Luận văn Cải cách hành chính từ thực tiễn huyện Quế Sơn, tỉnh Quảng Nam

Nội dung text: Luận văn Cải cách hành chính từ thực tiễn huyện Quế Sơn, tỉnh Quảng Nam

1. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI LÊ TẤN CHÂU CẢI CÁCH HÀNH CHÍNH TỪ THỰC TIỄN HUYỆN QUẾ SƠN, TỈNH QUẢNG NAM Chuyên ngành : Luật Hiến pháp và Luật Hành chính Mã số : 60.38.01.02 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS. TS. NGUYỄN MINH MẪN HÀ NỘI, năm 2016
2. LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành được luận văn này, trước tiên tôi xin chân thành gửi lời cảm ơn đến Ban Giám đốc Học viện Khoa học xã hội, các khoa, phòng, cơ sở học viện tại Đà Nẵng và quý thầy, cô trong Học viện Khoa học xã hội đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ, truyền đạt những kiến thức mới về chuyên ngành Luật Hiến pháp và Luật Hành chính đã tạo điều kiện cho tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu khoa học. Đặc biệt, tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc nhất đến Thầy giáo PGS.TS Nguyễn Minh Mẫn người đã trực tiếp hướng dẫn tận tình để giúp tôi hoàn thành đề tài nghiên cứu này. Tôi xin chân thành biết ơn. Đà Nẵng, tháng 7 năm 2016 Lê Tấn Châu
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là đề tài nghiên cứu của cá nhân tôi. Các số liệu nêu trong luận văn là trung thực. Những kết luận khoa học của luận văn chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả luận văn Lê Tấn Châu
4. MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 CHƯƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ CẢI CÁCH HÀNH CHÍNH 7 1.1. Khái niệm, mục tiêu, yêu cầu, sự cần thiết phải cải cách hành chính 7 1.2. Các yếu tố tác động và điều kiện đảm bảo hiệu quả của tiến trình cải cách hành chính 22 Kết luận Chương 1 27 CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG CẢI CÁCH HÀNH CHÍNH TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN QUẾ SƠN, TỈNH QUẢNG NAM 29 2.1. Thuận lợi và khó khăn của huyện Quế Sơn, tỉnh Quảng Nam trong công cuộc cải cách hành chính 29 2.2. Những kết quả đạt được trong cải cách hành chính ở huyện Quế Sơn 31 2.3. Đánh giá về chung về cải cách hành chính ở huyện Quế Sơn, tỉnh Quảng Nam 49 Kết luận chương 2 58 CHƯƠNG 3. ĐỊNH HƯỚNG, GIẢI PHÁP TIẾP TỤC ĐẨY MẠNH CẢI CÁCH HÀNH CHÍNH TRONG THỜI GIAN TỚI TỪ THỰC TIỄN HUYỆN QUẾ SƠN, TỈNH QUẢNG NAM 61 3.1. Định hướng tiếp tục cải cách hành chính trong thời gian tới từ thực tiễn huyện Quế Sơn, tỉnh Quảng Nam 61 3.2. Một số giải pháp đẩy mạnh cải cách hành chính từ thực tiễn huyện Quế Sơn, tỉnh Quảng Nam 65 KẾT LUẬN 79 TÀI LIỆU THAM KHẢO
5. DANH MỤC KÝ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT CBCC Cán bộ, công chức CCHC Cải cách hành chính HCNN Hành chính nhà nước HĐND Hội đồng nhân dân NĐ Nghị định NQ Nghị quyết QLNN Quản lý nhà nước QĐ Quyết định QPPL Quy phạm pháp luật TTg Thủ tướng UBND Ủy ban nhân dân XHCN Xã hội chủ nghĩa
6. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Hơn hai thập kỷ trôi qua, từ những chuyển biến mạnh mẽ về kinh tế - xã hội của đất nước ta trong những năm thực hiện đường lối đổi mới do đại hội lần thứ VI của Đảng cộng sản Việt Nam (12/1986) đề ra đã tạo ra một bước chuyển biến có ý nghĩa hết sức quan trọng từ nền kinh tế kế hoạch hóa vận hành theo cơ chế tập trung quan liêu bao cấp sang nền kinh tế vận hành theo cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Trong tiến trình đó, cải cách hành chính được đặt ra như một đòi hỏi khách quan của thực tế để tạo tiền đề và thúc đẩy phát triển kinh tế. Cải cách hành chính được xác định là trọng tâm của việc tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, trở thành một bộ phận quan trọng trong chủ trương, đường lối của Đảng và Nhà nước ta. Từ Chương trình Cải cách hành chính lần đầu tiên được thông qua tại Hội nghị lần thứ tám Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam khóa VII tháng 01/1995, Thủ tướng chính phủ đã phê duyệt Chương trình tổng thể cải cách hành chính giai đoạn 2001-2010 và Chương trình tổng thể cải cách hành chính nhà nước giai đoạn 2011-2020 ban hành theo Nghị quyết số 30c/NQ-CP ngày 08/11/2011 với mục tiêu nhằm xây dựng một nền hành chính dân chủ trong sạch, vững mạnh, chuyên nghiệp, hiện đại hóa, hoạt động có hiệu lực, hiệu quả; một nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân và vì dân; một đội ngũ công chức có đủ năng lực và phẩm chất hoàn thành nhiệm vụ được giao, thúc đẩy xã hội phát triển lành mạnh, đúng hướng, phục vụ đắc lực đời sống nhân dân, xây dựng nếp sống và làm việc theo pháp luật. Cùng với những biến đổi của đất nước, Quế Sơn là một huyện trung du miền núi nằm về phía Tây Bắc tỉnh Quảng Nam, cách thành phố Đà Nẵng 1
7. 40km về phía Tây Nam với diện tích 251,17 km2 và dân số khoảng 127.077 người (năm 2013) gồm 13 xã và 1 thị trấn. Tốc độ tăng trưởng kinh tế trong những năm qua của huyện tương đối cao và ổn định, đạt tỷ lệ 14% trở lên; cơ cấu kinh tế được chuyển dịch theo hướng tích cực; tổng giá trị sản xuất trong năm 2014 đạt gần 3.500 tỷ đồng, thu nhập bình quân đầu người năm 2014 người đạt 17,6 triệu đồng/người/năm [39]. Với vị trí địa lý thuận lợi, tài nguyên khoáng dồi dào, phong phú, huyện Quế Sơn có tiềm năng phát triển về kinh tế, xã hội, an ninh, quốc phòng mạnh mẽ. Vì vậy, yêu cầu về quản lý nhà nước trên tất cả các mặt đặt ra ngày càng nâng cao, đặc biệt trong xu thế hội nhập và toàn cầu hóa. Do đó, trong những năm qua, cùng với cả tỉnh, cả nước, huyện Quế Sơn xác định cải cách hành chính là một nhiệm vụ trọng tâm, là một yêu cầu tất yếu của đổi mới. Với mục đích xây dựng một nền hành chính hiện đại, trong sạch, vững mạnh, hiệu lực, hiệu quả, đáp ứng được yêu cầu quản lý nhà nước trên tất cả các lĩnh vực hiện tại và trong tương lai, góp phần cùng địa phương khắc phục lạc hậu, yếu kém, cùng với cả tỉnh, cả nước thực hiện thắng lợi nhiệm vụ cải cách hành chính giai đoạn 2011-2020, bản thân tôi chọn đề tài: “Cải cách hành chính từ thực tiễn huyện Quế Sơn, tỉnh Quảng Nam” làm đề tài nghiên cứu của Luận văn. Đề tài này tập trung đi sâu nghiên cứu, đánh giá thực trạng, đề xuất những giải pháp và kiến nghị nhằm góp phần đẩy mạnh cải cách hành chính nhà nước trên địa bàn huyện Quế Sơn, tỉnh Quảng Nam; là kết quả của nghiên cứu dựa trên cơ sở vận dụng những kiến thức khoa học đã được học trong nhà trường với kinh nghiệm thực tiễn công tác của bản thân trong những năm qua. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận văn Trong những năm gần đây ở Việt Nam, việc nghiên cứu và tìm kiếm các giải pháp để thực hiện cải cách hành chính được sự quan tâm của nhiều 2
8. nhà khoa học và các nhà quản lý. Nhiều công trình nghiên cứu đã được công bố như: - Tô Tứ Hạ - Chủ biên (1998), Cải cách hành chính địa phương lý luận và thực tiễn, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội. - Bùi Văn Minh (2015), Nghiên cứu các giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động của các cơ quan hành chính nhà nước. - Thang Văn Phúc - Chủ biên (2001), Cải cách hành chính nhà nước: thực trạng, nguyên nhân và giải pháp, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội. - Nguyễn Ngọc Hiến - Chủ biên (2001), Các giải pháp thúc đẩy cải cách hành chính ở Việt Nam, NXB Chính Trị Quốc gia, Hà Nội. - Nguyễn Đình Tấn (2004), xã hội học hành chính: nghiên cứu giao tiếp và dư luận xã hội trong cải cách hành chính nhà nước, Nxb Lý luận chính trị. - Đoàn Trọng Tuyến (2006), Cải cách hành chính và công cuộc xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, NXB Tư pháp. - Khải Nguyên (2008), Cán bộ công chức với vấn đề cải cách hành chính, chống tham nhũng, lãng phí, NXB Lao động. - Đặng Xuân Phương (2011), Hoàn thiện tổ chức và hoạt động của Bộ, cơ quan ngang Bộ trong quá trình cải cách hành chính ở Việt Nam hiện nay, NXB Chính trị quốc gia. - Bùi Huy Kiên, Luận án Tiến sĩ (2010), Những bài học từ hai cuộc cải cách hành chính dưới triều vua Lê Thánh Tông và vua Minh Mạng. - Trần Trí Trinh, Luận án Tiến sĩ (2008), Nghiên cứu các giải pháp cải cách quản lý tài chính công nhằm thúc đẩy cải cách hành chính nhà nước ở Việt Nam. - GS.TS. Vũ Huy Từ - chủ biên (1998), hành chính học và cải cách hành chính, NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội. - Dương Quang Tung (2007), Cải cách hành chính để thúc đẩy sự 3
9. phát triển đất nước trong thời kỳ mở cửa, hội nhập hiện nay, Viện khoa học Tổ chức Nhà nước. - PGS.TS Đinh Ngọc Vượng (2008), Cải cách hành chính và xây dựng nhà nước pháp quyền ở Việt Nam hiện nay, Viện Nhà nước và Pháp luật, Việt Nam. - Phạm Đức Toàn (2010), Mối quan hệ giữa cải cách hành chính và đổi mới kinh tế là tất yếu trong tổng thể đất nước, Văn phòng Bộ Nội vụ. - Nguyễn Thị Hồng Hiếu (2010), Các giải pháp tăng cường cải cách hành chính tại tỉnh Lào Cai, Luận văn thạc sỹ, Học viện Hành chính. - Một số tác giả cũng đã viết các bài báo nghiên cứu về các vấn đề có liên quan đăng trên các tạp chí chuyên ngành, như Tạp chí quản lý nhà nước, tổ chức nhà nước Các công trình nghiên cứu trên đã đề cập đến một số vấn đề về cơ sở lý luận và những giải pháp nhằm thực hiện cải cách hành chính hay một nội dung của chương trình cải cách hành chính. Tuy nhiên, chưa có công trình nào nghiên cứu về cải cách hành chính nhà nước trên địa bàn huyện Quế Sơn, tỉnh Quảng Nam. Vì vậy, đề tài nghiên cứu về “Cải cách hành chính từ thực tiễn huyện Quế Sơn, tỉnh Quảng Nam” không trùng với các công trình khoa học đã được công bố. Mặc dù vậy, các công trình khoa học trên là tài liệu tham khảo có giá trị cho việc nghiên cứu và hoàn thiện luận văn này. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận văn 3.1. Mục đích nghiên cứu Mục đích nghiên cứu của đề tài là đề xuất những giải pháp tích cực, phù hợp với điều kiện thực tế ở địa phương và xu thế phát triển chung của cả tỉnh, cả nước nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả cải cách hành chính của huyện Quế Sơn, tỉnh Quảng Nam đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ đặt ra trong tình hình mới. 4
10. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Khái quát lý luận về hành chính và cải cách hành chính để làm rõ mục tiêu, nội dung, hình thức và phương pháp cải cách hành chính trong điều kiện của Việt Nam, của tỉnh Quảng Nam nói chung và huyện Quế Sơn nói riêng. - Phân tích thực trạng cải cách hành chính của các cấp chính quyền trên địa bàn huyện Quế Sơn, tỉnh Quảng Nam để đánh giá đúng kết quả, hạn chế và những nguyên nhân ảnh hưởng, làm cơ sở thực tiễn cho việc xây dựng chiến lược, kế hoạch cải cách hành chính của huyện Quế Sơn trong thời gian đến. - Đề xuất một số giải pháp có tính khả thi nhằm nâng cao hiệu quả cải cách hành chính trên địa bàn huyện Quế Sơn, tỉnh Quảng Nam. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là cải cách hành chính nhà nước huyện Quế Sơn, tỉnh Quảng Nam. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Đề tài tập trung nghiên cứu về các nội dung của cải cách hành chính nhà nước, đánh giá quá trình thực hiện và kết quả của cải cách hành chính nhà nước tại huyện Quế Sơn, tỉnh Quảng Nam. - Thời gian từ năm 2001 đến nay. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận Luận văn được nghiên cứu dựa trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, các quan điểm của Đảng và Nhà nước về cải cách hành chính. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Kế thừa có chọn lọc kết quả các công trình nghiên cứu trước, đồng thời, để thực hiện các mục tiêu trên, đề tài sử dụng các phương pháp sau: 5
11. - Phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh, đối chiếu; - Phương pháp thu thập và xử lý thông tin; - Phương pháp khảo sát thực tế. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn 6.1. Ý nghĩa lý luận Hệ thống hóa những lý luận cơ bản về cải cách hành chính nhà nước và địa phương. 6.2.Ý nghĩa thực tiễn Phân tích và làm rõ thực trạng và nguyên nhân hạn chế của cải cách hành chính huyện Quế Sơn, tỉnh Quảng Nam. Đề xuất các giải pháp đẩy mạnh cải cách hành chính ở huyện Quế Sơn, tỉnh Quảng Nam. 7. Cơ cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và kiến nghị, kết cấu luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Một số vấn đề lý luận chung về Cải cách hành chính Chương 2: Thực trạng cải cách hành chính ở huyện Quế Sơn, tỉnh Quảng Nam Chương 3: Định hướng, giải pháp tiếp tục đẩy mạnh cải cách hành chính trên địa bàn huyện Quế Sơn, tỉnh Quảng Nam trong thời gian đến. 6
12. CHƯƠNG 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ CẢI CÁCH HÀNH CHÍNH 1.1. Khái niệm, mục tiêu, yêu cầu, sự cần thiết phải cải cách hành chính 1.1.1. Khái niệm cải cách hành chính Cải cách hành chính (CCHC) từ lâu đã luôn là một vấn đề được chú trọng của hầu hết các quốc gia trên thế giới, tuy nhiên, khái niệm chung về CCHC trên thế giới cũng còn mang tính trừu tượng, mỗi quốc gia có cách nhìn nhận về CCHC khác nhau nhưng nhìn chung, CCHC đều xuất phát từ thực tiễn và phát sinh chủ yếu do các nguyên nhân: yêu cầu tất yếu của phát triển kinh tế - xã hội; yêu cầu tất yếu của việc cải tạo, điều chỉnh của cơ cấu hành chính; kết quả tất yếu của sự tác động của tiến bộ khoa học vào quản lý hành chính. Hiện nay trên thế giới, về mặt lý thuyết, có nhiều quan niệm khác nhau về cải cách hành chính. Qua phân tích dưới nhiều góc độ định nghĩa của khái niệm, có thể thấy các khái niệm về CCHC được nêu ra có một số điểm thống nhất sau: - CCHC là một sự thay đổi có kế hoạch, theo một mục tiêu nhất định, được xác định bởi cơ quan nhà nước có thẩm quyền. - CCHC không làm thay đổi bản chất của hệ thống hành chính, mà chỉ làm cho hệ thống này trở nên hiệu quả hơn, phục vụ nhân dân được tốt hơn so với trước, chất lượng các thể chế quản lý nhà nước đồng bộ, khả thi, đi vào cuộc sống hơn, cơ chế hoạt động, chức năng, nhiệm vụ của bộ máy, chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức làm việc trong các cơ quan nhà nước sau khi tiến hành CCHC đạt hiệu quả, hiệu lực hơn, đáp ứng yêu cầu quản lý kinh tế – xã hội của một quốc gia. 7
13. - CCHC tuỳ theo điều kiện của từng thời kỳ, giai đoạn của lịch sử, yêu cầu phát triển kinh tế – xã hội của mỗi quốc gia, có thể được đặt ra những trọng tâm, trọng điểm khác nhau, hướng tới hoàn thiện một hoặc một số nội dung của nền hành chính, đó là tổ chức bộ máy, đội ngũ cán bộ, công chức, thể chế pháp lý, hoặc tài chính công Tóm lại, theo nghĩa rộng CCHC có thể hiểu là một quá trình thay đổi cơ cấu của quyền lực hành pháp và tất cả các hoạt động có ý thức của bộ máy nhà nước nhằm đạt được sự hợp tác giữa các bộ phận và các cá nhân vì mục đích chung của cộng đồng và phối hợp các nguồn lực để tạo ra hiệu lực, hiệu quả quản lý và các sản phẩm phục vụ nhân dân thông qua các phương thức tổ chức và thực hiện quyền lực. Hiểu theo nghĩa này, CCHC là những thay đổi được thiết kế có chủ định nhằm cải tiến một cách cơ bản các khâu trong hoạt động quản lý của bộ máy nhà nước: lập kế hoạch; định thể chế; tổ chức; công tác cán bộ; tài chính; chỉ huy; phối hợp; kiểm tra; thông tin và đánh giá. Theo nghĩa hẹp, CCHC có thể hiểu như một quá trình thay đổi nhằm nâng cao hiệu lực và hiệu quả hành chính, cải tiến tổ chức, chế độ và phương pháp hành chính cũ, xây dựng chế độ và phương thức hành chính mới trong lĩnh vực quản lý của bộ máy hành chính nhà nước. Ở Việt Nam hiện nay, chưa có văn bản quy phạm pháp luật nào chính thức định nghĩa khái niệm CCHC là gì. Tuy nhiên, nhiều văn bản quan trọng của Đảng đã đề cập đến thuật ngữ này, như Nghị quyết Đại hội VII, Nghị quyết TW 8 - khoá VII, Nghị quyết Đại hội VIII đã nêu ra các mục tiêu, nhiệm vụ cụ thể cho công cuộc CCHC nhà nước. Đồng thời, Chương trình tổng thể CCHC nhà nước giai đoạn 2011-2020 ban hành kèm theo Nghị quyết 30c/NQ-CP ngày 08/11/2011 của Chính phủ cũng đã nêu 6 nội dung cơ bản của CCHC Việt Nam, đó là: cải cách thể chế, cải cách thủ tục hành chính, cải 8
14. cách tổ chức bộ máy nhà nước; xây dựng và nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức; cải cách tài chính công và hiện đại hóa nền hành chính. 1.1.2. Quan điểm, mục tiêu, yêu cầu của cải cách hành chính Trong quá trình thực hiện đường lối đổi mới, Đảng ta đã có nhiều chủ trương về CCHC và luôn xác định CCHC là một khâu quan trọng để phát triển đất nước. Các cơ quan nhà nước đã xây dựng và tổ chức thực hiện nhiều chương trình, kế hoạch về CCHC theo các chủ trương, nghị quyết của Đảng, nhất là Chương trình tổng thể cải cách hành chính nhà nước giai đoạn 2001- 2010. Để tiếp tục đẩy mạnh CCHC nhà nước theo Chương trình tổng thể cải cách hành chính nhà nước giai đoạn 2011-2020, cần quán triệt đầy đủ các nguyên tắc và yêu cầu sau: 1.1.2.1. Quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam Công cuộc CCHC đặt trong khuôn khổ các quan điểm và chủ trương của Đảng Cộng sản Việt Nam về đổi mới hệ thống chính trị và cải cách bộ máy nhà nước. Cải cách và hoàn thiện nền hành chính nhà nước gắn liền với xây dựng, chỉnh đốn Đảng, đổi mới nội dung và phương thức lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước nói chung và nền hành chính nói riêng, nhằm giữ vững và phát huy bản chất của giai cấp công nhân, xây dựng Nhà nước pháp quyền của dân, do dân, vì dân, dưới sự lãnh đạo của Đảng. Nền hành chính phải được tổ chức thành một hệ thống thống nhất ổn định, hoạt động thông suốt, trên cơ sở phân công, phân cấp và chế độ trách nhiệm rành mạch, có kỷ cương nghiêm ngặt, cơ quan hành chính và cán bộ, công chức nhà nước chịu sự giám sát chặt chẽ của nhân dân. Áp dụng các cơ chế, biện pháp hữu hiệu ngăn ngừa những hành vi mất dân chủ, tự do, tùy tiện, quan liêu, tham nhũng, sách nhiễu, gây phiền hà cho dân. Các chủ trương, giải pháp cải cách hành chính phải gắn liền chặt chẽ với bước đi của đổi mới kinh tế, với yêu cầu phát triển đất nước trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập kinh 9
15. tế quốc tế, hình thành và hoàn thiện các yếu tố của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, giữ vững trật tự, kỷ cương trong các hoạt động kinh tế, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, nâng cao đời sống của nhân dân [6]. CCHC là nhiệm vụ rộng lớn, phức tạp đòi hỏi có tầm nhìn bao quát với những giải pháp đồng bộ, kết hợp chặt chẽ CCHC với đổi mới hoạt động lập pháp, cải cách tư pháp. CCHC phải được tiến hành từng bước vững chắc, có trọng tâm, trọng điểm, lựa chọn khâu đột phá trong từng giai đoạn cụ thể. Từ việc kiểm điểm tình hình và rút kinh nghiệm thực tiễn, Đảng đã đi đến khẳng định, trong điều kiện một đảng cầm quyền, việc đổi mới chưa đồng bộ, toàn diện các tổ chức trong hệ thống chính trị là trở ngại lớn của công cuộc CCHC ở nước ta trong thời gian qua. Không thể tiến hành cải cách riêng nền hành chính tách rời sự đổi mới tổ chức và phương thức lãnh đạo của Đảng, đổi mới tổ chức và phương thức hoạt động của các đoàn thể nhân dân. Cũng không thể CCHC một cách biệt lập mà không đồng thời đổi mới tổ chức và cơ chế hoạt động của các cơ quan lập pháp, cơ quan tư pháp. Từ nhận thức đó, Nghị quyết Trung ương 7 (khoá VIII) đề ra chủ trương tiến hành sắp xếp lại tổ chức bộ máy Đảng và các tổ chức trong hệ thống chính trị gắn liền với CCHC theo hướng tinh gọn, hoạt động có hiệu lực, hiệu quả. Đồng thời, với việc kiên quyết sắp xếp một bước bộ máy các tổ chức trong hệ thống chính trị, thực hiện tinh giảm biên chế, cải cách chính sách tiền lương. Tại Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IX (năm 2001), bên cạnh việc tiếp tục khẳng định nhất quán mục tiêu xây dựng nền hành chính nhà nước dân chủ, trong sạch, vững mạnh, từng bước hiện đại hoá đã đưa ra một loạt chủ trương, giải pháp có ý nghĩa quan trọng trong CCHC thời gian tới như điều chỉnh chức năng và cải tiến phương thức hoạt động của Chính phủ, nguyên tắc bộ quản lý đa ngành, đa lĩnh vực; phân công, phân cấp; tách 10
16. cơ quan hành chính công quyền với tổ chức sự nghiệp, dịch vụ công; tiếp tục cải cách doanh nghiệp nhà nước, tách rõ chức năng quản lý nhà nước với sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp; tiếp tục cải cách thủ tục hành chính; xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức trong sạch, có năng lực; thiết lập trật tự kỷ cương, chống quan liêu, tham nhũng. Để tiếp tục đẩy mạnh cải cách hành chính nhà nước giai đoạn 2011-2020, Đảng ta quán triệt thực hiện theo các nguyên tắc sau đây: - CCHC phải được tiến hành đồng bộ trong tổng thể đổi mới hệ thống chính trị, đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng, cải cách bộ máy nhà nước nói chung. - CCHC phải đáp ứng yêu cầu hoàn thiện nhanh và đồng bộ thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, bảo đảm tạo thuận lợi nhất cho cá nhân, tổ chức và góp phần tích cực chống quan liêu, phòng và chống tham nhũng. - Thông qua cải cách, tiếp tục làm rõ và phù hợp chức năng, nhiệm vụ, trách nhiệm của từng cơ quan hành chính, thực hiện phân công, phân cấp rõ và phù hợp, phân định rõ trách nhiệm giữa các cấp chính quyền, giữa chính quyền đô thị và chính quyền nông thôn, giữa tập thể và người đứng đầu cơ quan hành chính. - Xây dựng một đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức có phẩm chất và năng lực đáp ứng yêu cầu phát triển của đất nước. - Cải cách phải hướng tới xây dựng một nền hành chính hiện đại, ứng dụng có hiệu quả thành tựu phát triển của khoa học - công nghệ, nhất là công nghệ thông tin. 1.1.2.2. Mục tiêu Mục tiêu chung: Mục tiêu tổng quát trong cải cách hành chính của tất cả các nước trên thế giới là hướng tới việc xây dựng một bộ máy hành chính 11
17. gọn nhẹ hơn, hoạt động hiệu lực và hiệu quả hơn, hướng tới phục vụ tốt hơn các nhu cầu và lợi ích hợp pháp của mỗi công dân và cả xã hội. Những mục tiêu CCHC ở Việt Nam đến năm 2020: - Hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. - Hệ thống các cơ quan hành chính nhà nước từ trung ương tới cơ sở thông suốt, trong sạch, vững mạnh, hiệu lực, hiệu quả. - Thủ tục hành chính được cải cách cơ bản, mức độ hài lòng của nhân dân và doanh nghiệp về thủ tục hành chính đạt mức trên 80% vào năm 2020. - Đến năm 2020, đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức có số lượng, cơ cấu hợp lý, đủ trình độ và năng lực thi hành công vụ, phục vụ nhân dân và phục vụ sự nghiệp phát triển của đất nước; 100% các cơ quan hành chính nhà nước có cơ cấu cán bộ, công chức theo vị trí việc làm. - Chính sách tiền lương của cán bộ, công chức, viên chức được cải cách cơ bản; thực hiện thang, bảng lương và các chế độ phụ cấp mới; đến năm 2020 đạt được mục tiêu quy định tại Điểm h Khoản 4 Điều 3 Nghị quyết này. - Sự hài lòng của cá nhân đối với dịch vụ do đơn vị sự nghiệp công cung cấp trên các lĩnh vực giáo dục, y tế đạt mức trên 80% vào năm 2020; sự hài lòng của người dân và doanh nghiệp đối với sự phục vụ của các cơ quan hành chính nhà nước đạt mức trên 80% vào năm 2020. - Đến năm 2020, việc ứng dụng công nghệ thông tin - truyền thông trong hoạt động của các cơ quan hành chính nhà nước đạt được mục tiêu quy định tại Điểm a Khoản 6 Điều 3 Nghị quyết này. [7] 1.1.2.3. Yêu cầu của cải cách hành chính Một là, CCHC phải đáp ứng yêu cầu hoàn thiện nhanh và đồng bộ thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa; nâng cao hiệu quả hội nhập kinh tế quốc tế; phát huy dân chủ trong đời sống xã hội; huy động và sử dụng có hiệu quả các nguồn lực và sự tham gia của mọi người dân vào tiến 12
18. trình phát triển của đất nước. Hai là, CCHC nói chung, đặc biệt là cải cách thủ tục hành chính, phải bảo đảm tạo thuận lợi nhất cho người dân, doanh nghiệp và góp phần tích cực chống quan liêu, phòng và chống tham nhũng, lãng phí. Ba là, xây dựng tổ chức bộ máy hành chính tinh gọn, xác định rõ chức năng, nhiệm vụ, phân định rạch ròi trách nhiệm giữa các cơ quan, giữa các cấp chính quyền, giữa chính quyền đô thị và chính quyền nông thôn, giữa tập thể và người đứng đầu cơ quan hành chính; hoạt động có kỷ luật, kỷ cương và nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước. Bốn là, CCHC phải đáp ứng yêu cầu xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức có phẩm chất chính trị, trình độ chuyên môn nghiệp vụ, tinh thần trách nhiệm và tận tụy phục vụ nhân dân. Năm là, CCHC phải hướng tới xây dựng một nền hành chính hiện đại, ứng dụng có hiệu quả thành tựu phát triển của khoa học, công nghệ, nhất là công nghệ thông tin. [32] 1.1.3. Kinh nghiệm cải cách hành chính ở một số quốc gia trên thế giới 1.1.3.1. Cải cách hành chính ở Trung Quốc [8] Từ năm 2003 đến nay, Trung Quốc thực hiện nhiều bước CCHC với mục tiêu đưa cải cách vào chiều sâu nhằm thực sự thay đổi chức năng của chính quyền theo phương châm: chuyển từ chính quyền vô hạn (cái gì cũng làm) sang chính quyền hữu hạn (quản lý bằng pháp luật, chỉ làm những việc thuộc chức năng đích thực của quản lý hành chính nhà nước). Trong lĩnh vực cải cách công vụ và công chức, Trung Quốc áp dụng rộng rãi hình thức thi tuyển với nguyên tắc là công khai, bình đẳng, cạnh tranh và tự do, được nhân dân và bản thân công chức đồng tình. Đối với cán bộ quản lý, khi cần bổ sung một chức danh nào đó thì thực hiện việc đề cử 13
19. công khai và tổ chức thi tuyển. Theo đánh giá của các cơ quan nghiên cứu Trung Quốc, đây là biện pháp áp dụng yếu tố thị trường để cải cách cơ cấu đội ngũ cán bộ công chức. Một trong những biện pháp được Trung Quốc áp dụng để tinh giản biên chế có hiệu quả là phân loại cán bộ, công chức. Hằng năm, cán bộ công chức được đánh giá và phân ra 3 loại: xuất sắc, hoàn thành công việc và không hoàn thành công việc. Công chức bị xếp vào loại thứ 3 đương nhiên bị thôi việc. Đặc biệt, phương thức, nội dung, chương trình đào tạo, bồi dưỡng để khai thác nguồn nhân lực cho bộ máy hành chính được cải cách, đổi mới cho phù hợp với thời kỳ hiện đại hóa đất nước. Nội dung, chương trình đào tạo được phân thành 3 loại: đào tạo để nhận nhiệm vụ, áp dụng cho những đối tượng chuẩn bị đi làm ở cơ quan nhà nước; đào tạo cho những người đang công tác trong cơ quan nhà nước, chuẩn bị được đề bạt vào vị trí quản lý; bồi dưỡng các chức danh chuyên môn. Hiện nay, tổng số công chức của Trung Quốc vào khoảng 5 triệu người, trong đó 61% tốt nghiệp đại học trở lên. Biện pháp quan trọng nhất để tinh giản biên chế là sắp xếp lại các đơn vị sự nghiệp; chuyển một bộ phận lớn các đơn vị sự nghiệp công thành doanh nghiệp để xóa bỏ chế độ bao cấp. Để xây dựng nội dung và chỉ đạo quá trình CCHC, Trung Quốc thành lập Ủy ban cải cách cơ cấu trung ương trực thuộc Quốc vụ viện và chịu trách nhiệm chung về chương trình CCHC ở Trung Quốc. Chủ nhiệm Ủy ban là Thủ tướng Chính phủ, Phó Chủ nhiệm Ủy ban là Phó Chủ tịch nước và các thành viên. Ủy ban có một Văn phòng giúp việc với biên chế 52 người và có một số cán bộ hợp đồng, tổng số không quá 100. 1.1.3.2. Cải cách hành chính ở Hàn Quốc [8] Từ một quốc gia nông nghiệp, kém phát triển trong thập kỷ 60 của thế kỷ XX, chỉ sau hơn 30 năm, Hàn Quốc đã vươn lên trở thành một “con hổ 14
20. châu Á” và là một trong mười nền kinh tế phát triển nhất thế giới. Mặc dù đã phát triển vượt bậc, nhưng trong hàng thập kỷ, một số bất cập mang tính hệ thống đã không được giải quyết triệt để nên các bất cập đã trở thành các tác nhân gây ra khủng hoảng tài chính tiền tệ vào năm 1997. Khủng hoảng năm 1997 đã buộc Hàn Quốc đối diện với một nhận thức thực tế là: các phương thức cũ trong điều hành bộ máy nhà nước đã trở nên lạc hậu trong giai đoạn mới và cần có những thay đổi cơ bản để vực lại nền kinh tế của đất nước. Hàn Quốc đã khẩn trương nghiên cứu những bài học kinh nghiệm quốc tế để xây dựng Chương trình cải cách khu vực công, nhằm khắc phục hậu quả của cuộc khủng hoảng tài chính tiền tệ, tập trung trên bốn lĩnh vực chính: hợp tác, tài chính, lao động và khu vực công, trong đó xem việc tăng cường thúc đẩy cơ chế thị trường là nhiệm vụ trọng tâm. Hàn Quốc đã thành lập Uỷ ban đặc trách trực thuộc Tổng thống, chịu trách nhiệm lập kế hoạch ngân sách, cải cách Chính phủ và đưa vào thử nghiệm nhiều ý tưởng cải cách mới, một trong số đó là chế độ lương, thưởng dựa theo đánh giá chất lượng hoạt động của từng cá nhân (hoàn toàn trái với cơ chế trả lương dựa theo cấp bậc kiểu truyền thống), tiến hành giảm biên chế, từng bước thực hiện việc thuê khoán dịch vụ công, mở rộng phạm vi hoạt động của khu vực tư Cải cách được tiến hành tại tất cả các đơn vị thuộc khu vực công, với trọng tâm là tái cơ cấu nhằm làm gọn nhẹ bộ máy, áp dụng nguyên tắc cạnh tranh và nguyên tắc chất lượng thực thi công việc, đã xây dựng một hệ thống tiêu chí và đánh giá cải cách, theo đó các Bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, theo định kỳ, phải nộp báo cáo cải cách hàng quý cho Ủy ban đặc trách. Kết quả việc thực hiện nhiệm vụ cải cách của từng cơ quan sẽ là cơ sở để tính toán phân bổ ngân sách cho cơ quan này vào năm sau. Đồng thời, việc phản hồi 15
21. thông tin và chế độ thưởng phạt minh bạch đã khuyến khích việc thực hiện sự cam kết đối với cải cách Kết quả thu được từ quá trình cải cách rất khả quan. Về thể chế, đã sửa đổi các quy định của nhà nước để bảo đảm sự thích ứng với sự phát triển nhanh chóng của thị trường trên nguyên tắc giảm bớt sự can thiệp của nhà nước và giảm chi phí cho người dân. Các lĩnh vực được cải cách về thể chế là quản lý hành chính, nhân sự, quản lý tài chính; quản lý doanh nghiệp công và quản lý lao động. Cải cách tổ chức bộ máy hành chính, chú trọng phân cấp là vấn đề mấu chốt nhất. Về cải cách công vụ và công chức, đã đưa yếu tố cạnh tranh vào chế độ tuyển dụng theo nguyên tắc minh bạch và công khai. Ban hành cơ chế đánh giá công chức đi đôi với điều chỉnh chế độ tiền lương. Đã xây dựng được mạng lưới hạ tầng thông tin thuộc loại tốt nhất trên thế giới, thiết lập xong hệ thống xử lý công việc hành chính trong nội bộ các cơ quan hành chính thông qua mạng điện tử, tiến hành việc cung cấp dịch vụ công thông qua Internet, kể cả việc cung cấp dịch vụ hành chính thông qua điện thoại di động, công khai hoá việc xử lý các vấn đề của dân, của doanh nghiệp trên mạng Mặc dù đã đạt được những kết quả nhất định trong CCHC, nhưng Hàn Quốc vẫn tiếp tục tiến trình cải cách để hoàn thiện hơn nền hành chính hiện nay. 1.1.3.3. Cải cách hành chính ở Nhật Bản [8] Là nước không giàu về tài nguyên với dân số khá đông, phần lớn nguyên nhiên liệu phải nhập khẩu, kinh tế bị tàn phá kiệt quệ trong Thế chiến thứ II, nhưng với các chính sách phù hợp, Nhật Bản đã nhanh chóng phục hồi (1945-1954) và phát triển cao độ (1955-1990) khiến cho thế giới hết sức kinh ngạc. Từ thập kỷ 90 thế kỷ XX đến nay, tuy tốc độ phát triển đã chậm lại, song Nhật Bản tiếp tục là một trong các nền kinh tế lớn hàng đầu thế giới. Cuối năm 1996, Hội đồng CCHC và cải cách cơ cấu được thành lập, 16
22. tháng 6/1998 đã ban hành một đạo luật cơ bản về cải cách cơ cấu Chính phủ trung ương và lập ra Ban Chỉ đạo cải cách cơ cấu Chính phủ trung ương và được đánh giá là một cuộc cải cách lớn nhất kể từ thời Minh Trị đến nay. CCHC đã được khẩn trương thực hiện vì sau thời gian dài thành công rực rỡ về phát triển kinh tế, đại bộ phận người dân Nhật Bản có tâm lý chung là tự mãn, ngại thay đổi, một bộ phận còn có tính ỷ lại như: cấp dưới chờ đợi cấp trên, thiếu chủ động, không dám tự quyết, nhân dân cũng có tâm lý ỷ lại vào nhà nước. Mục tiêu cải cách của Nhật Bản là xây dựng một chính phủ có bộ máy gọn nhẹ, hiệu quả cao nhằm tăng cường vai trò lãnh đạo của Thủ tướng và nội các. Phương pháp thực hiện là tổ chức lại và giảm số lượng các Bộ, xây dựng hệ thống các cơ quan hành chính độc lập, quy định rõ phạm vi thẩm quyền và nâng cao hiệu quả việc phối hợp công tác giữa các cơ quan; thiết lập một hệ thống tiêu chí nhằm đánh giá các chính sách, tách bộ phận hoạch định chính sách khỏi các cơ quan có chức năng tổ chức, đẩy mạnh tư nhân hóa, thuế khoán bên ngoài một loạt dịch vụ. Kết quả thu được rất đáng khích lệ, bộ máy Chính phủ ở trung ương được thu gọn đáng kể, từ 23 Bộ và một Văn phòng xuống còn 12 Bộ và một Văn phòng; số lượng các tổ chức bên trong của các cơ quan hành chính giảm đáng kể, từ 128 đơn vị cấp vụ, cục và tương đương thuộc các cơ quan hành chính trước đây, nay đã giảm xuống còn 96 đơn vị; từ 1.600 đơn vị cấp phòng và tương đương thuộc các cơ quan, tổ chức, nay giảm xuống còn 995 đơn vị. Số lượng công chức làm việc tại các cơ quan hành chính giảm khoảng 300.000 người và sẽ còn tiếp tục giảm trong thời gian tới; vai trò của Văn phòng Nội các đã được nâng tầm so với các Bộ; tăng cường quyền lực và khả năng kiểm soát của Thủ tướng đối với các Bộ. Trước cải cách, đa phần các chính sách được các Bộ đề xuất, sau cải cách thì những chính sách quan trọng có tầm chiến lược được Thủ tướng chỉ đạo và đề xuất 17