Luận văn Các tội xâm hại tình dục trẻ em - Quy định của pháp luật hình sự Việt Nam và nghiên cứu so sánh với một số nước

Nội dung text: Luận văn Các tội xâm hại tình dục trẻ em - Quy định của pháp luật hình sự Việt Nam và nghiên cứu so sánh với một số nước

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT HỒ THỊ NHUNG C¸C TéI X¢M H¹I T×NH DôC TRÎ EM - QUY §ÞNH CñA PH¸P LUËT H×NH Sù VIÖT NAM Vµ NGHI£N CøU SO S¸NH VíI MéT Sè N¦íC LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2015
2. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT HỒ THỊ NHUNG C¸C TéI X¢M H¹I T×NH DôC TRÎ EM - QUY §ÞNH CñA PH¸P LUËT H×NH Sù VIÖT NAM Vµ NGHI£N CøU SO S¸NH VíI MéT Sè N¦íC Chuyên ngành: Luật hình sự và tố tụng hình sự Mã số: 60 38 01 04 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: TS. CHU THỊ TRANG VÂN HÀ NỘI - 2015
3. Lêi cam ®oan T«i xin cam ®oan ®©y lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc cña riªng t«i. C¸c sè liÖu, vÝ dô vµ trÝch dÉn trong luËn v¨n ®¶m b¶o ®é tin cËy, chÝnh x¸c vµ trung thùc. Nh÷ng kÕt luËn khoa häc cña luËn v¨n ch•a tõng ®•îc ai c«ng bè trong bÊt kú c«ng tr×nh nµo kh¸c. T¸c gi¶ luËn v¨n Hå ThÞ Nhung
4. MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục các từ viết tắt MỞ ĐẦU 1 Chƣơng 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ CÁC TỘI XÂM HẠI TÌNH DỤC TRẺ EM THEO QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM 7 1.1. KHÁI NIỆM TRẺ EM, XÂM HẠI TÌNH DỤC TRẺ EM 7 1.1.1. Khái niệm trẻ em 7 1.1.2. Khái niệm xâm hại tình dục trẻ em 9 1.2. KHÁI NIỆM VÀ ĐẶC ĐIỂM CỦA CÁC TỘI XÂM HẠI TÌNH DỤC TRẺ EM 10 1.3. Ý NGHĨA CỦA VIỆC QUY ĐỊNH CÁC TỘI PHẠM XÂM HẠI TÌNH DỤC TRẺ EM TRONG BỘ LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM 16 1.3.1. Tôn trọng và bảo vệ quyền con ngƣời, quyền trẻ em 16 1.3.2. Khẳng định về cơ chế pháp lý, công cụ bảo vệ trật tự xã hội 17 1.3.3. Cơ sở pháp lý của công tác đấu tranh phòng ngừa tội phạm xâm hại tình dục trẻ em trong Bộ luật hình sự Việt Nam hiện hành 18 1.3.4. Phù hợp bối cảnh trong nƣớc và quốc tế 19 1.4. CÁC TỘI XÂM HẠI TÌNH DỤC TRẺ EM TRONG BỘ LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM NĂM 1999 21 1.4.1. Tội hiếp dâm trẻ em (Điều 112 Bộ luật hình sự) 22 1.4.2. Tội cƣỡng dâm trẻ em (Điều 114 Bộ luật hình sự) 31 1.4.3. Tội giao cấu với trẻ em (Điều 115 Bộ luật hình sự) 36 1.4.4. Tội dâm ô với trẻ em (Điều 116 Bộ luật hình sự) 40 KẾT LUẬN CHƢƠNG 1 44
5. Chƣơng 2: NGHIÊN CỨU SO SÁNH QUY ĐỊNH VỀ CÁC TỘI XÂM HẠI TÌNH DỤC TRẺ EM TRONG LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM VÀ MỘT SỐ NƢỚC 45 2.1. SO SÁNH QUY ĐỊNH VỀ TỘI XÂM HẠI TÌNH DỤC TRẺ EM TRONG LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM VÀ LUẬT HÌNH SỰ ĐỨC 45 2.1.1. Về dấu hiệu pháp lý 45 2.1.2. Về hình phạt 48 2.2. SO SÁNH QUY ĐỊNH VỀ NHÓM TỘI XÂM HẠI TÌNH DỤC TRẺ EM CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM VÀ LUẬT HÍNH SỰ TRUNG QUỐC 50 2.2.1. Về dấu hiệu pháp lý 50 2.2.2. Về hình phạt 52 2.3. SO SÁNH QUY ĐỊNH VỀ TỘI XÂM HẠI TÌNH DỤC TRẺ EM CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM VÀ LUẬT HÌNH SỰ CANADA 53 2.3.1. Về dấu hiệu pháp lý 53 2.3.2. Về hình phạt 56 2.3.3. Điểm khác biệt về ngoại lệ 56 2.3.4. Khác biệt về trƣờng hợp ngoại trừ 57 2.4. SO SÁNH QUY ĐỊNH VỀ TỘI XÂM HẠI TÌNH DỤC TRẺ EM CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM VÀ LUẬT HÌNH SỰ THỤY ĐIỂN 58 2.4.1. Về dấu hiệu pháp lý 58 2.4.2. Về hình phạt 61 2.5. NHỮNG NHẬN XÉT CHUNG 63 KẾT LUẬN CHƢƠNG 2 73 Chƣơng 3: HOÀN THIỆN QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM NĂM 1999 VỀ CÁC TỘI XÂM HẠI TÌNH DỤC TRẺ EM 75 3.1. SỰ CẦN THIẾT HOÀN THIỆN QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT HÍNH SỰ NĂM 1999 VỀ CÁC TỘI XÂM HẠI TÌNH DỤC TRẺ EM 75
6. 3.1.1. Thể chế trong đƣờng lối chính sách pháp luật của Đảng, Nhà nƣớc Việt Nam trong việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của trẻ em 75 3.1.2. Bất cập của các quy định pháp luật hình sự hiện hành về các tội xâm hại tình dục trẻ em 75 3.1.3. Đáp ứng thực tiễn công tác đấu tranh phòng chống tội phạm nói chung và xâm hại tình dục trẻ em nói riêng 81 3.2. CÁC QUAN ĐIỂM HOÀN THIỆN QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ NĂM 1999 VỀ CÁC TỘI XÂM HẠI TÌNH DỤC TRẺ EM. 87 3.2.1. Phần chung 87 3.2.2. Phần các tội phạm 88 3.3. NỘI DUNG SỬA ĐỔI, BỔ SUNG CÁC QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM NĂM 1999 VỀ CÁC TỘI XÂM HẠI TÌNH DỤC TRẺ EM 92 3.3.1. Phần chung 92 3.3.2. Phần các tội phạm 93 3.4. NÂNG CAO HIỆU QUẢ ÁP DỤNG BỘ LUẬT HÌNH SỰ VỀ CÁC TỘI PHẠM XÂM HẠI TÌNH DỤC TRẺ EM 94 3.4.1. Tăng cƣờng công tác hƣớng dẫn, áp dụng thống nhất phát sinh từ thực tiễn đấu tranh, xử lý, xét xử 94 3.4.2. Tăng cƣờng phổ biến giáo dục pháp luật, bảo vệ quyền trẻ em 96 3.4.3. Nâng cao năng lực, bồi dƣỡng chuyên môn nghiệp vụ, kiến thức pháp lý và đạo đức nghề nghiệp cho những ngƣời tiến hành tố tụng 99 KẾT LUẬN CHƢƠNG 3 102 KẾT LUẬN 103 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 105 PHỤ LỤC 109
7. DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT BLHS : Bộ luật hình sự CTTP : Cấu thành tội phạm TNHS : Trách nhiệm hình sự XHTD : Xâm hại tình dục XHTDTE : Xâm hại tình dục trẻ em
8. DANH MỤC CÁC BẢNG Số hiệu Tên bảng Trang bảng Phân biệt các quy định về XHTDTE trong BLHS Việt Nam Bảng 2.1: và Luật hình sự Đức 63 Phân biệt các quy định về XHTDTE trong BLHS Việt Nam Bảng 2.2: và Luật hình sự Trung Quốc 64 Phân biệt các quy định về XHTDTE trong BLHS Việt Nam Bảng 2.3: và Luật hình sự Canada 64 Phân biệt các quy định về XHTDTE trong BLHS Việt Nam Bảng 2.4: và Luật hình sự Thụy Điển 69 Bảng 3.1 Các vụ án đã thụ lý và giải quyết trong cả nƣớc từ năm 2009 đến năm 2013 95
9. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Ngày nay, đối với hầu hết các quốc gia trên thế giới, việc quan tâm bảo vệ các quyền của trẻ em luôn đƣợc coi là một trong những nhiệm vụ quan trọng trong chiến lƣợc phát triển bền vững của của đất nƣớc. Việt Nam là quốc gia đầu tiên ở Châu Á và là quốc gia thứ hai trên thế giới ký kết và phê chuẩn Công ƣớc của Liên hợp quốc về quyền trẻ em (20/02/1990). Để đảm bảo cho việc thực hiện Công ƣớc này, ngày 16-8-1991, Nhà nƣớc đã ban hành Luật bảo vệ chăm sóc và giáo dục trẻ em (ban hành ngày 15/6/2004). Bên cạnh đó Nhà nƣớc ta còn ban hành nhiều văn bản pháp luật nhằm thể chế hóa công tác bảo vệ chăm sóc trẻ em nhƣ: Luật phổ cập giáo dục tiểu học; Luật hôn nhân và gia đình; Bộ luật hình sự (BLHS), Trong bối cảnh nền kinh tế thị trƣờng phát triển, Việt Nam đã đạt đƣợc rất nhiều thành tựu về kinh tế, đời sống nhân dân đƣợc cải thiện, tiếp thu đƣợc thành tự khoa học của của thế giới, tuy nhiên cùng với sự phát triển của nền kinh tế thị trƣờng cũng dẫn đến sự gia tăng của rất nhiều loại tội phạm trong đó có các tội về xâm hại tình dục trẻ em (XHTDTE). Tình hình tội phạm XHTDTE có xu hƣớng ngày càng tăng và diễn biến hết sức phức tạp. Theo thống kê của Tổng cục Cảnh sát Phòng chống tội phạm (Bộ Công an), trung bình mỗi năm cả nƣớc có 1600- 1800 vụ xâm hại tình dục trẻ em đƣợc phát hiện với số lƣợng năm sau cao hơn năm trƣớc, trong đó số vụ trẻ em bị hiếp dâm lên đến 65%, số trẻ bị xâm hại tình dục nhiều lần lên đến 28% [13]. Đa phần các vụ án xảy ra tại các vùng nông thôn, khu vực miền núi hẻo lánh, nơi có trình độ dân trí thấp, điều kiện kinh tế khó khăn, nơi cha mẹ các của nạn nhân thƣờng không có nhiều điều kiện quan tâm tới cuộc sống tinh thần của con cái, những vụ án xâm hại tình dục (XHTD) thƣờng nạn nhân 1
10. là các bé gái, càng ngày số tuổi bị xâm hại của trẻ em càng trẻ, nhiều vụ án xảy ra có tính chất đặc biệt nghiêm trọng, thể hiện sự suy đồi đạo lý nghiêm trọng, coi thƣờng tính mạng, sức khỏe và nhân phẩm của trẻ em, gây bức xúc trong dƣ luận xã hội đặc biệt có những trƣờng hợp nạn nhân mới chỉ vài tháng tuổi. Đây là loại tội phạm nguy hiểm gây ảnh hƣởng rất lớn đến sự phát triển bình thƣờng về mặt tâm sinh lý của trẻ em xâm phạm quyền bất khả xâm phạm về tự do tình dục, danh dự, nhân phẩm, sức khỏe của con ngƣời nói chung và trẻ em nói riêng. Tuy nhiên trong quá trình nghiên cứu, phát hiện điều tra xét xử vẫn còn tồn tại những sai sót hạn chế. Việc nghiên cứu, làm sáng tỏ các vấn đề về mặt lý luận của các tội XHTDTE và so sánh với một số nƣớc trên thế giới không chỉ là căn cứ để đề xuất phƣơng hƣớng hoàn thiện quy định của BLHS Việt Nam về các tội XHTDTE mà còn là cơ sở để hiểu và áp dụng đúng các quy định của BLHS Việt Nam về một số tội khác. Hiện nay, quy định và đƣờng lối xử lý các tội XHTDTE ở các nƣớc có nhiều điểm khác biệt. Vì vậy, để hoàn thiện quy định của BLHS Việt Nam về các tội XHTDTE thì cần làm sáng tỏ về mặt lý luận, đồng thời nghiên cứu, tham khảo các quy định của BLHS một số nƣớc góp phần hoàn thiện quy định của pháp luật hình sự Việt Nam, góp phần đấu tranh phòng chống loại tội phạm này là rất cần thiết. Vì vậy, tác giả lựa chọn nghiên cứu đề tài: "Các tội xâm hại tình dục trẻ em - quy định của pháp luật hình sự Việt Nam và nghiên cứu so sánh với một số nước" để làm luận văn thạc sĩ Luật học, chuyên ngành: Luật hình sự và tố tụng hình sự. 2. Tình hình nghiên cứu của đề tài Liên quan đến đề tài "Các tội xâm hại tình dục trẻ em - quy định của pháp luật hình sự Việt Nam và nghiên cứu so sánh với một số nước" đã có nhiều công trình nghiên cứu. Cụ thể là các công trình nghiên cứu tiêu biểu sau: - "Các tội xâm hại tình dục trẻ em trong luật hình sự Việt Nam", của Nguyễn Thị Minh Hƣơng, Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội, 2014; 2
11. - "Tội hiếp dâm - So sánh giữa Bộ luật hình sự Việt Nam và Bộ luật hình sự một số nước", của Bùi Thị Quyên, Trƣờng Đại học Luật Hà Nội, 2012. - "Tội mua dâm người chưa thành niên theo Bộ luật hình sự Việt Nam năm 1999 - Lý luận và thực tiễn", của Nguyễn Việt Khánh Hòa, Khoa Luật- Đại học Quốc gia Hà Nội, 2010. - "Về các tội phạm tình dục trong luật hình sự Việt Nam", của TS. Dƣơng Tuyết Miên, Tạp chí Luật học, số 6, 1998; - "Tội mua dâm người chưa thành niên:Lý luận và thực tiễn", của Nguyễn Việt Khánh Hòa, Tạp chí Tòa án, số 10, 2010 - "Những bất cập và phương hướng hoàn thiện quy định của Bộ luật hình sự năm 1999 về các tội xâm phạm danh dự của con người", của TS. Đỗ Đức Hồng Hà, Tạp chí Nghiên cứu lập pháp, số 8(169), 2010 - "Những bất cập và phương hướng hoàn thiện quy định về một số tội xâm phạm nhân phẩm của con người trong Bộ luật hình sự Việt Nam 1999", của ThS. Phạm Văn Báu, Tạp chí Luật học, số 01/2010. - "So sánh dấu hiệu định tội của tội hiếp dâm trong Bộ luật hình sự Việt Nam hiện hành với bộ luật hình sự một số nước và một số kiến nghị", của PGS.TS. Dƣơng Tuyết Miên và Bùi Thị Quyên, Tạp chí Tòa án nhân dân, số 07/2013. - PGS.TSKH Lê Cảm, Giáo trình luật hình sự Việt Nam (Phần các tội phạm), Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, 2007. - PGS.TSKH Lê Cảm, Giáo trình luật hình sự Việt Nam (Phần các tội phạm), Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, 2007. - Nguyễn Ngọc Chí (chủ biên), Giáo trình Luật tố tụng hình sự Việt Nam, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, 2001. 3. Mục đích, nhiệm vụ của luận văn 3.1. Mục đích nghiên cứu Mục đích nghiên cứu của luận văn là nghiên cứu quy định của BLHS 3
12. Việt Nam hiện hành về các tội XHTDTE, so sánh với một số nƣớc trên thế giới để làm rõ những điểm tƣơng đồng và khác biệt giữa quy định về các tội XHTDTE của BLHS Việt Nam và quy định của luật hình sự một số nƣớc đó. Trên cơ sở đó đề xuất phƣơng hƣớng hoàn thiện pháp luật hình sự Việt Nam về các tội XHTDTE góp phần nâng cao hiệu quả của hoạt động đấu tranh chống và phòng ngừa loại tội phạm này. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt đƣợc mục đích nêu trên, trong quá trình nghiên cứu đề tài cần thực hiện những nhiệm vụ chủ yếu sau: - Nghiên cứu các quy định hiện hành về các tội XHTDTE quy định tại Chƣơng XII BLHS Việt Nam năm 1999 sửa đổi bổ sung năm 2009. - Nghiên cứu, so sánh những quy định hiện hành về các tội XHTDTE của BLHS Việt Nam hiện hành với quy định tƣơng ứng của luật hình sự một số nƣớc thuộc một số hệ thống pháp luật điển hình nhƣ Đức, Nga, Thụy Điển, Trung Hoa, Canada, phân tích những tồn tại, vƣớng mắc. - Đề xuất một số giải pháp góp phần hoàn thiện quy định của BLHS Việt Nam hiện hành về tội XHTDTE trên cơ sở học hỏi pháp luật các nƣớc. 4. Phạm vi nghiên cứu Luận văn nghiên cứu dƣới góc độ pháp lý hình sự và luật học so sánh. Nội dung sẽ tập trung nghiên cứu quy định của BLHS Việt Nam 1999 sửa đổi bổ sung năm 2009, và dự thảo BLHS mới nhất lấy ý kiến toàn dân về các tội XHTDTE và so sánh với quy định của luật hình sự một số nƣớc điển hình thuộc hệ thống pháp luật lớn trên thế giới nhƣ: Trung Hoa, Canada, Thụy Điển, Đức. Trong quá trình nghiên cứu luận văn đƣa ra đƣợc con số cụ thể của các vụ án về XHTDTE (từ năm 2009 - 2013) 5. Phƣơng pháp luận và các phƣơng pháp nghiên cứu - Luận văn đƣợc nghiên cứu trên cơ sở phƣơng pháp luận của chủ 4
13. nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, đƣờng lối chính sách của Đảng, pháp luật của nhà nƣớc về đấu tranh phòng chống tội phạm. - Trong quá trình nghiên cứu tác giả sử dụng nhiều phƣơng pháp nghiên cứu khác nhau, trong đố có phƣơng pháp cụ thể sau: Thứ nhất, phƣơng pháp thống kê: Tác giả thống kê các số liệu về XHTDTE và quá trình áp dụng các quy định về XHTDTE. Thứ hai, phƣơng pháp phân tích, tác giả đƣa ra những quy định của pháp luật Việt Nam trên cơ sở đó phân tích những điểm phù hợp, những điểm chƣa phù hợp với bối cảnh trong nƣớc ta và quốc tế. Thứ ba, phƣơng pháp so sánh trên cơ sở phân tích và bình luận về các quy định của pháp luật hình sự Việt Nam và pháp luật quốc tế tác giả đƣa ra đánh giá của bản thân về vấn đề nghiên cứu. 6. Tính mới của luận văn - Nghiên cứu đánh giá quy định của BLHS Việt Nam năm 1999 sửa đổi bổ sung năm 2009 đối với các tội XHTDTE. - Phân tích những tồn tại và hạn chế của thực tiễn áp dụng pháp luật đối với nhóm tội phạm XHTDTE cũng nhƣ nguyên nhân của những tồn tại và hạn chế đó. - Nghiên cứu, so sánh những quy định hiện hành về các tội XHTDTE của BLHS Việt Nam với quy định tƣơng ứng của luật hình sự một số nƣớc thuộc một số hệ thống pháp luật điển hình, phân tích những tồn tại, vƣớng mắc. - Đề xuất một số giải pháp góp phần hoàn thiện qui định của BLHS về tội về XHTDTE trên cơ sở học hỏi pháp luật các nƣớc, luận văn cũng đề xuất các định hƣớng và giải pháp hoàn thiện pháp luật thực định đối với các tội phạm XHTD trong giai đoạn xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền và cải cách tƣ pháp hiện nay ở Việt Nam. - Đề tài "Các tội xâm hại tình dục trẻ em - quy định của pháp luật 5
14. hình sự Việt Nam và nghiên cứu so sánh với một số nước", tác giả hi vọng đây sẽ làm một tài liệu tham khảo bổ ích, giá trị, cần thiết dành cho các nhà nghiên cứu, cán bộ giảng dạy pháp luật, nhà lập pháp, các nghiên cứu sinh, tác giả cao học, sinh viên thuộc chuyên ngành tƣ pháp hình sự tại các cơ sở đào tạo luật. - Kết quả nghiên cứu của luận văn còn có giá trị tham khảo cho các cán bộ tƣ pháp đang công tác tại cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án, và các cơ quan thi hành án trong quá trình giải quyết vụ án hình sự đƣợc khách quan, có căn cứ, đúng pháp luật. 7. Kết cấu cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm ba chƣơng: Chương 1: Một số vấn đề lý luận về các tội xâm hại tình dục trẻ em trong luật hình sự Việt Nam Chương 2: Nghiên cứu so sánh quy định về các tội xâm hại tình dục trẻ em của Bộ luật hình sự Việt Nam và mốt số nƣớc Chương 3: Hoàn thiện quy định của Bộ luật hình sự năm 1999 về các tội xâm hại tình dục trẻ em. 6
15. Chương 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ CÁC TỘI XÂM HẠI TÌNH DỤC TRẺ EM THEO QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM Trong phạm vi chƣơng 1, tác giả sẽ phân tích quy định của BLHS Việt Nam hiện hành về khái niệm và đặc điểm các tội XHTDTE, ý nghĩa của việc quy định các tội phạm XHTDTE theo quy định của BLHS Việt Nam hiện hành, dấu hiệu hiệu pháp lý chung của nhóm tội XHTDTE, các tội cụ thể trong nhóm tội XHTDTE theo quy định của BLHS Việt Nam hiện hành, hình phạt áp dụng cho các tội xâm phạm tình dục trẻ em, đồng thời tác giả cũng đề cập tới một số nội dung liên quan đến tội này gây tranh cãi trên các diễn đàn khoa học luật hình sự, từ đó đƣa ra quan điểm cá nhân của mình. 1.1. KHÁI NIỆM TRẺ EM, XÂM HẠI TÌNH DỤC TRẺ EM 1.1.1. Khái niệm trẻ em Trong pháp luật quốc tế, độ tuổi trẻ em đƣợc sử dụng tƣơng đối thống nhất và áp dụng độ tuổi của trẻ em là dƣới 18. Tuy nhiên, trong các Công ƣớc quốc tế nhƣ Tuyên bố của Hội quốc liên về quyền trẻ em (năm 1924), Tuyên ngôn thế giới về quyền con ngƣời (năm 1948), Tuyên bố của Liên hợp quốc về quyền trẻ em (năm 1959), Công ƣớc 138 của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) về tuổi tối thiểu làm việc (năm 1976), Công ƣớc của Liên hợp quốc về quyền trẻ em (năm 1989) đã khẳng định việc áp dụng độ tuổi trẻ em của mỗi quốc gia có thể khác nhau, tùy thuộc vào nội luật của mỗi nƣớc quy định độ tuổi thành niên sớm hơn. Song, các tổ chức của Liên hợp quốc và quốc tế nhƣ UNICEF, UNFPA, ILO, UNESSCO đều xác định trẻ em là ngƣời dƣới 18 tuổi. Khái niệm "trẻ em" đƣợc quốc tế sử dụng thống nhất và đề cập trong nhiều văn bản. Riêng ở Việt Nam, pháp luật quy định về độ tuổi của trẻ em chính thức đƣợc đề cập trong một văn bản pháp quy sau khi Ủy ban Thƣờng vụ 7
16. Quốc hội ban hành Pháp lệnh về Bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em ngày 14 tháng 11 năm 1979, trong đó quy định "Trẻ em nói trong Pháp lệnh này gồm các em từ mới sinh đến 15 tuổi" [45, Điều 1]. Đến năm 1991, Luật Bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em đƣợc ban hành đã nâng độ tuổi trẻ em lên đến dƣới 16 tuổi: "Trẻ em quy định trong Luật này là công dân Việt Nam dƣới mƣời sáu tuổi" [29, Điều 1]. Độ tuổi này tiếp tục đƣợc khẳng định tại Điều 1 của Luật bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em ban hành năm 2004. Nhƣ vậy trong pháp luật chuyên ngành, Việt Nam thừa nhận độ tuổi trẻ em đƣợc pháp luật bảo vệ và chăm sóc là những công dân dƣới 16 tuổi. Mặc dù quy định độ tuổi thấp hơn so với Công ƣớc quốc tế, nhƣng quy định của Việt Nam vẫn đƣợc coi là phù hợp bởi quy định mở của Công ƣớc. Bên cạnh văn bản luật chuyên ngành, trong hệ thống pháp luật Việt Nam còn có nhiều ngành luật khác cũng đề cập tới vấn đề trẻ em nhƣ BLHS, Bộ luật sân sự, Bộ luật lao động, Luật hôn nhân và gia đình, Luật thanh niên, Luật quốc tịch, Luật giáo dục, Luật phổ cập giáo dục tiểu học Tuy nhiên trong mỗi ngành luật đều tiếp cận khái niệm trẻ em ở một khía cạnh khác nhau. Đặc biệt, một số văn bản luật đã có các chế định cụ thể quy định quyền tự định đoạt của trẻ em từ đủ chín tuổi trở lên đối với các vấn đề liên quan trực tiếp tới mình nhƣ: có tài sản riêng; nhận nuôi con nuôi; thay đổi họ, tên của con nuôi (Luật hôn nhân và gia đình năm 2000). Trẻ em từ đủ 15 tuổi trở lên có thể tự mình quản lý tài sản riêng hoặc nhờ cha mẹ quản lý (Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000). Trẻ từ đủ 15 tuổi đến chƣa đủ 18 tuổi đƣợc lấy ý kiến bằng văn bản khi thay đổi quốc tịch (Luật Quốc tịch năm 1998) Trong thực tế có nhiều cách hiểu và vận dụng khác nhau khi xem xét, giải quyết những vấn đề liên quan đến quyền và bổn phận của trẻ em. Ngƣời ta thƣờng sử dụng cụm từ "trẻ em", "trẻ con" hay "trẻ thơ" để chỉ những ngƣời ở một độ tuổi nhất định trong giai đoạn đầu của con ngƣời. Ở góc độ khoa học, 8
17. trẻ em đƣợc định nghĩa tùy theo góc độ tiếp cận của từng khoa học cụ thể, nhƣ trong triết học, trẻ em đƣợc xem xét trong mối quan hệ biện chứng với sự phát triển xã hội nên ở mọi thời đại, tƣơng lai của quốc gia, dân tộc đều tùy thuộc vào việc bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em. Đối với chuyên ngành xã hội học, trẻ em đƣợc xác định là ngƣời có vị thế, vai trò xã hội khác với ngƣời lớn, vì vậy, cần đƣợc xã hội quan tâm, tạo điều kiện sinh trƣởng, nuôi dƣỡng, bảo vệ, chăm sóc phát triển thành ngƣời lớn Mặc dù còn có nhiều cách gọi tên hay vận dụng khác nhau nhƣng chúng ta có thể thống nhất khái niệm trẻ em nhƣ sau: Điều 1 Luật Bảo vệ, Chăm sóc và Giáo dục trẻ em năm 2004 của nƣớc ta quy định: "Trẻ em quy định trong Luật này là công dân Việt Nam dƣới mƣời sáu tuổi" [33]. Về khái niệm trẻ em. Trong thực tế có nhiều cách hiểu và vận dụng khác nhau khi xem xét, giải quyết những vấn đề liên quan tới quyền và bổn phận của trẻ em. Dƣới khía cạnh pháp lý, khái niệm trẻ em thƣờng đƣợc tiếp cận theo độ tuổi. Khái niệm "trẻ em" trong pháp luật Việt Nam đƣợc coi là ngƣời chƣa đủ 16 tuổi. 1.1.2. Khái niệm xâm hại tình dục trẻ em Khái niệm "xâm hại tình dục", theo Từ điển tiếng Việt, Nhà xuất bản Đà Nẵng 2006: "Tình dục là nhu cầu tự nhiên của con ngƣời về quan hệ tính giao" và "xâm hại là xâm phạm đến khiến bị tổn hại" [48]. Vậy, XHTDTE là xâm hại động chạm đến quyền tự do, đến nhu cầu phát triển tự nhiên của trẻ em về quan hệ tính giao; xâm hại đến thân thể, sức khỏe, nhân phẩm và danh dự của trẻ em. Do vậy, từ sự phân tích về khái niệm trẻ em, XHTDTE, đặc điểm của loại tội phạm này, XHTDTE có thể đƣợc hiểu: là những hành vi nguy hiểm cho xã hội, trái pháp luật hình sự do người có năng lực TNHS thực hiện với 9
18. lỗi cố ý và phải chịu TNHS, xâm hại đến quyền bất khả xâm phạm về tự do tình dục, tính mạng sức khỏe, nhân phẩm danh dự và sự phát triển bình thường về mặt tâm sinh lý của trẻ em. 1.2. KHÁI NIỆM VÀ ĐẶC ĐIỂM CỦA CÁC TỘI XÂM HẠI TÌNH DỤC TRẺ EM Từ xƣa pháp luật Việt Nam ít nhiều cũng đã quan tâm đến việc bảo vệ trẻ em trƣớc tội phạm XHTD và cũng đã có những hình phạt trừng trị nghiêm khắc kẻ phạm tội. Dƣới thời vua Lê Thánh Tông (1428-1788), nƣớc ta có bộ luật thành văn đầu tiên là Quốc triều hình luật (Luật hình triều Lê). Bộ luật này đã có những quy định bảo vệ trẻ em khỏi sự XHTD, tại Điều 404 quy định "Gian dâm với con gái nhỏ từ 12 tuổi trở xuống dù ngƣời con gái có thuận tình cũng xử nhƣ tội hiếp dâm". Và tội hiếp dâm có khung hình phạt là "Hiếp dâm thì xử tội lƣu hay tội chết và phải nộp tạ. Nếu làm ngƣời đàn bà chết thì điền sản kẻ phạm tội phải trả cho ngƣời chết" Bộ luật hình sự 1985 thông qua ngày 27/06/1985 và có hiệu lực từ ngày 01/01/1986. Bộ luật có 3 điều luật bảo vệ trẻ em trƣớc XHTD là tội hiếp dâm (Điều 112), tội cƣỡng dâm (Điều 113), tội giao cấu với ngƣời dƣới 16 tuổi (Điều 114). Bộ luật này đã trải qua 4 lần sửa đổi, bổ sung cho tới khi có BLHS 1999, đó là các năm 1989, 1991, 1992, 1997. Trong lần sửa đổi bổ sung thứ 4 BLHS 1985 đã sửa đổi 4 điều và bổ sung 2 điều về các tội XHTDTE. Cụ thể nhƣ: sửa đổi tội hiếp dâm (Điều 112), tội hiếp dâm trẻ em (Điều 112a), tội cƣỡng dâm (Điều 113), tội cƣỡng dâm trẻ em (Điều 113a); quy định tại chƣơng II. Và bổ sung: tội mua dâm ngƣời chƣa thành niên (Điều 202a), tội dâm ô đối với trẻ em (Điều 202b) đƣợc quy định tại Chƣơng VIII các tội xâm phạm an toàn công cộng, trật tự công cộng. Khi điều kiện kinh tế - xã hội thay đổi, tình hình tội phạm tính chất và số lƣợng tội phạm cũng thay đổi. Nhiều tội phạm mới xuất hiện, tính chất nguy hiểm của nhiều tội phạm tăng đồng thời tính nguy hiểm của nhiều tội phạm cũng không còn. Do đó các quy định của pháp luật hình sự cũng phải 10
19. thay đổi để phù hợp với tình hình tội phạm trong điều kiện đất nƣớc thay đổi. Trong phạm vi của luận văn tác giả chỉ đề cập đến những thay đổi trong nhóm tội XHTDTE. Càng về sau này tội phạm XHTDTE diễn ra hết sức phức tạp do đó pháp luật với vai trò là công cụ đấu tranh phòng chống tội phạm nói chung và tội phạm XHTD nói riêng cần phải sửa đổi bổ sung để các quy định pháp luật phù hợp hơn với điều kiện mới. BLHS 1999 ra đời thay thế cho BLHS 1985. BLHS 1999 của nƣớc Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam đƣợc quốc hội khóa X thông qua ngày 21/12/1999 có hiệu lực ngày 01/07/2000. Nghiên cứu quy định cụ thể của BLHS Việt Nam hiện hành ta thấy có một số điểm sau về dấu hiệu pháp lý chung của nhóm tội này: Khách thể của tội phạm Khách thể của tội phạm là: "quan hệ xã hội đƣợc pháp luật hình sự bảo vệ tránh khỏi sự xâm hại có tính chất tội phạm, nhƣng bị tội phạm xâm hại đến và gây nên (hoặc đe dọa thực tế gây nên) thiệt hại đáng kể nhất định [17, tr. 349]. Khách thể của tội phạm là yếu tố không tách rời của tội phạm, tội phạm bao giờ cũng xâm hại tới một hoặc một số quan hệ xã hội đƣợc Nhà nƣớc xác định bảo vệ bằng luật hình sự. Khái niệm khách thể của tội phạm chỉ rõ bản chất giai cấp của luật hình sự, là một căn cứ phân biệt tội phạm với những hành vi không phải là tội phạm. Nghiên cứu khách thể của tội phạm giúp ta nhận thức đầy đủ và sâu sắc nhiệm vụ của luật hình sự và bản chất của tội phạm. Khách thể của tội phạm có ý nghĩa quan trọng đối với việc truy cứu trách nhiệm hình sự (TNHS) vì đánh giá về mặt pháp lý hình sự các dấu hiệu thuộc khách thể của tội phạm là nhằm xác định xem hành vi phạm tội đƣợc thực hiện đã xâm hại đến quan hệ xã hội nào đƣợc bảo vệ bằng pháp luật hình sự và vai trò của các dấu hiệu đó trong việc truy cứu TNHS đối với hành vi đã đƣợc thực hiện trong thực tế. Khách thể loại của nhóm tội phạm XHTDTE là quyền bất khả xâm 11
20. phạm về tính mạng sức khỏe, nhân phẩm danh dự và sự phát triển bình thƣờng và thể chất và tinh thần của trẻ em. Đối tƣợng tác động của tội XHTDTE là con ngƣời, cụ thể là trẻ em, là đối tƣợng đƣợc Nhà nƣớc cũng nhƣ pháp luật quan tâm bảo vệ một cách đặc biệt. Mặt khách quan của tội phạm. Mặt khách quan của tội phạm " là sự tổng hợp các dấu hiệu do luật hình sự quy định và các tình tiết phản ánh hành vi bên ngoài của sự xâm hại cụ thể nguy hiểm đáng kể cho xã hội đến khách thể đƣợc bảo vệ bằng pháp luật hình sự" [17, tr. 365]. Mặt khách quan của tội phạm là sự biểu hiện ra bên ngoài của tội phạm bao gồm hành vi nguy hiểm cho xã hội, hậu quả nguy hiểm cho xã hội và mối quan hệ nhân quả giữa hành vi và hậu quả nguy hiểm cho xã hội. Trong một số trƣờng hợp nhất định, những yếu tố thuộc về mặt khách quan nhƣ thời gian, địa điểm, công cụ, phƣơng tiện cũng đƣợc xem là dấu hiệu bắt buộc để định tội. Những dấu hiệu trong mặt khách quan thƣờng đƣợc mô tả tỉ mỉ trong các điều khoản phần các tội phạm cụ thể. Có thể nói, giữa các tội phạm khác nhau thì sự khác nhau chủ yếu là ở dấu hiệu trong mặt khách quan. Hành vi khách quan của tội XHTDTE là hành vi nguy hiểm cho xã hội, xâm phạm đến danh dự nhân phẩm, sức khỏe và có khi là cả tính mạng của trẻ em. Xâm hại tình dục trẻ em thể hiện qua các hành vi nhƣ: hiếp dâm trẻ em, cƣỡng dâm trẻ em, giao cấu với trẻ em, dâm ô với trẻ em Các tội phạm này đều có đặc điểm chung là xâm phạm đến sức khỏe, sự phát triển bình thƣờng về sinh lý, thể chất, danh dự, phẩm giá, đồng thời xâm phạm đến quyền bất khả xâm phạm về tình dục của trẻ em. Hậu quả của hành vi này có thể để lại nhƣ thƣơng tật về thể xác, sang chấn tâm lý, ngoài ra còn có những 12
21. thiệt hại phi vật chất khác, trong nhiều trƣờng hợp, XHTDTE còn gây ảnh hƣởng xấu đến trật tự, an toàn xã hội. Chính sự khác biệt trong hành vi khách quan của tội phạm XHTDTE là một trong những điểm khác biệt để nhà làm luật nghiên cứu làm rõ hơn ở những phần sau. Chủ thể của tội phạm Chủ thể của tội phạm "là ngƣời đã có lỗi (cố ý hoặc vô ý) trong việc thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội bị luật hình sự cấm, có năng lực trách nhiệm hình sự và đủ tuổi chịu trách nhiệm hình sự theo luật định" [17, tr. 357]. Nhƣ vậy chủ thể của tội phạm là ngƣời đạt độ tuổi chịu TNHS và đã thực hiện một tội phạm. Cơ sở pháp lý để xác định chủ thể của nhóm tội XHTDTE là các Điều 12, 13 BLHS Việt Nam năm 1999. Trong đó điều 12 BLHS quy định về độ tuổi chịu TNHS nhƣ sau: 1. Ngƣời từ đủ 16 tuổi trở lên phải chịu trách nhiệm hình sự về mọi tội phạm. 2. Ngƣời từ đủ 14 tuổi trở lên, nhƣng chƣa đủ 16 tuổi phải chịu trách nhiệm hình sự về tội phạm rất nghiêm trọng do cố ý hoặc tội phạm đặc biệt nghiêm trọng [31]. Điều 13 BLHS năm 1999 quy định về tình trạng không có năng lực trách nhiệm hình sự cụ thể nhƣ sau: 1. Ngƣời thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội trong khi đang mắc bệnh tâm thần hoặc một bệnh khác làm mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình, thì không phải chịu trách nhiệm hình sự; đối với ngƣời này, phải áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh. 2. Ngƣời phạm tội trong khi có năng lực trách nhiệm hình sự, nhƣng đã lâm vào tình trạng quy định tại khoản 1 Điều này trƣớc khi 13
22. bị kết án, thì cũng đƣợc áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh. Sau khi khỏi bệnh, ngƣời đó có thể phải chịu trách nhiệm hình sự [31]. Nhƣ vậy, qua quy định tại Điều 13 BLHS năm 1999, chúng ta có thể hiểu những ngƣời có năng lực TNHS là những ngƣời không mắc bệnh tâm thần hoặc một bệnh khác làm mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi. Chủ thể của nhóm tội XHTDTE cũng có các dấu hiệu nói trên. Tuy nhiên một số tội đòi hỏi dấu hiệu chủ thể đặc biệt- ngoài những dấu hiệu nói trên còn có dấu hiệu khác nhƣ chủ thể là nam giới Mặt chủ quan của tội phạm Nếu mặt khách quan của tội phạm là mặt bên ngoài của tội phạm thì mặt chủ quan của tội phạm là mặt bên trong của tội phạm, là thái độ tâm lý của ngƣời phạm tội đối với hành vi nguy hiểm cho xã hội mà họ thực hiện và với hậu quả đó hành vi ấy gây ra cho xã hội Mặt chủ quan của tội phạm là đặc điểm tâm lý bên trong của cách xử sự có tính chất tội phạm xâm hại đến khách thể đƣợc bảo vệ bằng pháp luật hình sự, tức là thái độ tâm lý của chủ thể đƣợc thể hiện dƣới mọi hình thức cố ý hoặc vô ý đối với hành vi nguy hiểm cho xã hội do mình thực hiện và đối với hậu quả của hành vi đó [17, tr. 376]. Mặt chủ quan của tội phạm bao gồm các nội dung: lỗi, động cơ phạm tội và mục đích phạm tội. Các nội dung này có ý nghĩa và vị trí không giống nhau trong các cấu thành tội phạm. Lỗi là thái độ tâm lý của chủ thể đƣợc thể hiện dƣới hình thức cố ý hoặc vô ý đối với hành vi nguy hiểm cho xã hội do mình thực hiện và đối với hậu quả của hành vi đó. Lỗi là một dấu hiệu chủ quan bắt buộc của tất cả cấu thành tội phạm. Tội phạm mua bán, đánh tráo hoặc chiếm đoạt trẻ em đƣợc thực hiện với lỗi cố ý. Đó là việc ngƣời phạm tội nhận thức rõ hành vi của mình là nguy hiểm cho xã hội, thấy trƣớc hậu quả của hành vi đó mà mong 14
23. muốn cho hậu quả xảy ra. Ngƣời phạm tội nhận thức đƣợc hành vi của mình nguy hiểm cho xã hội nhƣng đã mong muốn bằng hành động của mình để đạt đƣợc mục đích là XHTDTE. Động cơ có thể đƣợc hiểu là "động lực (các nhu cầu và lợi ích) bên trong thúc đẩy quyết tâm của ngƣời phạm tội thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội bị luật hình sự cấm" [17, tr. 380]. Động cơ của ngƣời phạm các tội XHTDTE thƣờng là do tò mò, ham muốn thấp hèn, trả thù, Mục đích phạm tội có thể đƣợc hiểu là " kết quả trong tƣơng lai mà ngƣời phạm tội hình dung ra và mong muốn đạt đƣợc bằng việc thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội bị luật hình sự cấm" [17, tr. 382]. Các tội XHTDTE luôn đƣợc thực hiện với lỗi cố ý. Ngƣời phạm tội biết hành vi của mình là xâm hại đến nhân phẩm, danh dự của ngƣời khác nhƣng vẫn thực hiện hành vi nhằm đạt đƣợc mục đích của mình. Thời điểm hoàn thành tội phạm Các tội XHTDTE đều có cấu thành tội phạm hình thức. Các tội XHTDTE có cấu thành hình thức nên mặt khách quan chỉ đòi hỏi có hành vi đƣợc luật hình sự quy định trong từng điều luật thì đã cấu thành tội phạm. Vì vậy thời điểm hoàn thành của các tội XHTDTE là khi ngƣời phạm tội đã thực hiện hành vi khách quan đƣợc mô tả trong điều luật quy định về tội đó. Tự ý nửa chừng chấm dứt việc phạm tội Đối với các tội XHTDTE, ngƣời phạm tội chỉ đƣợc miễn TNHS nếu tự ý nửa chừng chấm dứt việc phạm tội ở giai đoạn phạm tội chƣa đạt chƣa hoàn thành thì hành vi của ngƣời phạm tội vẫn cấu thành tội đã phạm. Đồng phạm Theo quy định của pháp luật hiện hành, đối với các tội XHTDTE, các tội có thể có đồng phạm là tội hiếp dâm trẻ em và cƣỡng dâm trẻ em; còn có các tội giao cấu với trẻ em và dâm ô đối với trẻ em thì không có đồng phạm. 15