Luận văn Bầu không khí tâm lý của một số đội tuyển thể thao tại Thành phố Hồ Chí Minh

Nội dung text: Luận văn Bầu không khí tâm lý của một số đội tuyển thể thao tại Thành phố Hồ Chí Minh

1. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH ___ Vũ Ngọc Ái Vy BẦU KHÔNG KHÍ TÂM LÝ CỦA MỘT SỐ ĐỘI TUYỂN THỂ THAO TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÝ HỌC Thành phố Hồ Chí Minh – 2013
2. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH ___ Vũ Ngọc Ái Vy BẦU KHÔNG KHÍ TÂM LÝ CỦA MỘT SỐ ĐỘI TUYỂN THỂ THAO TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Chuyên ngành: Tâm lý học Mã số: 60 31 04 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÝ HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC PGS.TS. BÙI NGỌC OÁNH Thành phố Hồ Chí Minh – 2013
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa được công bố trong các công trình khác. Học viên Vũ Ngọc Ái Vy
4. LỜI CẢM ƠN Với lòng chân thành, tôi xin được gửi lời cảm ơn đến: . PGS. TS. Bùi Ngọc Oánh đã hướng dẫn, động viên tôi trong suốt quá trình thực hiện luận văn. . Quý Thầy Cô khoa Tâm lý – Giáo dục, trường Đại học Sư Phạm Thành phố Hồ Chí Minh đã giảng dạy và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập. . Ban huấn luyện và vận động viên các đội tuyển đã hỗ trợ tôi trong việc thu thập số liệu, thông tin. Vũ Ngọc Ái Vy
5. MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cam đoan Lời cảm ơn Mục lục Danh mục các chữ viết tắt Danh mục các bảng Danh mục các biểu đồ M0T Ở ĐẦU0T 1 Chương0T 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN0T 8 1.1.0T Lịch sử nghiên cứu vấn đề 0T 8 1.1.1.0T Lịch sử nghiên cứu bầu không khí tâm lý ở nước ngoài 0T 8 1.1.2.0T Lịch sử nghiên cứu bầu không khí tâm lý ở Việt Nam0T 11 1.2.0T Những vấn đề lý luận liên quan 0T 17 1.2.1.0T Tập thể 0T 17 1.2.2.0T Tập thể đội tuyển thể thao 0T 21 1.3.0T Bầu không khí tâm lý 0T 25 1.3.1.0T Nguồn gốc hình thành bầu không khí tâm lý tập thể 0T 28 1.3.2.0T Quá trình hình thành bầu không khí tâm lý tập thể 0T 28 1.3.3.0T Nội dung bầu không khí tâm lý tập thể 0T 29 1.4.0T Bầu không khí tâm lý đội tuyển thể thao 0T 30 1.4.1.0T Định nghĩa 0T 30 1.4.2.0T Quá trình hình thành bầu không khí tâm lý đội tuyển thể thao 0T 31 1.4.3.0T Các yếu tố ảnh hưởng đến bầu không khí tâm lý đội tuyển thể thao0T . 33 1.4.4.0T Các thành phần trong bầu không khí tâm lý đội tuyển thể thao 0T 36 1.4.5.0T Biểu hiện cụ thể của bầu không khí tâm lý đội tuyển thể thao 0T 37 K0T ẾT LUẬN CHƯƠNG 1 0T 43 Chương0T 2: THỰC TRẠNG BẦU KHÔNG KHÍ TÂM LÝ MỘT SỐ ĐỘI TUYỂN THỂ THAO TẠI TP.HCM 0T 44
6. 2.1.0T Tổng quan về bầu không khí tâm lý một số đội tuyển thể thao tại thành phố Hồ Chí Minh 0T 44 2.1.1.0T Đội tuyển Muay0T 45 2.1.2.0T Đội tuyển Pencaksilat 0T 47 2.1.3.0T Đội tuyển Judo 0T 49 2.1.4.0T Đội tuyển Karatedo 0T 50 2.1.5.0T Đội tuyển Taekwondo 0T 52 2.1.6.0T Đội tuyển Boxing 0T 54 2.2.0T Xem xét cụ thể từng nhóm thái độ trong mỗi đội tuyển 0T 55 2.2.1.0T Nhóm thái độ đối với huấn luyện viên 0T 55 2.2.2.0T Nhóm thái độ đối với đồng đội 0T 62 2.2.3.0T Nhóm thái độ đối với việc tập luyện 0T 68 2.2.4.0T Nhóm thái độ đối với bản thân 0T 74 2.3.0T Sự khác biệt về bầu không khí tâm lý giữa các nhóm đối tượng 0T 79 2.3.1.0T Sự khác biệt về bầu không khí tâm lý theo giới tính 0T 79 2.3.2.0T Sự khác biệt về bầu không khí tâm lý theo tuyến 0T 80 2.3.3.0T Sự khác biệt về bầu không khí tâm lý theo thành tích 0T 80 2.4.0T Các yếu tố ảnh hưởng đến bầu không khí tâm lý 0T . 83 2.4.1.0T Chế độ tập luyện – đãi ngộ 0T 83 2.4.2.0T Sự tương hợp tâm lý giữa các thành viên trong đội 0T 84 2.4.3.0T Đặc điểm tính cách của vận động viên 0T 86 2.5.0T Một số biện pháp cải thiện bầu không khí tâm lý đội tuyển thể thao 0T 87 2.5.1.0T Cơ sở đề xuất các biện pháp 0T 87 2.5.2.0T Đề xuất một số biện pháp cải thiện bầu không khí tâm lý đội tuyển thể thao 0T 88 K0T ẾT LUẬN CHƯƠNG 2 0T 90 K0T ẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 0T 91 TÀI0T LIỆU THAM KHẢO 0T 95 PHỤ LỤC
7. DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT BKKTL : Bầu không khí tâm lý ĐLC : Độ lệch chuẩn ĐTB : Điểm trung bình HLV : Huấn luyện viên HSTQ : Hệ số tương quan Sig : Mức ý nghĩa TĐ đ/v : Thái độ đối với Tp.HCM : Thành phố Hồ Chí Minh VĐV : Vận động viên
8. DANH MỤC CÁC BẢNG B0T ảng 1.1: Mô tả về khách thể nghiên cứu thực trạng 0T 3 B0T ảng 2.1: Tổng quan về bầu không khí tâm lý các đội tuyển thể thao tại Tp.HCM 0T 44 B0T ảng 2.2: ĐTB và ĐLC ở từng nhóm thái độ của đội tuyển Muay0T 45 B0T ảng 2.3: HSTQ giữa các nhóm thái độ ở đội tuyển Muay 0T 46 B0T ảng 2.4: ĐTB và ĐLC ở từng nhóm TĐ của đội tuyển Pencaksilat 0T 47 B0T ảng 2.5: HSTQ giữa các nhóm thái độ ở đội tuyển Pencaksilat 0T 48 B0T ảng 2.6: ĐTB và ĐLC ở từng nhóm thái độ của đội tuyển Judo 0T 49 B0T ảng 2.7: Hệ số tương quan giữa các nhóm thái độ ở đội tuyển Judo 0T 50 B0T ảng 2.8: ĐTB và ĐLC ở từng nhóm thái độ của đội tuyển Karatedo 0T 50 B0T ảng 2.9: HSTQ giữa các nhóm thái độ ở đội tuyển Karatedo 0T 51 B0T ảng 2.10: ĐTB và ĐLC ở từng nhóm TĐ của đội tuyển Taekwondo 0T 52 B0T ảng 2.11: HSTQ giữa các nhóm thái độ ở đội tuyển Taekwondo 0T 53 B0T ảng 2.12: ĐTB và ĐLC ở từng nhóm thái độ của đội tuyển Boxing 0T 54 B0T ảng 2.13: HSTQ giữa các nhóm thái độ ở đội tuyển Boxing 0T 55 B0T ảng 2.14: Xem xét cụ thể nhóm TĐ đv HLV ở đội tuyển Muay0T 55 B0T ảng 2.15: Xem xét cụ thể nhóm TĐ đv HLV ở đội tuyển Pencaksilat 0T 56 B0T ảng 2.16: Xem xét cụ thể nhóm TĐ đv HLV ở đội tuyển Judo 0T 58 B0T ảng 2.17: Xem xét cụ thể nhóm TĐ đv HLV ở đội tuyển Karatedo 0T 59 B0T ảng 2.18: Xem xét cụ thể nhóm TĐ đv HLV ở đội tuyển Taekwondo 0T 60 B0T ảng 2.19: Xem xét cụ thể nhóm TĐ đv HLV ở đội tuyển Boxing 0T 61 B0T ảng 2.20: Xem xét cụ thể nhóm TĐ đv đồng đội ở đội tuyển Muay 0T 62 B0T ảng 2.21: Xem xét cụ thể nhóm TĐ đv đồng đội ở đội Pencaksilat 0T 63 B0T ảng 2.22: Xem xét cụ thể nhóm TĐ đv đồng đội ở đội tuyển Judo 0T 64 B0T ảng 2.23: Xem xét cụ thể nhóm TĐ đv đồng đội ở đội tuyển Karatedo 0T 65 B0T ảng 2.24: Xem xét cụ thể nhóm TĐ đv đồng đội ở đội Taekwondo 0T 66 B0T ảng 2.25: Xem xét cụ thể TĐ đv đồng đội ở đội tuyển Boxing 0T 67
9. B0T ảng 2.26: Xem xét cụ thể nhóm TĐ đv việc luyện tập ở đội Muay0T 68 B0T ảng 2.27: Xem xét cụ thể nhóm TĐ đv việc luyện tập ở đội Pencaksilat 0T 69 B0T ảng 2.28: Xem xét cụ thể nhóm TĐ đv việc luyện tập ở đội Judo 0T 70 B0T ảng 2.29: Xem xét cụ thể nhóm TĐ đv việc luyện tập ở đội Karatedo 0T 71 B0T ảng 2.30: Xem xét cụ thể nhóm TĐ đv việc luyện tập ở đội Taekwondo 0T 72 B0T ảng 2.31: Xem xét cụ thể nhóm TĐ đv việc luyện tập ở đội Boxing 0T 73 B0T ảng 2.32: Xem xét cụ thể nhóm TĐ đv bản thân ở đội Muay0T 74 B0T ảng 2.33: Xem xét cụ thể nhóm TĐ đv bản thân ở đội Pencaksilat 0T 75 B0T ảng 2.33: Xem xét cụ thể nhóm TĐ đv bản thân ở đội tuyển Judo 0T 76 B0T ảng 2.34: Xem xét cụ thể nhóm TĐ đv bản thân ở đội Karatedo 0T 77 B0T ảng 2.35: Xem xét cụ thể nhóm TĐ đv bản thân ở đội Taekwondo 0T 77 B0T ảng 2.36: Xem xét cụ thể nhóm TĐ đv bản thân ở đội tuyển Boxing 0T 78 B0T ảng 2.37: Sự khác biệt về bầu không khí tâm lý theo giới tính 0T 79 B0T ảng 2.38: Sự khác biệt về bầu không khí tâm lý theo tuyến 0T 80 B0T ảng 2.39: Sự khác biệt về bầu không khí tâm lý theo thành tích 0T 80 B0T ảng 2.40: Sự khác biệt cụ thể ở từng nhóm thái độ xem xét theo thành tích 0T 81 B0T ảng 2.41: Sự khác biệt trong nhóm thái độ đối với việc luyện tập, xem xét theo thành tích 0T 82 B0T ảng 2.42: Tương quan giữa chế độ tập luyện – đãi ngộ với từng nhóm thái độ 0T 83 B0T ảng 2.43: Tương quan giữa các yếu tố trong sự tương hợp tâm lý với từng nhóm thái độ 0T 84 B0T ảng 2.44: Tương quan giữa đặc điểm tính cách của vận động viên với từng nhóm thái độ 0T 86
10. DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ Bi0T ểu đồ 2.1: Điểm trung bình từng nhóm TĐ của đội tuyển Muay0T 46 Bi0T ểu đồ 2.2: Điểm trung bình từng nhóm TĐ của đội tuyển Pencaksilat 0T 47 Bi0T ểu đồ 2.3: Điểm trung bình từng nhóm TĐ của đội tuyển Judo 0T 49 Bi0T ểu đồ 2.4: Điểm trung bình từng nhóm TĐ của đội tuyển Karatedo 0T 51 Bi0T ểu đồ 2.5: Điểm trung bình từng nhóm TĐ của đội tuyển Taekwondo 0T 52 Bi0T ểu đồ 2.6: Điểm trung bình từng nhóm TĐ của đội tuyển Boxing 0T 54
11. 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Dân cường thì nước mới thịnh, có thể nói, tầm quan trọng của việc luyện tập thể dục thể thao chính là đem lại cho mỗi cá nhân một cơ thể khỏe mạnh, minh mẫn, rèn luyện ý chí, nghị lực và nâng cao sự liên kết cộng đồng. Ở tầm quốc gia, các hoạt động thể dục thể thao giúp củng cố niềm tự hào dân tộc, sự đoàn kết nhân dân và thúc đẩy sự tiến bộ. Trong chiến lược phát triển thể thao của mỗi quốc gia, công tác xây dựng và thúc đẩy sự phát triển của thể thao thành tích cao luôn là mối quan tâm hàng đầu của các ban ngành, đoàn thể có liên quan mà nòng cốt trong đó chính là sự chăm lo, phát triển các đội tuyển của từng môn thể thao. Được xem là đơn vị tế bào của thể thao thành tích cao, mỗi đội tuyển thể thao là một tập thể được tổ chức chặt chẽ, trong đó các vận động viên cùng sinh hoạt, tập luyện để hướng đến mục tiêu đạt được thành tích cao nhất. Cũng từ tập thể đó, các hiện tượng tâm lý chung như ý thức tập thể, dư luận tập thể, ý chí tập thể, sự lây lan, bắt chước, bầu không khí tâm lý nảy sinh. Việc quan tâm nghiên cứu những yếu tố này, đặc biệt là bầu không khí tâm lý, xác định thực trạng, những điểm mạnh, yếu giúp góp phần vào việc cải thiện đời sống tinh thần của vận động viên, hỗ trợ việc nâng cao thành tích thể thao. Hiện nay ở Việt Nam, những nghiên cứu về bầu không khí tâm lý tập thể đã được thực hiện trong nhiều môi trường khác nhau như trường đại học, các công ty, cơ sở sản xuất Tuy nhiên bầu không khí tâm lý của các đội tuyển thể thao vẫn là vấn đề chưa được quan tâm nhiều, trong khi đây là yếu tố quan trọng tác động đến các mối quan hệ cũng như toàn bộ quá trình tập luyện, thi đấu của các thành viên trong đội, có ảnh hưởng nhất định đến thành tích thi đấu của vận động viên.
12. 2 Các vận động viên đang tập luyện, sinh hoạt trong bầu không khí tâm lý như thế nào? Các yếu tố nào gây ảnh hưởng đến bầu không khí tại đó. Sự chi phối ngược lại của bầu không khí tâm lý đến các hoạt động của từng vận động viên như thế nào? là những trăn trở của người nghiên cứu. Với những lý do trên, đề tài “BẦU KHÔNG KHÍ TÂM LÝ CỦA MỘT SỐ ĐỘI TUYỂN THỂ THAO TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH” được tiến hành nghiên cứu. 2. Mục đích nghiên cứu Tìm hiểu thực trạng về bầu không khí tâm lý của một số đội tuyển thể thao tại Thành phố Hồ Chí Minh. Đề xuất một số biện pháp cải thiện bầu không khí tâm lý của các đội tuyển này. 3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Bầu không khí tâm lý của một số đội tuyển thể thao tại Thành phố Hồ Chí Minh. 3.2. Khách thể nghiên cứu Một số đội tuyển thể thao tại Thành phố Hồ Chí Minh 4. Giả thuyết nghiên cứu Bầu không khí tâm lý mỗi đội tuyển thể thao tại Thành phố Hồ Chí Minh có những nét đặc trưng riêng, tồn tại một số đặc điểm tích cực lẫn tiêu cực. Bầu không khí này chịu sự ảnh hưởng bởi một số yếu tố. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Phân tích một số vấn đề lý luận liên quan đến đề tài nghiên cứu như: bầu không khí tâm lý, các yếu tố ảnh hưởng đến bầu không khí tâm lý, tâm lý thể thao
13. 3 5.2. Khảo sát thực trạng bầu không khí tâm lý của một số đội tuyển thể thao tại thành phố Hồ Chí Minh. Các yếu tố ảnh hưởng đến bầu không khí tâm lý. Đề xuất một số biện pháp nâng cao tính tích cực của bầu không khí tâm lý ở các đội tuyển này 6. Giới hạn đề tài 6.1. Về đối tượng nghiên cứu Đề tài chỉ nghiên cứu bầu không khí tâm lý của các đội tuyển thể thao trong thời gian sinh hoạt, tập luyện. Không nghiên cứu bầu không khí tâm lý khi thi đấu. 6.2. Về khách thể nghiên cứu Đề tài chỉ nghiên cứu các đội tuyển võ thuật tại thành phố Hồ Chí Minh, không nghiên cứu đội tuyển thể thao của các bộ môn khác. Mô tả về khách thể nghiên cứu Bảng 1.1: Mô tả về khách thể nghiên cứu thực trạng Tần số Tỷ lệ (%) Muay 35 12.8 Pencaksilat 56 20.5 Judo 43 15.8 BỘ MÔN Karatedo 53 19.4 Taekwondo 40 14.7 Boxing 46 16.8 Dự tuyển 56 20.5 Dự bị tập trung 89 32.6 TUYẾN Năng khiếu tập trung 47 17.2 Năng khiếu trọng điểm 81 29.7 Nam 178 65.2 GIỚI TÍNH Nữ 95 34.8 Mẫu nghiên cứu gồm 273 vận động viên của 6 môn thể thuộc biên chế Sở Thể dục thể thao Thành phố Hồ Chí Minh. Trong đó có 35 vận động viên của môn Muay, (chiếm tỷ lệ 12.8%); 56 vận động viên của môn Pencaksilat (20.5%); 43 vận động viên của môn Judo (chiếm 15.8%); 53 vận động viên
14. 4 môn Karatedo (19.4%); 40 vận động viên môn Taekwondo (14.7%) và 46 vận động viên thuộc môn boxing (chiếm tỷ lệ 16.8%). 273 vận động viên này đều thuộc biên chế của Sở thể dục thể thao Tp.HCM, tập luyện, hưởng lương và chế độ đãi ngộ từ ngân sách của Sở, trong đó 56 vận động viên thuộc tuyến Dự tuyển (tỷ lệ 20.5%), Tuyến dự tuyển là tuyến đầu của mỗi bộ môn, tập hợp các vận động viên có thành tích tốt, hưởng chế độ lương thưởng cao nhất. Sau tuyến Dự tuyển lần lượt là Dự bị tập trung có 89 vận động viên (tỷ lệ 32.6%); tuyến Năng khiếu tập trung với 47 vận động viên (tỷ lệ 17.2%) và cuối cùng là 81 vận động viên thuộc tuyến Năng khiếu trọng điểm (29.7%). Về giới tính: có 178 vận động viên nam, chiếm tỷ lệ 65.2% mẫu nghiên cứu. Số vận động viên nữ là 95 (tỷ lệ 34.8%). 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận Tham khảo các công trình nghiên cứu, sách báo, tạp chí chuyên ngành về các vấn đề liên quan, từ đó hệ thống và khái quát hóa các khái niệm công cụ làm cơ sở lý luận cho đề tài. 7.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn . Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi: Căn cứ vào lý luận về bầu không khí tâm lý, người nghiên cứu cụ thể hóa các yếu tố cần nghiên cứu thành các câu hỏi để vận động viên có thể trả lời. . Phương pháp phỏng vấn: Sử dụng những câu hỏi phỏng vấn đối với huấn luyện viên và vận động viên nhằm tìm hiểu đầy đủ hơn về bầu không khí tâm lý đội tuyển thể thao. . Phương pháp quan sát: Tham gia một số buổi tập luyện của các đội tuyển. Ghi chép lại những dữ liệu quan sát được để phục vụ cho kết quả nghiên cứu.
15. 5 7.3. Phương pháp toán thống kê Sử dụng phần mềm SPSS để xử lý các số liệu thu được 8. Mô tả cách thức nghiên cứu đề tài 8.1. Công cụ nghiên cứu Công cụ nghiên cứu là một phiếu thăm dò gồm các phần: lời chào và giới thiệu mục đích nghiên cứu; phần thông tin cá nhân và cuối cùng là nội dung phiếu thăm dò. Phần nội dung phiếu thăm dò được cấu trúc thành hai phần: Phần 1: Khảo sát về bầu không khí tâm lý của các đội tuyển với bốn mục: thái độ với huấn luyện viên, thái độ với đồng đội, thái độ với việc luyện tập và thái độ với bản thân. Câu 2.5 và 2.6 khảo sát tình cảm và đánh giá của ứng viên về bầu không khí tâm lý trong đội với 9 mức lựa chọn. Đại lượng Cronbach alpha để kiểm tra độ tin cậy của phần 1 là alpha = 0.867. Như vậy, các câu hỏi được biên soạn ở phần 1 có thể được đánh giá là một thang đo lường tốt. Phần 2: Tìm hiểu các yếu tố ảnh hưởng đến bầu không khí tâm lý gồm các phần: . Chế độ đãi ngộ - tập luyện . Sự tương hợp tâm lý giữa các thành viên trong đội . Đặc điểm tính cách của cá nhân: sử dụng trắc nghiệm nghiên cứu kiểu nhân cách của H.J.Eysenok. Bản Việt hóa của tác giả Ngô Công Hoàn, có điều chỉnh cho phù hợp với khách thể nghiên cứu. 8.2. Cách tính điểm Phần 1: Mỗi câu hỏi có 5 mức trả lời, lần lượt là 1: Rất đồng ý 2: Đồng ý 3: Lưỡng lự
16. 6 4: Không đồng ý 5: Hoàn toàn không đồng ý Theo đó, điểm của các câu được chia thành 5 mức độ như sau: Rất tích cực Khá tích cực Trung tính Khá tiêu cực Rất tiêu cực 1 đến cận 1.8 1.8 đến cận 2.6 đến cận 3.4 đến cận 4.2 đến cận 5 2.6 3.4 4.2 Phần 2: Với nhóm câu hỏi tìm hiểu về chế độ đãi ngộ, tập luyện và sự tương hợp tâm lý: - Mỗi câu có các mức trả lời được phân bố từ tích cực nhất cho đến tiêu cực nhất. - Các câu hỏi định danh, câu hỏi mở chỉ thống kê tần số. Với nhóm câu hỏi tìm hiểu về đặc điểm tính cách Trả lời “Có” được 1 điểm. Trả lời “Không” được 0 điểm. Các câu hỏi thuộc về hướng ngoại (24 câu): 1, 3, 5, 8, 10, 13, 17, 20, 22, 25, 27, 29, 30, 32, 34, 37, 39, 41, 44, 46, 49, 51, 53, 56. Các câu hỏI thuộc về hướng nội (24 câu): 2, 4, 7, 9, 11, 14, 16, 9, 21, 23, 26, 28, 31, 33, 35, 38, 40, 43, 45, 47, 50, 52, 55, 57. Các câu hỏi trung tính, vừa có tính hướng nội, vừa có tính hướng ngoại (9 câu): 6, 12, 15, 18, 24, 36, 42, 48, 54. Nếu tổng điểm của các câu hướng ngoại lớn hơn tổng điểm của các câu hướng nội thì kiểu nhân cách này thiên về hướng ngoại. Trong đó: . Từ 0 đến 11 điểm: Hướng ngoại lầm lì . Từ 12 đến 24 điểm: Hướng ngoại nóng nảy, hoạt bát Nếu tổng điểm của các câu hướng ngoại nhỏ hơn tổng điểm của các câu hướng nội thì kiểu nhân cách này thiên về hướng nội. Trong đó: . Từ 0 đến 11 điểm: Bình thản, điềm tĩnh
17. 7 . Từ 12 đến 24 điểm: Đa cảm, u sầu, ưu tư. Nếu số điểm giữa hướng nội và hướng ngoại chênh lệch trong khoảng ±2: nhân cách trung tính, ứng xử linh hoạt, hợp lý, tùy vào hoàn cảnh. 9. Đóng góp của đề tài 9.1. Về mặt lý luận . Hệ thống lại những lý luận liên quan đến bầu không khí tâm lý tập thể. . Làm rõ những vấn đề lý luận liên quan đến bầu không khí tâm lý tập thể nói riêng và bầu không khí tâm lý đội tuyển thể thao nói chung. 9.2. Về mặt thực tiễn . Tìm hiểu thực trạng bầu không khí tâm lý đội tuyển thể thao. . Nghiên cứu những yếu tố tác động đến bầu không khí tâm lý đội tuyển thể thao. . Đề xuất một số biện pháp cải th iện bầu không khí tâm lý, giúp xây dựng những đội tuyển tích cực, tạo môi trường tập luyện thân thiện, đoàn kết, hỗ trợ nhau cùng tiến bộ, nâng cao thành tích riêng của từng vận động viên cũng như thành tích chung của cả đội tuyển.
18. 8 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Lịch sử nghiên cứu bầu không khí tâm lý ở nước ngoài Nếu như lấy cột mốc năm 1879 làm mốc khởi đầu cho Tâm lý học, khi mà Wilhlm Wundt (1832 – 1920) - nhà Tâm lý học người Đức thành lập phòng thực nghiệm tâm lý đầu tiên tại Leipzig, Đức, tách Tâm lý học ra khỏi các ngành khác, trở thành khoa học độc lập thì những nghiên cứu về “bầu không khí tâm lý”, chỉ mới xuất hiện từ những năm 30 của thế kỷ 20, có thể xem là khá non trẻ và mới mẻ. Một trong những nghiên cứu đầu tiên về vấn đề này là thử nghiệm Hawthorne của nhà lý luận xã hội và tâm lý học công nghiệp người Úc - Elton Mayo (1880 – 1949) cùng các cộng sự tại đại học Harvard là Fritz Roethlisberger (1898- 1974) và William Dickson về các yếu tố ảnh hưởng đến năng suất làm việc của người lao động. Mayo đã phát hiện ra rằng việc gia tăng năng suất lao động phụ thuộc vào hàng loạt những phản ứng tâm lý phức tạp chứ không chỉ đơn thuần nằm ở các nguyên nhân vật chất. Yếu tố được Mayo đặc biệt quan tâm là áp lực từ những đồng nghiệp gây ảnh hưởng đến năng suất lao động. Dù chưa thật sự rõ nét nhưng những nghiên cứu của Mayo và các cộng sự đã phần nào đề cập đến những yếu tố cấu thành nên bầu không khí tâm lý trong tập thể lao động. Đến năm 1946, tại Trung tâm nghiên cứu động thái nhóm, thuộc Viện nghiên cứu xã hội, trực thuộc Học viện Công nghệ Massachusetts (Cambridge, Massachusetts, Hoa Kỳ), nhà tâm lý học Kurt Lewin (1890 – 1947) cùng với nhóm cộng sự đã thực hiện những nghiên cứu thực nghiệm để tìm hiểu sự tác động qua lại cũng như sự phụ thuộc lẫn nhau giữa các thành viên trong cùng một nhóm. Lewin cũng là người đầu tiên sử dụng thuật ngữ
19. 9 Bầu không khí tâm lý khi nghiên cứu về sự tác động của những mối quan hệ bên trong nhóm và các phong cách lãnh đạo khác nhau với việc hình thành nên bầu không khí tâm lý tích cực hoặc tiêu cực trong các nhóm lao động nhỏ Thuật ngữ này sau đó, được các nhà tâm lý học sử dụng cho đến ngày nay. Kể từ sau đó, hàng loạt các nghiên cứu về bầu không khí tâm lý được tiến hành ở phương Tây. Những nghiên cứu này tập trung làm rõ sự tác động của bầu không khí tâm lý đến năng suất và hiệu quả công việc của người lao động. Có thể nhắc đến vài cái tên tiêu biểu như Leon Festinger, Stanley Schachter, K.W.Bach, B.E.Colin hay B. Raven. [51] Cùng với sự lớn mạnh của ngành khoa học tâm lý, việc nghiên cứu về tâm lý học xã hội nói riêng và bầu không khí tâm lý nói chung đã có những thay đổi rõ rệt. Hướng tiếp cận và phương pháp nghiên cứu được khai thác đa dạng hơn. Các yếu tố xoay quanh bầu không khí tâm lý như cấu trúc, các yếu tố ảnh hưởng, sự tác động của nó đến các yếu tố khác được phân tích và đào sâu nghiên cứu. Các nghiên cứu này, một cách khái quát nhất, đã tiếp cận bầu không khí tâm lý của một tổ chức theo các hướng như sau: Thứ nhất: Nhìn nhận sự tác động phức hợp qua lại của các yếu tố trong tổ chức hình thành nên bầu không khí tâm lý. Thứ hai: Nhìn nhận kết quả sản xuất chịu ảnh hưởng từ bầu không khí tâm lý. Bầu không khí tâm lý tích cực trong tập thể lao động giúp người lao động hoạt động hiệu quả, với năng suất và tính tích cực cao. Thứ ba: Thừa nhận bầu không khí tâm lý đóng góp vào việc điều chỉnh, điều khiển hành vi của cả nhân trong nhóm. Có thế nói, tâm lý học phương Tây đã có công đầu tiên khi đưa ra khái niệm bầu không khí tâm lý và thiết lập những bước nền tảng trong việc nghiên cứu vấn đề này. Tuy nhiên, việc có nhiều trường phái nghiên cứu tiếp
20. 10 cận theo nhiều phương pháp và quan điểm khác nhau đã dẫn đến nhiều khác biệt, thậm chí là mâu thuẫn trong kết quả nghiên cứu. Đi sau nhưng cũng đạt được những thành tựu hết sức ấn tượng, với đối tượng nghiên cứu là hành vi và hoạt động giúp con người tham gia vào những nhóm xã hội, khi nghiên cứu về bầu không khí tâm lý, các nhà tâm lý học Mác-xít quan tâm đến khía cạnh ảnh hưởng của bầu không khí tâm lý đến hoạt động của cá nhân, của nhóm và của tập thể người lao động trong quá trình xây dựng tập thể lao động theo định hướng xã hội chủ nghĩa, xây dựng nhân cách con người trong chế độ mới. Người đầu tiên đưa ra định nghĩa về bầu không khí tâm lý là V.N.Sêpel, ông cho rằng: “Bầu không khí tâm lý là là sắc thái xúc cảm giữa các thành viên trong tập thể. Nó xuất hiện trên cơ sở gần gũi, thiện cảm giống nhau về mặt tính cách, hứng thú và xu hướng.” Những nghiên cứu của Sêpel chỉ ra rằng, bầu không khí sản xuất của các mối quan hệ người với người được hình thành từ ba loại bầu không khí: 1. Bầu không khí xã hội được biểu hiện trong việc ý thức những mục đích công việc, bảo đảm sự tuân thủ các quyền lợi và nghĩa vụ của người công dân. 2. Bầu không khí đạo đức, nó xác định được các định hướng đạo đức trong tập thể và được mỗi thành viên chấp nhận. 3. Bầu không khí tâm lý. Đó là bầu không khí không chính thức được hình thành giữa các thành viên trong nhóm khi họ tiếp xúc với nhau. Đó là môi trường vi mô, là phạm vi tác động có ý nghĩa đối với từng người về đạo đức mang tính cục bộ trong nhân cách. [1, tr. 28] Trước Sêpel 3 năm, vào năm 1966, khi nghiên cứu về môi trường làm việc nhằm tìm biện pháp nâng cao năng suất, kích thích động cơ lao động của tập thể, N.C. Man–xu–rốp đã đưa ra thuật ngữ bầu không khí tâm lý. Bên cạnh
21. 11 đó, những kết quả nghiên cứu của E.V.Xô-rô-khô-va, N.C. Man–xu–rốp và K.K.Pla-tô-nốp tiến hành trước đó về sự tác động và mối quan hệ qua lại của các thành viên trong cùng tập thể cũng tạo tiền đề, hỗ trợ cho việc nghiên cứu bầu không khí tâm lý tập thể. Cho đến những năm 60 của thế kỷ 20, xuất hiện những công trình nghiên cứu của T.Mozenob, M. Unozenuk. Trong các công trình này, các tác giả cho rằng bầu không khí tâm lý cần phải được hiểu như là trạng thái tâm lý của cảm xúc được hình thành trong nhân cách. Vấn đề mối tương quan của các điều kiện bên trong và bên ngoài sẽ quy định hành vi và vấn đề điều khiển chức năng của ý thức Từ những nghiên cứu nền tảng đó, các nhà tâm lý học Xô Viết kế thừa đã đi sâu vào tìm hiểu những nội dung của bầu không khí tâm lý và thu được những thành quả ấn tượng. Một cách tổng quát, có thể hệ thống những mối quan tâm của các nhà tâm lý học Xô – Viết về bầu không khí tâm lý tập thể trong những nội dung sau: - Các hình thức biểu hiện. - Quá trình hình thành. - Hình thức biểu hiện. - Những tác động của nó đến tập thể và các cá nhân trong tập thể. 1.1.2. Lịch sử nghiên cứu bầu không khí tâm lý ở Việt Nam Tại Việt Nam, những nghiên cứu về bầu không khí tâm lý còn khá ít và rời rạc. Với tâm lý học hoạt động làm cơ sở, các nhà tâm lý học Việt Nam chủ yếu đi sâu vào làm rõ khái niệm bầu không khí tâm lý, cấu trúc, những yếu tố ảnh hưởng cũng như sự tác động của nó đến tập thể. Đối tượng nghiên cứu của các tác giả Việt Nam chủ yếu tập trung vào bầu không khí tâm lý trong gia đình, bầu không khí tâm lý trong tập thể lao động và bầu không khí tâm lý trong lớp học.
22. 12 Những nghiên cứu lý luận về bầu không khí tâm lý ở Việt Nam Tác giả Phạm Mạnh Hà trong tác phẩm “Bầu không khí tâm lý xã hội và vai trò của nó đối với năng suất lao động trong tập thể”đã khẳng định tầm quan trọng của bầu không khí tâm lý trong tập thể lao động khi nó là yếu tố quyết định sự phát triển, cố kết hay xung đột của các thành viên trong tập thể. Ngoài ra nó còn thúc đẩy hay kìm hãm năng suất lao động, chất lượng sản phẩm. Có ba yếu tố ảnh hưởng đến bầu không khí tâm lý trong tập thể lao động: - Mối quan hệ giữa người lao động với lãnh đạo: mối quan hệ này nếu tiến triển theo hướng tích cực sẽ góp phần hình thành và duy trì bầu không khí tâm lý tích cực trong tập thể lao động. - Mối quan hệ giữa người lao động với người lao động: Nếu mối quan hệ giữa những người lao động trong tập thể diễn ra theo chiều hướng tiêu cực có thể tạo ra bầu không khí tâm lý nặng nề, không thoải mái Về lâu dài, ảnh hưởng đến ý chí làm việc, làm mất năng suất lao động. Trái lại, nếu bầu không khí tâm lý giữa các thành viên trong tập thể lao động được xây dựng và duy trì theo hướng tích cực, sẽ giúp họ phát huy tối đa khả năng, nâng cao năng suất lao động. - Mối quan hệ giữa người lao động với công việc: Nếu người lao động đươc làm công việc yêu thích, phù hợp khả năng sẽ giúp hình thành ở họ tâm trạng thoải mái, vui vẻ, khiến họ hăng say và nhiệt tình. Ngoài ra, việc được đánh giá đúng công sức, năng lực cũng là yếu tố quan trọng trong việc hình thành bầu không khí tâm lý tích cực, thoải mái trong khi làm việc. [15] Cùng nghiên cứu về bầu không khí tâm lý trong tập thể lao động, tác giả Vũ Dũng đã đưa ra khái niệm bầu không khí tâm lý: “là trạng thái tâm lý của tổ chức. Nó thể hiện sự phối hợp tâm lý xã hội, sự tương tác giữa các thành
23. 13 viên và mức độ dung hợp các đặc điểm tâm lý trong quan hệ liên nhân cách” [9, tr 328]. Theo tác giả, bầu không khí tâm lý giữ vai trò to lớn trong hoạt động chung của tổ chức. Nó quyết định đến tâm trạng, thái độ, sự gắn bó cũng như năng suất làm việc của các lao động trong tập thể. Tác giả cũng đã liệt kê những yếu tố khách quan và chủ quan tác động đến bầu không khí tâm lý gồm: Phong cách làm việc của người lãnh đạo, sự lây lan tâm lý và điều kiện lao động. Tác giả Nguyễn Bá Dương, trong những công trình nghiên cứu về tâm lý học quản lý dành cho người lãnh đạo cũng đã trình bày những kết quả nghiên cứu tương đồng, theo đó, tác giả chỉ ra những yếu tố quy định bầu không khí tâm lý tập thể gồm có môi trường tự nhiên và môi trường tâm lý. [11] Nghiên cứu về “Bầu không khí tâm lý tập thể và vai trò của nó đối với sự phát triển nhân cách học sinh Trung học cơ sở”, tác giả Nguyễn Thị Huệ đã khẳng định bầu không khí tâm lý ảnh hưởng đến kết quả học tập, các hoạt động và các phẩm chất đạo đức, nhân cách của học sinh. Để tạo ra bầu không khí tâm lý thân thiện, tích cực trong tập thể học sinh, cần chú ý đến những điểm sau: - Lựa chọn và xây dựng đội ngũ cán sự lớp vững mạnh, có uy tín và có năng lực, có khả năng đại diện cho tập thể. - Đánh giá thường xuyên và công khai các hoạt động. - Hình thành tinh thần trách nhiệm và lòng tin vững chắc về vị trí của học sinh trong lớp học. [25] Ngoài một số nghiên cứu trên, trong các tài liệu về tâm lý học xã hội được xuất bản ở Việt Nam, vấn đề bầu không khí tâm lý cũng đã được đề cập và có những phân tích sơ khởi. Tuy nhiên, những nội dung này chỉ mang tính tổng hợp bước đầu, chưa đầy đủ và cụ thể.
24. 14 Những nghiên cứu về thực trạng bầu không khí tâm lý ở Việt Nam Về nghiên cứu thực trạng, các đề tài nghiên cứu đa phần tập trung vào bầu không khí tâm lý ở các lớp học. Cụ thể: Tác giả Đỗ Thị Hường, khi nghiên cứu đề tài: “Bầu không khí tâm lý tập thể sinh viên sư phạm mẫu giáo và ảnh hưởng của nó đến tâm trạng cá nhân” đã phân tích về khái niệm bầu không khí tâm lý tập thể và tìm hiểu sự tương quan của nó đến tâm trạng của từng cá nhân trong tập thể. Bên cạnh những đóng góp trong việc nghiên cứu một vấn đề còn khá mới mẻ thì đề tài vẫn còn tồn tại một số khuyết điểm như vẫn chưa đưa ra được các tiêu chí đánh giá đầy đủ và toàn diện về bầu không khí tâm lý; chưa làm rõ mối tương quan giữa bầu không khí tâm lý chung với tâm trạng của từng cá nhân trong tập thể. [28] Nối tiếp, tác giả Lê Thị Hân cũng lựa chọn khách thể nghiên cứu là tập thể sinh viên khi nghiên cứu đề tài “Bầu không khí tâm lý trong tập thể sinh viên và vai trò của đội ngũ cán bộ lãnh đạo trong việc xây dựng bầu không khí tâm lý.” Điểm mới trong đề tài là tác giả đã tập trung vào vai trò của nhân tố lãnh đạo trong việc hình thành và duy trì bầu không khí tâm lý trong tập thể. [19] Tác giả Đào Thị Mai đã tìm hiểu về “Bầu không khí tâm lý tập thể sinh viên trường Đại học Hải Phòng”. Đề tài đã tập trung tìm hiểu thực trạng bầu không khí tâm lý ở khách thể nghiên cứu, làm rõ nguyên nhân chính của thực trạng, đặc biệt quan tâm làm rõ năng lực cũng như vai trò của đội ngũ cán bộ lớp trong việc xây dựng bầu không khí tâm lý lành mạnh.[34] Cùng trong nhóm nghiên cứu về bầu không khí tâm lý tập thể sinh viên, còn có đề tài “Nghiên cứu bầu không khí tâm lý tập thể ở sinh viên trường cao đẳng sư phạm Ninh Bình” của tác giả Trần Đức Hội; đề tài “Nghiên cứu bầu không khí tâm lý ở học viên trường sỹ quan tăng thiết giáp” của tác giả
25. 15 Nguyễn Ngọc Kỳ; đề tài “Nghiên cứu kiểu nhân cách, kiểu quan hệ liên nhân cách và ảnh hưởng của chúng tới bầu không khí tâm lý tập thể sinh viên sư phạm” của tác giả Võ Thị Ngọc Châu; đề tài “Nghiên cứu bầu không khí tâm lý tập thể học viên trường Đại học Phòng cháy chữa cháy” của tác giả Nguyễn Thị Hải Vân; đề tài “Nghiên cứu bầu không khí tâm lý tích cực trong tập thể học viên các trường đào tạo sĩ quan quân đội.” của tác giả Trần Đức Long; đề tài “Bầu không khí tâm lý một số lớp học tại trường Đại học Sư phạm Tp.HCM và biện pháp cải thiện” của tác giả Nguyễn Hoàng Khắc Hiếu; đề tài “Bầu không khí tâm lý của lớp học tại trường Đại học An ninh nhân dân” của tác giả Nguyễn Thị Thanh Vân. Nhìn chung, các đề tài đã ít nhiều làm rõ ràng hơn cấu trúc của bầu không khí tâm lý cũng như tìm hiểu thực trạng ở từng nhóm khách thể cụ thể. [51] Ngoài đối tượng nghiên cứu là bầu không khí tâm lý của lớp học, nhiều tác giả khi nghiên cứu bầu không khí tâm lý ở những nhóm khách thể khác cũng đã góp phần làm sáng tỏ những vấn đề xoay quanh khái niệm này và đưa ra được những đóng góp, kiến nghị cụ thể. Tác giả Phạm Thị Ngọc khi nghiên cứu về đề tài: “Bầu không khí tâm lý tập thể điện thoại viên Trung tâm chăm sóc khách hàng Viettel tại Hà Nội” đã xây hệ thống cơ sở lý luận liên quan, tìm hiểu thực trạng cũng như đưa ra những biện pháp để xây dựng bầu không khí tâm lý tích cực tại đơn vị này. Chọn khách thể là 100 người chưa thành niên phạm tội đang chấp hành hình phạt tù tại trại giam Hoàng Tiến và trại giam Ngọc Lý do Cục V26 Bộ công an quản lý, tác giả Đặng Thanh Nga trong nghiên cứu về “Thực trạng bầu không khí tâm lý trong gia đình của người chưa thành niên phạm tội”quan tâm đến các gia đình có hoàn cảnh đặc biệt như trẻ mồ côi, cha mẹ ly thân, ly hôn Tuy nhiên, đề tài mới chỉ dừng lại ở mức tìm hiểu cảm nhận