Luận văn Các tội phạm về khủng bố trong bộ luật hình sự Việt Nam năm 2015

Nội dung text: Luận văn Các tội phạm về khủng bố trong bộ luật hình sự Việt Nam năm 2015

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT PHẠM THÁI SƠN CÁC TỘI PHẠM VỀ KHỦNG BỐ TRONG BỘ LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM NĂM 2015 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2020
2. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT PHẠM THÁI SƠN CÁC TỘI PHẠM VỀ KHỦNG BỐ TRONG BỘ LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM NĂM 2015 Chuyên ngành : Luật hình sự và tố tụng hình sự Mã số : 8380101.03 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: GS.TS Nguyễn Minh Đức HÀ NỘI – 2020
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các thông tin, số liệu đƣợc trình bày trong Luận văn là trung thực và có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng. Các kết quả nghiên cứu của Luận văn chƣa đƣợc công bố trong bất kì công trình khoa học nào Hà Nội, ngày tháng năm 2020 Xác nhận của giáo viên hƣớng dẫn Tác giả luận văn
4. MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 CHƢƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ KHỦNG BỐ VÀ TỘI PHẠM KHỦNG BỐ 8 1.1. Khái niệm, đặc điểm của tội phạm khủng bố 8 1.1.1. Khái niệm về khủng bố 8 1.1.2. Đặc điểm, phƣơng thức, thủ đoạn khủng bố 12 1.2. Khái niệm, đặc điểm của tội phạm khủng bố 14 1.2.1. Khái niệm về tội phạm khủng bố 14 1.2.2. Phân tích các đặc điểm của tội phạm khủng bố 16 1.3. Quy định về tội phạm khủng bố trong pháp luật quốc tế 17 1.3.1. Quy định về tội phạm khủng bố trong các điều ƣớc quốc tế 17 1.3.2. Pháp luật một số quốc gia về tội phạm khủng bố 19 1.4. Tội phạm khủng bố trong lịch sử pháp luật hình sự Việt Nam 22 1.4.1. Lịch sử hình thành 22 1.4.2. Quy định trong các giai đoạn 24 KẾT LUẬN CHƢƠNG 1 32 CHƢƠNG 2: QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM VỀ CÁC TỘI PHẠM KHỦNG BỐ VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG 33 2.1 Quy định về tội phạm khủng bố trong Bộ luật hình sự năm 2015 (sửa đổi bổ sung 2017) 33 2.1.1 Dấu hiệu pháp lý của tội khủng bố theo Điều 113 Bộ luật hình sự năm 2015 (sửa đổi bổ sung năm 2017). 33 2.1.2 Dấu hiệu pháp lý của tội khủng bố theo điều 299 Bộ luật hình sự năm 2015.38 2.1.3 Dấu hiệu pháp lý của tội tài trợ cho khủng bố quy định tại Điều 300 Bộ luật hình sự năm 2015 42 2.2. Thực tiễn áp dụng pháp luật hình sự về tội khủng bố tại Việt Nam 47 2.2.1. Một số vụ án thực tế trong thời gian qua 47
5. 2.2.2. Những khó khăn, vƣớng mắc trong việc áp dụng pháp luật hình sự về tội khủng bố 51 2.3. Đánh giá kết quả đạt đƣợc, hạn chế và nguyên nhân 57 2.3.1. Những kết quả đã đạt đƣợc 57 2.3.2. Những tồn tại, hạn chế và nguyên nhân 61 KẾT LUẬN CHƢƠNG 2 66 Chƣơng 3 CÁC GIẢI PHÁP GÓP PHẦN HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VÀ NÂNG CAO HIỆU QUẢ XỬ LÝ ĐỐI VỚI TỘI PHẠM KHỦNG BỐ 68 3.1. Dự báo tình hình và những yếu tố tác động tới việc đấu tranh với tội khủng bố ở Việt Nam trong thời gian tới 68 3.1.1.Tình hình, hoạt động khủng bố trên thế giới và khu vực 68 3.1.2. Những nguy cơ khủng bố có thể xảy ra đối với Việt Nam 74 3.1.3. Những khó khăn, thuận lợi trong áp dụng pháp luật phòng, chống khủng bố tại Việt Nam 78 3.2. Giải pháp hoàn thiện hệ thống pháp luật hình sự Việt Nam 79 3.2.1. Tiếp tục hoàn thiện các quy định của Bộ luật hình sự hiện hành về các tội phạm khủng bố 79 3.2.2. Các cơ quan chức năng khẩn trƣơng ban hành các văn bản giải thích, hƣớng dẫn áp dụng pháp luật hình sự đấu tranh phòng chống tội phạm khủng bố83 3.2.3. Nâng cao hiệu quả áp dụng các quy định của Bộ luật hình sự hiện hành về tội khủng bố trong tình hình hiện nay 84 3.3.1. Tăng cƣờng hơn nữa hợp tác quốc tế trong phòng, chống khủng bố, tích cực tham gia xây dựng hệ thống văn bản pháp lý trong đấu tranh với tội phạm khủng bố 86 KẾT LUẬN CHƢƠNG 3 91 KẾT LUẬN 92 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 94
6. DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT BLHS: Bộ luật hình sự CSĐT: Cảnh sát điều tra CQANĐT: Cơ quan an ninh điều tra HĐXX: Hội đồng xét xử TAND: Tòa án nhân dân TNHS: Trách nhiệm hình sự UBND: Ủy ban nhân dân
7. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Hoạt động khủng bố quốc tế là một hành động bạo lực hoặc một hành động nguy hiểm cho đời sống con ngƣời nhằm đe dọa hoặc cƣỡng ép một chính phủ, công dân hoặc bất kỳ những hành động tƣơng tự nào áp dựng đối với các mục tiêu chính trị, xã hội vi phạm pháp luật quốc tế. Phƣơng thức, thủ đoạn mà các đối tƣợng khủng bố sử dụng rất đa dạng, tinh vi, xảo quyệt nhằm đạt đƣợc mục đích của chúng. Đối tƣợng, mục tiêu của hoạt động khủng bố cũng rất rộng từ một cá nhân, con ngƣời cụ thể cho đến các công trình, mục tiêu quan trọng về chính trị, văn hóa, an ninh, quốc phòng hay các sự kiện chính trị - xã hội lớn, quy tụ đông ngƣời tham dự. Trong đó, các đối tƣợng khủng bố đặc biệt chú ý tiến hành hoạt động khủng bố đối với các mục tiêu trọng điểm, vì nơi đây tập trung các giá trị cao mà chúng nhắm đến và đạt đƣợc mục đích gây tiếng vang lớn. Tại Việt Nam, đến nay chƣa xảy ra khủng bố quốc tế, nhƣng thời gian gần đây đã xảy ra những vụ việc nghiêm trọng có tính chất khủng bố do các đối tƣợng thuộc các tổ chức thù địch, khủng bố nhƣ “Chính phủ quốc gia Việt Nam lâm thời” thực hiện. Những hành vi trên đều mang tính chất khủng bố với mục đích nhằm lật đổ chính quyền nhân dân, đe dọa sự ổn định chính trị, xã hội và gây nên thiệt hại lớn về tài sản. Bên cạnh đó, với vị trí chiến lƣợc tại khu vực Đông Nam Á, cùng với quá trình hội nhập sâu rộng với thế giới cũng đang làm gia tăng lợi ích của các quốc gia lớn, đây chính là những mục tiêu mà các cá nhân, tổ chức khủng bố hƣớng đến khi muốn gây thiệt hại cho Mỹ và các nƣớc phƣơng Tây. Mặc dù chƣa xảy ra vụ khủng bố nào, nhƣng hoạt động của một số đối tƣợng khủng bố quốc tế, các đối tƣợng phản động lƣu vong gần đây xâm nhập vào nƣớc ta xuất hiện mầm mống của hoạt động khủng bố. Để góp phần nâng cao hiệu quả công tác phòng, chống tội phạm khủng bố, Đảng 1
8. và Nhà nƣớc ta đã ban hành nhiều chủ trƣơng, đƣờng lối, chính sách trong đó chú trọng tới công tác hoàn thiện hệ thống pháp luật, hợp tác quốc tế về tƣ pháp, đẩy mạnh đấu tranh phòng, chống tội cụ thể: Cƣơng lĩnh xây dựng đất nƣớc trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (bổ sung, phát triển năm 2011); Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/6/2015 của Bộ Chính trị về Chiến lƣợc cải cách tƣ pháp đến năm 2020; Chỉ thị số 25/2007/CT-TTg ngày 15/11/2007 của Thủ tƣớng Chính phủ về công tác phòng, chống khủng bố trong tình hình mới; Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi bổ sung 2017); Bộ luật tố tụng hình sự 2015 (sửa đổi bổ sung 2017) Đây là cơ sở quan trọng góp phần xây dựng hành lang pháp lý vững chắc, phục vụ hiệu quả công tác đấu tranh, phòng, chống tội phạm khủng bố nói riêng và đấu tranh, phòng, chống tội phạm nói chung. Tuy nhiên, thực tiễn triển khai áp dụng các quy định pháp luật về phòng, chống tội phạm khủng bố vẫn còn nhiều hạn chế. Xét về mặt lý luận, việc nhận thức về khủng bố chƣa có sự thống nhất giữa các quốc gia. Ở Việt Nam, trong Bộ luật hình sự 2015 (sửa đổi bổ sung 2017), các nhà lập pháp đã xếp tội khủng bố trong chƣơng Các tội xâm phạm an ninh quốc gia, dẫn đến việc nhận thức về tội khủng bố ở Việt Nam có điểm khác với nhận thức về tội danh này ở một số nƣớc trên thế giới và trong pháp luật quốc tế. Trong thời gian tới, dự báo tình hình hoạt động khủng bố quốc tế sẽ tiếp tục có những diễn biến phức tạp, nhất là khi Việt Nam tham gia hội nhập sâu rộng hơn với thế giới, Cộng đồng ASEAN chính thức đƣợc triển khai sẽ tạo ra những thời cơ và thách thức không nhỏ cho Việt Nam trƣớc nguy cơ khủng bố; đồng thời các thế lực thù địch, tổ chức phản động lƣu vong sẽ triệt để lợi dụng con đƣờng công khai, hợp pháp để tìm cách xâm nhập vào trong nƣớc tiến hành hoạt động khủng bố phá hoại Tình hình trên đã đặt ra yêu cầu cấp bách đối với xây dựng, triển khai hoàn thiện hệ thống pháp luật phòng, chống khủng bố. Xuất phát từ những lý do nêu trên, học viên đã lựa chọn vấn đề: “Các tội phạm về khủng bố trong Bộ luật hình sự Việt Nam năm 2015” làm đề tài 2
9. luận văn thạc sĩ là cần thiết, cấp bách, có ý nghĩa quan trọng cả về lý luận và thực tiễn. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Vấn đề nghiên cứu pháp luật về khủng bố và phòng, chống khủng bố ở nƣớc ta dƣới góc độ nghiên cứu khoa học đã có nhiều bài viết, công trình khoa học, đề tài nghiên cứu, đề cập vấn đề này ở nhiều phạm vi và các khía cạnh khác nhau nhƣ: - Đề tài khoa học cấp Bộ: “Khủng bố và giải pháp phòng, chống khủng bố ở nước ta”, Mã số BA-2006-A42-012 do PGS, TS Hoàng Kông Tƣ làm chủ nhiệm, nghiệm thu năm 2007. - PGS.TS Nguyễn Minh Đức (2014), Sách chuyên khảo, Chƣơng 14, Tập 4 “Phương pháp điều tra tội phạm khủng bố”, Nhà xuất bản CAND. - GS.TS Nguyễn Ngọc Anh (2014), Tài liệu tập huấn chuyên sâu Luật phòng, chống khủng bố, Nxb Công an nhân dân - Đại tá, PGS.TS Trần Vi Dân, “Các Công ước của Liên hợp quốc về chống khủng bố và những yêu cầu đặt ra đối với Việt Nam”, Tạp chí Công an nhân dân (04/2009). - Thiếu tƣớng, PGS.TS Trần Vi Dân, “Vấn đề hoàn thiện quy định tội phạm về khủng bố trong pháp luật hình sự”, Tạp chí Công an nhân dân (06/2016). - Trần Minh Thu (2012), Luận văn Thạc sĩ “Pháp luật quốc tế về khủng bố một số vấn đề lý luận và thực tiễn ”, Trƣờng Đại học Luật Hà Nội. - Vũ Thị Hƣơng Lan (2015), Luận văn Thạc sĩ “Tội khủng bố trong luật hình sự Việt Nam ”, Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội. - Nguyễn Thị Thanh Huyền (2015), Luận văn Thạc sĩ “Các tội phạm về khủng bố theo luật hình sự Việt Nam ” Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội. Ngoài ra, còn có Giáo trình nghiệp vụ “Công tác phòng, chống khủng bố” của Học viện An ninh nhân dân, một số bài báo khoa học có nội dung liên 3
10. quan đến công tác phòng, chống khủng bố đƣợc đăng tải trên các tạp chí trong và ngoài ngành Công an. Từ tình hình nghiên cứu cho thấy, các công trình khoa học có liên quan đến đề tài này chủ yếu nghiên cứu về công tác phòng, chống khủng bố nói chung; diễn tập thực hiện phƣơng án phòng, chống khủng bố; xử lý tình huống khủng bố, sơ lƣợc về hệ thống pháp luật quốc tế và Việt Nam về khủng bố, chƣa có một công trình nào nghiên cứu chuyên sâu, hệ thống về phƣơng hƣớng hoàn thiện pháp luật Việt Nam về tội phạm khủng bố trong tình hình hiện nay. Nhƣ vậy, có thể khẳng định đề tài: “Các tội phạm về khủng bố trong Bộ luật Hình sự Việt Nam năm 2015” là một đề tài mới, không trùng lặp với bất kỳ đề tài, công trình khoa học nào đã đƣợc công bố. 3. Mục tiêu, nhiệm vụ của luận văn Mục tiêu Phân tích, làm rõ những vấn đề lý luận và quy định của pháp luật hình sự Việt Nam về các tội phạm khủng bố; đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện hệ thống pháp luật hình sự Việt Nam và nâng cao hiệu quả phòng, chống khủng bố tại Việt Nam trong thời gian tới. Nhiệm vụ Để đạt đƣợc mục tiêu trên, luận văn tập trung giải quyết những nhiệm vụ cụ thể sau: - Phân tích, làm rõ những vấn đề lý luận về khái niệm khủng bố, tội phạm khủng bố dựa trên các công ƣớc quốc tế, luật pháp một số quốc gia và luật pháp Việt Nam. - Phân tích các dấu hiệu pháp lý của tội phạm khủng bố trong pháp luật hình sự Việt Nam. - Phân tích, làm rõ lịch sử hình thành và phát triển những quy định về tội khủng bố trong pháp luật hình sự Việt Nam. 4
11. - Phân tích, làm rõ những điểm khác biệt về khủng bố, tội khủng bố trong hệ thống pháp luật quốc tế và pháp luật hình sự Việt Nam. - Đánh giá thực tiễn áp dụng pháp luật đối với tội khủng bố thông qua một số vụ án qua đó nêu bật các điểm bất cập còn tồn tại đối với quá trình giải quyết các vụ án về tội khủng bố. - Đề ra các phƣơng hƣớng, giải pháp hoàn thiện hệ thống pháp luật hình sự Việt Nam về tội khủng bố góp phần hoàn thiện hành lang pháp lý và nâng cao hiệu quả công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của đề tài - Đối tượng nghiên cứu Đối tƣợng nghiên cứu của đề tài là những vấn đề lý luận và thực tiễn liên quan đến tội khủng bố. - Phạm vi nghiên cứu của đề tài Luận văn nghiên cứu tội khủng bố dƣới góc độ pháp lý hình sự, đồng thời đề cập một số khía cạnh của luật tố tụng hình sự nhằm giải quyết nhiệm vụ đặt ra cho luận văn, thời gian từ 2008 đến 2018. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu của đề tài luận văn Quá trình nghiên cứu đề tài, tác giả sử dụng phƣơng pháp luận của Chủ nghĩa Mác - Lênin, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh và hệ thống các quan điểm, tƣ tƣởng của Đảng, Nhà nƣớc và ngành Công an chỉ đạo về công tác bảo đảm an ninh quốc gia, giữ gìn trật tự, an toàn xã hội để phân tích, lý giải làm rõ những vấn đề lý luận và thực tiễn liên quan đến phòng, chống khủng bố. Để hoàn thành mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài, quá trình nghiên cứu tác giả sử dụng các phƣơng pháp nghiên cứu cụ thể sau: Phương pháp phân tích, tổng hợp: Phân tích, làm rõ những kết luận khoa học của các tác giả đã đƣợc công bố có liên quan đến đề tài luận văn; phân tích đánh giá tình hình thực tiễn, những vấn đề liên quan lý luận về các tội phạm khủng bố và áp dụng pháp luật hình sự về tội phạm khủng bố trên thực tiễn. 5
12. Phương pháp tổng kết thực tiễn: Tác giả tập trung phân tích, tổng hợp tƣ liệu thực tiễn liên quan đến áp dụng pháp luật về tội phạm khủng bố, qua đó tham khảo kinh nghiệm, rút ra đánh giá nhận xét. Phương pháp chuyên gia: Tác giả liên hệ xin ý kiến của các nhà khoa học của Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội, Học viện Chính trị Công nhân dân, Học viện An ninh nhân dân, Cục pháp chế và cải cách hành chính tƣ pháp Bộ Công an có chuyên môn về vấn đề nghiên cứu. Đồng thời, gặp gỡ, trao đổi với lãnh đạo và cán bộ các đơn vị của Bộ Công an trực tiếp tiến hành công tác xây dựng, triển khai phòng, chống khủng. Phương pháp thống kê, so sánh: Trên cơ sở nghiên cứu kết quả xây dựng pháp luật về các tội phạm khủng bố của các nƣớc trên thế giới và quá trình hình thành, xây dựng các quy định của pháp luật hình sự Việt Nam về tội phạm khủng bố, những vấn đề có tính chất quy luật, những nội dung cần thiết để thể hiện trong luận văn. Phương pháp dự báo khoa học an ninh: Xuất phát từ tình hình khủng bố trên thế giới và những nguy cơ khủng bố đối với nƣớc ta, tác giả đã đƣa ra một số dự báo về những nguy cơ khủng bố, qua đó hƣớng đến xây dựng và hoàn thiện pháp luật hình sự Việt Nam. 6. Những đóng góp mới về lý luận và thực tiễn của việc nghiên cứu đề tài - Góp phần bổ sung, làm rõ những luận cứ khoa học để hoàn thiện hệ thống lý luận dƣới góc độ pháp lý về khái niệm khủng bố và tội khủng bố; - Phân tích, đánh giá những quy định về tội khủng bố trong pháp luật hình sự một số nƣớc trên thế giới nhằm rút ra những giá trị hợp lý về lập pháp hình sự, để áp dụng có chọn lọc, sáng tạo trong điều kiện cụ thể của Việt Nam, bổ sung cho những luận cứ và giải pháp đƣợc đề xuất trong luận văn. - Đề xuất hệ thống các giải pháp có tính khả thi nhằm nâng cao hiệu quả việc áp dụng những quy định của pháp luật hình sự về tội khủng bố ở Việt 6
13. Nam và góp phần hoàn thiện các hạn chế còn tồn tại trong hệ thống pháp luật hình sự của Việt Nam hiện nay. - Kết quả của luận văn có thể đƣợc sử dụng để làm tài liệu phục vụ nghiên cứu, giảng dạy, học tập, tham khảo, về khoa học pháp lý nói chung khoa học luật hình sự nói riêng và có thể đƣợc áp dụng trong hệ thống các trƣờng Công an nhân dân và các lớp bồi dƣỡng chuyên sâu về phòng, chống khủng bố. 7. Bố cục của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, đề tài đƣợc bố cục thành 3 chƣơng: Chương 1: Một số vấn đề lý luận về khủng bố và tội phạm khủng bố Chương 2: Quy định của pháp luật hình sự Việt Nam về các tội phạm khủng bố và thực tiễn áp dụng Chương 3: Các giải pháp góp phần hoàn thiện pháp luật hình sự Việt Nam và nâng cao hiệu quả xử lý tội phạm khủng bố 7
14. CHƢƠNG 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ KHỦNG BỐ VÀ TỘI PHẠM KHỦNG BỐ 1.1. Khái niệm, đặc điểm của tội phạm khủng bố 1.1.1. Khái niệm về khủng bố Khủng bố là một hiện tƣợng xã hội hết sức phức tạp và tính chất tiêu cực, nguy hiểm cho xã hội, những hậu quả hoạt động này gây ra đã và đang trở thành mối đe dọa đối với nhân loại. Khủng bố là một vấn đề đƣợc các nhà nghiên cứu, các học giả trên thế giới đặc biệt quan tâm nghiên cứu dƣới nhiều góc độ khác nhau đặc biệt là dƣới góc độ pháp lý để tìm ra biện pháp đấu tranh hiệu quả. “Thuật ngữ “khủng bố” và “kẻ khủng bố” đƣợc sử dụng lần đầu tiên vào năm 1795, liên quan tới thời kỳ khủng bố (1793 - 1794) ở nƣớc Pháp, theo đó sự “khủng bố” đƣợc dùng để chỉ hoạt động bạo lực cách mạng nói chung. Thuật ngữ “kẻ khủng bố” với ý nghĩa một ngƣời có hoạt động chống lại chính phủ thì mãi đến năm 1866 mới đƣợc ghi nhận (ở Ailen) và năm 1833 (ở Nga). Khái niệm này đƣợc dùng để chỉ những kẻ chống chính quyền với triết lý và lý tƣởng vô chính phủ, phủ nhận nhà nƣớc, các đạo luật do nhà nƣớc ban hành và tài sản của công dân. Đối với Việt Nam, thuật ngữ “khủng bố” lần đầu xuất hiện trong tiếng việt vào khoảng cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX gắn với thời kỳ đấu tranh giành lại độc lập, chủ quyền cho dân tộc. Thuật ngữ “khủng bố cách mạng” đƣợc sử dụng để nói đến các cuộc đàn áp của chính quyền thực dân Pháp và chính quyền Mỹ - Ngụy đối với nhân dân ta”1. Vấn đề về khủng bố, hoạt động khủng bố luôn nhận đƣợc rất nhiều sự quan tâm của các quốc gia, tổ chức quốc tế, cũng nhƣ các nhà khoa học, học giả trên nhiều diễn đàn, chƣơng trình nghị sự. Trong nhiều văn bản pháp luật 1 Hoàn thiện pháp luật về phòng, chống khủng bố - Những vấn đề lý luận và thực tiễn - Trung tƣớng, GS.TS Nguyễn Ngọc Anh – NXB CAND năm 2011, tr.22 8
15. quốc tế đã đƣa ra những khái niệm về khủng bố cụ thể nhƣ: Theo Công ƣớc Geneve năm 1937, các hành động khủng bố là: “Những việc làm phạm tội ác nhằm chống lại một nhà nƣớc mà mục đích hoặc bản chất là gây ra sự khủng khiếp đối với các nhóm ngƣời hay đối với dân chúng”. Theo Quyết định của Hội đồng chung EU ngày 13/6/2002 về việc chống chủ nghĩa khủng bố, các tội khủng bố đƣợc định nghĩa là: “với bản chất hoặc tùy bối cảnh, có thể gây nguy hạu nghiêm trọng đối với một quốc gia hoặc một tổ chức quốc tế và tội đã phạm có mục đích: đe dọa nghiêm trọng ngƣời dân hoặc ép buộc chính phủ hoặc một tổ chức quốc tế thực hiện hoặc rút bỏ thực hiện một hành động hoặc làm mất ổn định nghiêm trọng hoặc hủy hoại cơ cấu xã hội, kinh tế, thể chế và chính trị căn bản của một quốc gia hoặc một tổ chức quốc tế”. Theo Công ƣớc của Hội nghị các quốc gia Hồi giáo (Công ƣớc OIC), khủng bố là bất kỳ hành động bạo lực nào, hay sự đe dọa sử dụng bạo lực đƣợc tiến hành kế hoạch phạm tội bởi một cá nhân hay một tập thể nhằm khủng bố ngƣời dân hay đe dọa làm hại họ, hoặc gây nguy hiểm đến tính mạng, danh dự của ngƣời dân, đến tài sản của cá nhân hay tập thể. Bên cạnh đó, luật pháp của một số quốc gia cũng đƣa ra một số khái niệm pháp lý về khủng bố nhƣ: Luật của Liên Bang Nga về chống khủng bố (ngày 25 tháng 7 năm 1998 số 130 - FZ) đã định nghĩa khủng bố bằng cách liệt kê các nhóm hành vi của tội phạm trên nhƣ: Sử dụng bạo lực hoặc đe dọa sử dụng bạo lực đối với các cá nhân hoặc tổ chức, cũng nhƣ hủy hoại (làm tổ hại) hoặc đe dọa huye hoại (làm tổn hại) tài sản và các mục tiêu vật chất khác, tạo mối nguy hiểm chết ngƣời, gây thiệt hại tài sản đáng kể hoặc gây ra những hậu quả nghiêm trọng khác đối với xã hội, đƣợc thực hiện nhằm gây rối loạn an toàn xã hội, làm cho dân chúng khiếp sợ, hoặc tác động đối với việc thông qua các quyết định của các cơ quan chính quyền có lợi cho bọn khủng bố, hoặc đáp ứng những lợi ích tài sản phi 9
16. pháp và những lợi ích khác; xâm hại đến cuộc sống của nhà hoạt động quốc gia hoặc xã hội, đƣợc tiến hành nhằm mục đích chấm dứt hoạt động quốc gia hoặc hoạt động chính trị của ngƣời đó hoặc trả thù do hoạt động đó; tấn công vào đại diện nƣớc ngoài hoặc cán bộ của tổ chức quốc tế đƣợc bảo vệ quốc tế, cũng nhƣ tấn công vào trụ sở làm việc hoặc phƣơng tiện giao thông của những ngƣời đƣợc bảo vệ quốc tế, nếu nhƣ hành vi đó đƣợc tiến hành nhằm khiêu khích chiến tranh hoặc làm phức tạp quan hệ quốc tế. Hình thức khủng bố bao gồm việc gây nổ, thiêu hủy, sử dụng hoặc đe dọa sử dụng các thiết bị gây nổ, thiêu hủy, sử dụng hoặc đe dọa sử dụng các thiết bị gây nổ hạt nhân, các chất phóng xạ, hóa chất, sinh học, chất nổ, chất gây độc, các chất tác động mạnh, độc tố, hủy diệt, gây tổn hại xâm hại trực tiếp đến những khách thể đƣợc luật pháp quốc tế và luật pháp quốc gia bảo vệ. Điều 18 Bộ luật Hình sự Hoa Kỳ quy định khủng bố quốc tế là những hành động bạo lực hoặc nguy hiểm với đời sống con ngƣời mà vi phạm pháp luật hình sự của Hợp chủng quốc Hoa Kỳ hoặc bất kỳ pháp luật tiểu bang nào; hành động đó đƣợc thực hiện nhằm mục đích đe họa hoặc cƣỡng ép, khống chế một cộng đồng dân cƣ hoặc nhằm gây sức ép lên chính phủ thông qua các hoạt động nhƣ bắt cóc, sát hại, đe dọa. Trong trƣờng hợp xảy ra ngoài lãnh thổ Hoa Kỳ một hoạt động vẫn đƣợc coi là khủng bố nếu nó nhằm mục đích đe dọa hoặc cƣỡng ép chính phủ, hoặc khu vực ở đố những kẻ phạm tội hoạt động hoặc tìm cách xin tị nạn. Theo các quan điểm trên, một hành động đƣợc coi là khủng bố nếu nhƣ hành động đó trái pháp luật, đe dọa đến cuộc sống, sự ổn định, an toàn xã hội, chống lại một chính phủ, một nhà nƣớc đƣợc công nhận. Dƣới góc độ luật pháp quốc gia, hành động đƣợc coi là khủng bố sẽ phụ thuộc vào quan điểm, lập trƣởng giai cấp, thể chế chính trị, tôn giáo của một quốc gia. Tuy nhiên, do sự khác biệt giữa các quốc gia trên thế giới, nên nhiều trƣờng hợp đánh đồng các cuộc đấu tranh chính nghĩa giải phóng dân tộc với hoạt động khủng bố. 10
17. Trên thực tế, mặc dù khủng bố và các hoạt động khủng bố đã xuất hiện từ rất lâu, tuy nhiên các nhà nghiên cứu, học giả vẫn chƣa thể đƣa ra một khái niệm chính xác, đầy đủ về khủng bố và tội phạm khủng bố. Đối với Việt Nam, theo từ điển bách khoa Công an nhân dân: “Khủng bố là hành động dùng bạo lực của cá nhân, của một tổ chức, một Nhà nƣớc hoặc liên minh nhà nƣớc để đe dọa, cƣỡng bức đối phƣơng, khiến họ vì khiếp sợ mà phải chịu khuất phục. Các hình thức khủng bố thƣờng là bắt cóc, ám sát, đánh bom Khủng bố đƣợc giới cầm quyền một số nƣớc đế quốc và thế giới phản động quốc tế coi nhƣ một quốc sách hoặc một chiến lƣợc chống các quốc gia tiến bộ và phong trào độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội. Khủng bố bị nhân dân thế giới lên án và là một tội ác có tính chất quốc tế. Chống khủng bố đã trở thành mục tiêu chúng của các quốc gia tiến bộ”2. “Khủng bố quốc tế là khủng bố nhằm vào các nhân, tổ chức hoặc mục tiêu đƣợc pháp luật quốc tế bảo vệ: giết ngƣời đứng đầu nhà nƣớc, Chính phủ, đại diện ngoại giao và các đại diện khác; phá hủy tấn công đại sức quán, trụ sở của phái đoạn ngoại giao và các đại diện khác; phá hủy tấn công đại sứ quán, trụ sở của các phái đoàn đại diện của các tổ chức giải phóng dân tộc, các tổ chức quốc tế; phá hoại hệ thống giao thông quốc tế với mục đích gây sức ép đối với chính sách đối nội, đối ngoại của các quốc gia. Khủng bố quốc tế là một loại tội ác có tính chất quốc tế”3. Tóm lại, từ thực tiễn tình hình đấu tranh phòng, chống tội phạm khủng bố và các nghiên cứu từ các công ƣớc quốc tế và luật pháp một số quốc gia có thể rút ra rằng: Khủng bố là những hàng vi xâm phạm hoặc đe dọa xâm phạm đến tính mnagj, tự do, thân thể, sức khỏa của ngƣời khác; phá hủy, phá hoạt hoặc đe dọa phá hủy, phá hoại tài sản thuộc cá nhân, tổ chức hoặc nhà nƣớc gây hậu 2 Bách khoa toàn thƣ CAND, NXB Công an nhân dân năm 2005 3 Sđd 11
18. quả nghiêm trọng đến lợi ích của các nhân, tổ chức hoặc nhà nƣớc nhằm chống chính quyền, thể chế chính trị của một quốc gia hoặc gây ra tình trạng hỗn loạn, hoảng sợ trong công chúng. 1.1.2. Đặc điểm, phương thức, thủ đoạn khủng bố Từ những định nghĩa về khái niệm của hoạt động khủng bố, có thể rút ra đƣợc một số đặc điểm của hoạt động khủng bố nhƣ sau: Trƣớc hết, hoạt động khủng bố thƣờng nhằm đến mục tiêu là cộng đồng dân cƣ với mục đích reo rắc sự sợ hãi, nỗi kinh hoàng trong một bộ phận nhân dân. Đây là những hành động đã đƣợc lên kế hoạch kĩ lƣỡng nhằm tạo ta một tâm lý lo sợ trong dân chúng. Thông qua những hành động này, các đối tƣợng khủng bố hƣớng đến tạo ra sự mất ổn định an ninh quốc gia, trật tự an toàn xã hội, tác động xấu đến sự phát triển kinh tế, xã hội của một quốc gia, qua đó uy hiếp đến chính quyền nhằm đạt đƣợc những mục đích chính trị nhất định. Cộng đồng chung Châu âu EU cho rằng bản chất của hoạt động khủng bố là gây ra sự hoản loạn đối với các nhóm ngƣời hay đối với dân chúng. “Theo quan điểm của các nhà lập pháp ở Nga thì việc thực hiện các hoạt động khủng bố nhằm gây rối loạn an toàn xã hội, làm cho dân chúng khiếp sợ”4. “Tại Mỹ, hoạt động khủng bố đƣợc coi là hoạt động với mục đích đe dọa hoặc cƣỡng ép, khống chế một cộng đồng dân cƣ”5 Các vụ khủng bố xảy ra thƣơng gây nên những hậu quả đặc biệt nghiêm trọng về tính mạng, tài sản của nhà nƣớc và công dân, cũng nhƣ gây nên một tâm lý hoang mang, lo sợ, hoảng loạn đối với cộng đồng dân cƣ nơi xảy ra hoạt động khủng bố trong một thời gian dài, ảnh hƣởng trực tiếp đến đời sống xã hội, điều kiện phát triển kinh tế. Điều này sẽ làm suy giảm niềm tin của nhân dân đối với nhà cầm quyền, cũng nhƣ thể chế chính trị hiện tại của quốc gia đó. Dẫn đến việc gây nên sức ép rất lớn đối với chính phủ trong việc giải quyết 4 Tài liệu tham khảo Dự báo tình hình thế giới, khu vực năm 2019 và những tác động đối với Việt Nam - Cục khoa học, chiến lƣợc và lịch sử Bộ Công an, tr.88 5 Sđd 12
19. các hậu quả của hoạt động khủng bố cũng nhƣ việc bắt buộc phải xây dựng, thực thi các biện pháp, thế trận phòng, chống khủng bố. Các tổ chức khủng bố bên cạnh việc gây ra những tổn thất nặng nề còn muốn phô trƣơng sức mạnh, thanh thế, sự nguy hiểm của chúng nhằm đạt đƣợc những mục đích chính trị khác. Đặc điểm thứ hai của hoạt động khủng bố là thƣờng đƣợc thực hiện dƣới nhiều hình thức khác nhau, đó là những hành vi sử dụng bạo lực hoặc đe dọa sử dụng bạo lực; hành vi phá hoại, phá hủy hoặc đe dọa phá hoại, phá hủy Sử dụng bạo lực đƣợc thể hiện dƣới nhiều hành vi nhƣ bắt cóc, giết ngƣời, hành hung, gây thƣơng tích. Việc phá hoại, phá hủy các mục tiêu vật chất khác đƣợc thực hiện dƣới các hình thức nhƣ đặt bom mìn, gây nổ, thiêu hủy, sử dụng vũ khí hóa học, sinh học, vũ khí hủy diệt cao. Các đối tƣợng thực hiện hành vi khủng bố thƣờng đƣợc huấn luyện bài bản, kỹ lƣỡng, kế hoạch khủng bố đƣợc chuẩn bị chi tiết, tinh vi, có sự phối hợp, kết hợp của nhiều đối tƣợng; thƣờng gắn liền với các vấn đề nhƣ sắc tộc, tôn giáo, ly khai, tự trị dân tộc, thể hiện rõ mức độ cực đoan, bạo lực, tàn bạo, mang màu sắc chính trị sâu sắc. Đặc điểm tiếp theo của hoạt động khủng bố là gây ra những hậu quả đặc biệt nghiêm trọng đối với một quốc gia hoặc một chính phủ. Có thể thấy rõ mức độ nghiêm trọng do hành vi trên gây ra qua một loạt các vụ tấn công khủng bố tại các thành phố lớn Châu Âu trong khoảng thời gian từ năm 2015 - 2017 nhƣ: Paris, Nice, Normady (Pháp); Manchester, London, Westminster (Anh); Berlin, Ansbach (Đức) gây hậu quả làm hơn 200 ngƣời thƣơng vong. Ngoài ra, hoạt động khủng bố còn gây thiệt hại nghiêm trọng đến hoạt động của một Chính phủ, hệ thống giao thông công cộng, hệ thống liên lạc hay cơ sở hạ tầng; làm mất ổn định nghiêm trọng hoặc hủy hoại cơ cấu xã hội, kinh tế, thể chế và chính trị của một quốc gia hoặc một tổ chức quốc tế; gây mất nguy hại đến quan hệ song phƣơng, đa phƣơng của một quốc gia “Phƣơng thức nghĩa là cách thức và phƣơng pháp tiến hành; thủ đoạn nghĩa là cách hành động theo hƣớng chuyển thiệt hại của ngƣời khác thành lợi ích của 13
20. mình”6. Phƣơng thức, thủ đoạn khủng bố rất đa dạng, thay đổi theo từng thời kỳ, phổ biến là các phƣơng thức, nhƣ: Đánh bom khủng bố (cài đặt bom mìn; đánh bom liều chết; đánh bom kép; sử dụng bom phóng xạ, sinh học, hóa học, chất nổ lỏng, chất nổ dẻo, tiền chất thuốc nổ tấn công khủng bố); bắt giữ con tin; khủng bố “miệng”; tấn công bằng vũ khí thô sơ tự chế; sử dụng phƣơng tiện giao thông vận tải nhƣ một vũ khí tấn công; tấn công mạng viễn thông, Internet Những năm gần đây, tình hình khủng bố quốc tế tiếp tục diễn biến phức tạp, khó lƣờng, lan rộng ra nhiều quốc gia, khu vực, nhất là tại các quốc gia, khu vực có nhiều bất ổn, xung đột chính trị, mâu thuẫn vùng miền, sắc tộc, tôn giáo , nhƣ khu vực Trung Đông, Bắc Phi, Nam Á; tần suất và quy mô các vụ tấn công khủng bố ngày càng lớn; mức độ thiệt hại ngày càng gia tăng, địa bàn ngày càng mở rộng với phƣơng thức, thủ đoạn tinh vi, nguy hiểm và khó lƣờng hơn. Đáng chú ý là, lợi dụng việc chống khủng bố, một số thế lực hiếu chiến đã và đang can thiệp vào công việc nội bộ của các quốc gia có chủ quyền. 1.2. Khái niệm, đặc điểm của tội phạm khủng bố 1.2.1. Khái niệm về tội phạm khủng bố Tội phạm là hành vi nguy hiểm cho xã hội đƣợc quy định trong Bộ luật hình sự, do ngƣời có năng lực trách nhiệm hình sự hoặc pháp nhân thƣơng mại thực hiện một cách cố ý hoặc vô ý, xâm phạm độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ Tổ quốc, xâm phạm chế độ chính trị, chế độ kinh tế, nền văn hóa, quốc phòng, an ninh, trật tự, an toàn xã hội, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, xâm phạm quyền con ngƣời, quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, xâm phạm những lĩnh vực khác của trật tự pháp luật xã hội chủ nghĩa mà theo quy định của Bộ luật hình sự 2015 phải bị xử lý hình sự. Những hành vi tuy có dấu hiệu của tội phạm nhƣng tính chất nguy hiểm cho xã hội không đáng kể thì không phải là tội phạm và đƣợc xử lý bằng các biện pháp khác. 6 Từ điển Tiếng Việt, Viện Ngôn Ngữ (2018), Nxb Hồng Đức 14
21. Định nghĩa tội phạm trên đây là định nghĩa có tính khoa học thể hiện tập trung nhất quan điểm của Nhà nƣớc về tội phạm. Định nghĩa này không những là cơ sở khoa học thống nhất cho việc xác định những tội phạm cụ thể trong phần các tội phạm mà còn là cơ sở cho việc nhận thức và áp dụng đúng đắn những điều luật quy định về từng tội phạm cụ thể. Từ định nghĩa đầy đủ trên, có thể định nghĩa tội phạm một cách khái quát nhƣ sau: Tội phạm là hành vi nguy hiểm cho xã hội, có lỗi, trái pháp luật hình sự và phải chịu hình phạt Theo Luật Liên Bang Nga, tội phạm khủng bố đƣợc hiểu là việc một ngƣời, hoặc tổ chức sử dụng bạo lực hoặc đe dọa sử dụng bạo lực đối với các nhân hoặc tổ chức, cũng nhƣ hủy hoại (làm tổn hại) hoặc đe dọa hủy hoại (làm tổn hại) tài sản và các mục tiêu vật chất khác, tạo ra mối nguy nguy hiểm chết ngƣời, gây thiệt hại tài sản đáng kể hoặc gây ra những hậu quả nghiêm trọng khác đối với xã hội, đƣợc thực hiện nhằm gây rối loạn an toàn xã hội, làm cho dân chúng khiếp sợ, hoặc tác động đối với việc thông qua các quyết định của các cơ quan chính quyền có lợi cho bọn khủng bố, hoặc đáp ứng những lợi ích tài sản phi pháp hoặc những lợi ích khác; xâm hại đến cuộc sống của nhà hoạt động quốc gia hoặc xã hội, đƣợc tiến hành nhằm mục đích chấm dứt hoạt động quốc gia hoặc hoạt động chính trị của ngƣời đó hoặc trả thù do hoạt động đó; tấn công vào đại diện nƣớc ngoài hoặc cán bộ của tổ chức quốc tế đƣợc bảo vệ quốc tế, cũng nhƣ tấn công vào các trụ sở làm việc hoặc phƣơng tiện giao thông của những ngƣời đƣợc bảo vệ quốc tế, nếu nhƣ hành vi đó đƣợc tiến hành nhằm khiêu khích chiến tranh hoặc làm phức tạp quan hệ quốc tế. Bộ Quốc phòng Hoa Kỳ đƣa ra quan điểm về khủng bố nhƣ sau: “Khủng bố là việc sử dụng hoặc đe dọa sử dụng bạo lực một cách tính toán nhằm tạo ra nỗi khiếp sợ, với ý đồ ép buộc hoặc đe dọa các chính phủ hoặc (các cộng đồng) xã hội, trong việc theo đuổi những mục tiêu mà thƣờng là về chính trị, tôn giáo hoặc tƣ tƣởng”. Bộ luật hình sự Hoa Kỳ cũng xác định tội phạm khủng bố là 15