình doanh nghiệp và tên riêng theo thứ tự sau đây [32]: - Loại hình DN: Tên loại hình DN được viết là “công ty trách nhiệm hữu hạn” hoặc “công ty TNHH” đối với công ty trách nhiệm hữu hạn; được viết là “công ty cổ phần” hoặc “công ty CP” đối với công ty cổ phần; được viết là “công ty hợp danh” hoặc “công ty HD” đối với công ty hợp danh; được viết là “DN tư nhân”, “DNTN” hoặc “doanh nghiệp TN” đối với DN tư nhân; - Tên riêng: Tên riêng được viết bằng các chữ cái trong bảng chữ cái tiếng Việt, các chữ F, J, Z, W, chữ số và ký hiệu, do người sáng lập ra DN đặt. Luật DN [32] không còn quy định tên DN phải phát âm được như quy định tại Luật DN [31]. Quy định như vậy là mở rộng hơn quyền đặt tên đối với DN. Như vậy tên riêng của DN có thể bao gồm: thành phần phân biệt giữa chủ thể này và chủ thể khác (VD: Hải Hà, Việt Mỹ, Trung Nguyên ); ngành nghề kinh doanh (Sản xuất, thương mại, dịch vụ, đầu tư, xây dựng ), hình thức đầu tư của DN. (ii) Tên DN bằng tiếng nước ngoài là tên được dịch từ tên tiếng Việt sang một trong những tiếng nước ngoài hệ chữ La-tinh. Khi dịch sang tiếng nước ngoài, tên riêng của DN có thể giữ nguyên hoặc dịch theo nghĩa tương ứng sang tiếng nước ngoài. 10
16. Trường hợp DN có tên bằng tiếng nước ngoài thì tên bằng tiếng nước ngoài của DN được in hoặc viết với khổ chữ nhỏ hơn tên tiếng Việt của DN tại trụ sở chính, chi nhánh, văn phòng đại diện, địa điểm kinh doanh của DN hoặc trên các giấy tờ giao dịch, hồ sơ tài liệu và ấn phẩm do DN phát hành (Khoản 1, 2 Điều 40 Luật DN) [32]. (iii) Tên viết tắt của DN được viết tắt từ tên tiếng Việt hoặc tên viết bằng tiếng nước ngoài. Theo quy định tại Khoản 2 Điều 18 Nghị định số 78/2015/NĐ-CP thì trước khi đăng ký tên DN, DN hoặc người thành lập DN tham khảo tên các DN đã đăng ký trong Cơ sở dữ liệu quốc gia về đăng ký DN [11]. Như vậy, theo quy định của Luật DN thì DN có thể có 03 tên: tên tiếng Việt, tên bằng tiếng nước ngoài và tên viết tắt. (iv) Tên chi nhánh, văn phòng đại diện Tên chi nhánh, văn phòng đại diện phải được viết bằng các chữ cái trong bảng chữ cái tiếng Việt, các chữ cái F, J, Z, W, chữ số và các ký hiệu. Tên chi nhánh, văn phòng đại diện phải mang tên DN kèm theo cụm từ “Chi nhánh” đối với chi nhánh, cụm từ “Văn phòng đại diện” đối với văn phòng đại diện. 1.1.2. Khái niệm về đăng ký tên doanh nghiệp Đăng ký DN là việc người thành lập DN đăng ký thông tin về DN dự kiến thành lập, DN đăng ký những thay đổi hoặc dự kiến thay đổi trong thông tin về đăng ký DN với cơ quan ĐKKD và được lưu giữ tại Cơ sở dữ liệu quốc gia về đăng ký doanh nghiệp. Đăng ký thành lập DN là một thủ tục pháp lý cần thiết, trong đó DN thực hiện đăng ký với cơ quan ĐKKD nhằm ghi nhận sự ra đời của DN và xác định địa vị pháp lý của DN trên thị trường. 11
17. Để đăng ký thành lập DN, người thành lập DN cần phải chuẩn bị bộ hồ sơ bao gồm các giấy tờ như: (i) Giấy đề nghị ĐKKD theo mẫu thống nhất do cơ quan ĐKKD có thẩm quyền quy định, trong đó có nội dung về tên DN; (ii) Danh sách thành viên (đối với công ty hợp danh, công ty TNHH), danh sách cổ đông sáng lập (đối với công ty cổ phần); (iii) Giấy tờ chứng thực cá nhân/tổ chức của chủ doanh nghiệp tư nhân, thành viên, cổ đông sáng lập; (iv) Dự thảo điều lệ công ty (đối với công ty hợp danh, công ty TNHH, công ty CP); (v) Văn bản xác nhận vốn pháp định và/hoặc chứng chỉ hành nghề (nếu kinh doanh ngành, nghề có yêu cầu về điều kiện kinh doanh). Trong hồ sơ đăng ký thành lập DN, người thành lập DN hoặc người đại diện theo pháp luật của DN phải chuẩn bị các giấy tờ nêu trên (đối với từng loại hình DN) và phải điền đầy đủ thông tin trong các giấy tờ đó, trong đó thông tin về tên DN là thông tin bắt buộc được ghi trong Giấy đề nghị đăng ký DN. Cơ quan ĐKKD có trách nhiệm xem xét hồ sơ đăng ký thành lập DN dựa trên nhiều điều kiện khác nhau (về đối tượng thành lập, tên DN, ngành nghề kinh doanh, trụ sở, hồ sơ ) trước khi cấp GCNĐKDN, trong đó điều kiện về tên DN dự kiến thành lập là điều kiện bắt buộc để xem xét, nếu đáp ứng các điều kiện theo quy định của PLDN thì tên DN đăng ký sẽ được ghi nhận trong GCNĐKDN. Như vậy, đăng ký tên DN là việc người thành lập DN đăng ký tên trong Giấy đề nghị thành lập DN, được cơ quan ĐKKD xem xét và ghi nhận trong GCNĐKDN. 1.1.3. Khái niệm sử dụng tên doanh nghiệp Sau khi được thành lập một cách hợp pháp, DN tiến hành các hoạt động kinh doanh. Tại Khoản 16 Điều 4 Luật DN quy định: “Kinh doanh là việc thực hiện liên tục một, một số hoặc tất cả các công đoạn của quá trình đầu tư, 12
18. từ sản xuất đến tiêu thụ sản phẩm hoặc cung ứng dịch vụ trên thị trường nhằm mục đích sinh lợi” [32]. Trong quá trình hoạt động kinh doanh, DN có những quyền được pháp luật xác định và bảo hộ, đồng thời cũng có những nghĩa vụ đối với nhà nước, đối với xã hội. Đây là những quyền và nghĩa vụ pháp lý do pháp luật xác định và bảo đảm thực hiện. Ngoài ra, DN có thể thực hiện những nghĩa vụ xã hội khác với ý nghĩa là các hoạt động tự nguyện, từ thiện. Cơ quan ĐKKD phối hợp với các cơ quan nhà nước khác có trách nhiệm tạo điều kiện để các DN thực hiện quyền, đồng thời cũng thực hiện sự kiểm soát, quản lý và đôn đốc các doanh nghiệp thực hiện nghĩa vụ. Với tư cách là một chủ thể độc lập trong kinh doanh, theo quy định của pháp luật, trong quá trình hoạt động kinh doanh, các DN có quyền đối với tài sản; tự do chủ động lựa chọn và thay đổi ngành, nghề, địa bàn đầu tư, hình thức đầu tư, kể cả liên doanh, góp vốn vào doanh nghiệp khác; chủ động mở rộng quy mô và ngành, nghề kinh doanh trong đó có quyền sử dụng tên DN trong hoạt động kinh doanh mà mình đã đăng ký. Như vậy, sử dụng tên DN là việc DN gắn tên DN của mình trên biển hiệu tại trụ sở chính, chi nhánh, văn phòng đại diện, địa điểm kinh doanh của DN; được in hoặc viết trên các giấy tờ giao dịch, hồ sơ tài liệu và ấn phẩm do DN phát hành; được gắn trên phương tiện kinh doanh, phương tiện dịch vụ của DN trong hoạt động kinh doanh. 1.2. Vai trò của đăng ký, sử dụng tên doanh nghiệp Bất kỳ một cá nhân hay một tổ chức muốn gia nhập thị trường đều phải thực hiện thủ tục đăng ký thành lập DN (trong đó có đăng ký tên DN) nhằm xác định địa vị pháp lý của DN, thể hiện sự công nhận của Nhà nước với sự ra đời của thực thể kinh doanh. Đây là thủ tục hành chính đầu tiên DN phải thực hiện trước khi tiến hành hoạt động kinh doanh. Người thành lập DN sẽ thực hiện thủ 13
19. tục đăng ký DN tại cơ quan ĐKKD cấp tỉnh nơi DN dự định đặt trụ sở chính. Khi được cấp GCNĐKDN, trong đó có ghi nhận tên DN thì DN được sử dụng tên DN của mình trong hoạt động kinh doanh theo quy định của pháp luật. 1.2.1. Vai trò của đăng ký tên doanh nghiệp 1.2.1.1. Đối với doanh nghiệp Đặt tên cho DN là một việc làm hết sức quan trọng và có ý nghĩa. Tên DN không chỉ là tên gọi thông thường mà nó còn thể hiện một phần lĩnh vực sản xuất kinh doanh hay thể hiện tâm tư của chủ thể thành lập DN. Điều này đòi hỏi các chủ thể thành lập DN đặt tên DN phải đảm bảo những yếu tố ngắn gọn, đầy đủ, gợi nhớ đến DN. Tên DN là tài sản của DN. Tên DN là yếu tố hình thức nhưng là dấu hiệu đầu tiên xác định tư cách chủ thể độc lập của DN trên thị trường. Tên DN là cơ sở để Nhà nước thực hiện quản lý nhà nước đối với DN và cũng là cơ sở để phân biệt chủ thể trong quan hệ giữa các DN với nhau và người tiêu dùng. Người thành lập DN hoặc DN không được đặt tên DN trùng hoặc gây nhầm lẫn với tên của DN khác đã đăng ký trong Cơ sở dữ liệu quốc gia về đăng ký DN trên phạm vi toàn quốc, trừ những DN đã giải thể hoặc đã có quyết định có hiệu lực của Tòa án tuyên bố TN bị phá sản (Khoản 2 Điều 17 Luật DN) [32]. Do vậy, đăng ký DN chính là công cụ tốt nhất để bảo vệ tên DN, từ đó góp phần hạn chế các tranh chấp về SHCN liên quan đến tên DN. 1.2.1.2. Đối với quản lý nhà nƣớc Đăng ký DN là một công cụ quản lý nhà nước đối với DN, là một bộ phận quản lý nhà nước, trong đó khách thể quản lý là DN. Việc đăng ký thành lập DN (trong đó có tên DN) thể hiện sự bảo hộ của nhà nước bằng pháp luật đối với hoạt động kinh doanh và quản lý chủ DN. 14
20. Đăng ký tên DN là công cụ để nhà nước quản lý hoạt động kinh doanh của DN thông qua chủ thể là tên gọi của DN. 1.2.2 Vai trò của sử dụng tên doanh nghiệp Tên DN đóng vai trò rất quan trọng trong hoạt động thương mại, ngoài vai trò xưng danh và giúp khách hàng nhận diện DN, tên DN còn có một vai trò quan trọng hơn đó là sự khẳng định uy tín, vị thế của DN trước khách hàng cũng như trước các đối tác. Chẳng hạn, nói đến Microsoft, người ta nghĩ ngay đến tập đoàn phần mềm lớn nhất thế giới, nói đến Coca Cola người ta nghĩ ngay đến công ty nước giải khát lớn nhất thế giới, nói đến Trung Nguyên người Việt Nam tự hào vì có một công ty cà phê nổi tiếng không chỉ ở thị trường trong nước Có thể nói, tên DN có ý nghĩa vô cùng quan trọng đối với DN, nó tồn tại suốt thời gian tồn tại của DN từ khi thành lập đến khi DN chấm dứt hoạt động và được sử dụng thường xuyên khi DN xuất hiện trước công chúng, trong các giao dịch với khách hàng. Tên DN là cơ sở quan trọng để hình thành nên thương hiệu của DN. Trong thực tiễn hoạt động kinh doanh ở nước ta hiện nay, không ít những DN Việt Nam đã xây dựng được những thương hiệu mạnh thông qua hình ảnh tên gọi của DN mình như siêu thị Coop Mart, dệt may Việt Tiến, đồ hộp Hạ Long, điện tử Tiến Đạt, sữa Vinamilk, cà phê Trung Nguyên Do đó, tên DN cũng được xem là một đối tượng của quyền SHCN, được bảo hộ dưới hình thức là tên TM bởi Luật SHTT. 1.3. Mối quan hệ giữa tên doanh nghiệp với các đối tƣợng sở hữu công nghiệp Tên thương mại, nhãn hiệu, chỉ dẫn địa lý là một trong những thành tố góp phần vào sự phát triển và thành công của doanh nghiệp. Các đối tượng SHCN này được coi là yếu tố đầu tiên và quan trọng trong chiến lược xâm nhập và mở rộng thị trường. Trong hoạt động kinh doanh, tên DN có mối quan hệ chặt chẽ với các đối tượng SHCN, do vậy để phát huy hiệu quả các 15
21. mối quan hệ đó cũng như tránh được những rủi ro, tranh chấp xảy ra, gây thiệt hại trực tiếp đến hoạt động sản xuất kinh doanh cũng như uy tín của DN trên thương trường, cần phải có sự nghiên cứu về các mối quan hệ đó. 1.3.1. Mối quan hệ giữa tên doanh nghiệp với tên thương mại Tên DN là tên đầy đủ được đăng ký khi thành lập DN, bao gồm hai thành tố là loại hình doanh nghiệp và tên riêng, được ghi nhận trong GCNĐKDN. Hiện nay, theo quy định Luật DN, DN được đăng ký ba tên: tên bằng tiếng Việt; tên bằng tiếng nước ngoài và tên viết tắt [32]. Ngoài những tên gọi theo quy định của Luật DN, DN còn có một loại tên khác là tên TM theo quy định của Luật SHTT. Tên TM là tên gọi của tổ chức, cá nhân dùng trong hoạt động kinh doanh để phân biệt chủ thể kinh doanh mang tên gọi đó với chủ thể kinh doanh khác trong cùng lĩnh vực và khu vực kinh doanh [27]. Tên TM được coi là có khả năng phân biệt nếu đáp ứng các điều kiện được quy định tại Điều 76 và Điều 78 Luật SHTT, cụ thể như sau: (i) Tên TM phải chứa thành phần tên riêng, trừ đã được biết đến rộng rãi do sử dụng. Thành phần tên riêng có thể hiểu gồm: Phần mô tả và phần phân biệt. Phần mô tả là một tập hợp các từ có nghĩa mô tả tóm tắt loại hình doanh nghiệp và lĩnh vực kinh doanh, không có khả năng tạo nên tính phân biệt cho tên thương mại. Phần phân biệt để phân biệt chủ thể này với chủ thể khác trong cùng lĩnh vực kinh doanh. Ví dụ: Công ty TNHH Thương mại Đầu tư và Du lịch Nhật Minh. Tên thương mại này đáp ứng tiêu chí chứa thành phần tên riêng “Nhật Minh” là thành phần phân biệt, còn loại hình doanh nghiệp là Công ty TNHH; thành phần mô tả: “Thương mại đầu tư và du lịch” không được bảo hộ. 16
22. (ii) Tên TM không trùng hoặc tương tự đến mức gây nhầm lẫn với tên TM mà người khác đã sử dụng trước trong cùng lĩnh vực kinh doanh và khu vực kinh doanh. Tên TM là đối tượng SHCN được tự động xác lập chứ không thông qua việc đăng ký cấp VBBH. Do đó, rất khó để xác định một tên TM nào đó đã có DN khác sử dụng trước đó hay chưa để xác định tên TM có trùng hoặc tương tự gây nhầm lẫn với tên TM đã được bảo hộ trước đó trong cùng lĩnh vực kinh doanh hay khu vực kinh doanh. Hiện nay Cục SHTT chưa có cơ sở dữ liệu để tra cứu các tên TM đáp ứng các điều kiện bảo hộ theo quy định của pháp luật. Chỉ khi có tranh chấp xảy ra thì chủ sở hữu tên TM mới đưa ra bằng chứng chứng minh việc sử dụng hợp pháp tên TM của mình trong phạm vi khu vực, địa bàn, lĩnh vực kinh doanh liên quan, lúc đó cơ quan có thẩm quyền mới xác định được tên TM có đáp ứng được điều kiện bảo hộ hay không. (iii) Tên TM không trùng hoặc tương tự đến mức gây nhầm lẫn với nhãn hiệu của người khác hoặc với chỉ dẫn địa lý đã được bảo hộ trước ngày tên TM đó được sử dụng. Tên TM được bảo hộ theo quy định của Luật SHTT có nhiều nét tương đồng với tên DN được bảo hộ theo Luật DN. Luật DN cũng yêu cầu tên DN phải có ít nhất hai thành tố là loại hình DN và tên riêng, cũng như không được trùng hoặc gây nhầm lẫn với tên của DN đã đăng ký. Đồng thời, Luật DN và Luật SHTT đều không cho phép dùng tên của cơ quan nhà nước, tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức chính trị xã hội - nghề nghiệp, tổ chức xã hội, tổ chức xã hội - nghề nghiệp hoặc chủ thể khác để làm tên DN hay tên TM [19, tr15]. Tuy nhiên, câu hỏi đặt ra là tên TM có phải là tên DN không? Hiện chưa có một văn bản nào xác nhận hai vấn đề này. Theo quan điểm của tác 17