Luận văn Cấp phát sử dụng vốn đầu tư theo luật ngân sách nhà nước 2015 từ thực tiễn tỉnh Vĩnh Phúc

Nội dung text: Luận văn Cấp phát sử dụng vốn đầu tư theo luật ngân sách nhà nước 2015 từ thực tiễn tỉnh Vĩnh Phúc

1. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN THỊ QUỲNH THU CẤP PHÁT SỬ DỤNG VỐN ĐẦU TƯ THEO LUẬT NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC 2015 TỪ THỰC TIỄN TỈNH VĨNH PHÚC Chuyên ngành: LUẬT KINH TẾ Mã số: 60.38.01.07 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC PGS-TS : TRẦN ĐÌNH HẢO HÀ NỘI, 2017
2. LỜI CAM ĐOAN Đề tài nghiên cứu “Cấp phát sử dụng vốn đầu tư theo Luật Ngân sách Nhà nước 2015 từ thực tiễn tỉnh Vĩnh Phúc” của luận văn này là kết quả của sự nỗ lực cố gắng, nghiên cứu của bản thân cùng sự hướng dẫn tận tình của người hướng dẫn khoa học PGS.TS Trần Đình Hảo. Tôi xin cam đoan công trình nghiên cứu này không hề có bất kỳ sự sao chép nào mà không có trích nguồn, tác giả. Tôi xin cam đoan những lời trên là hoàn toàn đúng sự thật và tôi xin chịu toàn bộ trách nhiệm về lời cam đoan của mình. Hà Nội, ngày 30 tháng 3 năm 2017 Học viên Nguyễn Thị Quỳnh Thu
3. DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT BQLDA Ban quản lý dự án CCHC Cải cách hành chính CN – TTCN Công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp CNH, HĐH Công nghiệp hóa, hiện đại hóa CTMTQG Chương trình mục tiêu quốc gia HĐND Hội đồng nhân dân KCN Khu Công nghiệp KBNN Kho bạc Nhà nước KH&ĐT Kế hoạch và Đầu tư KT - KT Kinh tế - kỹ thuật KTTĐ Kinh tế trọng điểm KT – XH Kinh tế - xã hội NGO Tổ chức phi Chính phủ NSĐP Ngân sách địa phương NSNN Ngân sách nhà nước NSTW Ngân sách trung ương ODA Hỗ trợ phát triển chính thức SXKD Sản xuất kinh doanh TMDV Thương mại dịch vụ TPCP Trái phiếu Chính phủ TTHC Thủ tục hành chính XDCB Xây dựng cơ bản UBND Ủy ban nhân dân
4. MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ CẤP PHÁT SỬ DỤNG VỐN ĐẦU TƯ THEO LUẬT NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC NĂM 2015 7 1.1. Nhận thức chung về vốn đầu tư 7 1.2. Cấp phát sử dụng vốn đầu tư theo Luật ngân sách nhà nước 2015 11 1.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến quá trình cấp phát sử dụng vốn đầu tư theo Luật ngân sách nhà nước năm 2015 23 1.4. Kinh nghiệm cấp phát sử dụng vốn đầu tư của thành phố Đà Nẵng và tỉnh Bắc Ninh, bài học rút ra cho tỉnh Vĩnh Phúc 24 Chương 2:THỰC TRẠNG ÁP DỤNG PHÁP LUẬT VỀ CẤP PHÁT SỬ DỤNG VỐN ĐẦU TƯ THEO LUẬT NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC QUA THỰC TIỄN THỰC HIỆN TỈNH VĨNH PHÚC 30 2.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội tỉnh Vĩnh Phúc ảnh hưởng đến cấp phát sử dụng vốn đầu tư theo luật ngân sách nhà nước 30 2.2. Thực trạng áp dụng pháp luật trong cấp phát sử dụng vốn đầu tư theo Luật ngân sách nhà nước năm 2015 của tình Vĩnh Phúc 33 2.3. Đánh giá chung về áp dụng pháp luật trong cấp phát sử dụng vốn đầu tư theo Luật ngân sách nhà nước năm 2015 của tỉnh Vĩnh Phúc 50 Chương 3: PHƯƠNG HƯỚNG, GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN VIỆC CẤP PHÁT SỬ DỤNG VỐN ĐẦU TƯ THEO LUẬT NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC TỪ THỰC TIỄN TỈNH VĨNH PHÚC 61 3.1. Phương hướng phát triển kinh tế - xã hội, quan điểm cấp phát sử dụng vốn đầu tư theo Luật ngân sách nhà nước từ thực tiễn tỉnh Vĩnh Phúc 61 3.2. Giải pháp hoàn thiện việc cấp phát sử dụng vốn đầu tư theo Luật ngân sách nhà nước từ thực tiễn tỉnh Vĩnh Phúc 65 3.3. Một số kiến nghị 70 KẾT LUẬN 73 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 74
5. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong những năm gần đây, hơn bao giờ hết, vốn đầu tư từ ngân sách nhà nước đang thu hút rất nhiều sự chú ý của các cấp, các ngành, những nhà nghiên cứu và xã hội. Điều này cho thấy tầm quan trọng của nguồn vốn này đối với sự phát triển kinh tế - xã hội, trong điều kiện nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập kinh tế quốc tế. Nhất là, trong giai đoạn nước ta tham gia Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP). Vốn đầu tư là một nguồn lực tài chính hết sức quan trọng đối với phát triển kinh tế - xã hội của cả nước nói chung cũng như từng địa phương nói riêng. Vốn đầu tư từ ngân sách Nhà nước có vai trò đặc biệt quan trọng đối với việc hình thành hạ tầng kỹ thuật cho nền kinh tế, góp phần quan trọng vào việc thực hiện mục tiêu, nhiệm vụ đề ra của Nhà nước nói chung và địa phương nói riêng nhằm đảm bảo phát triển kinh tế - xã hội, an sinh xã hội, môi trường, quốc phòng - an ninh. Theo Nghị quyết của Đại hội Đảng bộ tỉnh Vĩnh Phúc lần thứ XVI trong đó xác định mục tiêu phấn đấu trở thành thành phố Vĩnh Phúc vào những năm 20 của thế kỷ XXI, bên cạnh đó tỉnh phấn đấu hoàn thành tất cả các công trình xây dựng nông thôn mới trước năm 2018. Do đó vốn đầu tư xây dựng cơ bản để đáp ứng cho mục tiêu trên ngày càng tăng đòi hỏi quản lý nhà nước đối với vốn đầu tư xây dựng cơ bản càng trở nên quan trọng. Thực tế, việc cấp phát sử dụng vốn đầu tư theo Luật ngân sách nhà nước hiện nay quá phức tạp, thủ tục còn rườm rà, do có quá nhiều cấp, nhiều ngành tham gia quản lý nhưng sự chồng chéo đó lại không đảm bảo có hiệu quả và chặt chẽ trong quản lý. Đây cũng chính là rào cản lớn đối với hiệu quả đầu tư, tăng trưởng và chất lượng tăng trưởng. Theo đó, việc quản lý vốn đầu tư theo Luật ngân sách nhà nước của tỉnh Vĩnh Phúc còn bộc lộ nhiều hạn chế và bất cập: cơ chế quản lý chồng chéo, phân tán, việc phân bổ (bố trí) còn dàn trải, không tập trung, chưa đúng trọng điểm, 1
6. chưa bố trí theo mức độ sự cần thiết, cấp bách phục vụ phát triển kinh tế - xã hội. Dẫn đến tiến độ triển khai các dự án, công trình kéo dài, làm tăng tổng mức đầu tư, giảm hiệu quả vốn đầu tư, nhất là tình trạng nợ đọng xây dựng cơ bản ngày càng tăng ảnh hưởng đến nợ công quốc gia. Những tồn tại nêu trên có cả nguyên nhân chủ quan và khách quan ở nhiều khâu của quá trình quản lý vốn như: khâu xây dựng kế hoạch vốn, cấp phát sử dụng, cân đối nguồn vốn, bố trí phân bổ vốn cho các dự án, công trình sử dụng nguồn ngân sách nhà nước; việc thực hiện tiến độ giải ngân vốn đầu tư; việc theo dõi, kiểm tra, giám sát Vì vậy, nghiên cứu giải pháp quản lý vốn đầu tư, trong đó việc cấp phát sử dụng vốn đầu tư từ ngân sách nhà nước của tỉnh Vĩnh Phúc là một trong những khâu cơ bản và cần thiết. Chính vì thế, tôi lựa chọn đề tài “Cấp phát sử dụng vốn đầu tư theo Luật ngân sách nhà nước 2015 từ thực tiễn tỉnh Vĩnh Phúc” làm đề tài luận văn thạc sĩ của mình. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Cấp phát sử dụng vốn đầu tư theo Luật ngân sách nhà nước trong quá trình chuyển đổi cơ chế quản lý kinh tế, được Đảng, Nhà nước và nhiều tổ chức, cá nhân quan tâm. Đến nay, đã có nhiều công trình nghiên cứu về chủ đề trên, các công trình nghiên cứu về ngân sách nhà nước tập trung chủ yếu vào chính sách thu hoặc chi ngân sách nhà nước nhằm tạo lập căn cứ để Nhà nước ban hành các luật thuế và chính sách đầu tư xây dựng, chính sách phân bổ hàng năm của Nhà nước. Cấp phát sử dụng vốn đầu tư hay nghiên cứu việc quản lý vốn ngân sách nhà nước đã được rất nhiều chuyên gia công bố các công trình lớn như sau: - “ Cấp phát vốn đầu tư xây dựng cơ bản tại Kho bạc tỉnh Nghệ An ”, của tác giả Phạm Văn Dũng [16], đã hệ thống hóa và phát triển lý luận về cấp phát vốn ngân sách nhà nước. Đánh giá thực trạng quản lý vốn nhà nước trong xây dựng cơ bản tại Kho bạc Nhà nước tỉnh Nghệ An. Đồng thời đề xuất các giải pháp tăng cường công tác quản lý. 2
7. - “Một số giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng vốn đầu tư tập trung từ ngân sách nhà nước do thành phố Hà Nội quản lý”, của Cấn Quang Tuấn [38], công trình tập trung hệ thống hóa cơ sở lý luận về quản lý vốn đầu tư phát triển; đánh giá khái quát thực trạng quản lý và sử dụng vốn đầu tư từ ngân sách nhà nước do thành phố Hà Nội quản lý từ năm 2001 - 2005. Đề xuất các giải pháp với mong muốn nâng cao hiệu quả sử dụng vốn đầu tư từ ngân sách nhà nước do thành phố Hà Nội quản lý. - Đề tài nghiên cứu khoa học: “Phân tích tính bền vững của ngân sách nhà nước trong tiến trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế Việt Nam”. Đây là công trình nghiên cứu của Vũ Đình Ánh [1], nội dung cơ bản của công trình này đã phân tích tính bền vững tổng thể và các yếu tố tác động tới tính bền vững của ngân sách nhà nước; công trình đã tổng hợp ý kiến chuyên gia trong và ngoài nước để đưa ra 10 khuyến cáo có giá trị thực tiễn cao liên quan đến nhiều lĩnh vực nhằm đảm bảo tính bền vững của ngân sách nhà nước; đồng thời tác giả cũng cảnh báo những tiềm ẩn rủi ro ảnh hưởng tới tính bền vững của ngân sách nhà nước. - Báo cáo “Quản lý chi tiêu công để tăng trưởng và giảm nghèo” của Chính phủ Việt Nam và Ngân hàng Thế giới [9], khẳng định chi tiêu công là một trong các công cụ quan trọng nhất của Chính phủ để thúc đẩy tăng trưởng và đấu tranh giảm nghèo, quản lý tài chính tốt là tiền đề để tăng trưởng và giảm nghèo. Kinh nghiệm thế giới cho thấy, chi tiêu công không thể mang lại hiệu quả cung cấp dịch vụ với chi phí thấp nếu không thực hiện minh bạch và trách nhiệm giải trình tài chính; báo cáo còn đề cập: các xu thế trong cơ cấu chi tiêu công, các thể chế quản lý nhà nước về chi tiêu công, giao quyền tự chủ cho các đơn vị sử dụng ngân sách nhà nước, phân cấp cho chính quyền địa phương quản lý đầu tư công là một phần quan trọng trong quản lý chi tiêu công. Từ những công trình trên đây cho thấy tính chất vừa cơ bản, vừa mang tính thời sự của chủ đề nghiên cứu, nên đã có nhiều nhà khoa học, nhiều nghiên cứu sinh, học viên cao học chuyên ngành kinh tế của các Học viện và trường đại 3
8. học ở nước ta đi sâu nghiên cứu, đã có nhiều công trình được công bố dưới nhiều hình thức, như: sách, luận văn, luận án, tổng quan khoa học và các chuyên luận đăng trên các tạp chí về chủ đề này. Các công trình trên đã nghiên cứu về những vấn đề về ngân sách nhà nước như: các giải pháp chi ngân sách nhà nước nhằm nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách nhà nước hoặc đổi mới cơ cấu chi ngân sách nhà nước để phục vụ sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội Tuy vậy, tại tỉnh Vĩnh Phúc chưa có công trình nào nghiên cứu một cách hệ thống về cấp phát sử dụng vốn đầu tư theo Luật ngân sách nhà nước, nhất là trong khi tỉnh Vĩnh Phúc là một trong những tỉnh đi đầu cả nước thực hiện phân cấp quyết định đầu tư theo quy định của Chính phủ như một công cụ tổng hợp để góp phần nâng cao hiệu quả vốn đầu tư, phòng chống tham nhũng, thất thoát, lãng phí. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Thông qua nghiên cứu lý thuyết và thực tiễn, luận văn phân tích thực trạng cấp phát sử dụng vốn đầu tư theo Luật ngân sách nhà nước năm 2015 của tỉnh Vĩnh Phúc, đánh giá những kết quả và hạn chế còn tồn tại nhằm đưa ra một số giải pháp pháp lý nhằm hoàn thiện công tác quản lý nguồn vốn đầu tư trong thời gian tới, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội tỉnh Vĩnh Phúc. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Hệ thống hóa những vấn đề lý luận cơ bản về cấp phát sử dụng vốn đầu tư theo Luật ngân sách nhà nước ở cấp tỉnh. - Phân tích thực trạng áp dụng pháp luật trong cấp phát sử dụng vốn đầu tư theo Luật ngân sách nhà nước của tỉnh Vĩnh Phúc từ năm 2011 - 2015, chỉ ra kết quả đạt được, hạn chế và nguyên nhân của công tác cấp phát sử dụng vốn đầu tư. - Đề xuất một số giải pháp pháp lý nhằm hoàn thiện công tác cấp phát sử dụng vốn đầu tư theo Luật ngân sách nhà nước và định hướng những năm tiếp theo. 4
9. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu của luận văn Đối tượng nghiên cứu của luận văn là cấp phát sử dụng vốn đầu tư theo Luật ngân sách nhà nước cấp cho tỉnh Vĩnh Phúc quản lý. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi nội dung nghiên cứu Cấp phát sử dụng vốn đầu tư theo Luật ngân sách nhà nước 2015 từ thực tiễn tỉnh Vĩnh Phúc. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Cơ sở lý luận của luận văn Luận văn dựa trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa Mác - Lê nin như duy vật biện chứng; duy vật lịch sử, tư tưởng Hồ Chí Minh, các quan điểm chủ trương, chính sách đổi mới của Đảng và Nhà nước. 5.2. Phương pháp nghiên cứu của luận văn Để thực hiện những mục tiêu và nhiệm vụ nói trên, luận văn sử dụng phương pháp tiếp cận truyền thống nhằm làm rõ cơ sở lý luận, cơ sở pháp lý, dựa vào đó để khảo sát thực tiễn, tổng hợp, đánh giá, đề xuất kiến nghị nhằm đổi mới quản lý nhà nước đối với cấp phát sử dụng vốn đầu tư theo Luật ngân sách nhà nước năm 2015 từ thực tiễn tỉnh Vĩnh Phúc quản lý. Trong từng vấn đề cụ thể quá trình nghiên cứu có sử dụng các phương pháp sau: Phương pháp phân tích, tổng hợp được sử dụng trong hệ thống hoá các vấn đề lý luận và thực tiễn về cấp phát sử dụng vốn đầu tư theo Luật ngân sách nhà nước. - Phương pháp so sánh được sử dụng để so sánh các giai đoạn khác nhau trong cấp phát sử dụng vốn đầu tư theo Luật ngân sách nhà nước. - Phương pháp thu thập thông tin: Luận văn chủ yếu sử dụng các số liệu được thu thập thông qua các số liệu liên quan đến tình hình phát triển kinh tế - xã hội, tình hình sử dụng nguồn vốn đầu tư cấp tỉnh của Vĩnh Phúc quản lý và một số 5
10. các tài liệu khác có liên quan. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn - Hệ thống hoá những vấn đề lý luận và thực tiễn về cấp phát sử dụng vốn đầu tư theo Luật ngân sách nhà nước 2015 từ thực tiễn tỉnh Vĩnh Phúc. - Phân tích, đánh giá thực trạng của cấp phát sử dụng vốn đầu tư theo Luật ngân sách nhà nước của tỉnh Vĩnh Phúc. - Đề xuất các giải pháp pháp lý chủ yếu nhằm hoàn thiện việc cấp phát sử dụng vốn đầu tư theo Luật ngân sách nhà nước của tỉnh Vĩnh Phúc. 7. Cơ cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn được chia làm 3 chương: Chương 1: Những vấn đề lý luận về cấp phát sử dụng vốn đầu tư theo Luật ngân sách nhà nước năm 2015. Chương 2: Thực trạng áp dụng pháp luật trong cấp phát sử dụng vốn đầu tư theo Luật ngân sách nhà nước của tỉnh Vĩnh Phúc. Chương 3: Phương hướng, giải pháp hoàn thiện việc cấp phát sử dụng vốn đầu tư theo Luật ngân sách nhà nước từ thực tiễn tỉnh Vĩnh Phúc. 6
11. Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ CẤP PHÁT SỬ DỤNG VỐN ĐẦU TƯ THEO LUẬT NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC NĂM 2015 1.1. Nhận thức chung về vốn đầu tư 1.1.1. Khái niệm và đặc điểm của vốn đầu tư Khái niệm vốn đã được nhiều nhà kinh tế học đưa ra. “Capital - tư bản/vốn: một từ dùng để chỉ một yếu tố sản xuất do hệ thống kinh tế tạo ra. Hàng hóa tư liệu vốn là hàng hóa được sản xuất để sử dụng như yếu tố đầu vào cho quá trình sản xuất sau. Vì vậy, tư bản này có thể phân biệt được với đất đai và sức lao động, những thứ không được coi là do hệ thống kinh tế tạo ra”. Quan niệm thứ hai cho rằng vốn có nghĩa là nguồn lực cho sản xuất. Muốn tiến hành tái sản xuất cần chi phí về đất đai; tài chính (vốn) và lao động. Người ta thường nói: "Lao động là vốn quý". Như vậy, ta có thể hiểu: Vốn là biểu hiện bằng tiền tất cả các nguồn lực đã bỏ ra để đầu tư. Các nguồn lực có thể là của cải vật chất, là tài nguyên thiên nhiên, là sức lao động, là các tài sản vật chất khác. Các phạm trù vốn, tài sản và đầu tư tồn tại đan xen nhau. Có vốn mới thực hiện được đầu tư và kết quả của đầu tư lại tạo ra tài sản và vốn. Trong thực tế chúng ta thường gọi: vốn cố định và đầu tư dài hạn và vốn lưu động và đầu tư ngắn hạn. Tùy theo phạm vi nghiên cứu mà hình thành nên những khái niệm khác nhau về đầu tư và vốn đầu tư: Với mỗi phạm vi đầu tư lại có một loại vốn đầu tư tương ứng. Đầu tư theo nghĩa rộng có nghĩa là sự hy sinh các nguồn lực ở hiện tại để tiến hành các hoạt động nào đó nhằm đem lại cho nhà đầu tư các kết quả nhất định trong tương lai mà kết quả này thường phải lớn hơn các chi phí về các nguồn lực đã bỏ ra. Nguồn lực bỏ ra có thể là tiền, là tài nguyên thiên 7
12. nhiên, là tài sản vật chất khác hoặc sức lao động. Sự biểu hiện bằng tiền tất cả các nguồn lực đã bỏ ra trên đây gọi là vốn đầu tư . Những kết quả của đầu tư đem lại là sự tăng thêm tài sản tài chính (tiền vốn), tài sản vật chất (nhà máy, đường xá, của cải vật chất khác), tài sản trí tuệ (trình độ văn hóa, chuyên môn, khoa học kỹ thuật, của người dân). Các kết quả đã đạt được của đầu tư đem lại góp phần tăng thêm năng lực sản xuất của xã hội. Theo nghĩa hẹp, đầu tư chỉ bao gồm những hoạt động sử dụng các nguồn lực ở hiện tại nhằm đem lại cho nhà đầu tư hoặc xã hội kết quả trong tương lai lớn hơn các nguồn lực đã sử dụng để đạt được kết quả đó. Như vậy, nếu xem xét trên góc độ đầu tư thì đầu tư là những hoạt động sử dụng các nguồn lực hiện có để làm tăng thêm các tài sản vật chất, nguồn nhân lực và trí tuệ để cải thiện mức sống của dân cư hoặc để duy trì khả năng hoạt động của các tài sản và nguồn lực sẵn có. Tương ứng với phạm vi đầu tư này có phạm trù tổng vốn đầu tư mà chúng ta gọi là vốn đầu tư phát triển. Vốn đầu tư phát triển là những chi phí bỏ ra làm tăng tài sản cố định, tài sản lưu động, tài sản trí tuệ, nguồn nhân lực, nâng cao mức sống dân cư và mặt bằng dân trí, bảo vệ môi trường sinh thái trong thời gian nhất định, thường là một năm. Tùy theo mục đích nghiên cứu, vốn đầu tư phát triển có thể phân theo thành phần kinh tế, ngành kinh tế, nguồn vốn, cấp quản lý và phân theo khoản mục đầu tư. Trong các khoản mục vốn đầu tư phát triển thì vốn đầu tư xây dựng cơ bản (XDCB) là bộ phận quan trọng và chiếm tỷ trọng lớn nhất. Vốn đầu tư xây dựng cơ bản là những chi phí bằng tiền dùng cho việc xây dựng mới, mở rộng, xây lại và khôi phục tài sản cố định trong nền kinh tế. Vốn đầu tư XDCB từ NSNN thường chiếm tỷ trọng lớn trong tổng chi NSNN hàng năm và phải giải quyết nhiều mục tiêu khác nhau nhưng không có tính ổn định vì quy mô của nó phụ thuộc vào các mục tiêu đã được hoạch định và chủ trương, đường lối phát triển kinh tế - xã hội của Nhà nước trong từng thời kỳ. Kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội là cơ sở nền tảng trong việc 8
13. xây dựng kế hoạch chi đầu tư XDCB. Đặc điểm này đòi hỏi phải làm tốt công tác kế hoạch hóa vốn đầu tư, tránh tình trạng đầu tư dàn trải, thiếu tập trung, kéo dài thời gian thực hiện đầu tư, từ đó làm giảm hiệu quả sử dụng tiền vốn của Nhà nước. Vốn đầu tư từ NSNN dễ bị thất thoát, lãng phí. Đặc điểm này cần phải được hết sức chú ý. Do quan điểm tiền từ NSNN là tiền của chung nên nhiều khi bị buông lỏng quản lý dẫn đến thất thoát, đặc biệt là những công trình lớn hoặc những công trình ở vùng sâu, vùng xa - nơi mà sự giám sát của các tổ chức, cá nhân bị hạn chế. Đặc điểm này đòi hỏi việc quản lý, cấp phát sử dụng vốn đầu tư cần phải thực hiện nghiêm chỉnh các quy định của pháp luật; đồng thời các cá nhân, tổ chức cần có trách nhiệm theo dõi, giám sát để phát hiện các sai sót trong quá trình quản lý và cấp phát sử dụng vốn đầu tư, từ đó kiến nghị các cơ quan quản lý của nhà nước có biện pháp khắc phục kịp thời, hiệu quả. 1.1.2. Vai trò của vốn đầu tư Vai trò của vốn đầu tư thể hiện ở chỗ: Thứ nhất, Nguồn vốn đầu tư của Nhà nước trong thời gian qua đã tập trung đầu tư vào rất nhiều lĩnh vực như: Chi đầu tư phát triển, chi thường xuyên được phân cấp cho từng lĩnh vực xây dựng kết cấu hạ tầng kỹ thuật và kinh tế - xã hội ở các vùng, ngành trong cả nước; quan tâm đầu tư kết cấu hạ tầng nông thôn và nông nghiệp, các vùng sâu, vùng xa, vùng có nhiều khó khăn. Kết cấu hạ tầng kỹ thuật và kinh tế - xã hội ngày càng được phát triển, hoàn thiện làm thay đổi diện mạo của nhiều địa phương trong cả nước, một số đô thị mới ra đời; nhiều khu công nghiệp được hình thành; nhiều sân bay, bến cảng được hiện đại hóa; giao thông đường bộ (quốc lộ, tỉnh lộ) phát triển mạnh; giao thông nông thôn được cải thiện; vận tải đường sắt được nâng cấp; bệnh viện, trạm y tế đạt tiêu chuẩn cao hơn; các trường đại học, cao đẳng, trung học dạy nghề, các trường trung học phổ thông được xây dựng khang trang hơn; các trường trung học cơ sở, tiểu học ở các vùng, kể cả các vùng khó khăn đang nhanh chóng được kiên cố hóa 9
14. Tốc độ và quy mô tăng đầu tư đã góp phần quan trọng vào tốc độ tăng GDP hằng năm, tăng cường tiềm lực nền kinh tế, cải thiện và nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân. Thứ hai, vốn đầu tư đã góp phần quan trọng chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa, tăng đáng kể năng lực sản xuất mới. Trong những năm qua, vốn đầu tư đã được tập trung vào những mục tiêu quan trọng cho sự phát triển kinh tế - xã hội. Các nguồn vốn đầu tư từ ngân sách nhà nước chủ yếu tập trung vào các lĩnh vực giao thông, thủy lợi, điện, bưu chính - viễn thông, nông nghiệp, nông thôn, khoa học và giáo dục - đào tạo, góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng tăng dần tỷ trọng ngành công nghiệp, xây dựng; tăng dần và cơ cấu lại ngành dịch vụ; giảm dần tỷ trọng ngành nông, lâm, thủy sản. Trong từng ngành cũng tiếp tục có sự chuyển dịch về cơ cấu. Nhiều dự án, công trình hoàn thành đi vào sử dụng đã tăng thêm năng lực sản xuất cho nền kinh tế. Dầu khí, điện lực, bưu chính viễn thông đã trở thành những ngành công nghiệp, dịch vụ mũi nhọn của đất nước. Thứ ba, nguồn vốn đầu tư thực sự có vai trò chủ đạo, dẫn dắt, thu hút và làm cho các nguồn vốn của xã hội được huy động cho đầu tư phát triển không ngừng tăng nhanh hằng năm và ngày càng đa dạng. Tỷ trọng nguồn vốn đầu tư của Nhà nước ngày càng tăng. Mặc dù ngân sách còn hạn hẹp nhưng Đảng và Nhà nước vẫn dành một phần ngân sách đáng kể cho đầu tư phát triển. Nguồn vốn đầu tư phát triển của Nhà nước nói chung, vốn đầu tư xây dựng cơ bản nói riêng (bao gồm nhiều nguồn vốn đầu tư khác nhau như: vốn ngân sách, vốn tín dụng đầu tư nhà nước, vốn doanh nghiệp nhà nước ) luôn chiếm tỷ trọng lớn trong tổng vốn đầu tư toàn xã hội và tăng lên qua các năm. Nguồn vốn đầu tư từ nhà nước thực sự giữ vai trò chủ đạo, tạo môi trường để thu hút mạnh các nguồn vốn khác. Thứ tư, xét về mặt chính trị, xã hội, an ninh quốc phòng 10
15. Đầu tư làm tăng trưởng, ổn định và phát triển kinh tế, tạo ra thu nhập ổn định, tạo thêm nhiều công ăn việc làm, cải thiện đời sống cho nhân dân, từ đó tạo thế ổn định về mặt chính trị - xã hội, thu hẹp khoảng cách giữa thành thị và nông thôn, bảo đảm an sinh xã hội, tăng cường lòng tin của nhân dân đối với đường lối, chính sách của Đảng Vốn đầu tư tạo ra cơ sở vật chất kỹ thuật trực tiếp phục vụ cho các hoạt động chính trị, hoạt động văn hóa, giáo dục, y tế, thể dục thể thao và các phúc lợi công cộng khác. Kinh tế ổn định và phát triển, các mặt chính trị - xã hội được củng cố và tăng cường là điều kiện quan trọng cho nền an ninh, quốc phòng vững mạnh. 1.2. Cấp phát sử dụng vốn đầu tư theo Luật ngân sách nhà nước năm 2015 1.2.1. Khái niệm, đặc điểm của cấp phát sử dụng vốn đầu tư theo Luật ngân sách nhà nước Cấp phát sử dụng vốn đầu tư theo Luật NSNN là tổng thể các biện pháp, công cụ, cách thức mà nhà nước tác động vào quá trình phân phối (cấp phát) và sử dụng vốn từ NSNN để đạt các mục tiêu kinh tế - xã hội đề ra trong từng giai đoạn. Từ khái niệm nêu trên có thể rút ra một số đặc điểm của cấp phát sử dụng vốn đầu tư theo Luật NSNN như sau: Thứ nhất, đối tượng ở đây là vốn đầu tư từ NSNN, là toàn bộ các khoản thu chi của nhà nước, là nguồn vốn được cấp phát theo kế hoạch NSNN với quy trình rất chặt chẽ gồm nhiều khâu: xây dựng cơ chế chính sách, xây dựng kế hoạch, xây dựng dự toán, định mức tiêu chuẩn, chế độ kiểm tra báo cáo, phân bổ dự án năm, phân bổ hạn mức kinh phí hàng quý có chia ra tháng, thực hiện tập trung nguồn thu, cấp phát, hạch toán kế toán thu chi quỹ NSNN, báo cáo quyết toán. Cấp phát sử dụng vốn đầu tư là một vấn đề nằm trong nội dung quản lý thu chi NSNN. Tuy nhiên, do tính chất đặc thù phức tạp của quá trình quản lý vốn (quyết định đến tính chất quản lý vốn) nên chỉ tập trung nghiên cứu nội dung trọng tâm như: cấp phát sử dụng vốn đầu tư. 11
16. Mô hình dưới đây có thể thấy vốn đầu tư XDCB thường gắn với các dự án đầu tư với quy trình chặt chẽ gồm 5 bước: (xem sơ đồ 1.1) Quy Lập dự Triển Nghiệm hoạch án và khai thu bàn Đánh giá và ch ủ chu ẩn bị thực giao sử đầu tư trương đầu tư hiện dự dụng đầu tư án Sơ đồ 1.1: Quy trình thực hiện đầu tư dự án xây dựng cơ bản Nguồn: Tác giả tổng hợp từ các quy định về dự án đầu tư Quan hệ giữa vốn đầu tư và quy trình dự án rất chặt chẽ. Vốn đầu tư chỉ được giải ngân và cấp phát cho việc sử dụng chỉ sau khi dự án đầu tư được cấp có thẩm quyền phê duyệt. Việc thanh quyết toán vốn đầu tư chỉ khi dự án được nghiệm thu và bàn giao đưa vào sử dụng. Thứ hai, điều kiện có hiệu lực của ngân sách nhà nước khi và chỉ khi được cơ quan đại diện cho ý chí của nhân dân (Quốc hội) quyết định. Chủ thể quản lý vốn đầu tư theo Luật NSNN bao gồm các cơ quan chính quyền, các cơ quan chức năng được phân cấp quản lý vốn đầu tư từ NSNN. Mỗi cơ quan chức năng thực hiện quản lý ở từng khâu trong quy trình quản lý vốn. Cụ thể như sau: Cơ quan kế hoạch và đầu tư (ở cấp tỉnh là Sở Kế hoạch và Đầu tư) chịu trách nhiệm quản lý khâu phân bổ kế hoạch vốn. Kho bạc Nhà nước quản lý kiểm soát thanh toán, hạch toán kế toán, tất toán tài khoản vốn đầu tư XDCB từ NSNN. Cơ quan tài chính (ở cấp tỉnh là Sở Tài chính) chịu trách nhiệm quản lý điều hành nguồn vốn và quyết toán vốn đầu tư. Chủ đầu tư có chức năng quản lý sử dụng vốn đúng nguyên tắc, đúng mục đích sử dụng vốn và đúng định mức (Sơ đồ 1.2). 12
17. Chủ đầu tư (1a) (1c) (1b) Xây dựng danh Quản lý, thanh Điều hành nguồn mục dự án và phân (2a) toán và tất toán (2b) vốn và quyết bổ kế hoạch vốn tài khoản vốn đầu toán vốn đầu tư (cơ quan kế hoạch tư (cơ quan dự án (cơ quan đầu tư) KBNN) tài chính) Ghi chú: 1a, 1b, 1c - quan hệ công việc giữa cơ quan chủ đầu tư với từng cơ quan chức năng; 2a, 2b - trình tự giải ngân vốn đầu tư cho các chủ đầu tư. Sơ đồ 1.2: Quy trình quản lý vốn đầu tư theo Luật ngân sách nhà nước Nguồn: Tác giả tổng hợp từ các quy định về dự án đầu tư Trong các khâu quản lý vốn đầu tư, khâu quan trọng và có ý nghĩa quyết định đến hiệu quả quản lý vốn đầu tư là bước phân bổ kế hoạch vốn, đưa dự án vào danh mục đầu tư. Trong phạm vi nghiên cứu đề tài này, chủ yếu tập trung vào chủ thể KBNN và có gắn kết với các chủ thể khác như cơ quan kế hoạch, cơ quan tài chính. Thứ ba, mục tiêu quản lý vốn đầu tư từ NSNN là bảo đảm sử dụng vốn đúng mục đích, đúng nguyên tắc, đúng tiêu chuẩn, chế độ quy định và có hiệu quả cao. Mục đích của NSNN là thực hiện chức năng, nhiệm vụ của nhà nước hiệu quả không đơn thuần là lợi nhuận hay hiệu quả kinh tế nói chung mà là hiệu quả tổng hợp, hiệu quả kinh tế - xã hội. Đặc điểm cấp phát sử dụng vốn đầu tư theo Luật ngân sách nhà nước bao gồm: Cấp phát sử dụng vốn đầu tư theo Luật NSNN là sự quản lý “cứng”, tuyệt đối phải tuân theo Luật NSNN và các văn bản pháp luật quy định. Đặc điểm này xuất phát từ nguồn vốn NSNN cho đầu tư là nguồn vốn quốc gia do toàn dân đóng góp, dân giao cho nhà nước quản lý. Do đó nhà nước phải có trách nhiệm quản lý một cách chặt chẽ, phải được thể chế hoá bằng hệ thống văn bản pháp 13
18. luật. Ở nước ta hiện nay, cấp phát sử dụng vốn đầu tư theo Luật NSNN ngoài việc tuân thủ Luật NSNN còn phải tuân thủ, Luật Đầu tư công, Luật Xây dựng, Luật Đấu thầu, Luật Đất đai, Luật Thương mại, Luật Doanh nghiệp Cấp phát sử dụng vốn đầu tư theo Luật NSNN phải tuân thủ nghiêm ngặt quy trình hoạt động của vốn đầu tư. Do hàm chứa nhiều yếu tố kinh tế, chính trị, văn hóa - xã hội cũng như chịu tác động của yếu tố tự nhiên nên việc cấp phát sử dụng phải tuân theo quy trình nhất định; nếu không sẽ gây cản trở hoạt động đầu tư và dễ gây lãng phí, thất thoát nguồn lực tài chính quốc gia. 1.2.2. Cấp phát sử dụng vốn đầu tư theo Luật NSNN phải đảm bảo tuân thủ các nguyên tắc sau: a) Cấp phát đúng đối tượng Vốn đầu tư của ngân sách nhà nước được cấp phát theo phương thức không hoàn trả để đầu tư các dự án cần thiết phải đầu tư thuộc kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội, quốc phòng an ninh từ đó tạo ra cơ sở vật chất kỹ thuật cần thiết cho sự phát triển của nền kinh tế quốc dân. Nguồn vốn cấp phát đầu tư của ngân sách nhà nước bao gồm: vốn trong nước của các cấp ngân sách, vốn vay nợ nước ngoài của Chính phủ, các cấp chính quyền và các cơ quan nhà nước (phần ngân sách nhà nước). Riêng nguồn vốn cấp phát đầu tư XDCB của ngân sách nhà nước chỉ được sử dụng để cấp phát thanh toán cho các đối tượng sử dụng vốn NSNN theo quy định của Luật ngân sách nhà nước, Luật Xây dựng, Luật Đầu tư công và các quy định về quản lý đầu tư và xây dựng. b) Thực hiện đúng mục đích, theo kế hoạch, quy trình và trình tự đầu tư Đúng mục đích, đúng kế hoạch Nguồn vốn ngân sách nhà nước đầu tư cho các công trình dự án được xác định trong kế hoạch ngân sách hàng năm dựa trên kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của toàn bộ nền kinh tế, kế hoạch của các bộ ngành, địa phương, các cơ quan đơn vị và khả năng nguồn vốn của ngân sách nhà nước. Vì vậy cấp phát vốn đầu tư của NSNN phải đúng mục đích, đúng kế hoạch nhằm tuân thủ nguyên 14
19. tắc quản lý NSNN và đảm bảo tính kế hoạch, cân đối của toàn bộ nền kinh tế quốc dân, của từng ngành, từng lĩnh vực, địa phương. Đúng quy trình và trình tự đầu tư Trình tự đầu tư và xây dựng là trật tự các giai đoạn và các bước công việc trong từng giai đoạn của quá trình đầu tư. Các dự án đầu tư xây dựng phải tuân thủ quy trình trình tự đầu tư xây dựng và việc quản lý vốn phải đảm bảo gắn kết với các giai đoạn của quá trình đầu tư xây dựng công trình. Vì vậy, cấp phát sử dụng vốn đầu tư phải căn cứ và nằm trọng phạm vi dự toán được duyệt. c) Thực hiện giám đốc bằng tiền trong thực hiện đầu tư Giám đốc là một chức năng của tài chính, của ngân sách nhà nước. Giám đốc ở đây được hiểu là giám sát, đôn đốc, kiểm tra bằng đồng tiền (NSNN) đối với việc sử dụng vốn đúng mục đích, đúng kế hoạch, có hiệu quả. Thực hiện công tác giám đốc trong quá trình quản lý cấp phát vốn đầu tư có tác dụng đảm bảo sử dụng vốn tiết kiệm, đúng mục đích, đúng kế hoạch và thúc đẩy các đơn vị thực hiện tốt trình tự đầu tư và xây dựng, kế hoạch. Các nguyên tắc quản lý vốn đầu tư theo Luật NSNN của Nhà nước là một thể thống nhất chi phối toàn bộ công tác quản lý vốn đầu tư từ nguồn NSNN. Chúng có mối quan hệ chặt chẽ với nhau và là điều kiện tiền đề để thực hiện lẫn nhau. 1.2.3. Nội dung quản lý vốn đầu tư theo Luật ngân sách nhà nước Nội dung quản lý vốn đầu tư theo Luật NSNN phụ thuộc vào chủ thể quản lý và cấp quản lý. ở cấp địa phương (tỉnh), quản lý vốn đầu tư bao gồm các nội dung chủ yếu như: lập kế hoạch vốn đầu tư; phân bổ vốn đầu tư (hay chính là quá trình cấp phát vốn); quá trình sử dụng vốn đầu tư; thanh toán và quyết toán vốn đầu tư; thanh tra, kiểm tra, kiểm soát, gồm: a) Lập và thông báo kế hoạch vốn đầu tư Vốn đầu tư thuộc NSNN luôn đồng hành với các dự án đầu tư. Do vậy, việc xây dựng kế hoạch vốn cũng được gắn với xây dựng dự án và phê duyệt các 15