Luận văn Căn cứ tính thuế thu nhập cá nhân theo pháp luật Việt Nam

Nội dung text: Luận văn Căn cứ tính thuế thu nhập cá nhân theo pháp luật Việt Nam

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT HOÀNG MAI LƢƠNG CĂN CỨ TÍNH THUẾ THU NHẬP CÁ NHÂN THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM Chuyên ngành: Luật Kinh tế Mã số: 60 38 50 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Cán bộ hướng dẫn khoa học: TS. PHẠM THỊ GIANG THU HÀ NỘI - 2013
2. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội. Vậy tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để tôi có thể bảo vệ Luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn! NGƯỜI CAM ĐOAN Hoàng Mai Lƣơng
3. Lời cảm ơn! === === Trong thời gian học tập, nghiên cứu và rèn luyện tại nhà trường, tôi đã nhận được sự quan tâm, dạy bảo và hướng dẫn tận tình của các thầy cô giáo giảng dạy tại Khoa Luật trường Đại học Quốc Gia Hà Nội. Để đạt được kết quả như ngày hôm nay, tôi xin được gửi lời cảm ơn trân trọng nhất đến Ban Giám Hiệu nhà trường, các thầy cô giáo trong Khoa Luật đã không quản công sức truyền đạt cho chúng tôi những kiến thức mới, mở ra những hướng đi, những đề tài nghiên cứu ứng dụng sâu trong thực tiễn. Và hơn hết tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến cô Phạm Thị Giang Thu, người đã tận tình giúp đỡ tôi để tôi có thể hoàn thành bài luận văn một cách tốt đẹp nhất. Hà Nội, ngày 30 tháng 6 năm 2013 Người viết Hoàng Mai Lƣơng
4. MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cam đoan Lời cảm ơn Mục lục Ký hiệu viết tắt Danh mục các bảng biểu MỞ ĐẦU 1 Chƣơng 1: LÝ LUẬN CHUNG VỀ CĂN CỨ TÍNH THUẾ VÀ PHÁP LUẬT VỀ CĂN CỨ TÍNH THUẾ THU NHẬP CÁ NHÂN 6 1.1. LÝ LUẬN CHUNG VỀ CĂN CỨ TÍNH THUẾ THU NHẬP CÁ NHÂN 6 1.1.1. Khái quát về thuế thu nhập cá nhân 6 1.1.2. Khái quát về căn cứ tính thuế thu nhập cá nhân 8 1.2. LÝ LUẬN CHUNG VỀ PHÁP LUẬT CĂN CỨ TÍNH THUẾ THU NHẬP CÁ NHÂN 14 1.2.1. Nguyên tắc xây dựng căn cứ tính thuế thu nhập cá nhân 14 1.2.2. Nội dung pháp luật về căn cứ tính thu nhập cá nhân 19 Chƣơng 2: THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ CĂN CỨ TÍNH THUẾ THU NHẬP CÁ NHÂN Ở VIỆT NAM 28 2.1. KHÁI QUÁT VỀ LUẬT THUẾ THU NHẬP CÁ NHÂN Ở VIỆT NAM 28 2.2. THỰC TRẠNG QUY ĐỊNH VỀ CĂN CỨ TÍNH THUẾ TNCN THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM 31 2.2.1. Quy định pháp luật về căn cứ tính thuế theo pháp luật Việt Nam 31 2.2.2. Đánh giá những mặt tích cực các quy định pháp luật Việt Nam về căn cứ tính thuế 50 2.2.3. Những hạn chế còn tồn tại trong quy định pháp luật về căn cứ tính thuế thu nhập cá nhân 61
5. Chƣơng 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ CĂN CỨ TÍNH THUẾ THU NHẬP CÁ NHÂN Ở VIỆT NAM 74 3.1. GIẢI PHÁP VỀ XÁC ĐỊNH THU NHẬP CHỊU THUẾ THU NHẬP CÁ NHÂN 74 3.2. GIẢI PHÁP XÁC ĐỊNH THU NHẬP MIỄN THUẾ THU NHẬP CÁ NHÂN 78 3.3. GIẢI PHÁP VỀ MỨC KHỞI ĐIỂM CHỊU THUẾ VÀ THUẾ SUẤT THUẾ THU NHẬP CÁ NHÂN 80 3.4. GIẢI PHÁP ĐỐI VỚI THU NHẬP TỪ ĐẦU TƯ CHỨNG KHOÁN VÀ CỔ TỨC 82 3.5. GIẢI PHÁP XÁC ĐỊNH CÁC KHOẢN GIẢM TRỪ KHI TÍNH THUẾ THU NHẬP CÁ NHÂN 89 KẾT LUẬN 94 TÀI LIỆU THAM KHẢO 95
6. KÝ HIỆU VIẾT TẮT STT Ký hiệu Tên đầy đủ 1 CPI Chỉ số giá tiêu dùng 2 ETF Là một hình thức quỹ đầu tư chỉ số 3 GDP Tổng sản phẩm nội địa 4 NLĐ Người lao động 5 NĐT Nhà đầu tư 6 OECD Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế (Organization of Economic Cooperation And Development) 7 OTC Thị trường chứng khoán phi tập trung 8 TNCN Thu nhập cá nhân 9 TNDN Thu nhập doanh nghiệp 10 TTCK Thị trường chứng khoán 11 VAT Thuế giá trị gia tăng
7. DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Biểu 1.1: Ví dụ minh họa một trường hợp đánh thuế thu nhập cá nhân từ đồng thu nhập đầu tiên 12 Biểu 1.2: Biểu thuế suất dành cho cá nhân cư trú của Malaysia 17 Biểu 1.3: Biếu thuế dành cho thu nhập từ tiền lương tiền công của Trung Quốc 18 Biểu 2.1: Biểu thuế luỹ tiến từng phần 46 Biểu 2.2. Biểu so sánh chiết giảm gia cảnh với thu nhập quốc dân bình quân đầu người của các nước và Việt Nam 47 Biểu 2.3. So sánh số thuế phải nộp theo luật thuế TNCN với một số nước trong khu vực 48 Biểu 2.4. Biểu thuế suất toàn phần 49 Biểu 3.1: So sách mức độ giãn cách giữa các bậc thuế cho thấy 81
8. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Từ lâu, ở các quốc gia phát triển trên thế giới thuế thu nhập cá nhân đã được xem là “trung tâm” của các loại thuế. Xét về góc độ phát triển, thuế thu nhập cá nhân thể hiện mức độ phát triển và trình độ văn minh của mỗi quốc gia. Trong nền kinh tế thị trường, thuế thu nhập cá nhân dược coi là công cụ phân phối thu nhập đảm bảo công bằng xã hội giữa các cá nhân thuộc các tầng lớp dân cư trong xã hội, đảm bảo nguồn thu quan trọng cho ngân sách nhà nước và góp phần điều tiết vĩ mô nền kinh tế. Một quốc gia chỉ được coi là ở đỉnh cao của nền văn minh nhân loại khi thu nhập được phân phối công bằng hợp lý và mỗi người dân thấy được trách nhiệm và lợi ích của hành vi nộp thuế thu nhập của mình. Trong Nghị Quyết Đại hội Đảng IX và X đã nêu rõ:“Áp dụng thuế thu nhập cá nhân thống nhất và thuận lợi cho mọi đối tượng chịu thuế, bảo đảm công bằng xã hội, tạo động lực phát triển”[4]. Để đạt được điều đó Nghị Quyết cũng đặt ra định hướng rõ ràng: “Hoàn thiện hệ thống pháp luật về thuế theo nguyên tắc công bằng, thống nhất và đồng bộ Điều chỉnh chính sách thuế theo hướng giảm và ổn định thuế suất, mở rộng đối tượng thu, điều tiết hợp lý thu nhập” [4]. Cụ thể hoá Nghị quyết đại hội Đảng, năm 2007, Luật thuế thu nhập cá nhân được ban hành thay thế cho Pháp Lệnh thuế thu nhập đối với người có thu nhập cao năm 2001 đã chính thức có hiệu lực ngày 01 tháng 01 năm 2009 mở ra một giai đoạn mới cho việc áp dụng thuế thu nhập ở Việt Nam. Trong luật thuế mới, quy định về căn cứ tính thuế thu nhập cá nhân đã chứng tỏ được những ưu thế vượt trội so với pháp lệnh cũ phần nào dung hòa lợi ích của Nhà nước và người nộp thuế, trong một khoảng thời gian nhất định 1
9. đã mang lại nhiều kết quả đáng kể. Tuy nhiên, sau năm năm đi vào thực tiễn, do sự biến đổi không ngừng của nền kinh tế và những yếu tố xã hội mang tính chất toàn cầu, căn cứ tính thuế thu nhập cá nhân dần bộc lộ nhiều hạn chế gây nên những phản ứng tiêu cực trong xã hội đòi hỏi cần được nhanh chóng khắc phục. Mong muốn được tìm hiểu và nghiên cứu sâu hơn về lĩnh vực này nhằm tìm ra nguyên nhân và hướng giải quyết cho thực trạng trên, chính là lí do tôi chọn đề tài: “Căn cứ tính thuế Thu nhập cá nhân theo pháp luật Việt Nam” để trình bày trong luận văn tốt nghiệp. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Luật thuế thu nhập cá nhân trong một thời gian dài là đề tài được nhiều nhà nghiên cứu, nhà viết sách và các tạp chí lựa chọn. Với những quy định mới mẻ, Luật thuế thu nhập cá nhân là nguồn khai thác của nhiều học giả để cho ra những đề tài nghiên cứu chuyên sâu có giá trị khoa học, điển hình như: Thuế thu nhập cá nhân thu như thế nào (Ts. Lê Nết, 2007); Thực trạng pháp luật thuế thu nhập cá nhân ở Việt Nam hiện nay và phương hướng hoàn thiện (Ths.Trần Vũ Hải, 2007); Một số vấn đề về nguyên tắc công bằng trong pháp luật về thuế thu nhập cá nhân (Trần Minh Đức, 2008); Về giảm trừ gia cảnh trong luật thuế thu nhập cá nhân nhìn từ góc độ bình đẳng giới (Nguyễn Thị Lan, 2008) Ngày 01 tháng 01 năm 2009, Luật thuế thu nhập cá nhân chính thức có hiệu lực và được đưa vào áp dụng thực tiễn. Sau năm năm được áp dụng, Luật thuế thu nhập cá nhân chứng tỏ được những điểm mạnh, những cải tiến rõ rệt so với Pháp lệnh thuế thu nhập đối với người có thu nhập cao. Tuy nhiên, cũng trong thời gian ấy, Luật thuế đã bộc lộ không ít hạn chế gây khó khăn cho việc áp dụng và thi hành. Nhiều đề tài khoa học đã đào sâu, nghiên cứu những hạn chế bất cập này, cụ thể như: Những vấn đề đặt ra khi thực thi luật thuế thu nhập cá nhân Việt Nam (Ts. Lê Thị Thu 2
10. Thủy, 2009); Thuế thu nhập cá nhân sau 2 năm thực hiện một số bất cập nảy sinh và hướng giải quyết (Lê Thị Kim Nhung, 2011); Ưu tiên quyền lợi của người nộp thuế khi sửa đổi luật thuế thu nhập cá nhân (Nguyễn Thị Lan Hương, 2011); Thuế thu nhập cá nhân của Anh và một số bài học đối với Việt Nam (Đào Ngọc Tiến, Nguyễn Thu Hằng, 2011); Thực tiễn thi hành pháp luật thuế thu nhập cá nhân ở Việt Nam và định hướng hoàn thiện (Ths. La Thị Tuyết Anh, 2011) Những đề tài, những bài viết, đánh giá bình luận trong những nghiên cứu trên đã phần nào đưa ra được cái nhìn tổng quan, những điểm mạnh cũng như hạn chế trong các quy định pháp luật về thuế thu nhập cá nhân ở Việt Nam. Tuy nhiên, hầu hết các nghiên cứu hiện nay chỉ dừng lại ở việc phân tích, đánh giá ở khía cạnh tổng thể, khái quát chung về Luật thuế thu nhập cá nhân mà chưa nghiên cứu chuyên sâu vào một bộ phận cốt lõi của luật thuế - căn cứ tính thuế. Hiện nay, khi áp dụng Luật thuế thu nhập cá nhân hầu hết các tranh cãi cũng như mâu thuẫn nảy sinh đều xuất phát từ các quy định về căn cứ tính thuế. Vậy thực tiễn quy định về căn cứ tính thuế ở Việt Nam và trên thế giới như thế nào, những thành tựu đạt được, những hạn chế còn tồn tại và giải pháp khắc phục cho thực trạng hiện nay. Để trả lời cho tất cả những câu hỏi trên, tôi đã mạnh dạn chọn nghiên cứu đề tài “Căn cứ tính thuế Thu nhập cá nhân theo pháp luật Việt Nam”. Thông qua đề tài này, tôi muốn đưa ra những nhận định, những quan điểm, cũng như phân tích, đánh giá những quy định pháp luật cụ thể về căn cứ tính thuế thu nhập cá nhân nói chung và căn cứ tính thuế thu nhập cá nhân theo pháp luật Việt Nam nói riêng. Từ thực trạng quy định pháp luật hiện hành, sẽ đưa ra những điểm tích cực và hạn chế từ đó đề xuất kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật về căn cứ tính thuế. 3. Mục tiêu nghiên cứu đề tài Việc chọn đề tài “Căn cứ tính thuế thu nhập cá nhân theo pháp luật Việt Nam” để nghiên cứu nhằm mục đích: 3
11. - Nghiên cứu những vấn đề lý luận chung và quy định hiện hành của pháp luật Việt Nam về căn cứ tính thuế thu nhập cá nhân. - Phân tích thực trạng, đánh giá ưu nhược điểm trong quy định của pháp luật hiện hành về căn cứ tính thuế thu nhập cá nhân. Từ đó đề xuất những biện pháp và định hướng hoàn thiện quy định pháp luật về căn cứ tính thuế thu nhập cá nhân ở Việt Nam nhằm nâng cao vai trò của thuế thu nhập cá nhân, đặc biệt là vai trò đảm bảo công bằng, hiệu quả trong phân phối thu nhập. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu đề tài Đối tượng nghiên cứu là các quy định pháp luật về căn cứ tính thuế thu nhập cá nhân. Phạm vi nghiên cứu là các quy định pháp luật hiện hành của Việt Nam về căn cứ tính thuế thu nhập cá nhân. Tuy nhiên, trong quá trình phân tích người viết có tham khảo chọn lọc và so sánh với các quy định pháp luật tương đồng của các quốc gia trên thế giới. Việc lựa chọn đối tượng và giới hạn phạm vi nghiên cứu như trên đảm bảo tính chuyên sâu và thực tiễn của công trình khoa học. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu của đề tài Phương pháp lý luận: Trong quá trình thực hiện luận văn người viết đã sử dụng các phương pháp thống kê, phân tích, so sánh, tổng hợp. Khi nghiên cứu về lý thuyết người viết đã sử dụng các tài liệu thuế của các chuyên gia thuế trong nước, trên thế giới và tài liệu của các công ty kiểm toán quốc tế Arthur Andersen, Ernst &Young, Ngoài ra trong quá trình công tác người viết đã trực tiếp ghi chép, thu thập được các tài liệu thực tế liên quan đến việc áp dụng quy định pháp luật về căn cứ tính thuế thu nhập cá nhân ở Việt Nam. Khảo sát thực nghiệm: Nguồn dữ liệu sử dụng trong luận văn được thu thập từ số liệu tổng kết 4
12. báo cáo tổng kết công tác hành thu của Cục thuế TP. Hồ Chí Minh, tạp chí thuế Nhà nước, các bài phóng sự về thuế TNCN của báo Đầu tư, Người lao động, Thanh niên, các báo cáo quyết toán hàng năm của các tổ chức được Cục thuế TP. Hồ Chí Minh uỷ nhiệm thu, số liệu thực tế qua quá trình kiểm tra, kiểm soát tại các văn phòng đại diện. 6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận văn Về mặt lý luận, khoá luận đưa ra những nhận định và khái quát về những quan điểm, cũng như những quy định pháp luật cụ thể về căn thuế thu nhập cá nhân nói chung và căn cứ tính thuế thu nhập cá nhân theo pháp luật Việt Nam nói riêng. Về mặt thực tiễn, luận văn đã phần nào nói lên được những điểm còn hạn chế trong quy định pháp luật về căn cứ tính thuê TNCN và đã mạnh dạn đưa ra một số đề suất để các quy định về căn cứ tính thuế TNCN thực sự đi vào cuộc sống. 7. Kết cấu của đề tài Ngoài phần mở đầu, kết luận, mục lục, danh mục đề tài tham khảo, và phụ lục, những nội dung chính của đề tài được trình bài trong ba chương: * Chương 1: Lý luận chung về căn cứ tính thuế và pháp luật về căn cứ tính thuế thu nhập cá nhân. * Chương 2: Thực trạng pháp luật về căn cứ tính thuế thu nhập cá nhân ở Việt Nam. * Chương 3: Một số giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật về căn cứ tính thuế thu nhập cá nhân. 5
13. Chƣơng 1 LÝ LUẬN CHUNG VỀ CĂN CỨ TÍNH THUẾ VÀ PHÁP LUẬT VỀ CĂN CỨ TÍNH THUẾ THU NHẬP CÁ NHÂN 1.1. LÝ LUẬN CHUNG VỀ CĂN CỨ TÍNH THUẾ THU NHẬP CÁ NHÂN 1.1.1. Khái quát về thuế thu nhập cá nhân Do trong thuật ngữ kinh tế tồn tại nhiều khái niệm khác nhau về thuế như: Thuế là một khoản thu của Nhà nước đối với các tổ chức và mọi thành viên trong xã hội. Thuế là khoản thu có tính bắt buộc và không hoàn trả trực tiếp theo luật định. Marx viết: “Thuế là cơ sở kinh tế của bộ máy Nhà nước, là thủ đoạn đơn giản để kho bạc thu được tiền hay tài sản của người dân để dùng vào việc chi tiêu của Nhà nước"[8]. Các nhà nguyên cứu kinh tế khác cho rằng “Thuế là hình thức phân phối thu nhập tài chính của Nhà nước để thực hiện chức năng của mình, dựa vào quyền lực chính trị, tiến hành phân phối sản phẩm thặng dư của xã hội một cách cưỡng chế và không hoàn lại”[14]. Mặc dù có nhiều cách định nghĩa về Thuế khác nhau nhưng chúng ta cũng nhận thấy những điểm tương đồng sau: Thuế là khoản thu mang tính bắt buộc mà các tổ chức, cá nhân phải nộp cho Nhà nước khi có những điều kiện nhất định. Thuế mang tính bắt buộc và không mang tính hoàn trả trực tiếp, ngang giá. Một phần thuế nộp vào ngân sách Nhà nước được trả về với người dân một cách gián tiếp dưới nhiều hình thức khác nhau như trợ cấp xã hội, phúc lợi xã hội và quỹ tiêu dùng khác. Là một bộ phận không thể thiếu của hệ thống thuế, trên cơ sở những khái niệm trên, chúng ta có thể rút ra định nghĩa về thuế TNCN theo pháp luật hiện hành như sau: Thuế TNCN là loại thuế chủ yếu đánh vào thu nhập của cá nhân nhằm thực hiện công bằng xã hội, động viên một phần thu nhập của cá nhân vào 6
14. ngân sách Nhà nước và có thể được sử dụng để điều tiết vĩ mô nền kinh tế thông qua việc khuyến khích làm việc hay nghỉ ngơi, thông qua việc thu hay không thu thuế đối với các khoảng thu nhập từ kinh doanh, đầu tư, Sự xuất hiện của thuế thu nhập cá nhân do những nguyên nhân chủ yếu sau: Thứ nhất, thuế thu nhập cá nhân ra đời bắt nguồn từ yêu cầu đảm bảo sự công bằng trong phân phối thu nhập. Thứ hai, do nhu cầu chi tiêu ngày càng tăng của Nhà nước. Thứ ba, thuế thu nhập được sử dụng như một công cụ linh hoạt để điều tiết vĩ mô, kích thích tiêu dùng hoặc đầu tư để phát triển kinh tế. * Thuế thu nhập cá nhân có các đặc điểm nổi bật như sau: - Thuế TNCN có diện đánh thuế rất rộng, thể hiện trên hai khía cạnh: đối tượng đánh thuế TNCN là toàn bộ các khoản thu nhập của cá nhân thuộc diện đánh thuế. Đối tượng phải kê khai nộp thuế TNCN là toàn bộ những người có thu nhập. - Thuế TNCN là một hình thức động viên mang tính bắt buộc trên nguyên tắc theo luật định. Phân phối khoản thu nhập qua thuế TNCN gắn với quyền lực, sức mạnh của Nhà nước. - Thuế TNCN là khoản đóng góp không hoàn trả trực tiếp cho người nộp. Nó vận động một chiều, không phải là khoản thù lao mà người nộp thuế phải trả cho Nhà nước do được hưởng các dịch vụ Nhà nước cung cấp. - Thuế TNCN luôn gắn với chính sách xã hội của mỗi quốc gia. * Vai trò của thuế thu nhập cá nhân: - Góp phần thực hiện công bằng xã hội; - Điều tiết thu nhập, tiêu dùng và tiết kiệm; - Tạo lập nguồn tài chính cho ngân sách Nhà nước; - Góp phần phát hiện thu nhập bất hợp pháp; 7
15. - Góp phần hoàn thiện hệ thống chính sách thuế; - Góp phần hạn chế sự thất thu thuế thu nhập doanh nghiệp; - Góp phần khắc phục nhược điểm của một số loại thuế khác. 1.1.2. Khái quát về căn cứ tính thuế thu nhập cá nhân 1.1.2.1. Khái niệm căn cứ tính thuế thu nhập cá nhân Căn cứ tính thuế là khái niệm dùng để chỉ những đại lượng nhất định được sử dụng làm cơ sở xác định số thuế phải nộp cho từng đối tượng chịu thuế riêng biệt. Căn cứ tính thuế TNCN bao gồm thu nhập tính thuế và thuế suất. Căn cứ tính thuế TNCN được chia thành nhiều nhóm tùy theo cách phân loại khác nhau. Dựa trên cơ sở người chịu thuế có thể chia thành hai nhóm lớn: - Căn cứ tính thuế, phương pháp tính thuế đối với cá nhân cư trú; - Căn cứ tính thuế, phương pháp tính thuế đối với cá nhân không cư trú. Việc phân chia như vậy nhằm mục đích tạo thuận lợi cho việc quản lý cũng như giúp các nhà làm luật có thể đưa ra những quy định pháp luật phù hợp với từng đối tượng. Cụ thể, đối với các cá nhân cư trú do hoạt động một cách thường xuyên, trong khoảng thời gian dài nên cơ quan quản lý có thể nắm bắt được các thông tin cá nhân của họ (độ tuổi, nhân thân, gia đình, thu nhập, các hoạt động kinh doanh ) vì vậy nên đối tượng này sẽ được áp dụng những quy định mang tính chất dài hơi (ví dụ: được tính giảm trừ gia cảnh, được trừ các chi phí hợp lý khi tiến hành các hoạt động kinh doanh ). Ngược lại, đối với những cá nhân không cư trú, việc họ “có mặt” trên lãnh thổ của một quốc gia chỉ trong thời gian ngắn (tùy thuộc vào quy định của mỗi nước về số ngày cư trú tại quốc gia mình) nên để thuận lợi cho việc quản lý cũng như tạo điều kiện cho người nộp thuế dễ dàng trong việc tính thuế, thực hiện nghĩa vụ đối với Nhà nước sẽ được áp dụng các quy định tính thuế đơn giản và mang tính ngắn hạn. 8
16. Trên cơ sở đối tượng chịu thuế căn cứ tính thuế thường được chia thành 6 nhóm chính: - Căn cứ tính thuế đối với thu nhập từ tiền lương, tiền công và từ kinh doanh; - Căn cứ tính thuế đối với thu nhập từ đầu tư vốn; - Căn cứ tính thuế đối với thu nhập từ chuyển nhượng phần vốn góp; - Căn cứ tính thuế đối với thu nhập từ chuyển nhượng chứng khoán; - Căn cứ tính thuế đối với thu nhập từ chuyển nhượng bất động sản; - Căn cứ tính thuế đối với thu nhập từ bản quyền, nhượng quyền thương mại, thừa kế, quà tặng, trúng thưởng. Mỗi hoạt động kinh doanh sẽ có cách thức khác nhau để tiến hành và tạo lập ra thu nhập. Đồng thời để tạo ra thu nhập đó cũng đòi hỏi những chi phí đi kèm khác nhau. Có những nguồn thu nhập mang tính thường xuyên: thu nhập từ hoạt động kinh doanh, thu nhập từ tiền lương tiền công Tuy nhiên cũng có những thu nhập chỉ mang tính chất từng lần, tạm thời: thu nhập từ tặng cho, quà tặng, thu nhập từ chuyển nhượng bất động sản, góp vốn Do vậy, việc phân loại các căn cứ tính thuế theo đối tượng chịu thuế sẽ giúp cho nhà làm luật đưa ra những quy định chính xác hơn trong việc xác định thu nhập tính thuế cũng như áp dụng các mức thuế suất khác nhau sao cho vừa đáp ứng được nguồn thu cho Nhà nước đồng thời cũng khuyến khích người dân tích cực tạo lập thu nhập mới. Hiện nay trên thế giới mỗi quốc gia lại có cách phân loại căn cứ tính thuế khác nhau căn cứ vào đối tượng chịu thuế, cụ thể: Theo Luật thuế TNCN Trung Quốc, căn cứ tính thuế thu nhập cá nhân bao gồm các loại: căn cứ tính thuế đối với thu nhập từ tiền công, tiền lương; Thu nhập từ sản xuất kinh doanh; Thu nhập về cho thuê tài sản; Thu nhập về chuyển nhượng tài sản; Thu nhập từ kinh doanh chứng khoán; Thù lao dịch vụ; Thu nhập từ nhuận bút; Thu nhập về chi phí sử dụng quyền đặc biệt; Thu nhập về lãi cho vay, cổ tức, hoa hồng; Thu nhập ngẫu nhiên; Thu nhập khác.[3] 9
17. Tuy nhiên, tại Philippin các căn cứ tính thuế thu nhập cá nhân ở gồm: căn cứ tính thuế đối với phí dịch vụ được chi trả dưới bất kỳ hình thức nào; thu nhập thu được từ việc thực hiện kinh doanh; Lãi buôn bán tài sản; Lãi tiền vay; tiền cho thuê; Tiền bản quyền; Cổ tức; Tiền trợ cấp hàng năm; Phần thưởng và tiền thưởng; Tiền lương hưu; Khoản phân chia từ thu nhập ròng của công ty hợp danh chuyên nghiệp chung cho người vay vốn. [3] Các căn cứ tính thế TNCN của Nhật Bản gồm 10 loại chính: căn cứ tính thuế từ thu nhập từ công việc lao động; Thu nhập từ hoạt động kinh doanh; Thu nhập do buôn bán bất động sản; Thu nhập từ tiền lãi cổ phần; Thu nhập từ lợi tức; Thu nhập từ các khoản hưu trí; Thu nhập từ buôn bán gỗ; Thu nhập từ các khoản vốn; Thu nhập bất thường; Thu nhập khác. [3] Căn cứ vào nguồn thu thực tế của nước mình mà mỗi quốc gia đã phân loại ra các căn cứ tính thuế khác nhau tương ứng với từng đối tượng chịu thuế. Việc phân loại cũng như đưa ra quy định về căn cứ tính thuế của mỗi quốc gia không chỉ giúp cho việc quản lý diễn ra dễ dàng mà đồng thời còn cho thấy thái độ và chính sách xã hội của Nhà nước dành cho hoạt động đó trên lãnh thổ quốc gia mình. 1.1.2.2. Yếu tố cấu thành căn cứ tính thuế thu nhập cá nhân Hai yếu tố cấu thành căn cứ tính thuế TNCN bao gồm: thu nhập tính thuế và thuế suất. * Thu nhập tính thuế Thu nhập tính thuế là một đại lượng dùng để chỉ tổng thu nhập chịu thuế khi đã trừ đi các khoản giảm trừ và các chi hợp lý dùng để tạo lập nên nguồn thu nhập đó. Tùy theo trình độ quản lý của hệ thống thuế của từng quốc gia, hiện nay trên thế giới tồn tại hai cách thức xác định thu nhập để tính thuế TNCN. 10
18. - Xác định thu nhập tính thuế "từ đồng thu nhập đầu tiên" Xác định thu nhập tính thuế "từ đồng thu nhập đầu tiên”: là việc thuế thu nhập cá nhân được tính trên đồng thu nhập đầu tiên của người nộp thuế. Hiểu theo một cách đơn giản là dù người nộp thuế có thu nhập một đồng cũng phải đóng thuế trên mức thu nhập một đồng đó. Việc quy định như vậy dựa trên quan điểm thuế thu nhập cá nhân là thuế cho toàn dân không phải thuế dành cho người có thu nhập cao. Để tạo ra bất kể nguồn thu nhập nào đòi hỏi người nộp thuế phải sử dụng đến sự nguồn lực của xã hội vì vậy nên khi có thu nhập họ phải đóng thuế với mức tương ứng để bù đắp tái thiết lại những nguồn lực đó. Dạng xác định này được các quốc gia phát triển (OECD) áp dụng tương đối phổ biến và bên cạnh đó cũng đưa ra những quy định về các suất miễn thu (personal relief); nghĩa là cho trừ ra khỏi thu nhập chịu thuế các khoản thu nhập được Luật thuế TNCN cho phép như khấu trừ gia cảnh khi nuôi cha mẹ già, nuôi con cái, người tàn tật; tiền lương đóng góp vào quỹ an sinh xã hội, tiền nộp cho quỹ hưu trí; chi phí khám chữa bệnh, thù lao bác sĩ; lãi tiền tiết kiệm ở số ngân hàng do Chính phủ chỉ định. Nguyên tắc hành thu: khấu trừ tại nguồn, sau đó cuối năm người chịu thuế sẽ tổng hợp thu nhập để quyết toán thuế. Ví dụ: Tại Singapore, suất miễn thu chung cho mỗi cá nhân là 3.000 SGD, cho vợ là 2.000 SGD, cho 3 con đầu mỗi con 1.000 SGD, con bị tàn tật là 3.500 SGD, con đi học nước ngoài là 2.000 SGD. Phụ nữ dưới 28 tuổi sinh con thứ 2 sau ngày 11/01/1990 suất miễn trừ cao nhất là 20.000 SGD [49], Biểu 1.1 minh họa một trường hợp cụ thể về dạng thuế suất quy định thu từ “đồng thu nhập đầu tiên”[3]. 11
19. Biểu 1.1: Ví dụ minh họa một trường hợp đánh thuế thu nhập cá nhân từ đồng thu nhập đầu tiên ĐVT: Dollar Singapore Suất miễn thu cá nhân (-): Lương và thưởng 100.000 Bản thân: 3.000 Lãi 1.000 Thu nhập từ SXKD: 1.000 Cổ tức (tổng) 2.000 Vợ: 2.000 Thu nhập chịu thuế 103.000 Con: 4.000 Quỹ lương hưu: 20.000 Tổng cộng: (30.000) Thu nhập tính thuế: 73.000 Thuế phải nộp: 7.455 Thuế GST được trừ: (500) Thuế bị khấu trừ tại nguồn: (520) Thuế phải nộp thêm 6.435 (Nguồn: Báo cáo cục thuế TP. Hồ Chí Minh) Áp dụng thuế suất quy định từ đồng thu nhập đầu tiên tuy khá phức tạp trong việc theo dõi và quản lý nhưng chính việc quy định các suất miễn thu lại có ý nghĩa lớn trong bảo đảm an sinh xã hội cho người nộp thuế, việc góp phần giải quyết chính sách xã hội, đảm bảo công bằng và bình đẳng giữa các thành viên trong xã hội. Hiện nay, trên thế giới có khá nhiều nước áp dụng căn cứ tính thuế này. Tuy nhiên, việc áp dụng thuế suất ở các nước là không giống nhau. - Xác định thu nhập tính thuế theo mức khởi điểm (ngưỡng chịu thuế) Xác định thu nhập tính thuế theo mức khởi điểm là việc tính thuế thu nhập cá nhân trên cơ sở cho phép khấu trừ khống một khoản thu nhập, phần thu nhập còn lại chịu thuế suất luỹ tiến từng phần. Để đưa ra mức khấu trừ 12
20. này các nhà làm luật sẽ phải tính toán trên cơ sở thu nhập bình quân đầu người của quốc gia và các chi phí mà người nộp thuế phải chi trả trong cuộc sống sinh hoạt thông thường. Cách này được các quốc gia đang phát triển ưa chuộng hơn và do vậy được áp dụng rộng rãi hơn trong khối này. Ví dụ: Tại Việt Nam theo Thông tư số 81/2004/TT-BTC ngày 13/8/2004, hiệu lực thi hành từ 01/7/2004 người dân có thu nhập từ 0 đến 5 triệu/tháng chịu thuế suất 0%, từ trên 5 triệu đến 15 triệu là 10%. Do đó, một người có thu nhập dưới 5 triệu/tháng thì chưa đến mức chịu thuế. Cách làm này có ưu điểm là dễ thực hiện, chi phí hành thu thấp vì cơ quan thuế không phải tính toán và quản lý việc kê khai các khoản được miễn, giảm trừ như cách xác định thu nhập tính thuế từ đồng thu nhập đầu tiên. Tuy nhiên, cách xác định này có nhược điểm lớn là không đáp ứng được yêu cầu về tính công bằng của thuế TNCN. Không công bằng do không xét đến gia cảnh của người chịu thuế. Nếu thuế suất được quy định thu theo mức thu nhập khởi điểm thì những người có gia cảnh khác nhau nhưng cùng một mức thu nhập lại phải đóng thuế TNCN như nhau. * Thuế suất thuế thu nhập cá nhân Thuế suất là mức thuế phải nộp trên một đơn vị khối lượng chịu thuế. Định mức thu thuế (tỉ lệ %) tính trên khối lượng thu nhập hoặc giá trị tài sản chịu thuế. Thuế suất có các loại: Thuế suất lũy tiến, Thuế suất tỉ lệ thuận, Thuế suất cố định tuyệt đối, Thuế suất luỹ thoái. Thuế suất luỹ tiến là việc đánh Thuế suất cao hơn khi có thu nhập tăng hoặc giá trị tài sản chịu thuế tăng. Thuế suất tỉ lệ thuận là việc đánh thuế với thuế suất như nhau trên tất cả các khối lượng thu nhập hoặc giá trị tài sản chịu thuế. Thuế suất cố định tuyệt đối là Thuế suất quy định bằng số tiền tuyệt đối cho một hoạt động có thu nhập hoặc một đối tượng chịu thuế. Thuế suất luỹ thoái là việc đánh thuế với Thuế suất giảm khi có thu nhập hoặc giá trị tài sản chịu thuế tăng. 13
21. Đối với thuế thu nhập cá nhân, thông thường người ta áp dụng biểu thuế suất lũy tiến. Có hai loại thuế suất lũy tiến là lũy tiến toàn phần và lũy tiến từng phần. Mỗi loại thuế suất lũy tiến có hiệu quả điều tiết khác nhau, trong đó biểu thuế lũy tiến từng phần được coi là đảm bảo công bằng hơn và không gây mâu thuẫn. Vì biểu thuế suất này phân chia ra các mức thu nhập khác nhau và đánh thuế với tỷ lệ thuế suất khác nhau. Việc đánh thuế này trên cơ sở người có thu nhập càng nhiều thì đóng thuế với thuế suất càng cao và ngược lại. 1.2. LÝ LUẬN CHUNG VỀ PHÁP LUẬT CĂN CỨ TÍNH THUẾ THU NHẬP CÁ NHÂN 1.2.1. Nguyên tắc xây dựng căn cứ tính thuế thu nhập cá nhân Các nước trên thế giới mặc dù áp dụng nhiều hình thức thuế thu nhập cá nhân khác nhau, nhưng khi ban hành thuế thu nhập cá nhân cũng như xây dựng căn cứ tính thuế thường dựa trên các nguyên tắc nhất định. 1.2.1.1. Nguyên tắc xác định thu nhập chịu thuế Mặc dù cá nhân có nhiều nguồn thu nhập khác nhau, nhưng trong thực tế không phải toàn bộ thu nhập phát sinh đều là đối tượng điều chỉnh của thuế thu nhập cá nhân. Thuế thu nhập cá nhân chỉ điều chỉnh phần thu nhập chịu thuế. Thu nhập chịu thuế là phần thu nhập quy định cơ sở đánh thuế thu nhập. Mọi hệ thống thuế thu nhập dù đánh trên từng loại thu nhập hay trên tổng thu nhập nói chung đều tính thuế trên thu nhập ròng để phản ánh đúng đắn khả năng kinh tế của người nộp thuế. Vì vậy thu nhập chịu thuế được xác định trên cơ sở các khoản thu nhập nhận được sau khi miễn trừ một số khoản chi phí của người nộp thuế. Hiện nay trên thế giới còn tồn tại nhiều quan điểm khác nhau về khái niệm và cách tính thu nhập nên cơ sở đánh thuế thu nhập cá nhân cũng không giống nhau. Tuỳ theo chính sách thuế thu nhập của mỗi nước mà nội dung, phương pháp xác định các khoản miễn trừ và thu nhập chịu thuế có sự khác 14
22. nhau. Mặt khác, trên thực tế không phải mọi khoản thu nhập phát sinh cũng đều có khả năng xếp vào thu nhập chịu thuế. Thứ nhất, về nguyên tắc tất cả các khoản thu nhập phát sinh dù bằng tiền hay hiện vật không phân biệt từ nguồn sản xuất kinh doanh hay lao động, đầu tư đều có thể được xếp vào thu nhập chịu thuế sau khi loại bỏ những khoản được phát luật quy định không phải chịu thuế thu nhập. Nói cách khác, thu nhập chịu thuế phải gồm hầu hết các khoản thu nhập chủ yếu phát sinh, không phân biệt hình thái và nguồn gốc của chúng. Thứ hai, thu nhập chịu thuế phải là thu nhập ròng nghĩa là thu nhập sau khi đã trừ các chi phí để tạo ra nó và các khoản được phép giảm trừ. Đối với thuế thu nhập cá nhân thì thu nhập chịu thuế là thu nhập sau khi đã trừ các chi phí cần thiết để tạo ra thu nhập đó. Thứ ba, việc xác định thu nhập chịu thuế phải đảm bảo tính khả thi cho công tác quản lý. Một số nhà kinh tế đưa ra quan điểm cho rằng nên đánh thuế trên cơ sở thu nhập hoàn chỉnh: tức là thu nhập hiện hữu cộng lãi vốn dù là lãi đã có thực hay mới chỉ là hứa hẹn. Tuy nhiên, ý tưởng đánh thuế vào thu nhập hoàn chỉnh có tính khả thi kém do sự phức tạp và không chắc chắn của việc xác định thu nhập chịu thuế. Mặt khác, để có thu nhập hoàn chỉnh thì mỗi chủ thể tạo ra thu nhập lại có các chi phí khách quan khác nhau, chẳng hạn chi phí để khắc phục rủi ro, chi phí chữa bệnh Nếu dựa vào thu nhập hoàn chỉnh để làm cơ sở đánh thuế thì vi phạm nguyên tắc công bằng. Do đó, đa số các nhà hoạch định chính sách thuế đều nhất trí cho rằng thu nhập chịu thuế chỉ nên giới hạn trong phạm vi thu nhập hiện hữu mà thôi. 1.2.1.2. Quy ước thời gian để xác định thu nhập chịu thuế Việc tạo ra thu nhập có tính chất tương đối về mặt thời gian. Những khoản thu nhập nhận được ở thời điểm hiện tại có thể là kết quả của các hoạt động lao động hoặc đầu tư trong quá khứ, nhưng cũng có thể chỉ là thu nhập ứng trước của các hoạt động hứa hẹn trong tương lai. 15