Luận văn Bạo lực gia đình ở Hàn Quốc và Việt Nam – Tình hình, nguyên nhân và giải pháp phòng ngừa (đối tượng nghiên cứu là phụ nữ)

Nội dung text: Luận văn Bạo lực gia đình ở Hàn Quốc và Việt Nam – Tình hình, nguyên nhân và giải pháp phòng ngừa (đối tượng nghiên cứu là phụ nữ)

1. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI OH SOO BONG BẠO LỰC GIA ĐÌNH Ở HÀN QUỐC VÀ VIỆT NAM – TÌNH HÌNH, NGUYÊN NHÂN VÀ GIẢI PHÁP PHÒNG NGỪA (ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU LÀ PHỤ NỮ) Chuyên ngành: Tội phạm học và phòng ngừa tội phạm Mã số: 60.38.01.05 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC GS.TS VÕ KHÁNH VINH HÀ NỘI, 2016 HÀ NỘI, năm
2. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng, số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn Thạc sĩ Luật học về “Bạo lực gia đình ở Hàn Quốc và Việt Nam – Tình hình, nguyên nhân và giải pháp phòng ngừa (Đối tượng nghiên cứu là phụ nữ) là hoàn toàn trung thực và không trùng lặp với các đề tài khác trong cùng lĩnh vực. Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về lời cam đoan này. Hà nội, ngày 20 tháng 07 năm 2016 Tác giả luận văn OH SOO BONG
3. DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT CEDAW Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women Công ước về xoá bỏ mọi hình thức phân biệt đối xử với phụ nữ GDP Gross Domestic Product Tổng sản phẩm quốc nội LHQ Liên hợp quốc NXB Nhà xuất bản TTX Thông tấn xã TV Television Ti vi UBND Ủy ban nhân dân WTO World Trade Organization Tổ chức thương mại thế giới
4. MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 Chương 1: TÌNH HÌNH BẠO LỰC GIA ĐÌNH Ở HÀN QUỐC VÀ VIỆT NAM 1.1. Khái niệm và phân loại bạo lực gia đình 8 1.2. Tình hình bạo lực gia đình ở Hàn Quốc 11 1.3. Tình hình bạo lực gia đình ở Việt Nam 16 1.4. Những điểm giống và khác nhau giữa tình hình bạo lực gia đình ở Hàn 21 Quốc và Việt Nam Chương 2: NGUYÊN NHÂN, ĐIỀU KIỆN CỦA TÌNH HÌNH BẠO LỰC GIA ĐÌNH Ở HÀN QUỐC VÀ VIỆT NAM 2.1. Nguyên nhân, điều kiện của tình hình bạo lực gia đình ở Hàn Quốc 27 2.2. Nguyên nhân, điều kiện của tình hình bạo lực gia đình ở Việt Nam 35 2.3. Những điểm giống và khác nhau giữa nguyên nhân, điều kiện của tình 42 hình bạo lực gia đình ở Hàn Quốc và Việt Nam Chương 3: GIẢI PHÁP PHÒNG NGỪA TÌNH HÌNH BẠO LỰC GIA ĐÌNH Ở HÀN QUỐC VÀ VIỆT NAM 3.1. Giải pháp phòng ngừa tình hình bạo lực gia đình ở Hàn Quốc 47 3.2. Giải pháp phòng ngừa tình hình bạo lực gia đình ở Việt Nam 54 3.3. Những điểm giống và khác nhau giữa giải pháp phòng ngừa tình hình 64 bạo lực gia đình ở Hàn Quốc và Việt Nam KẾT LUẬN 70 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 74
5. DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 1.1. Thống kê của Bộ Công an Hàn Quốc về bạo lực gia đình (từ năm 13 2007 đến năm 2012) Bảng 1.2. Thống kê của Bộ Công an Hàn Quốc về tỉ lệ tái phạm các vụ bạo 13 lực gia đình (từ năm 2008 đến năm 2012) Bảng 1.3. Thống kê của Bộ Công an Hàn Quốc về bạo lực gia đình (từ năm 14 2012 đến tháng 7/2015) Bảng 1.4. Bảng thống kê 5 năm thi hành luật bạo lực gia đình ở Việt Nam 18 (tổng hợp báo cáo của địa phương về kết quả 5 năm thi hành Luật phòng, chống bạo lực gia đình) Bảng 1.5. So sánh số vụ bạo lực gia đình giữa hai nước Việt Nam và Hàn 24 Quốc (từ năm 2009 đến năm 2012). Bảng 2.1. Thống kê tình hình phát sinh bạo lực gia đình (Lí do phụ nữ bị 33 đánh) Bảng 2.2. Thống kê tình hình phát sinh bạo lực gia đình (Lí do chồng đánh) 33 Bảng 2.3. Điều tra của Viện nghiên cứu chính sách hình sự Hàn Quốc về 34 nguyên nhân gây ra bạo lực và người thiệt hại Bảng 2.4. Theo tài liệu thống kê của Viện tư vấn pháp luật gia đình Hàn 35 Quốc Bảng 2.5. Những tình huống dẫn tới bạo lực theo nhận thức của phụ nữ từng 41 bị bạo lực thể xác do chồng gây ra
6. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Gia đình là tế bào của xã hội, gia đình có hạnh phúc thì xã hội mới phát triển được. Thế nhưng trong những năm gần đây, bạo lực gia đình xuất hiện và phát triển với tốc độ nhanh và nó đã trở thành một trong những vấn đề được quan tâm hàng đầu của xã hội. Qua các nghiên cứu khoa học cho thấy bạo lực gia đình xảy ra khá phổ biến trên thế giới, ở các nước phương Tây, phương Đông, ở thành thị, nông thôn, và ở các tầng lớp xã hội và dân trí khác nhau. Các nhà nghiên cứu đều thống nhất cho rằng bạo lực gia đình là một trong những hiện tượng đáng lo ngại nhất của tình trạng khủng hoảng gia đình hiện nay. Bạo lực gia đình đã trở thành vấn nạn gây nhức nhối cho xã hội, để lại nhiều hậu quả nghiêm trọng cho các thành viên trong gia đình, nhất là đối với phụ nữ. Nạn nhân của bạo lực gia đình phải chịu nhiều hậu quả, từ bị nhục mạ, khủng hoảng tâm lý kéo dài, tổn thương tinh thần và ảnh hưởng tới sức khỏe, thậm chí là bị thương tật, hay thiệt hại đến tính mạng và tài sản. Hậu quả của bạo lực gia đình rất lớn không chỉ đối với nạn nhân và người thân của họ, mà còn gây tốn kém về chi phí cho công tác điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án, chữa trị thương tích và công tác trợ giúp nạn nhân của bạo lực gia đình. Theo số liệu điều tra năm 2001, hơn ½ triệu phụ nữ Mỹ (588.490) phụ nữ bị chết do bạo lực gia đình bởi người chồng của họ. Có khoảng 85% nạn nhân của bạo lực gia đình là nữ, chỉ có xấp xỉ 15% nạn nhân là nam. Ở Pháp, điều tra mới đây cũng cho thấy tỷ lệ phụ nữ bị chồng ngược đãi là 2,5% (khoảng 1,5 triệu người). Chỉ riêng tại Paris, 60 phụ nữ bị chồng hay người tình đánh giết mỗi năm. Trong tài liệu được công bố tại Hội nghị châu Âu lần thứ nhất về Phòng chống thương tích và Nâng cao an toàn, tại Viên, Áo bạo lực giữa các đôi lứa chiếm 40-70% các vụ án mạng ở phụ nữ (2006). Tại nhiều quốc gia Trung Đông, nếu một người phụ nữ từ chối tảo hôn, đòi ly hôn, hay thậm chí trở thành nạn nhân của những vụ tấn công tình dục, sẽ bị gia đình “giết danh dự”. Tính tới năm 2011, đã có 8.618 vụ thiêu sống cô dâu được diễn ra tại các nước Nam Á, 1
7. trong đố đa số là ở Ấn Độ. [54]. Các số liệu cho thấy bạo lực gia đình thực sự là một loại tội phạm, cần được xử lý mạnh theo pháp luật. Đây là một vấn đề có tính toàn cầu và đòi hỏi một cách tiếp cận đa ngành để giải quyết triệt để. Trên thế giới, trong những năm gần đây, Chính phủ các nước đã dành nhiều sự quan tâm đến vấn đề này, đã có nhiều biện pháp để phòng chống bạo lực gia đình, và đây không còn là vấn đề riêng tư của mỗi gia đình nữa. Tổng thư kí Liên Hợp Quốc Ban Ki Moon đã cho rằng: “Bạo hành với phụ nữ và trẻ em gái là dấu ấn đáng ghê sợ còn tồn tại ở mọi lục địa, quốc gia và mọi nền văn hóa. Đã đến lúc tất cả chúng ta – các nước thành viên, đại gia đình Liên Hợp Quốc, xã hội dân sự và các cá nhân, nam cũng như nữ - phải quan tâm và có những hành động cụ thể để ngăn chặn và tiến tới xóa bỏ tệ nạn này. Đã đến lúc phải đập tan bức tường câm lặng và đảm bảo cho các quy tắc, chuẩn mực pháp lý thực sự phát huy tác dụng bảo vệ cuộc sống của phụ nữ”. [50]. Thế giới đã phải dành riêng một ngày là ngày 25 tháng 11 hàng năm – ngày quốc tế loại bỏ bạo lực đối với Phụ nữ - nhằm tuyên truyền nâng cao ý thức công chúng về việc loại bỏ bạo hành đối với phụ nữ trên toàn thế giới. Ở các nước phương Đông, đặc biệt là những nước chịu ảnh hưởng của Nho giáo như Trung Quốc, Đài Loan, Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore và Việt Nam, quan niệm về một gia đình có trật tự, kỷ cương lại càng trở nên chặt chẽ và khắc nghiệt hơn, trong đó quyền hành người cha, người chồng là tuyệt đối, vị thế người phụ nữ, người vợ rất hạn chế, vấn đề trọng nam khinh nữ vẫn tồn tại dai dẳng, thì bạo lực gia đình xảy ra nhiều hơn. Nội dung giáo dục của Nho giáo là hướng con người đến với một mô hình xã hội lý tưởng, nhưng vô hình chung nó đã dẫn tới hậu quả con người hoặc là bảo thủ, trì trệ, lạc hậu hoặc là nhẫn nhục, cam chịu. Như vậy, rất khó để thi hành được sự bình đẳng trong quan hệ giữa phụ nữ và nam giới. Bạo lực gia đình là một trong những hành vi vi phạm pháp luật cần được loại trừ, nhất là trong xã hội hiện đại văn minh như hiện nay. Trước “cơn lốc” bạo hành gia đình, để ngăn chặn, đẩy lùi nó, đòi hỏi phải có những nghiên cứu toàn diện, sâu sắc và có những giải pháp tích cực phòng chống có hiệu quả bạo lực gia đình, tiến tới xóa bỏ hoàn toàn vấn nạn này, đúng như khẩu hiệu “Đừng vung tay, hãy cầm 2
8. tay” của chiến dịch quốc gia Việt Nam “Hãy hành động xóa bỏ bạo lực với phụ nữ và trẻ em gái” (18/11/2014). Ở Việt Nam trong những năm qua, Đảng và Nhà nước đã dành nhiều sự quan tâm tới việc phòng chống bạo lực gia đình, Luật bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em, Bộ luật Dân sự và đặc biệt Luật phòng, chống bạo lực gia đình năm 2007 đã ra đời. Những văn bản này đã tạo nhiều chuyển biến tích cực trong đời sống xã hội, trong lĩnh vực phòng chống bạo lực gia đình. Nhưng bạo lực gia đình vẫn đang tồn tại và chưa có nhiều thay đổi. Ở Hàn Quốc, theo báo cáo của Cơ quan Nghiên cứu thuộc Quốc hội Hàn Quốc (NARS), tình hình các ông chồng đánh đập vợ có xu hướng tăng từ năm 2007 đến năm 2012. Chính phủ Hàn Quốc tuyên bố tiếp tục tăng cường các biện pháp nhằm chống lại bạo lực gia đình. Tổng thống Hàn Quốc Park Geun-hye cho rằng bạo hành gia đình, bạo lực tình dục, bạo lực học đường và thực phẩm không đảm bảo an toàn vệ sinh là “bốn căn bệnh nghiêm trọng” của Hàn Quốc. Trước tình hình bạo lực gia đình có xu hướng gia tăng như trên, là một người Hàn Quốc đang theo học tại Việt Nam, tác giả muốn tìm hiểu về một trong “bốn căn bệnh nghiêm trọng” mà tổng thống Park Geun-hye đã nhắc tới. Tác giả muốn tìm hiểu về tình hình bạo lực gia đình của hai nước Việt Nam và Hàn Quốc, hai nước đại diện cho nền văn hóa Á Đông, cùng chịu ảnh hưởng của Nho giáo. Tìm ra những điểm tương đồng và khác biệt về tình hình, nguyên nhân và giải pháp từ đó đưa ra những đóng góp về mặt cá nhân cho vấn đề này, vì vậy tác giả quyết định chọn đề tài này để nghiên cứu làm luận văn thạc sỹ Luật học. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Bạo lực gia đình không phải là chuyện mới đây, mà đã thấy từ thuở xa xưa. Nó không chỉ tồn tại trong những quốc gia ở phương Đông mà còn tồn tại ở các nước phương Tây. “Tại một số quốc gia Á Đông, quan niệm “Tứ đức tam tòng” được ăn sâu vào tâm thức của con người khi mà triết lý Khổng Mạnh được tuân theo triệt để, thì người vợ thường được coi như sở hữu của người chồng. Khi người chồng được cho 3
9. là có bổn phận hoặc có quyền “dạy vợ từ thuở bơ vơ mới về” thì việc bạo hành trong hôn nhân được coi như chuyện thế gian sự thường. Cùng ý nghĩ đó, người Hy Lạp cổ xưa thường dạy vợ bằng tay chân rồi cười xòa giải thích: “Đàn ông chúng tôi ở đây đều hành động như vậy vì đã làm điều tốt để giúp vợ sửa mình”. Đã có thời kỳ, dân Nga xưa có câu châm ngôn: “Người vợ có thể yêu chồng không bao giờ đánh đập vợ, nhưng bà ta không bao giờ kính trọng ông ta”. Luật tập tục trước đây ở vương quốc Anh cho phép chồng trừng phạt vợ bằng khí giới không lớn quá ngón tay cái. Chịu ảnh hưởng trên, luật lệ Hoa Kỳ thời xưa cũng ủng hộ ý kiến là chồng có thể “kỷ luật vợ”, thậm chí tới thập niên 1960, các tòa án ở đây vẫn không chịu xét xử các trường hợp bạo hành gia đình, cho đó là chuyện trong nhà, cần đóng cửa bảo nhau. Mãi đến năm 1994 Quốc hội Hoa Kỳ mới thông qua Violence Against Woman Act, tập trung vào mức độ phổ biến và trầm trọng của bạo lực gia đình, tấn công tình dục và ngạo mạn đe dọa đối với nữ giới. Tháng 10 hàng năm đã được dành riêng để nhắc nhở mọi người về thảm cảnh bạo hành trong gia đình (Domestic Violence Awareness Month), làm sao để tránh và làm gì để cứu giúp nạn nhân.” [17]. Ngày nay, với biết bao sự đổi thay, chất lượng cuộc sống được nâng lên rõ rệt, cách nhận thức của con người cũng theo đó mà phát triển theo xu hướng văn minh, lịch sự và hiện đại. Phụ nữ trong xã hội hiện đại đã có những chuyển biến, không bị bó buộc như thời Trung cổ và thời phong kiến. Phụ nữ có nhiều cơ hội để phát triển khả năng của họ. Vai trò và chức năng của họ rất lớn: “Phụ nữ nâng nửa bầu trời”. Thế nhưng vấn đề bạo lực gia đình vẫn tồn tại cùng với thời gian. Đã có rất nhiều các công trình nghiên cứu ở Việt Nam về vấn đề này như: - Đề tài nghiên cứu: “Thực trạng và giải pháp giảm bạo lực gia đình đối với phụ nữ tại thành phố Đà Nẵng” Nguyễn Thị Hoàng Mai - 2008 (Báo cáo “Hội nghị Sinh viên Nghiên cứu Khoa học” lần thứ 6); - Báo cáo khoa học “Chịu nhịn là chết đấy” kết quả từ nghiên cứu quốc gia về bạo lực gia đình với phụ nữ Việt Nam” - Nguyễn Thị Lan Hương - 2010; 4
10. - Luận văn “Một số vấn đề pháp lý về bạo lực gia đình ở Việt Nam hiện nay”; - Đinh Thị Hồng Minh - khoa Luật Dân sự - Khoa Sau Đại học - Trường Đại học Luật Hà Nội – 2011; - Đề tài khoa học cấp Bộ “Nghiên cứu các giải pháp phòng, chống bạo lực gia đình ở Việt Nam hiện nay” - Ths. Trần Tuyết Ánh - 2014; - Đề tài nghiên cứu “Bạo lực gia đình và hệ quả của nó”- Ths. Nguyễn Thị Hồng Thủy - Bộ môn Xã hội học - khoa KHXH & NV- Đại học Văn Hiến - 2014; Một số công trình nghiên cứu về bạo lực gia đình ở Hàn Quốc như: - “Nghiên cứu về bạo lực gia đình - so sánh giữa hai nước Hàn Quốc và Nhật Bản” - Byun Hoa Sun - 2000; - “Nghiên cứu mô hình tổng hợp về các nhân tố ảnh hưởng đến bạo lực phụ nữ” - Kim Ji Young - 2003; - “Nghiên cứu về tình hình và phương án khắc phục bạo lực gia đình” - Park Ae Kyung - 2006; - “Nghiên cứu về nhân tố gây ra và hiệu quả điều chỉnh bạo lực gia đình” - Kim Mi Ae - 2008; - “Nghiên cứu về tâm lý người gây hại, quá trình biến đổi hành động xã hội bạo lực gia đình” - Kim Gum Ok - 2009; - “Tình hình và việc cần phải giải quyết bạo lực gia đình” - Jung Choon Su - 2013; Qua đây ta thấy bạo lực gia đình đã và đang trở thành một trong những vấn đề được quan tâm hàng đầu của giới nghiên cứu. Chính vì vậy, việc tiếp tục nghiên cứu về đề tài này có ý nghĩa thiết thực và hữu ích cho đời sống xã hội. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Đề tài nghiên cứu với mục đích là: so sánh tình hình bạo lực gia đình giữa hai nước Hàn Quốc và Việt Nam. Từ các thông tin thu thập được và từ những nhận định của bản thân, đưa ra các giải pháp để có thể góp phần ngăn chặn và đẩy lùi bạo lực gia đình. 5
11. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để thực hiện được mục đích đó, công trình có 3 nhiệm vụ sau: - Tìm hiểu tình hình bạo lực gia đình ở Hàn Quốc và Việt Nam, tìm những điểm tương đồng và khác biệt giữa hai nước. - Tìm hiểu nguyên nhân, điều kiện của tình hình bạo lực gia đình ở Hàn Quốc và Việt Nam, tìm những điểm tương đồng và khác biệt giữa hai nước. - Phân tích những giải pháp phòng ngừa tình hình bạo lực gia đình ở Hàn Quốc và Việt Nam, tìm những điểm tương đồng và khác biệt giữa hai nước. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Luận văn nghiên cứu về tình hình, nguyên nhân và giải pháp phòng ngừa bạo lực gia đình ở Hàn Quốc và Việt Nam. Đối tượng chủ yếu là nạn nhân của bạo lực gia đình gồm: Phụ nữ, trẻ em và người già. Nhưng ở luận văn này, tác giả chỉ chọn đối tượng nghiên cứu là phụ nữ bị bạo lực gia đình ở Hàn Quốc và Việt Nam. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Tìm hiểu về bạo lực gia đình là mảng đề tài khá rộng. Vì vậy, tác giả chọn phạm vi nghiên cứu của đề tài là số vụ bạo lực gia đình từ sau năm 2000 đến nay ở hai quốc gia Việt Nam và Hàn Quốc mà chủ yếu là từ năm 2008 đến năm 2015. Đây là khoảng thời gian gần với hiện tại nhất sẽ cho những kết quả nghiên cứu mới nhất. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận Tác giả sử dụng phương pháp thu thập số liệu, khảo sát trên số liệu thống kê, phân tích, tổng hợp, so sánh, từ đó kết hợp với những hiểu biết của bản thân để làm rõ vấn đề cần nghiên cứu. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Trong đề tài này, tác giả nghiên cứu, tìm hiểu tình hình bạo lực gia đình (đối tượng là phụ nữ) của hai quốc gia Việt Nam và Hàn Quốc dựa trên các số liệu thống kê của Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch Việt Nam, Bộ Công An Hàn Quốc, Bộ Phụ nữ và Gia đình Hàn Quốc, một số tổ chức phi chính phủ, các cơ quan bảo vệ quyền 6
12. phụ nữ, một số tờ báo, tạp chí của Việt Nam và Hàn Quốc từ sau năm 2000. Ngoài ra, tác giả tìm hiểu về luật phòng, chống bạo lực của hai quốc gia để phân tích các giải pháp phòng chống bạo lực gia đình của hai nước. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn 6.1. Ý nghĩa lý luận Bạo lực gia đình hiện nay là một đề tài được các ngành khoa học xã hội, các tổ chức chính trị xã hội, tổ chức phi chính phủ ở các quốc gia trên thế giới quan tâm nghiên cứu. Việc nghiên cứu vấn đề này trong giai đoạn hiện nay, giai đoạn mà bạo lực gia đình vẫn tồn tại và gia tăng, sẽ góp phần phong phú thêm lý luận của các ngành khoa học xã hội, nâng cao nhận thức của mỗi con người trong xã hội, để tự phòng tránh các hành vi bạo lực nhằm xây dựng gia đình, xã hội ngày càng phát triển. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn Trên thực tế ở Việt Nam và Hàn Quốc, tình trạng bạo lực gia đình diễn ra ngày càng phổ biến. Số vụ bạo hành gia đình gây hậu quả nghiêm trọng có chiều hướng tăng cao, tình trạng xúc phạm danh dự, nhân phẩm và tính mạng của con người xảy ra hàng ngày chủ yếu đối với phụ nữ. Bạo lực gia đình cũng được xem là một loại tội phạm. Trước tình hình đó thì việc nghiên cứu về tình hình bạo lực gia đình là cần thiết và rất thực tế. Đây là một vấn đề xã hội rất nóng hổi, cần được nghiên cứu và đưa ra những giải pháp cho cả hai quốc gia. 7. Cơ cấu của luận văn Ngoài mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, luận văn bao gồm 3 chương: Chương 1: Tình hình bạo lực gia đình ở Hàn Quốc và Việt Nam Chương 2: Nguyên nhân, điều kiện của tình hình bạo lực gia đình ở Hàn Quốc và Việt Nam Chương 3: Giải pháp phòng ngừa tình hình bạo lực gia đình ở Hàn Quốc và Việt Nam. 7
13. Chương 1 TÌNH HÌNH BẠO LỰC GIA ĐÌNH Ở HÀN QUỐC VÀ VIỆT NAM 1.1. Khái niệm và phân loại bạo lực gia đình 1.1.1. Khái niệm bạo lực gia đình Hiện có nhiều cách định nghĩa khác nhau về bạo lực gia đình. Bạo lực gia đình thông thường được hiểu là sự ứng xử bằng vũ lực hoặc không bằng vũ lực do những người trong gia đình thực hiện chống lại những người khác cùng trong gia đình đó. Bạo lực gia đình theo pháp luật của Việt Nam [Điều 1 Luật Phòng, chống bạo lực gia đình, năm 2007] được định nghĩa là hành vi cố ý của thành viên gia đình gây tổn hại hoặc có khả năng gây tổn hại về thể chất, tinh thần, kinh tế đối với thành viên khác trong gia đình.[30] Luật Xử lý tội phạm bạo lực gia đình ở Hàn Quốc định nghĩa bạo lực gia đình là hành vi gây thiệt hại về thân thể, tinh thần hoặc tài sản giữa các thành viên trong gia đình [điều 2, khoản 1]. Trong đó thành viên gia đình bao gồm hai vợ chồng, đã từng là vợ chồng, bố mẹ chồng và vợ, con, bố mẹ và con sau khi tái hôn, họ hàng sống cùng trong một nhà [điều 2, khoản 2]. Bộ luật của Bang Georgia ở Mỹ số 19-13-1 định nghĩa bạo lực gia đình là một số hành vi tội phạm thực hiện giữa những người có quan hệ với nhau. Các hình thức tội phạm bao gồm hành hung, dọa nạt, rình rập, phá hoại tài sản mang tính tội phạm, câu thúc bất hợp pháp, xâm nhập mang tính tội phạm và bất cứ tội hình sự nào khác. Các hành vi diễn ra giữa những con người có liên hệ với nhau như vợ chồng trong hiện tại hay quá khứ, là cha mẹ chung của cùng một đứa trẻ, cha mẹ và con cái, cha mẹ kế và con kế hoặc ngay cả những người ngoài hiện đang hoặc đã sống chung trong một gia đình. [33, tr. 1]. Trên thế giới bạo lực gia đình còn được xem là bất kì hành vi lạm dụng nào trong một mối quan hệ mật thiết (vợ, bạn tình) gây nguy hại về thể chất, tâm lý hay tình dục cho những người trong mối quan hệ đó. Đại đa số nạn nhân của bạo lực gia đình và các hình thức bạo lực khác là phụ 8
14. nữ, và quyền của họ bị vi phạm nghiêm trọng nhiều trường hợp. Đại hội đồng LHQ đã đưa ra Tuyên bố về xóa bỏ bạo lực đối với phụ nữ dưới mọi hình thức nhằm đảm bảo các quyền của phụ nữ. Trong tuyên bố này, bạo lực đối với phụ nữ được định nghĩa là bất kì hành động nào gây ra hoặc có thể gây ra hậu quả làm tổn hại hoặc gây đau khổ cho phụ nữ về thân thể, tâm lý hay tình dục kể cả những lời đe dọa hay độc đoán, tước quyền tự do dù xảy ra ở nơi công cộng hay đời sống riêng tư.[43, tr. 1]. 1.1.2. Phân loại bạo lực gia đình Gia đình là tế bào của xã hội, là hình thức thu nhỏ của xã hội nên bạo lực gia đình có thể coi là hình thức thu nhỏ của bạo lực xã hội với nhiều dạng thức khác nhau. Xét về hình thức, có thể chia bạo lực gia đình thành các loại chủ yếu sau: 1.1.2.1. Bạo lực thân thể Bạo lực thân thể là hành vi ngược đãi, đánh đập thành viên gia đình, làm tổn thương tới sức khỏe, tính mạng của họ. Loại hành vi này dễ nhận biết nhất bởi nó để lại dấu vết trên cơ thể. Một số hành vi bạo lực thân thể như: - Đánh, đấm, đá, tát - Xô đẩy, giật kéo, quăng ném, bóp cổ. - Sử dụng hung khí gây hủy hoại làm biến dạng cơ thể. - Không cho ăn uống, nghỉ ngơi, không cho mặc quần áo, để rét. 1.1.2.2. Bạo lực kinh tế Bạo lực kinh tế là hành vi xâm phạm tới các quyền lợi về kinh tế của thành viên gia đình (quyền sở hữu tài sản, quyền tự do lao động ). Loại bạo lực này thường xảy ra với phụ nữ/người vợ trong gia đình. Hành vi bạo lực kinh tế thường bao gồm: - Tịch thu tiền, của cải và khi cần phải cầu xin. - Kiếm soát mọi tài sản, tiền bạc tư nhân. - Không cho sử dụng tài khoản chung. - Kiểm soát thu nhập tạo ra sự phụ thuộc. - Chiếm đoạt hoặc phá hủy tài sản. 9
15. - Buộc đóng góp tài chính vượt quá khả năng. - Kiểm soát tiền bạc, tài sản bố mẹ. 1.1.2.3. Bạo lực tình dục Bạo lực tình dục là bất kỳ hành vi nào mang tính chất cưỡng ép trong các quan hệ tình dục giữa các thành viên gia đình, kể cả cưỡng ép sinh con. Một số hành vi bạo lực tình dục như: - Cưỡng ép quan hệ tình dục. - Sử dụng những hình thức quan hệ tình dục gây đau đớn. - Sử dụng những lời lẽ liên quan tới dục tính gây khó chịu về tâm lý. - Bắt phải chứng kiến cảnh sinh hoạt tình dục, bộ phận sinh dục. - Buộc ở một nhà hay ngủ một giường với người tình. - Cưỡng ép kết hôn, ly hôn. 1.1.2.4. Bạo lực tinh thần Bạo lực tinh thần là những lời nói, thái độ, hành vi làm tổn thương tới danh dự, nhân phẩm, tâm lý của thành viên gia đình. Loại bạo lực này rất phổ biến nhưng lại khó nhận dạng so với bạo lực thể chất. Một số hành vi bạo lực tinh thần như: - Chửi mắng, lăng mạ, chì chiết. - Xúc phạm nhân phẩm, uy tín (như tiết lộ đời tư, phát tán tờ rơi làm ảnh hưởng đến danh dự, cưỡng ép lột bỏ quần áo trước mặt người khác ). - Cấm đoán (quyền được chăm sóc con cái, người thân, được làm việc, được tham gia các hoạt động xã hội, quyền giao tiếp với người khác, quyền được quyết định ). - Cô lập không cho tiếp xúc với người khác. - Đe dọa, gây áp lực tâm lý. - Nhốt. - Xua đuổi, quấy rối hoặc gây áp lực thường xuyên về mặt tâm lý gây hậu quả nghiêm trọng. - Buộc tội nghi ngờ, theo dõi. 10
16. - Cưỡng ép hôn nhân, tảo hôn hoặc cản trở hôn nhân tự nguyện, tiến bộ. - Do ghen tuông, tổ chức theo dõi, ngăn cấm các mối quan hệ giao tiếp. - Phớt lờ cảm xúc, không quan tâm, đối xử lạnh nhạt. - Chê bai, chế nhạo. 1.1.2.5. Sao nhãng Sao nhãng cũng được xem là một hình thức bạo lực gia đình. Sao nhãng được định nghĩa là bất cứ hành động đối xử tồi tệ như bỏ qua, không quan tâm chăm sóc, không cung cấp đầy đủ điều kiện cần thiết cho sự tồn tại, sự phát triển về tình cảm, thể chất của thành viên trong gia đình đặc biệt là người già và trẻ em. Các hành vi cụ thể được xem như sao nhãng thuộc bạo lực gia đình bao gồm: - Những hành vi đối xử có khả năng dẫn đến việc gây hại sức khỏe hoặc sự thay đổi về tâm lý của nạn nhân. - Không cho ăn uống đầy đủ. - Không cung cấp chỗ trú ngụ an toàn, đảm bảo vệ sinh môi trường. - Không giám sát hay bảo vệ (đặc biệt trẻ em, người già) khỏi những nguy cơ gây thương tích ). - Bỏ mặc không chăm sóc. 1.2. Tình hình bạo lực gia đình ở Hàn Quốc 1.2.1. Thực trạng của tình hình bạo lực gia đình ở Hàn Quốc Tại Hàn Quốc, bạo lực gia đình (đặc biệt đối với phụ nữ) trước đây được coi là bình thường và không phải là tội phạm. Đến năm 1983, tổ chức “Điện thoại của phụ nữ Hàn Quốc” là tổ chức bảo vệ phụ nữ đầu tiên được thành lập tại Hàn Quốc. Kể từ thời điểm này, vấn đề bạo lực gia đình đã được toàn xã hội quan tâm. Theo tài liệu của tổ chức “Điện thoại của phụ nữ Hàn Quốc” trong 13 năm (từ năm 1990 đến 2002) có năm vụ giết người. Mười bốn năm sau, năm 1997, Luật Phòng, chống bạo lực gia đình, bảo vệ người thiệt hại đã ra đời và được Quốc hội thông qua. Luật này đã được áp dụng từ tháng 7 năm 1998. Từ đó đến nay đã qua 15 lần chỉnh sửa và bổ sung. Tháng 7 năm 1998, Luật Xử phạt tội phạm bạo lực gia đình ra đời. Và đến năm 2015, luật này cũng đã được sửa đổi, bổ sung. 11
17. Nhưng cho đến nay, vấn đề bạo lực gia đình vẫn xảy ra với mỗi gia đình Hàn Quốc. Luật Đặc biệt xử phạt tội phạm bạo lực gia đình ra đời vào tháng 12/1997 và được áp dụng vào tháng 7/1998. Trong luật này Khoản 29: Điều trị tạm thời: Nạn nhân hoặc gia đình cách ly người gây ra bạo lực, cấm tiếp cận với nạn nhân, luôn giữ khoảng cách không được đến gần trong phạm vi 100m (tính từ nhà và cơ quan của người bị bạo lực). Cấm tiếp cận nạn nhân bằng các phương tiện thông tin như: điện thoại, email, internet Luật Hình sự căn cứ: Điều 25 khoản 2: Gây ra tổn hại và bạo hành, Điều 28: Bỏ rơi và ngược đãi, Điều 29: Bắt giữ và giam cầm, Điều 30: Đe dọa, Điều 32: Hiếp dâm Tội phạm bạo lực gia đình là tội phạm trong mối quan hệ gia đình nên bị xử phạt nặng hơn. Theo căn cứ pháp luật về phòng, chống bạo lực gia đình và bảo vệ phụ nữ ở Bộ Phụ nữ và Gia đình, 3 năm một lần tiến hành điều tra tình hình về bạo lực gia đình. Kết quả điều tra năm 2007, trên 10.000 hộ gia đình (thực trạng bạo lực gia đình cả nước), thì trong một năm bạo lực gia đình chiếm 50,4%. Cứ hai hộ gia đình thì có một hộ xảy ra bạo lực gia đình. Theo điều tra năm 2010, đối tượng điều tra trong độ tuổi từ 19 đến 65 trên 2.659 nam nữ đã có gia đình. Kết quả cho thấy trong một năm đã xảy ra bạo lực giữa hai vợ chồng là 53,8%. Tỷ lệ này cao hơn 5 lần so với các quốc gia phát triển khác. Theo số liệu điều tra của Bộ Phụ nữ và Gia đình năm 2010, đối tượng nạn nhân nữ bị bạo hành là 213 người. Theo tài liệu của “Điện thoại của phụ nữ Hàn Quốc” năm 2012 thì trong một năm phụ nữ chết do chồng và bạn trai giết là 120 người, có ý đồ giết nhưng không thành là 49 vụ. Cũng theo tài liệu của “Điện thoại của phụ nữ Hàn Quốc” năm 2013, số phụ nữ bị giết bởi ông xã và bạn trai là 123 người, giết nhưng không thành công là 75 người. 1.2.2. Diễn biến của tình hình bạo lực gia đình ở Hàn Quốc Trong những năm gần đây, nạn bạo hành gia đình tại Hàn Quốc tăng lên với con số đáng kinh ngạc. Những số liệu này chỉ là bề nổi của vấn đề đang gây nhức nhối trong xã hội Hàn vì nhiều trường hợp, nạn nhân vẫn giữ im lặng trước những trận hành hạ của chồng. 12
18. Bảng 1.1. Thống kê của Bộ Công an Hàn Quốc về bạo lực gia đình (từ năm 2007 đến năm 2012) Năm thống kê TT Nội dung thống kê 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Tổng số vụ bạo lực I 11.744 11.461 11.025 7.359 6.848 8.762 gia đình II Số tội phạm bị bắt 13.165 13.143 12.493 7.992 7.272 9.345 [82] Theo bảng 1.1 cho thấy, từ năm 2007 đến năm 2011 số vụ bạo lực gia đình có chiều hướng giảm. Năm 2008 giảm 283 vụ so với năm 2007. Năm 2009 giảm 436 vụ so với năm 2008. Đến năm 2010, số vụ bạo lực gia đình giảm đáng kể (3.666 vụ) so với năm trước. Trong vòng 5 năm (từ năm 2007 đến năm 2011, số vụ bạo lực gia đình giảm 40% (giảm 4.896 vụ). Đây là một con số đáng mừng, là tín hiệu tốt của những hành động bảo vệ quyền phụ nữ, chống lại nạn bạo hành gia đình được triển khai trong suốt quãng thời gian qua. Tuy nhiên, số vụ bạo lực gia đình ở Hàn Quốc vẫn là quá lớn, và cần tiếp tục tuyên truyền, đẩy mạnh hơn công tác giáo dục tư tưởng, nhận thức và phòng chống nạn bạo hành gia đình. Bảng 1.2. Thống kê của Bộ Công an Hàn Quốc về tỉ lệ tái phạm các vụ bạo lực gia đình (từ năm 2008 đến năm 2012) Năm thống kê TT Nội dung thống kê 2008 2009 2010 2011 2012 Số tội phạm bạo lực I 13.143 12.493 7.992 7.272 9.345 gia đình bị bắt II Số người tái phạm 1.045 1.315 1.619 2.395 3.011 III Tỉ lệ tái phạm 7,9% 10,5% 20,3% 32,9% 32,2% [84] Tuy nhiên theo bảng thống kê 1.2, những con số trong bảng thống kê cho thấy tỉ lệ tái phạm của tội phạm bạo lực gia đình ngày càng tăng. Năm 2010 so với năm 2009 tăng 9,8%, năm 2011 tăng 12,6%. Từ năm 2008 đến năm 2012 tăng 24,3 %, tỉ 13
19. lệ tái phạm đã tăng gấp 4 lần (từ 7,9% lên 32,2%). Số người tái phạm năm 2008 là 1.045 người đến năm 2012 là 3.011 người (tăng gấp 3 lần). Qua đó, ta thấy bạo lực gia đình có đặc điểm là số lượng tội phạm bạo hành gia đình có thể giảm đi, nhưng vấn đề là nghiêm trọng là tỷ lệ người tái phạm ngày càng tăng cao. Và thông thường, theo đặc điểm của vấn nạn này thì những vụ án bạo hành gia đình tái diễn thường để lại hậu quả nặng nề và nghiêm trọng hơn. Vì vậy, để phòng, chống bạo lực gia đình, cần đưa ra chính sách xử lý tội phạm mạnh tay, quyết liệt, nghiêm khắc hơn nữa. Bảng 1.3. Thống kê của Bộ Công an Hàn Quốc về bạo lực gia đình (từ năm 2012 đến tháng 7/2015) Năm thống kê TT Nội dung thống kê 7 tháng đầu 2012 2013 2014 năm 2015 Số vụ bị bắt bình quân một I 24 46 48 100 ngày II Tổng số vụ bị bắt 8.762 16.785 17.557 21.381 III Số tội phạm bị bắt 9.345 18.000 18.666 24.596 [83] Theo bảng thống kê 1.3, số vụ bị bắt bình quân một ngày tăng nhanh, chỉ trong một năm 2012 - 2013, số vụ bị bắt đã tăng gấp đôi. Riêng năm 2015, chỉ tính đến tháng 7, số vụ bị bắt bình quân một ngày đã tăng gấp 4 lần so với năm 2012 và gấp 2 lần so với năm 2014. Tổng số vụ bạo lực gia đình bị bắt và số tội phạm bị bắt cũng tăng mạnh từ năm 2012 đến 7/2015. Một trong những nguyên nhân khiến con số này tăng mạnh là vì từ tháng 2 năm 2013, bà Park Geun-hye nhậm chức tổng thống. Kể từ khi cầm quyền, bà đã cho rằng bạo hành gia đình, bạo lực tình dục, bạo lực học đường và thực phẩm không đảm bảo an toàn vệ sinh là “bốn căn bệnh xã hội” nghiêm trọng ở Hàn Quốc. Bà đã có những chính sách mạnh tay hơn với nạn bạo lực gia đình. Và chính vì vậy, khi có bất kì vụ bạo lực gia đình nào xảy ra sẽ bắt và xử lý ngay lập tức, nên số vụ bạo lực gia đình ở Hàn Quốc từ năm 2013 đến nay tăng mạnh. 14
20. 1.2.3. Cơ cấu của tình hình bạo lực gia đình ở Hàn Quốc Trong 13 năm (từ năm 1990 đến 2002), tổng số phụ nữ bị giết bởi bạn trai sống cùng và chồng là 46,4 % (bạn trai sống cùng là 25,2 %, chồng là 21,2%). [80]. Kết quả điều tra năm 2007 trên 10.000 nhà (thực trạng bạo lực gia đình cả nước), thì trong một năm bạo lực gia đình chiếm 50,4%. Cứ hai nhà thì một nhà xảy ra bạo lực gia đình. Trong đó bạo lực tinh thần chiếm 46,2%, bạo lực thân thể chiếm 30,7 %, sao nhãng vợ chiếm 16%, bạo lực tình dục chiếm 9,6 %, bạo lực kinh tế chiếm 3,5%. Bạo lực giữa hai vợ chồng chiếm 40,3% . Trong đó vợ chịu bạo hành là 33,1%, chồng chịu bạo hành là 27,1%, hai bên vợ chồng đồng thời cùng bạo hành là 19,9%. Theo điều tra năm 2010, đối tượng điều tra trong độ tuổi từ 19 đến 65 trên 2.659 nam nữ đã có gia đình. Kết quả cho thấy trong một năm đã xảy ra bạo lực giữa hai vợ chồng là 53,8%. Trong đó bạo lực thân thể chiếm 16,7 %, bạo lực tinh thần chiếm 42,8 %, bạo lực kinh tế chiếm 10,1 %, bạo lực tình dục chiếm 10,4 %, sao nhãng chiếm 30,5 %. Có 15,3% phụ nữ đã kết hôn tại đây là nạn nhân của bạo lực gia đình. Tỷ lệ này cao hơn 5 lần so với các quốc gia phát triển khác. Theo số liệu điều tra của Bộ Phụ nữ và Gia đình năm 2010, đối tượng nạn nhân nữ bị bạo hành là 213 người. Trong đó bị thương nặng (bị đánh đập rất nhiều) là 56,7%, bóp cổ là 54,6 %, dùng dao/vũ khí đe dọa chiếm 53,7%. 1.2.4. Tính chất của tình hình bạo lực gia đình ở Hàn Quốc Qua tìm hiểu cơ cấu của tình hình bạo lực gia đình tại Hàn Quốc ta thấy loại bạo lực tinh thần chiếm tỉ lệ cao nhất (chiếm 46,2% năm 2007 và chiếm 42,8% năm 2010), sau đó là bạo lực thể chất. Hai hình thức bạo lực này rất nguy hiểm, ảnh hưởng đến sức khỏe, gây thương tích thân thể và tổn thương về tinh thần. Nghiêm trọng hơn nó đã xâm phạm đến quyền con người, danh dự, nhân phẩm, tính mạng của mỗi cá nhân. Thậm chí nó còn làm xói mòn về đạo đức, mất tính dân chủ xã hội và ảnh hưởng xấu đến thế hệ tương lai. Hàn Quốc tuy là một đất nước hiện đại, một quốc gia có nền kinh tế phát triển đứng thứ 4 tại châu Á nhưng những số liệu về vấn nạn này đang khiến các nhà cầm 15