Luận văn Chuẩn mực kế toán thuế thu nhập doanh nghiệp khoảng cách giữa lý thuyết và thực tế

Nội dung text: Luận văn Chuẩn mực kế toán thuế thu nhập doanh nghiệp khoảng cách giữa lý thuyết và thực tế

1. BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC KINH TEÁ Tp.HCM NGUYEÃN XUAÂN THAÉNG CHUAÅN MÖÏC KEÁ TOAÙN THUEÁ THU NHAÄP DOANH NGHIEÄP KHOAÛNG CAÙCH GIÖÕA LYÙ THUYEÁT VAØ THÖÏC TEÁ Chuyeân ngaønh: Keá toaùn Maõ soá: 60.34.30 LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ KINH TEÁ NGÖÔØI HÖÔÙNG DAÃN KHOA HOÏC: PGS-TS MAI THÒ HOAØNG MINH TP.Hoà Chí Minh – Naêm 2008
2. i MUÏC LUÏC DANH MỤC HÌNH v DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT vi PHAÀN MÔÛ ÑAÀU 1 1. Lyù do choïn ñeà taøi 1 2. Noäi dung vaø muïc ñích cuûa luaän vaên 2 3. Phöông phaùp nghieân cöùu 3 4. Giôùi haïn, phaïm vi cuûa luaän vaên 3 CHÖÔNG 1 CÔ SÔÛ LYÙ LUAÄN VEÀ KEÁ TOAÙN THUẾ TNDN 4 1.1 Ñònh nghóa keá toaùn thueá TNDN 4 1.2 Moät soá vaán ñeà lyù thuyeát lieân quan ñeán keá toaùn thueá TNDN 5 1.2.1 Baûn chaát cuûa thueá TNDN 5 1.2.2 Keá toaùn thueá TNDN 7 1.3 Chuaån möïc keá toaùn thueá TNDN cuûa quoác teá (IAS 12) 14 1.3.1 Lòch söû phaùt trieån 14 1.3.2 Noäi dung cô baûn 15 1.4 Chuaån möïc keá toaùn thueá TNDN cuûa Vieät Nam (VAS 17) 16 1.4.1 Noäi dung cô baûn 16 1.4.2 So saùnh khaùc bieät giöõa Chuaån möïc keá toaùn thueá TNDN cuûa quoác teá (IAS 12) vôùi Chuaån möïc keá toaùn thueá TNDN cuûa Vieät Nam (VAS 17): 18 1.5 Thöïc tieãn aùp duïng aùp duïng Chuaån möïc thueá TNDN taïi moät soá quoác gia 20 1.5.1 Malaysia 20 1.5.2 Hoa Kyø 22 1.6 Nhöõng khaùc bieät giöõa Chuaån möïc keá toaùn thueá TNDN cuûa Vieät Nam vôùi Malaysia vaø Hoa kyø 25
3. ii 1.6.1 Chuaån möïc keá toaùn thueá TNDN cuûa Vieät Nam (VAS 17) so saùnh vôùi Chuaån möïc keá toaùn thueá TNDN cuûa Malaysia (FRS 112) 25 1.6.2 Chuaån möïc keá toaùn thueá TNDN cuûa Vieät Nam (VAS 17) so saùnh vôùi Chuaån möïc keá toaùn thueá TNDN cuûa Hoa Kyø (SFAS 109) ) 26 CHÖÔNG 2 THÖÏC TIEÃN AÙP DUÏNG CHUAÅN MÖÏC KEÁ TOAÙN THUEÁ TNDN (VAS 17) TAÏI CAÙC DOANH NGHIEÄP 29 2.1 Keá toaùn thueá TNDN giai ñoaïn tröôùc khi coù Chuaån möïc keá toaùn thueá TNDN (tröôùc naêm 2005) 29 2.1.1 Caùc chính saùch quan troïng cuûa nhaø nöôùc aûnh höôûng vieäc haïch toaùn thueá TNDN 30 2.1.2 Ñaëc ñieåm keá toaùn thueá TNDN 32 2.1.3 Nhöõng thuaän lôïi khi aùp duïng keá toaùn thueá TNDN 35 2.1.4 Nhöõng khoù khaên khi aùp duïng keá toaùn thueá TNDN 35 2.2 Keá toaùn thueá TNDN cuûa Vieät Nam sau khi coù Chuaån möïc keá toaùn thueá TNDN (sau naêm 2005) 37 2.2.1 Moâi tröôøng phaùp lyù 37 2.2.2 Ñaëc ñieåm keá toaùn thueá TNDN sau khi coù Chuaån möïc keá toaùn thueá TNDN 37 2.2.3 Nhöõng thuaän lôïi khi aùp duïng VAS 17 vaøo thöïc teá 39 2.2.4 Nhöõng khoù khaên trong vieäc aùp duïng VAS 17 vaøo thöïc teá 44 2.3 Khaûo saùt thöïc teá tình hình thöïc hieän VAS 17 taïi caùc doanh nghieäp 48 2.3.1 Caùc thoâng soá cuoäc khaûo saùt tình hình thöïc teá aùp duïng VAS 17 48 2.3.2 Phaân tích keát quaû khaûo saùt 49 KEÁT LUAÄN CHÖÔNG 2 54
4. iii CHÖÔNG 3 CAÙC GIAÛI PHAÙP VAØ KIEÁN NGHÒ VEÀ VIEÄC VAÄN DUÏNG CHUAÅN MÖÏC KEÁ TOAÙN THUEÁ TNDN 55 3.1 Muïc tieâu xaây döïng caùc giaûi phaùp vaø kieán nghò 55 3.2 Caên cöù xaây döïng caùc giaûi phaùp vaø kieán nghò 55 3.3 Caùc giaûi phaùp vaø kieán nghò 56 3.3.1 Caùc kieán nghò ñoái vôùi VAS 17 döôùi goùc ñoä lyù luaän 56 3.3.2 Caùc giaûi phaùp vaø kieán nghò ñoái vôùi VAS 17 döôùi goùc ñoä thöïc tieãn öùng duïng taïi Vieät Nam 63 KEÁT LUAÄN CHÖÔNG 3 75 PHUÏ LUÏC 1: CHUAÅN MÖÏC KEÁ TOAÙN THUEÁ TNDN VIEÄT NAM (VAS 17) PHUÏ LUÏC 2: BAÛN KHAÛO SAÙT PHUÏ LUÏC 3: DANH SAÙCH CAÙC DOANH NGHIEÄP GÖÛI BAÛN KHAÛO SAÙT COÂNG TRÌNH KHOA HOÏC TAØI LIEÄU THAM KHAÛO
5. iv DANH MỤC BẢNG Baûng 1-2: Nhöõng khaùc bieät giöõa Chuaån möïc keá toaùn thueá TNDN cuûa quoác teá (IAS 12) vôùi Chuaån möïc keá toaùn thueá TNDN cuûa Vieät Nam (VAS 17) 18 Baûng 2-1 Minh hoïa Baûng caân ñoái keá toaùn theo Quyeát ñònh 167/2000/QÑ-BTC ngaøy 25/10/2000 34 Baûng 2-2: So saùnh soá löôïng doanh nghieäp coå phaàn vôùi toång soá 40 Baûng 2-3: Phaân bieät moät soá khoaûn muïc laøm phaùt sinh taøi saûn thueá thu nhaäp hoaõn laïi hay thueá thu nhaäp hoaõn laïi phaûi traû theo thoâng leä quoác teá. 40 Baûng 2-4: Phaân bieät moät soá khoaûn muïc laøm phaùt sinh taøi saûn thueá thu nhaäp hoaõn laïi hay thueá thu nhaäp hoaõn laïi phaûi traû thöïc teá ôû caùc doanh nghieäp 42 Baûng 2-5: Cô caáu doanh nghieäp phaân tích 48 Baûng 2-6: Soá löôïng doanh nghieäp coù aùp duïng VAS 17 cuûa maãu 49 Baûng 2-7: Keát quaû khaûo saùt noäi dung cuûa VAS 17 50 Baûng 2-8: Keát quaû khaûo saùt taùc duïng cuûa VAS 17 ñeán coâng taùc keá toaùn 50 Baûng 2-9 Keát quaû khaûo saùt caùc yeáu toá taùc ñoäng daãn ñeán doanh nghieäp 51 Baûng 2-10: Keát quaû khaûo saùt caùc nguyeân nhaân daãn ñeán doanh nghieäp 52 Baûng 3-1 : Moät soá khoaûn muïc laøm phaùt sinh cheânh leäch taïm thôøi thöïc teá ôû caùc doanh nghieäp. 62 Baûng 3-2: Baûng xaùc ñònh loaïi cheânh leäch taïm thôøi 67 Baûng 3-3: Tính toaùn caùc khoaûn thueá thu nhaäp hoaõn laïi phaûi traû vaø taøi saûn thueá thu nhaäp hoaõn laïi 71
6. v DANH MỤC HÌNH Hình 2-1: Sô ñoà höôùng daãn haïch toaùn thueá TNDN theo quyeát ñònh soá 1141/TC/QÑ/CÑKT ngaøy 01/11/1995. 34
7. vi DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT DAP Vuï Cheá ñoä keá toaùn vaø kieåm toaùn Vieät Nam FASB Financial Accounting Standards Board FRSs Financial Reporting Standard IAS International Accounting Standard IASB International Accounting Standards Board IASC International Accounting Standards committe IFRS International Financial Reporting Standard MASB Malaysia Accounting Standards Board SFAS Financial Accounting Standard Board SIC Standing Interpretation Commttee TNDN Thu nhaäp doanh nghieäp TSCÑ Taøi saûn coá ñònh VAA Hoäi keá toaùn vaø kieåm toaùn Vieät Nam VAS Chuaån möïc keá toaùn Vieät Nam TK Taøi khoaûn VASC Uûy ban chæ ñaïo nghieân cöùu soaïn thaûo Chuaån möïc keá toaùn Vieät Nam VASG Toå soaïn thaûo nghieân cöùu Chuaån möïc keá toaùn Vieät Nam XHCN Xaõ hoäi chuû nghóa WTO Toå chöùc thöông maïi theá giôùi
8. 1 PHAÀN MÔÛ ÑAÀU 1. Lyù do choïn ñeà taøi Cuøng vôùi söï hoäi nhaäp cuûa neàn kinh teá Vieät Nam vaøo neàn kinh teá theá giôùi, ñoøi hoûi moät loaït chính saùch kinh teá, taøi chính phaûi ñöôïc thay ñoåi ñeå phuø hôïp vôùi thoâng leä quoác teá. Trong ñoù, keá toaùn laø moät trong nhöõng ngaønh coù nhieàu thay ñoåi, chæ trong voøng 4 naêm, töø cuoái naêm 2001 ñeán cuoái naêm 2005 Boä Taøi chính ñaõ lieân tuïc ban haønh 26 chuaån möïc keá toaùn. Hieän nay, Boä Taøi chính khoâng tieáp tuïc ban haønh nhöõng chuaån keá toaùn môùi vaø đang tieán haønh raø soaùt, hoaøn thieän nhöõng chuaån möïc ñaõ ban haønh, ruùt kinh nghieäm cho vieäc xaây döïng caùc chuaån möïc tieáp theo. Döï kieán phaûi ít nhaát ñeán naêm 2009 Boä Taøi chính môùi tieáp tuïc ban haønh moät soá chuaån möïc môùi. Caùc chuaån möïc keá toaùn chuû yeáu ñöôïc dòch töø caùc chuaån möïc keá toaùn quoác teá neân coøn nhieàu ñieàu chöa phuø hôïp vôùi ñieàu kieän thöïc teá cuûa Vieät Nam, laøm cho chính saùch taøi chính keá toaùn cuûa Vieät Nam gaëp moät soá vöôùng maéc: - Chính saùch ñaõ ban haønh nhöng tính khaû thi chöa cao, ñöa tôùi tình traïng nôi thì aùp duïng, nôi thì khoâng aùp duïng. - Vaên phong cuûa chuaån möïc keá toaùn raát khoù hieåu do dòch theo chuaån möïc keá toaùn quoác teá ñöa tôùi tình traïng coù nhieàu caùch hieåu khaùc nhau, neân vieäc phoå bieán roäng tinh thaàn cuûa caùc chuaån möïc keá toaùn gaëp raát nhieàu khoù khaên. - Vieäc ban haønh caùc chuaån möïc keá toaùn quaù nhanh, caùc vaán ñeà trong chuaån möïc keá toaùn coù nhieàu môùi meû, laøm cho caùc doanh nghieäp raát luùng tuùng khi aùp duïng caùc chuaån möùc keá toaùn vaøo thöïc teá do chöa thích nghi ñöôïc. Chuaån möïc keá toaùn thueá thu nhaäp doanh nghieäp (TNDN) (VAS 17) ñöôïc ban haønh trong ñôït 4 theo Quyeát ñònh soá 12/2005/QÑ-BTC ngaøy 15/2/2005 vaø ñöôïc höôùng daãn thi haønh theo Thoâng tö soá 20/2006/TT-BTC ngaøy 20/3/2006.
9. 2 Chuaån möïc keá toaùn thueá TNDN ñaõ giaûi quyeát ñöôïc baát caäp laâu nay laø khoâng coù qui ñònh höôùng daãn veà phöông phaùp xöû lyù thueá TNDN, phaùt sinh töø nhöõng cheânh leäch giöõa thu nhaäp chòu thueá bò chi phoái bôûi Luaät thueá vaø lôïi nhuaän keá toaùn bò chi phoái bôûi caùc chuaån möïc keá toaùn. Chuaån möïc keá toaùn thueá TNDN cuõng coù nhöõng vöôùng maéc chung maø caùc chuaån möïc keá toaùn khaùc ñaõ vaáp phaûi, beân caïnh ñoù caùc phöông phaùp tính toaùn trong Chuaån möïc keá toaùn thueá TNDN cuõng raát phöùc taïp, khoù hieåu, ñieàu naøy ñaõ laø moät löïc caûn lôùn cho vieäc aùp duïng chuaån möïc. Töø nhöõng khoù khaên neâu treân ñaõ naûy sinh ra nhieàu caâu hoûi caàn giaûi quyeát: - Taùc ñoäng cuûa Chuaån möïc keá toaùn thueá TNDN cuûa Vieät Nam ñoái vôùi keá toaùn caùc doanh nghieäp nhö theá naøo trong hieän taïi? - Chuaån möïc keá toaùn thueá TNDN cuûa quoác teá (IAS 12) so vôùi Chuaån möïc keá toaùn thueá TNDN cuûa Vieät Nam khaùc nhau nhö theá naøo, möùc ñoä hoäi nhaäp cuûa Chuaån möïc keá toaùn thueá TNDN cuûa Vieät Nam tôùi ñaâu? - Taïi sao caùc doanh nghieäp laïi khoù khaên trong vieäc aùp duïng VAS 17 vaøo thöïc teá? Töø nhöõng lyù do treân toâi ñaõ choïn ñeà taøi: “CHUAÅN MÖÏC KEÁ TOAÙN THUEÁ THU NHAÄP DOANH NGHIEÄP KHOAÛNG CAÙCH GIÖÕA LYÙ THUYEÁT VAØ THÖÏC TEÁ” ñeå nghieân cöùu vaø hoaøn thaønh khoùa hoïc thaïc só kinh teá. 2. Noäi dung vaø muïc ñích cuûa luaän vaên Trong luaän vaên seõ trình baøy moät soá cô sôû lyù luaän cuûa Chuaån möïc keá toaùn thueá TNDN Vieät Nam. So saùnh Chuaån möïc thueá TNDN Vieät Nam vôùi Chuaån möïc keá toaùn thueá TNDN quoác teá, vieäc aùp duïng Chuaån möïc keá toaùn
10. 3 thueá TNDN taïi moät soá quoác gia töø ñoù ruùt ra baøi hoïc kinh nghieäm cho Vieät Nam. Phaân tích vieäc thöïc hieän keá toaùn thueá TNDN tröôùc vaø sau khi coù Chuaån möïc keá toaùn thueá TNDN taïi caùc doanh nghieäp taïi Thaønh phoá Hoà Chí Minh, ruùt ra nhöõng nguyeân nhaân daãn tôùi nhöõng khoù khaên vaø thuaän lôïi khi aùp duïng Chuaån möïc keá toaùn thueá TNDN. Töø ñoù xaây döïng nhöõng giaûi phaùp, kieán nghò ñeå vieäc aùp duïng Chuaån möïc keá toaùn thueá TNDN vaøo caùc doanh nghieäp ñöôïc thuaän lôïi hôn. 3. Phöông phaùp nghieân cöùu Phöông phaùp lyù luaän: Söû duïng caùc phöông phaùp nghieân cöùu ñieàu tra choïn maãu, phoûng vaán chuyeân gia, phaân tích vaø toång hôïp, so saùnh vaø ñoái chieáu, thoáng keâ. Khaûo saùt thöïc nghieäm: Taøi lieäu tham khaûo söû duïng töø caùc nguoàn vaên baûn chính saùch, cheá ñoä cuûa Nhaø nöôùc veà thueá TNDN nhö Luaät, Nghò ñònh, Thoâng tö, vaên baûn lieân quan, caùc baøi baùo, trang web treân internet, tham döï caùc buoåi hoäi thaûo chuyeân ñeà veà thueá TNDN, thu thaäp yù kieán töø caùc chuyeân gia, caùc soá lieäu kinh teá xaõ hoäi töø nguoàn Toång cuïc thoáng keâ, ñieàu tra maãu . 4. Giôùi haïn, phaïm vi cuûa luaän vaên Nguoàn döõ lieäu trong luaän vaên chuû yeáu laáy töø caùc doanh nghieäp taïi Thaønh phoá Hoà Chí Minh, ñaây laø ñòa baøn coù soá doanh nghieäp lôùn nhaát trong caû nöôùc, cuõng laø nôi coù soá thu thueá vaøo ngaân saùch cao (chieám hôn 30% soá thueá thu cuûa caû nöôùc). Vieäc löïa choïn ñoái töôïng vaø ñòa baøn nghieân cöùu seõ baûo ñaûm tính chính xaùc cuûa luaän vaên.
11. 4 CHÖÔNG 1 CÔ SÔÛ LYÙ LUAÄN VEÀ KEÁ TOAÙN THUẾ TNDN 1.1 Khaùi quaùt veà thueá TNDN 1.1.1 Vì sao caàn phaûi coù thueá TNDN Thueá TNDN xuaát hieän raát sôùm trong lòch söû phaùt trieån cuûa ngaønh thueá. Hieän nay thueá TNDN ôû caùc nöôùc giöõ vai troø quan troïng trong vieäc baûo ñaûm nguoàn thu cho ngaân saùch nhaø nöôùc. Thueá TNDN ra ñôøi baét nguoàn töø nhöõng lyù do chuû yeáu sau: - Töø yeâu caàu thöïc hieän chöùc naêng taùi phaân phoái thu nhaäp, ñaûm baûo coâng baèng xaõ hoäi. - Töø nhu caàu taøi chính cuûa Nhaø nöôùc. 1.1.2 Khaùi nieäm thueá TNDN Thueá TNDN laø moät loaïi thueá tröïc thu ñaùnh vaøo lôïi nhuaän cuûa caùc doanh nghieäp. 1.1.3 Vai troø cuûa thueá TNDN - Laø coâng cuï quan troïng ñeå Nhaø nöôùc thöïc hieän chöùc naêng taùi phaân phoái thu nhaäp, ñaûm baûo coâng baèng xaõ hoäi. - Laø nguoàn thu quan troïng cuûa ngaân saùch Nhaø nöôùc. - Laø coâng cuï quan troïng ñeå goùp phaàn khuyeán khích, thuùc ñaåy saûn xuaát, kinh doanh phaùt trieån theo chieàu höôùng keá hoaïch, chieán löôïc phaùt trieån toaøn dieän cuûa Nhaø nöôùc. - Laø moät trong nhöõng coâng cuï quan troïng cuûa Nhaø nöôùc trong vieäc thöïc hieän chöùc naêng ñieàu tieát caùc hoaït ñoäng kinh teá – xaõ hoäi trong töøng thôøi kyø phaùt trieån kinh teá nhaát ñònh. 1.2 Ñònh nghóa keá toaùn thueá TNDN Ñònh nghóa theo Chuaån möïc keá toaùn cuûa quoác teá1 “Keá toaùn caùc khoaûn lieân quan ñeán thueá TNDN trong kyø hieän taïi vaø töông lai cuûa caùc khoaûn: 1 Trích trong Caùc chuaån möïc keá toaùn quoác teá, NXB chính trò quoác gia.
12. 5 - Thu hoài hay ñöôïc thanh toaùn trong töông lai giaù trò keát chuyeån cuûa caùc taøi saûn hay nôï phaûi traû trong Baûng caân ñoái keá toaùn. - Caùc giao dòch vaø caùc söï kieän khaùc trong kyø hieän taïi ñöôïc ghi nhaän trong baùo caùo taøi chính cuûa doanh nghieäp” Ñònh nghóa theo Chuaån möïc keá toaùn cuûa Vieät Nam2 “Keá toaùn thueá TNDN laø keá toaùn nhöõng nghieäp vuï do aûnh höôûng cuûa thueá TNDN trong naêm hieän haønh vaø trong töông lai cuûa: - Vieäc thu hoài hoaëc thanh toaùn trong töông lai giaù trò ghi soå cuûa caùc khoaûn muïc taøi saûn hoaëc nôï phaûi traû ñaõ ñöôïc ghi nhaän trong Baûng caân ñoái keá toaùn cuûa doanh nghieäp; - Caùc giao dòch vaø söï kieän khaùc trong naêm hieän taïi ñaõ ñöôïc ghi nhaän trong Baùo caùo keát quaû kinh doanh”. 1.3 Moät soá vaán ñeà lyù thuyeát lieân quan ñeán keá toaùn thueá TNDN3 1.3.1 Baûn chaát cuûa thueá TNDN 1.3.1.1 Thueá TNDN laø moät khoaûn phaân phoái laïi Tröôùc ñaây ña soá caùc nhaø kinh teá hoïc cho raèng, thueá TNDN laø moät khoaûn phaân phoái laïi lôïi nhuaän cuûa doanh nghieäp. Trong thöïc teá khoâng phaûi moät mình doanh nghieäp taïo ra thu nhaäp, maø coù söï ñoùng goùp cuûa toaøn xaõ hoäi, do ñoù doanh nghieäp phaûi phaân phoái laïi moät phaàn thu nhaäp thu coù ñöôïc döôùi hình thöùc thueá. Khi naøy thueá TNDN nhö laø moät khoaûn coå töùc, töø lyù luaän treân ñöa ñeán keát luaän 2 Theo Chuaån möïc keá toaùn thueá TNDN cuûa Vieät Nam (VAS 17) 3 Tham khaûo Chöông 11: Accouting for company income tax trong FINACIAL ACCOUNTING cuûa Scott Henderson & Graham Peirson; taøi lieäu “Keá toaùn thueá TNDN” cuûa Vuõ Höõu Ñöùc 12.2005 .
13. 6 laø thueá TNDN vaø coå töùc phaûi coù phöông phaùp keá toaùn gioáng nhau. Tuy nhieân ñieàu naøy laïi chöa hoaøn toaøn chính xaùc do coù 3 khaùc bieät chính giöõa coå töùc vaø thueá TNDN nhö sau: - Thueá TNDN bò Nhaø nöôùc baét buoäc phaûi traû, ñieàu naøy thöôøng ñöôïc luaät phaùp qui ñònh, trong khi coå töùc laø moät laø moät khoaûn tuøy yù khoâng baét buoäc phaûi traû. - Lôïi nhuaän keá toaùn cuûa doanh nghieäp goàm thu nhaäp chòu thueá TNDN vaø thu nhaäp khoâng chòu thueá TNDN. Thueá TNDN chæ tính treân thu nhaäp chòu thueá, trong khi ñoù coå töùc ñöôïc chia treân toaøn boä lôïi nhuaän keá toaùn cuûa doanh nghieäp. - Coå töùc laø moät khoaûn coå ñoâng ñöôïc höôûng do vieäc ñaàu tö cuûa hoï, trong khi thueá TNDN chæ laø moät caùch ñeå Nhaø nöôùc laøm taêng ngaân saùch. Töø nhöõng lyù luaän treân, ñöùng veà phía doanh nghieäp caùc nhaø kinh teá hoïc ñöa ra moät lyù luaän khaùc, coi thueá TNDN laø moät khoaûn chi phí cuûa doanh nghieäp. 1.3.1.2 Thueá TNDN laø moät khoaûn chi phí Khi thueá TNDN laø chi phí, noù seõ ñöôïc khaáu tröø vaøo thu nhaäp cuûa doanh nghieäp. Theo caùch naøy thueá TNDN gioáng nhö tieàn löông, laõi vay ngaân haøng, tieàn thueâ nhaø Neáu thueá TNDN laø chi phí thì noù phaûi laø moät phaàn trong quaù trình taïo ra lôïi nhuaän. Thaät vaäy, trong quaù trình taïo lôïi nhuaän cuûa mình, doanh nghieäp ñaõ söû duïng caùc haøng hoùa vaø dòch vuï coâng coäng do Nhaø nöôùc cung caáp, nhö: an ninh quoác phoøng, traät töï xaõ hoäi, giao thoâng, phoøng choáng chaùy Thueá TNDN coi nhö laø moät khoaûn tieàn ñöôïc traû cho caùc haøng hoùa, dòch vuï ñoù. Tuy nhieân laïi coù moät soá lyù luaän cho raèng khoâng coù moái quan heä giöõa soá chi phí thueá TNDN vaø soá löôïng haøng hoùa, dòch vuï nhaän ñöôïc, vì trong thöïc teá
14. 7 moät doanh nghieäp coù theå ñoùng thueá raát lôùn nhöng söû duïng caùc dòch vuï coâng coäng raát ít vaø ngöôïc laïi coù nhöõng doanh nghieäp ñoùng thueá raát thaáp nhöng söû duïng caùc dòch vuï coâng coäng raát nhieàu. Do ñoù thueá TNDN khoâng phuø hôïp vôùi ñònh nghóa truyeàn thoáng veà chi phí, theo A.D. Barton nhaø kinh teá hoïc ngöôøi Myõ “chi phí laø giaù trò cuûa nguoàn löïc ñeå taïo ra lôïi nhuaän trong kyø”. Caùc nhaø kinh teá hoïc uûng hoä yù kieán cho raèng thueá laø chi phí ñeà nghò söûa laïi ñònh nghóa veà chi phí truyeàn thoáng cho phuø hôïp. Theo Chuaån möïc keá toaùn cuûa Australian “chi phí laø söï tieâu duøng, maát ñi cuûa taøi saûn hay söï taêng neân cuûa caùc khoaûn nôï phaûi traû cuûa doanh nghieäp, ñöa tôùi keát quaû laøm giaûm lôïi nhuaän trong kyø baùo caùo”. Theo ñònh nghóa naøy thì chi phí khoâng caàn tham gia quaù trình taïo lôïi nhuaän, do ñoù thueá TNDN phaûi laø chi phí. Duø coøn nhieàu lyù luaän chöa thoáng nhaát, nhöng hieän nay ña soá yù kieán cho raèng thueá TNDN laø moät khoaûn chi phí. 1.3.2 Keá toaùn thueá TNDN Moät soá ñònh nghóa lieân quan ñeán keá toaùn thueá TNDN - Thueá TNDN phaûi traû: Laø khoaûn thueá TNDN phaûi traû cho chính phuû, ñöôïc tính döïa treân thu nhaäp chòu thueá vaø thueá suaát thueá TNDN, thöôøng hai khoaûn naøy aùp duïng theo luaät thueá. - Chi phí thueá TNDN: Laø thueá TNDN duøng ñeå xaùc ñònh lôïi nhuaän trong kyø.
15. 8 1.3.2.1 Phöông phaùp keá toaùn thueá TNDN a. Phöông phaùp tax payable4 Phöông phaùp naøy thöøa nhaän chi phí thueá TNDN trong kyø laø khoaûn thueá phaûi traû cho Nhaø nöôùc, töông öùng vôùi keát quaû cuûa caùc giao dòch trong kyø ñoù. Öu ñieåm: Caùch tính toaùn ñôn giaûn, “chi phí thueá TNDN” trong kyø baèng vôùi “thueá TNDN phaûi traû” trong kyø. Nhöôïc ñieåm: Phöông phaùp naøy coù theå laøm lôïi nhuaän sau thueá cuûa doanh nghieäp khoâng chính xaùc, baùo baùo taøi chính khoâng phaûn aùnh ñuùng tình hình saûn xuaát, kinh doanh cuûa doanh nghieäp khi maø chính saùch keá toaùn cuûa doanh nghieäp vaø chính saùch thueá khaùc nhau. Töø nhöôïc ñieåm cuûa phöông phaùp “Tax payable”, ngöôøi ta ñeà xuaát phöông phaùp “Tax allocation”. b. Phöông phaùp tax allocation (tax effect) Phöông phaùp naøy cho raèng chi phí thueá TNDN trong kyø khoâng töông xöùng thueá TNDN phaûi traû cho Nhaø nöôùc trong kyø. Töø ñoù laøm phaùt sinh thueá TNDN hoaõn laïi töø caùc khoaûn cheânh leäch taïm thôøi, thueá TNDN hoaõn laïi naøy seõ ñöôïc ghi nhaän nhö laø moät taøi saûn hay khoaûn nôï phaûi traû vaø chuùng seõ ñöôïc ghi nhaän treân Baûng caân ñoái keá toaùn. Theo phöông phaùp naøy coù caùc caùch tieáp caän cuûa keá toaùn nhö sau: Tieáp caän döïa treân “Baùo caùo keát quaû hoaït ñoäng kinh doanh”: Coøn goïi laø phöông phaùp tieáp caän doanh thu, chi phí. Caùch naøy taäp trung vaøo vieäc xaùc doanh thu vaø chi phí theo nguyeân taéc töông xöùng. Taøi saûn vaø nôï phaûi traû 4 Teân caùc phöông phaùp keá toaùn, phöông phaùp tính cheânh leäch taïm thôøi theo tieáng Anh trong taøi lieäu FINACIAL ACCOUNTING cuûa Scott Henderson & Graham Peirson.
16. 9 chæ laø phaàn coøn laïi phaûi ñöôïc thöïc hieän trong caùc kyø tôùi nhaèm baûo ñaûm nguyeân taéc töông xöùng vaø traùnh laøm sai leäch lôïi nhuaän. Vieäc tính toaùn thueá TNDN hoaõn laïi döïa vaøo doanh thu vaø chi phí phaùt sinh trong kyø. Caùch tieáp caän döïa treân Baùo caùo keát quaû hoaït ñoäng kinh doanh cuûa phöông phaùp “Tax allocation” ñaõ khaéc phuïc ñöôïc nhöôïc ñieåm cuûa phöông phaùp “Tax payable”, lôïi nhuaän sau thueá phaûn aùnh ñuùng tình hình kinh doanh cuûa doanh nghieäp baát chaáp chính saùch keá toaùn vaø chính saùch thueá coù khaùc nhau. Tuy vaäy caùch tieáp caän naøy cuõng coù moät soá nhöôïc ñieåm: - Vieäc theo doõi vaø tính toaùn nhìn ñôn giaûn nhöng phöùc taïp trong thöïc teá. - Veà lyù luaän, chöa theå hieän ñöôïc ñònh nghóa cuûa taøi saûn vaø nôï phaûi traû vôùi thueá TNDN hoaõn laïi, ñieàu naøy coù theå giaûi thích nhö sau: Theo Chuaån möïc chung cuûa Vieät Nam (VAS 01) ñònh nghóa: Nôï phaûi traû laø nghóa vuï hieän taïi cuûa doanh nghieäp phaùt sinh töø caùc giao dòch vaø söï kieän ñaõ qua maø doanh nghieäp phaûi thanh toaùn töø caùc nguoàn löïc cuûa mình. Taøi saûn laø nguoàn löïc do doanh nghieäp kieåm soaùt vaø coù theå thu ñöôïc lôïi ích kinh teá trong töông lai. Thueá thu nhaäp hoaõn laïi phaûi traû trong caùch tieáp caän döïa theo Baùo caùo keát quaû hoaït ñoäng kinh doanh chöa ñaùp öùng ñaày ñuû ñònh nghóa veà nôï phaûi traû neâu treân. Thueá thu nhập hoaõn laïi naøy thaät ra chæ laø moät khoaûn trích tröôùc, noù chæ lieân quan ñeán doanh thu hay chi phí cuûa moät kyø nhaát ñònh. Trong töông lai neáu coù söï thay ñoåi chính saùch keá toaùn hay thueá thì theo caùch tieáp caän naøy
17. 10 khoâng laøm thay ñoåi nghóa vuï töông öùng cuûa caùc khoaûn thueá thu nhaäp hoaõn laïi phaûi traû. Töông töï, taøi saûn thueá thu nhaäp hoaõn laïi trong caùch tieáp caän naøy cuõng chöa ñaùp öùng ñaày ñuû ñònh nghóa treân veà taøi saûn, do khoaûn naøy thaät ra chæ laø chi phí treo laïi ñeå phaân boå, thueá thu nhập hoaõn laïi naøy chæ lieân quan ñeán doanh thu hay chi phí cuûa moät kyø nhaát ñònh. Trong töông lai neáu coù söï thay ñoåi chính saùch keá toaùn hay thueá thì theo caùch tieáp caän naøy khoâng laøm thay ñoåi nguoàn löïc töông öùng cuûa caùc taøi saûn thueá thu nhaäp hoaõn laïi. Töø caùc nhöôïc ñieåm treân laøm phaùt sinh caùch tieáp caän döïa treân Baûng caân ñoái keá toaùn, khi naøy caùch tính toaùn caùc khoaûn thueá TNDN hoaõn laïi seõ ñôn giaûn hôn, caùch tính döïa vaøo taøi saûn hay nôï phaûi traû treân Baûng caân ñoái keá toaùn. Theo caùch tieáp caän naøy noù seõ xöû lyù ñöôïc caùc nguoàn löïc hay nghóa vuï cuûa caùc khoaûn thueá hoaõn laïi khi coù söï thay ñoåi chính saùch keá toaùn hay thueá. Caû hai caùch tieáp caän ñeàu ñöa ñeán keát quaû hoaøn toaøn gioáng nhau. Tieáp caän döïa treân “Baûng caân ñoái keá toaùn”: coøn goïi laø phöông phaùp tieáp caän treân taøi saûn vaø nôï phaûi traû. Trong caùch tieáp caän naøy doanh thu vaø chi phí chaúng qua laø söï thay ñoåi cuûa taøi saûn hay nôï phaûi traû. Tuy nhieân ôû phöông phaùp naøy ta phaûi ñeå yù loaïi boû moät soá tröôøng hôïp maëc duø coù söï thay ñoåi cuûa cuûa taøi saûn hay nôï phaûi traû nhöng khoâng lieân quan ñeán doanh thu, chi phí. Ví duï: nghieäp vuï goùp voán, ruùt voán, chia coå töùc . Caùch tieáp caän naøy caùc tính toaùn thueá TNDN hoaõn laïi döïa vaøo taøi saûn, nôï phaûi traû treân Baûng caân ñoái keá toaùn vôùi cô sôû tính thueá cuûa chuùng. Tieáp caän khoâng ñònh höôùng: quan ñieåm naøy cho raèng hai baùo caùo taøi chính laøø Baùo caùo keát quaû hoaït ñoäng kinh doanh vaø Baûng caân ñoái keá toaùn thì
18. 11 ñoäc laäp vôùi nhau. Ñònh nghóa veà taøi saûn vaø nôï phaûi traû ñeå trình baøy tình hình taøi chính. Ñònh nghóa veà doanh thu vaø chi phí ñöôïc xaùc ñònh ñeå trình baøy keát quaû hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh. 1.3.2.2 Xaùc ñònh cheânh leäch giöõa soá lieäu cuûa keá toaùn vaø thueá theo phöông phaùp Tax allocation Hai phöông phaùp xaùc ñònh cheânh leäch: a. Phöông phaùp Deferral: Phöông phaùp naøy ñöôïc söï cho pheùp cuûa IAS 12 (phieân baûn 1994 trôû veà tröôùc), chia cheânh leäch thaønh hai loaïi: - Cheânh leäch thôøi ñieåm: taïo ra do söï cheânh leäch veà thôøi ñieåm ghi nhaän doanh thu vaø chi phí giöõa chính saùch keá toaùn cuûa doanh nghieäp vaø chính saùch thueá. Cheânh leäch naøy seõ maát ñi theo thôøi gian, goàm: Cheânh leäch phaûi chòu thueá: laø moät khoaûn ñöôïc tính vaøo lôïi nhuaän keá toaùn kyø naøy nhöng laïi ñöôïc tính vaøo thu nhaäp chòu thueá nhöõng kyø sau, cheânh leäch naøy laøm phaùt sinh moät khoaûn phaûi traû trong töông lai, goïi laø thueá thu nhaäp hoaõn laïi phaûi traû. Cheânh leäch ñöôïc khaáu tröø: laø moät khoaûn ñöôïc tính vaøo thu nhaäp chòu thueá kyø naøy nhöng laïi tính vaøo lôïi nhuaän keá toaùn nhöõng kyø sau, cheânh leäch naøy laøm phaùt sinh moät khoaûn phaûi thu trong töông lai, goïi laø taøi saûn thueá thu nhaäp hoaõn laïi. - Cheânh leäch thöôøng xuyeân: phaùt sinh do quan ñieåm khaùc nhau veà doanh thu vaø chi phí giöõa keá toaùn vaø thueá, hay noùi caùch khaùc laø caùc cheânh leäch khoâng coù tính thôøi ñieåm, ñaây laø cheânh leäch vónh vieãn. Phöông phaùp Deferral xöû lyù döïa treân caùch tieáp caän theo Baùo caùo keát quaû hoaït ñoäng kinh doanh, töùc laø döïa vaøo doanh thu vaø chi phí.
19. 12 b. Phöông phaùp Liability: Phöông phaùp naøy ñöôïc quy ñònh töø IAS 12 (phieân baûn 1994 trôû ñi). Phaân bieät cheânh leäch giöõa keá toaùn vaø thueá thaønh hai loaïi: Cheânh leäch thöôøng xuyeân: Laø cheânh leäch do moät khoaûn muïc xuaát hieän trong lôïi nhuaän keá toaùn nhöng khoâng coù trong thu nhaäp chòu thueá hay ngöôïc laïi. Khoaûn cheânh leäch naøy khoâng laøm aûnh höôûng ñeán thueá TNDN trong töông lai, töùc noù chæ coù aûnh höôûng trong moät kyø duy nhaát. Ví duï: Moät khoaûn tieàn phaït phaùt sinh trong kyø ñöôïc tröø trong lôïi nhuaän keá toaùn, nhöng khoâng ñöôïc tröø trong thu nhaäp chòu thueá. Cheânh leäch taïm thôøi: laø caùc khoaûn khaùc bieät giöõa giaù trò soå saùch cuûa taøi saûn vaø nôï phaûi traû vôùi cô sôû tính thueá cuûa chuùng. Goàm hai loaïi: Cheânh leäch taïm thôøi chòu thueá: laø cheânh leäch taïm thôøi daãn ñeán moät khoaûn thueá TNDN phaûi noäp khi giaù trò ghi soå cuûa taøi saûn hay nôï phaûi traû ñöôïc thu hoài hay thanh toaùn, cheânh leäch naøy laøm phaùt sinh moät khoaûn phaûi traû trong töông lai, goïi laø thueá thu nhaäp hoaõn laïi phaûi traû. Cheânh leäch taïm thôøi ñöôïc khaáu tröø: laø cheânh leäch taïm thôøi daãn ñeán moät khoaûn thueá ñöôïc khaáu tröø khi giaù trò ghi soå cuûa taøi saûn hay nôï phaûi traû ñöôïc thu hay thanh toaùn, cheânh leäch naøy laøm phaùt sinh moät khoaûn phaûi thu trong töông lai, goïi laø taøi saûn thueá thu nhaäp hoaõn laïi. Cheânh leäch taïm thôøi bao goàm taát caû caùc cheânh leäch thôøi ñieåm vaø theâm moät soá cheânh leäch khaùc nhö: cheânh leäch töø vieäc ñaùnh giaù laïi moät taøi saûn, lôïi theá thöông maïi, .Phöông phaùp tieáp caän döïa treân Baûng caân ñoái keá toaùn.
20. 13 1.3.2.3 Moät soá vaán ñeà khaùc lieân quan keá toaùn thueá TNDN theo phöông phaùp Tax allocation Caùc vaán ñeà trong phaàn naøy ñöôïc giaûi quyeát theo caùch tieáp caän döïa vaøo Baûng caân ñoái keá toaùn, phöông phaùp xaùc ñònh cheânh leäch taïm thôøi laø Liability. a. Caùc khoaûn loã Ñoái vôùi caùc quoác gia coù chính saùch thueá cho pheùp chuyeån loã töø naêm hieän haønh sang caùc naêm sau, taøi saûn thueá thu nhaäp hoaõn laïi caàn ñöôïc ghi nhaän cho caùc khoaûn loã naøy trong phaïm vi chaéc chaén coù ñuû lôïi nhuaän tính thueá trong töông lai ñeå söû duïng caùc khoaûn loã ñöôïc chuyeån naøy. b. Ñaùnh giaù laïi taøi saûn thueá thu nhaäp hoaõn laïi Taøi saûn thueá thu nhaäp seõ ñöôïc khaáu tröø trong töông lai, tröôøng hôïp trong töông lai khoâng phaùt sinh thu nhaäp chòu thueá hay phaùt sinh khoâng ñaày ñuû, thì taøi saûn thueá thu nhaäp seõ khoâng ñöôïc khaáu tröø heát. Phaàn khoâng khaáu tröø heát seõ phaûi haïch toaùn vaøo chi phí, ñieàu naøy laøm sai leäch lôïi nhuaän keá toaùn trong kyø. Ñeå baûo ñaûm nguyeân taéc thaän troïng cuûa keá toaùn, giaûm bôùt caùc baát lôïi neâu treân, haøng naêm vaøo ngaøy keát thuùc nieân ñoä keá toaùn, doanh nghieäp phaûi ñaùnh giaù laïi giaù trò ghi soå cuûa taøi saûn thueá thu nhaäp hoaõn laïi ñeán möùc baûo ñaûm chaéc chaén coù ñuû thu nhaäp chòu thueá seõ phaùt sinh trong töông lai. c. Ñaùnh giaù laïi taøi saûn Trong quaù trình saûn xuaát kinh doanh, doanh nghieäp coù theå thöïc hieän ñaùnh giaù laïi taøi saûn, laøm giaù trò ghi soå cuûa taøi saûn thay ñoåi, trong khi ñoù luaät thueá caùc nöôùc thöôøng khoâng chaát nhaän vieäc thay ñoåi cô sôû tính thueá do vieäc ñaùnh giaù laïi naøy, do ñoù laøm phaùt sinh cheânh leäch taïm thôøi. Cheânh leäch taïm thôøi
21. 14 naøy khoâng coù tính thôøi ñieåm vaø baûn thaân noù cuõng phaùt sinh thueá TNDN hoaõn laïi. 1.4 Chuaån möïc keá toaùn thueá TNDN cuûa quoác teá (IAS 12 – International Accounting Standard 12) Chuaån möïc keá toaùn thueá TNDN cuûa quoác teá laàn ñaàu tieân xuaát hieän vaøo thaùng 4 naêm 1978, qua nhieàu laàn ñöôïc chænh söûa boå sung ngaøy nay chuaån möïc naøy ñaõ ñöôïc nhieàu nöôùc aùp duïng. 1.4.1 Lòch söû phaùt trieån - Thaùng 4/1978, laàn ñaàu döï thaûo E13 veà keá toaùn thueá TNDN ñöôïc ra maét. - Thaùng 7/1979, ban haønh Chuaån möïc keá toaùn IAS 12 vieát veà keá toaùn thueá TNDN. - Thaùng 1/1989, tieáp tuïc ñöa ra döï thaûo E33 keá toaùn thueá TNDN. - Ñeán 1994, IAS 12 phieân baûn naêm 1979 ñöôïc chænh söûa laïi. - Thaùng 10/1994, ñöa ra döï thaûo E49 veà thueá TNDN tieáp tuïc chænh söûa boå sung IAS 12 phieân baûn 1994. - Thaùng 10/1996, Chuaån möïc keá toaùn veà thueá TNDN (IAS 12), phieân baûn 1996 ñöôïc ban haønh, ñeán 1/1/1998 phieân baûn naøy coù hieäu löïc. - Thaùng 10/2000, IAS 12 phieân baûn naêm 2000 ñöôïc ban haønh, ñeán 1/1/2001 phieân baûn naøy coù hieäu löïc. Vieäc ban haønh, chænh söûa caùc chuaån möïc keá toaùn quoác teá töø naêm 1978 ñeán naêm 2001 do Uûy ban chuaån möïc keá toaùn quoác teá (IASC) thöïc hieän, töø naêm 2001 trôû ñi do Hoäi chuaån möïc keá toaùn quoác teá (IASB) thöïc hieän. Phöông phaùp tính cheânh leäch taïm thôøi cuûa IAS 12 coù hai giai ñoaïn: - Töø tröôùc naêm 1994 theo phöông phaùp Deferral.
22. 15 - Sau naêm 1994 trôû ñi theo phöông phaùp Liability. 1.4.2 Noäi dung cô baûn 1.4.2.1 Muïc tieâu IAS 12 ñöa ra nguyeân taéc keá toaùn caùc khoaûn lieân quan ñeán thueá TNDN trong kyø hieän taïi vaø töông lai cuûa hai khoaûn: a. Khoaûn ñöôïc thu hoài hay thanh toaùn trong töông lai giaù trò ghi soå cuûa caùc taøi saûn hay nôï phaûi traû trong Baûng caân ñoái keá toaùn; b. Caùc giao dòch vaø caùc söï kieän khaùc trong kyø hieän taïi ñöôïc ghi nhaän trong baùo caùo taøi chính cuûa doanh nghieäp. Khi ghi nhaän moät taøi saûn hay khoaûn nôï phaûi traû, thì doanh nghieäp hy voïng seõ thu hoài hay thanh toaùn taøi saûn hay khoaûn nôï phaûi traû ñoù trong töông lai. Neáu vieäc thu hoài hay thanh toaùn giaù trò ghi soå cuûa taøi saûn hay khoaûn nôï phaûi traû ñoù laøm thay ñoåi soá thueá TNDN phaûi noäp taêng leân hay giaûm ñi trong töông lai, maëc duø söï thay ñoåi ñoù khoâng laøm thay ñoåi toång soá thueá phaûi noäp, thì Chuaån möïc naøy yeâu caàu doanh nghieäp phaûi ghi nhaän caùc khoaûn thueá thu nhaäp hoaõn laïi phaûi traû hay taøi saûn thueá thu nhaäp hoaõn laïi. 1.4.2.2 Phaïm vi aùp duïng IAS 12 ñöôïc aùp duïng ñeå haïch toaùn keá toaùn thueá TNDN. Thu nhaäp chòu thueá TNDN bao goàm thu nhaäp phaùt sinh ôû trong nöôùc vaø nöôùc ngoaøi. Thueá TNDN cuõng bao goàm caùc loaïi thueá nhö: thueá lôïi töùc, caùc khoaûn thu nhaäp ñöôïc traû töø chi nhaùnh, coâng ty lieân keát, coâng ty lieân doanh caên cöù treân baùo caùo cuûa doanh nghieäp.