Luận văn Bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ đối với nhãn hiệu từ thực tiễn tỉnh Bắc Giang

Nội dung text: Luận văn Bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ đối với nhãn hiệu từ thực tiễn tỉnh Bắc Giang

1. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI TRẦN CHÍ THÀNH BẢO HỘ QUYỀN SỞ HỮU TRÍ TUỆ ĐỐI VỚI NHÃN HIỆU TỪ THỰC TIỄN TỈNH BẮC GIANG Chuyên ngành: Luật Kinh tế Mã số: 60.38.01.07 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. LÊ MAI THANH HÀ NỘI, 2016
2. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng: Số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là hoàn toàn trung thực và chưa từng được sử dụng hoặc công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn đều được ghi rõ nguồn gốc. Tác giả luận văn TRẦN CHÍ THÀNH
3. MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU 1 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ BẢO HỘ NHÃN HIỆU VÀ 6 PHÁP LUẬT BẢO HỘ NHÃN HIỆU 1.1. Khái quát về nhãn hiệu và bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ đối với nhãn 6 hiệu 1.2. Khái niệm và nội dung bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ đối với nhãn hiệu 17 1.3. Khung pháp luật bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ đối với nhãn hiệu 24 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT BẢO HỘ QUYỀN SỞ 31 HỮU TRÍ TUỆ ĐỐI VỚI NHÃN HIỆU QUA THỰC TIỄN TỈNH BẮC GIANG 2.1. Khái quát về các yếu tố đặc thù tỉnh Bắc Giang tác động đến bảo hộ 31 quyền sở hữu trí tuệ đối với nhãn hiệu 2.2. Thực trạng thực hiện các quy định về xác lập quyền sở hữu trí tuệ 33 đối với nhãn hiệu tại tỉnh Bắc giang 2.3. Thực trạng thực hiện các quy định về nội dung quyền sở hữu trí tuệ 41 đối với nhãn hiệu tại tỉnh Bắc Giang 2.4. Thực trạng thực thi quyền sở hữu trí tuệ đối với nhãn hiệu tại tỉnh 43 Bắc Giang CHƢƠNG 3: PHƢƠNG HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN 52 PHÁP LUẬT BẢO HỘ QUYỀN SỞ HỮU TRÍ TUỆ ĐỐI VỚI NHÃN HIỆU 3.1. Phương hướng hoàn thiện pháp luật bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ đối 52 với nhãn hiệu 3.2. Giải pháp nâng cao hiệu quả bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ đối với 57 nhãn hiệu KẾT LUẬN 74 TÀI LIỆU THAM KHẢO 76 PHỤ LỤC 78
4. DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BLDS: Bộ luật dân sự BLHS: Bộ luật hình sự HĐND: Hội đồng nhân dân KH&CN: Khoa học và Công nghệ KT-XH: Kinh tế - xã hội SHTT: Sở hữu trí tuệ SHCN: Sở hữu công nghiệp TRIPs: Hiệp định về các khía cạnh liên quan tới thương mại của quyền sở hữu trí tuệ UBND: Ủy ban nhân dân WIPO: Tổ chức sở hữu trí tuệ thế giới
5. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Nhãn hiệu luôn đi liền với sản phẩm, dịch vụ và có vai trò quan trọng không chỉ trong sản xuất kinh doanh mà cả trong đời sống xã hội. Với tư cách là một dấu hiệu chỉ ra doanh nghiệp đã cung cấp các sản phẩm hàng hóa, dịch vụ đó ra thị trường, nhãn hiệu không chỉ giúp người tiêu dùng nhận ra một sản phẩm trong nhiều sản phẩm cùng loại mà còn thể hiện được uy tín của doanh nghiệp. Tuy nhiên, điểm chung của các doanh nghiệp Việt Nam là hiểu biết về vấn đề SHTT nói chung và bảo hộ nhãn hiệu nói riêng chưa được đầy đủ, dẫn đến việc các doanh nghiệp thường gặp nhiều khó khăn trong cạnh tranh thương mại, nhất là ở thị trường nước ngoài. Bảo hộ nhãn hiệu tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp quảng bá, lưu thông, bảo vệ và phát triển các sản phẩm của mình trên thị trường nội địa và quốc tế, đồng thời cũng đảm bảo một môi trường cạnh tranh lành mạnh để thúc đẩy sự tăng trưởng của nền kinh tế. Bảo hộ quyền SHTT đối với nhãn hiệu góp phần khuyến khích đầu tư và tạo niềm tin cho nhà đầu tư trong hoạt động của mình. Đặc biệt trong giai đoạn hiện nay, bảo hộ nhãn hiệu góp phần thúc đẩy quá trình Việt Nam hội nhập ngày càng sâu rộng vào nền kinh tế thế giới. Bảo hộ nhãn hiệu có vai trò quan trọng trong việc bảo vệ lợi ích người tiêu dùng, cho phép chống lại việc sản xuất và buôn bán hàng giả, hàng nhái, tránh cho người tiêu dùng không bị lừa dối. Thực tế cho thấy, trong những năm gần đây, số đơn yêu cầu bảo hộ nhãn hiệu tại Cục Sở hữu trí tuệ ngày càng tăng lên đáng kể, điều đó chứng tỏ sự nhận thức về giá trị, vai trò của nhãn hiệu trong xã hội đã thay đổi. Tuy nhiên, để xây dựng được một nhãn hiệu đáp ứng được mục đích kinh doanh của doanh nghiệp và đáp ứng được quy định về điều kiện bảo hộ đối với nhãn hiệu lại không phải dễ dàng. Việc bảo hộ một nhãn hiệu có thành công hay không trước hết nhãn hiệu đó phải đáp ứng được các điều kiện bảo hộ theo 1
6. quy định của pháp luật SHTT. Trong quá trình xây dựng nhãn hiệu, các doanh nghiệp đã gặp phải không ít các khó khăn khi áp dụng những quy định pháp luật liên quan đến vấn đề điều kiện để một nhãn hiệu được bảo hộ. Đối với tỉnh Bắc Giang, việc xây dựng và bảo hộ nhãn hiệu của tỉnh là vấn đề quan trọng. Hiện nay tỉnh Bắc Giang có nhiều mặt hàng nông sản chất lượng cao nhưng thường bán dưới dạng chưa qua chế biến. Vì lẽ đó mà sản lượng nông sản lớn nhưng hiệu quả kinh tế chưa cao. Như vậy, để tạo và giữ gìn uy tín sản phẩm nông sản xuất khẩu, chúng ta phải quan tâm đến việc bảo hộ đối tượng SHCN. Bên cạnh đó,việc xây dựng nhãn hiệu cần gắn liền với nâng cao chất lượng và giá trị sản phẩm. Nếu làm tốt việc quảng bá, xây dựng cho nhãn hiệu gắn với phát triển chất lượng sản phẩm thì giá trị hàng hóa nói chung và hàng nông sản của tỉnh Bắc Giang nói riêng sẽ có khả năng cạnh tranh trong nước và quốc tế, khẳng định uy tín, chất lượng sản phẩm trong quá trình hội nhập. Trước tình hình thực tế đó, tác giả chọn đề tài “Bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ đối với nhãn hiệu từ thực tiễn tỉnh Bắc Giang” nhằm luận giải những vấn đề lý luận và thực tiễn đặt ra. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Việc nghiên cứu về bảo hộ quyền SHTT đối với nhãn hiệu đã nhận được sự quan tâm của nhiều nhà khoa học trong nước. Cho đến nay, đã có nhiều công trình nghiên cứu khoa học về nhãn hiệu được công bố, nội dung nghiên cứu tập trung phân tích, đánh giá nhiều khía cạnh khác nhau về sự phù hợp của hệ thống pháp luật bảo hộ nhãn hiệu ở Việt Nam và nhu cầu phát triển thực tế trong giai đoạn hiện nay. Theo đánh giá của tác giả, trong khoảng thời gian từ năm 2000 trở lại đây có một số công trình khoa học và bài viết có giá trị rất hữu ích về nhãn hiệu, như: Đề tài khoa học cấp Bộ - Bộ Tư pháp "Pháp luật về sở hữu trí tuệ - thực trạng và hướng phát triển trong những năm đầu thế kỷ XXI" của PGS.TS Lê 2
7. Hồng Hạnh, 2000; Đề tài nghiên cứu khoa học" Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về bảo hộ nhãn hiệu hàng hóa, nhãn hiệu dịch vụ trên thế giới và phương hướng hoàn thiện pháp luật Việt Nam về bảo hộ nhãn hiệu hàng hóa, nhãn hiệu dịch vụ" của TS. Nguyễn Thị Quế Anh, 2002; Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ " So sánh hệ thống pháp luật về sở hữu trí tuệ của Việt Nam theo Hiệp định TRIPs-WTO" của Trần Hồng Minh, 2006. Luận án tiến sĩ của Lê Mai Thanh" Những vấn đề pháp lý cơ bản về bảo hộ nhãn hiệu hàng hóa trong quá trình hội nhập quốc tế", 2006; Luận án tiến sĩ của Nguyễn Thanh Tâm "Quyền sở hữu công nghiệp dưới góc độ thương mại - Những vấn đề lý luận và thực tiễn", 2007; Luận án tiến sĩ của Nguyễn Văn Luật "Bảo hộ quyền SHCN đối với nhãn hiện hàng hóa ở Việt Nam", 2007; Luận án tiến sĩ của Nguyễn Xuân Quang "Xử lý vi phạm nhãn hiệu theo pháp luật Việt Nam",2015; Luận văn thạc sĩ của Trần Việt Hưng "Bảo vệ quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu hàng hóa thông qua biện pháp kiểm soát biên giới của cơ quan Hải quan", 2012. Trên cơ sở kế thừa các kết quả nghiên cứu từ những công trình trên đề cập đến những vấn đề chung của quyền SHTT đối với nhãn hiệu luận văn này tập trung nghiên cứu các vấn đề liên quan về bảo hộ nhãn hiệu từ thực tiễn tỉnh Bắc Giang. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu đặc thù bảo hộ quyền SHTT đối với nhãn hiệu trên địa bàn tỉnh Bắc Giang, từ đó đề xuất một số giải pháp nhằm đổi mới nâng cao hiệu quả bảo hộ quyền SHTT đối với nhãn hiệu. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Thứ nhất, sáng tỏ được cơ sở lý luận và pháp luật về bảo hộ nhãn hiệu. Thứ hai, phân tích làm rõ thực trạng pháp luật về bảo hộ nhãn hiệu qua thực tiễn tỉnh Bắc Giang. Thứ ba, đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả bảo hộ quyền SHTT đối với nhãn hiệu, từ đó góp phần bảo vệ tốt hơn quyền và lợi ích hợp pháp của 3
8. chủ thể đối với nhãn hiệu cũng như bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người tiêu dùng. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn là pháp luật và thực tiễn về bảo hộ quyền SHTT đối với nhãn hiệu thông qua địa bàn tỉnh Bắc Giang. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Về mặt nội dung: Quyền SHTT bao gồm quyền tác giả, quyền SHCN và quyền đối với giống cây trồng. Mặc dù tên luận văn là “quyền SHTT đối với nhãn hiệu” nhưng do nhãn hiệu thuộc nhóm đối tượng của quyền SHCN nên luận văn giới hạn trong nghiên cứu bảo hộ quyền SHCN đối với nhãn hiệu mà không dàn trải các khía cạnh khác của quyền SHTT nói chung. Vì vậy, trong các chương sau của luận văn sẽ sử dụng thuật ngữ quyền SHCN đối với nhãn hiệu. Bên cạnh đó, luận văn chú trọng đến đặc điểm đặc thù bảo hộ quyền SHCN đối với nhãn hiệu hàng hóa, dịch vụ tại tỉnh Bắc Giang. - Về mặt thời gian, luận văn nghiên cứu và sử dụng số liệu là kết quả của việc đăng ký nhãn hiệu, xử lý vi phạm nhãn hiệu của tỉnh Bắc Giang trong thời gian từ năm 2014 đến tháng 6/2016. 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu Phương pháp luận nghiên cứu của luận văn là phương pháp duy vật biện chứng của chủ nghĩa Mác-Lênin; tư tưởng Hồ Chí Minh và các quan điểm phát triển KT-XH và hội nhập quốc tế của Đảng và Nhà nước trong giai đoạn hiện nay. Bên cạnh đó, để hoàn thành luận văn các phương pháp nghiên cứu được sử dụng là: Phương pháp phân tích, tổng hợp; phương pháp so sánh; phương pháp hệ thống hóa. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Trên cơ sở hệ thống pháp luật điều chỉnh hoạt động bảo hộ quyền SHCN đối với nhãn hiệu, luận văn đã lý luận, phân tích làm rõ những bất cập, 4
9. chưa hợp lý của các quy định hiện hành về trong hệ thống pháp luật điều chỉnh hoạt động bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ đối với nhãn hiệu nói chung và trên địa bàn tỉnh Bắc Giang nói riêng. Luận văn cho thấy các quy định pháp luật SHCN về nhãn hiệu cần phải tiếp tục hoàn thiện để đáp ứng đòi hỏi của thực tiễn cũng như tương thích với các chuẩn mực quốc tế, từ đó đề xuất được một số giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật về bảo hộ quyền SHCN đối với nhãn hiệu giai đoạn hiện nay. Các kiến nghị, đề xuất được đưa ra trong luận văn có giá trị tham khảo đối với các nhà hoạch định chính sách cũng như các nhà làm luật trong việc xây dựng chính sách và hoàn thiện pháp luật về SHTT. 7. Cơ cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, các bảng biểu, nội dung luận văn được phân bổ thành 3 chương: Chƣơng 1: Cơ sở Lý luận về bảo hộ nhãn hiệu và pháp luật bảo hộ nhãn hiệu. Chƣơng 2: Thực trạng pháp luật bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ đối với nhãn hiệu qua thực tiễn tỉnh Bắc Giang. Chƣơng 3: Phương hướng và giải pháp hoàn thiện pháp luật bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ đối với nhãn hiệu. 5
10. CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ BẢO HỘ NHÃN HIỆU VÀ PHÁP LUẬT BẢO HỘ NHÃN HIỆU 1.1. Khái quát về nhãn hiệu và bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ đối với nhãn hiệu 1.1.1. Khái niệm, vai trò và phân loại nhãn hiệu * Khái niệm nhãn hiệu Nhãn hiệu đã có từ rất lâu trên thế giới, cách đây 3.000 năm những người thợ thủ công Ấn Độ đã từng chạm khắc chữ ký của mình trên các tác phẩm nghệ thuật trước khi gửi hàng tới Iran. Các nhà sản xuất Trung Quốc đã bán hàng hóa mang nhãn hiệu của mình tại Địa Trung Hải từ 2.000 năm trước và cùng thời gian đó hàng ngàn nhãn hiệu đồ gốm La Mã khác nhau đã được sử dụng. Nhờ việc kinh doanh phát đạt mà việc sử dụng các dấu hiệu để phân biệt hàng hóa của các thương gia và các nhà sản xuất thời đó đã khá phát triển [18, tr.7]. Nhãn hiệu là một khái niệm đã được sử dụng rộng rãi, phổ biến trong đời sống xã hội. Tuy nhiên, ở mỗi góc độ chuyên ngành khác nhau, khái niệm này được mang những nội hàm khác nhau. Trong cẩm nang dành cho doanh nhân của cơ quan sáng chế Nhật Bản tài trợ, nhãn hiệu được mô tả là " dấu hiệu mà một doanh nghiệp sử dụng đối với hàng hóa của mình để phân biệt hàng hóa cùng loại của doanh nghiệp khác". Theo định nghĩa này, nhãn hiệu là công cụ để phân biệt hàng hóa của những nhà sản xuất khác nhau. Đây là cách hiểu phổ biến nhất ở dạng thức đơn giản khi tập trung vào khả năng phân biệt của nhãn hiệu. Ở mức cao hơn, nhãn hiệu không chỉ dừng lại ở chức năng phân biệt như đã nêu trên. Bởi lẽ các nghiên cứu đã chỉ ra rằng, bên cạnh các giá trị vật lý mà một sản phẩm cụ thể cung cấp cho khách hàng mục tiêu nhãn hiệu được 6
11. đính lên để đưa sản phẩm vào quá trình lưu thông sẽ góp thêm vào sản phẩm một giá trị tâm lý bao gồm ba thành tố: Mức độ nhận biết về nhãn hiệu, chất lượng cảm thụ của nhãn hiệu và các ấn tượng liên kết với nhãn hiệu. Cùng với sự phát triển mạnh mẽ của nền sản xuất công nghiệp và giao lưu thương mại toàn cầu, nhãn hiệu đã dần trở thành một tài sản vô hình có giá trị. Khái niệm nhãn hiệu vì vậy cũng được đề cập trong các văn bản pháp luật quốc tế có liên quan. Ở mỗi quốc gia, tùy thuộc vào tình hình cụ thể cũng đã đưa ra các khái niệm về nhãn hiệu trong các văn bản pháp luật chuyên ngành. Khái niệm nhãn hiệu trong các công ước quốc tế: Thuật ngữ nhãn hiệu hàng hóa được sử dụng lần đầu tiên trong một văn bản pháp luật quốc tế về bảo hộ quyền SHCN là Công ước Paris năm 1883. Hiệp định TRIPs là hiệp định đầu tiên có quy định khái niệm cũng như đặc điểm của nhãn hiệu một cách khái quát, toàn diện và mang tính quy chuẩn. Tiếp thu và kế thừa một cách có chọn lọc, khái niệm nhãn hiệu được thể hiện trong Khoản1, Điều15b Hiệp định về khía cạnh liên quan tới thương mại của quyền SHCN như sau: "Bất kỳ một dấu hiệu hoặc tổ hợp các dấu hiệu nào có khả năng phân biệt hàng hóa hoặc dịch vụ của một doanh nghiệp với hàng hóa hoặc dịch vụ của các doanh nghiệp khác đều có thể là nhãn hiệu. Các dấu hiệu đó, đặc biệt là các từ kể cả tên riêng, các chữ cái, chữ số các yếu tố hình họa và tổ hợp màu sắc cũng như tổ hợp bất kỳ của các dấu hiệu đó phải có khả năng được đăng ký là nhãn hiệu. Trường hợp bản thân các dấu hiệu không có khả năng phân biệt hàng hóa hoặc dịch vụ tương ứng, các thành viên có thể quy định rằng khả năng được đăng ký phụ thuộc vào tính phân biệt đạt được thông qua quá trình sử dụng. Các thành viên có thể quy định điều kiện để được đăng ký là các dấu hiệu phải nhìn thấy được". 7
12. Theo WIPO thì nhãn hiệu được định nghĩa là " bất kỳ dấu hiệu nào có khả năng phân biệt hàng hóa của doanh nghiệp này với hàng hóa của các đối thủ cạnh tranh". Với định nghĩa này, mọi dấu hiệu có khả năng phân biệt đều có thể dùng làm nhãn hiệu. Từ định nghĩa này, các quốc gia thành viên tùy vào điều kiện thực tế về kinh tế, chính trị, xã hội của mình mà quy định các dấu hiệu loại trừ không được dùng làm nhãn hiệu. Khái niệm nhãn hiệu ở một số nước: Điều 1127 Luật nhãn hiệu của Hoa Kỳ quy định: "Nhãn hiệu hàng hóa bao gồm bất kỳ từ ngữ, tên, biểu tượng, hình ảnh, hoặc sự kết hợp của các yếu tố đó được sử dụng hoặc sẽ được sử dụng trong thương mại để phân biệt hàng hóa hoặc dịch vụ của nhà sản xuất, kinh doanh này với hàng hóa, dịch vụ của nhà sản xuất khác và để chỉ dẫn nguồn gốc của hàng hóa cho dù nguồn gốc đó là vô danh". Theo Điều2, Luật nhãn hiệu của Nhật Bản "nhãn hiệu hàng hóa/dịch vụ có thể là chữ cái, chữ số, dấu hiệu, hình không gian ba chiều, hoặc bất kỳ sự kết hợp nào giữa chúng với màu sắc, được sử dụng cho hàng hóa bởi người sản xuất hay người chứng nhận hàng hóa đó trong thương mại hoặc được sử dụng cho dịch vụ bởi người cung cấp dịch vụ hay người chững nhận dịch vụ đó trong thương mại". Nhìn chung, quy định của pháp luật các nước nêu trên về cơ bản không khác biệt đáng kể so với quy định chung tại Hiệp định TRIPs. Ngoài ra, khái niệm nhãn hiệu còn được đề cập trong các hiệp định song phương và đa phương mà Việt Nam tham gia. Có thể kể đến đầu tiên là Hiệp định Thương mại Việt Nam - Hoa Kỳ được ký kết ngày 21/6/2001, thì tại Khoản1, Điều 6 nhãn hiệu được định nghĩa như sau: "Nhãn hiệu được cấu thành bởi dấu hiệu bất kỳ hoặc sự kết hơp bất kỳ của các dấu hiệu có khả năng phân biệt hàng hóa, dịch vụ của một người với hàng hóa, dịch vụ của người khác, bao gồm từ ngữ, tên người, hình, chữ cái, chữ số, tổ hợp màu 8
13. sắc, các yêu tố hình hoặc hình dạng của hàng hóa hoặc hình dạng của bao bì hàng hóa. Nhãn hiệu hàng hóa bao gồm cả nhãn hiệu dịch vụ, nhãn hiệu tập thể, nhãn hiệu chứng nhận". Ở Việt Nam, thuật ngữ "nhãn hiệu" được dùng lần đầu với cách gọi là “nhãn hiệu hàng hóa”. Khái niệm nhãn hiệu hàng hóa lần đầu tiên được chính thức quy định trong Điều 785 BLDS năm 1995 như sau: " Nhãn hiệu hàng hóa là những dấu hiệu dùng để phân biệt hàng hóa, dịch vụ cùng loại của các cơ sở sản xuất, kinh doanh khác nhau. Nhãn hiệu hàng hóa có thể là từ ngữ, hình ảnh hoặc sự kết hợp các yếu tố đó được thể hiện bằng một hoặc nhiều màu sắc". Khái niệm này đã xác định nhãn hiệu hàng hóa là để phân biệt hàng hóa, dịch vụ cùng loại của các cơ sở sản xuất, kinh doanh khác nhau. Tuy nhiên, khái niệm trên còn một số điểm chưa phù hợp với tinh thần của một số điều ước quốc tế và thực tiễn đòi hỏi khi đề cập đến nhãn hiệu hàng hóa với tư cách là tên gọi chung cho những dấu hiệu để phân biệt cả hàng hóa và dịch vụ, xác định chức năng của nhãn hiệu chỉ là để phân biệt hàng hóa, dịch vụ cùng loại cũng như thừa nhận chỉ những tập hợp các chữ cái có thể ghép lại thành từ hoặc ngữ có nghĩa hoàn chỉnh là nhãn hiệu hàng hóa. Tiếp theo, khái niệm nhãn hiệu được quy định trong Khoản16, Điều 4 Luật SHTT năm 2005 như sau: "Nhãn hiệu là dấu hiệu dùng để phân biệt hàng hóa, dịch vụ của các tổ chức, cá nhân khác nhau" . Đây là một quy định mang tính khái quát hơn so với quy định của BLDL năm 1995 khi sử dụng thuật ngữ " nhãn hiệu" thay cho "nhãn hiệu hàng hóa", xác định chức năng của nhãn hiệu là để phân biệt hàng hóa, dịch vụ cùng loại hoặc khác loại của các tổ chức, cá nhân khác nhau, đồng thời khái niệm này cũng không giới hạn các dấu hiệu có thể được đăng ký làm nhãn hiệu. Tuy nhiên, để được cơ quan nhà nước có thẩm quyền cho phép đăng ký và bảo hộ là nhãn hiệu, các dấu hiệu phải đáp ứng các điều kiện do pháp luật quy định. 9
14. Qua việc phân tích các khái niệm về nhãn hiệu ở trên, có thể đưa ra một khái niệm chung nhất về nhãn hiệu được đa số quốc gia thừa nhận, trong đó có Việt Nam như sau: Nhãn hiệu là những dấu hiệu có chức năng phân biệt, được sử dụng để phân biệt hàng hóa, dịch vụ cùng loại của các tổ chức, cá nhân khác nhau. * Vai trò của nhãn hiệu - Nhãn hiệu phân biệt hàng hóa, dịch vụ cùng loại: Trên thực tế người tiêu dùng thường xuyên đối diện với vấn đề lựa chọn giữa những sản phẩm giống nhau, tương tự về hình dáng bên ngoài mặc dù chúng được sản xuất bởi các doanh nghiệp khác nhau, thường là đối thủ cạnh tranh của nhau. Nhãn hiệu chính là yếu tố giúp người tiêu dùng nhận biết, phân biệt hàng hóa, dịch vụ này với hàng hóa, dịch vụ khác cùng loại. Ngay từ khi hình thành, nhãn hiệu đã được coi như một hình thức cô đọng và khái quát truyền đạt các thông tin về sản phẩm, dịch vụ, là dấu hiệu đầu tiên và dễ dàng nhất để phân biệt hàng hóa, dịch vụ của các cơ sở kinh doanh khác nhau. - Nhãn hiệu thông tin về nguồn gốc của sản phẩm, hàng hóa: Nhãn hiệu không chỉ đơn thuần là các dấu hiệu để phân biệt hàng hóa, dịch vụ mà thông qua nhãn hiệu, nhà sản xuất truyền đạt tới người tiêu dùng chất lượng, uy tín của sản phẩm dịch vụ mà mình sản xuất, cung ứng. Nhãn hiệu chứa đựng những thông tin mà người tiêu dùng có thể nhận ra những sản phẩm, dịch vụ mà họ đã từng sử dụng hoặc đã được biết đến của nhà sản xuất, nhà cung cấp nào đó và họ hoàn toàn tin tưởng và chất lượng, hiệu quả của hàng hóa, dịch vụ của những cơ sở kinh doanh đó. Như vậy, nhãn hiệu khiến người tiêu dùng có thể nghĩ rằng, các sản phẩm, dịch vụ mang nhãn hiệu đều có cùng nguồn gốc hoặc có mối liên hệ giữa các nhà sản xuất, nhà cung cấp khác nhau. - Nhãn hiệu bảo đảm về chất lượng hàng hóa, dịch vụ: Nhãn hiệu chứa thông điệp về chất lượng của sản phẩm, dịch vụ đối với người tiêu dùng. Đa 10
15. số người tiêu dùng đều không mong muốn trở thành người thử nghiệm đối với một nhãn hiệu mới trong khi họ đã có sự trải nghiệm, hài lòng về một nhãn hiệu khác sử dụng cho cùng một loại hàng hóa, dịch vụ. Hơn nữa, nhãn hiệu đã tạo dựng được uy tín và được người tiêu dùng tin tưởng sẽ là động lực để chủ sở hữu nhãn hiệu không ngừng cải tiến, phát triển sản phẩm, dịch vụ để thỏa mãn tốt hơn nhu cầu của người tiêu dùng. Do vậy, nhãn hiệu chính là sự đảm bảo về chất lượng của sản phẩm, dịch vụ để người tiêu dùng có thể yên tâm về xuất xứ sản phẩm và xác định được chủ thể chịu trách nhiệm pháp lý khi xảy ra tranh chấp. - Vai trò kinh tế và quảng cáo của nhãn hiệu: Thông qua nhãn hiệu, một sản phẩm hàng hóa, dịch vụ được tin dùng và phát triển trên thị trường sẽ giúp cho chủ sở hữu nhãn hiệu đó tiếp tục phát triển, cải tiến sản phẩm để duy trì vị trí được tín nhiệm. Đồng thời, giúp thúc đẩy các doanh nghiệp sản xuất sản phẩm cạnh tranh cũng phải cải tiến, đổi mới, đầu tư vào công nghệ, lao động để nâng cao năng suất, chất lượng, giảm giá thành sản phẩm, tạo ra những sản phẩm có uy tín trên thị trường. Bên cạnh đó, nhãn hiệu còn có vai trò quảng cáo. Khi một sản phẩm có chất lượng tốt được sản xuất bởi một nhà sản xuất có uy tín thì tự thân nhãn hiệu đã là một sự quảng cáo cho sản phẩm đó. Ngày nay, nhãn hiệu đóng vai trò không thể thay thế trong cơ cấu của các ngành như quảng cáo, sản xuất cũng như marketing sản phẩm. Cùng với nhãn hiệu là các logo và khẩu hiệu kinh doanh của những nhà sản xuất và cung ứng dịch vụ mà thông qua đó những thông tin của nhà sản xuất được truyền đến người tiêu dùng. Nhãn hiệu ngày nay là một trong những tài sản trí tuệ có giá trị nhất mang tính sống còn của doanh nghiệp mà việc bảo hộ nhãn hiệu phải được nâng lên hàng đầu. * Phân loại nhãn hiệu 11
16. - Theo chức năng: Với chức năng chính là giúp người tiêu dùng xác định một sản phẩm (là một hàng hóa hoặc dịch vụ) của một doanh nghiệp cụ thể nhằm phân biệt sản phẩm đó với các sản phẩm cùng loại do doanh nghiệp khác cung cấp, vì vậy theo chức năng nhãn hiệu được phân loại thành nhãn hiệu hàng hóa và nhãn hiệu dịch vụ. Nhãn hiệu hàng hóa: Là dấu hiệu để phân biệt hàng hóa của các tổ chức, cá nhân khác nhau. Thông thường nhãn hiệu hàng hóa được sử dụng cho các sản phẩm có nguồn gốc tự nhiên hoặc sản phẩm do con người sản xuất, chế tạo. Nhãn hiệu hàng hóa có thể được gắn trực tiếp lên hàng hóa hoặc trên bao bì hàng hóa và các phương tiện kinh doanh liên quan đến quá trình quảng cáo, phân phối hàng hóa đó. Nhãn hiệu dịch vụ: Là dấu hiệu để phân biệt dịch vụ do các chủ thể kinh doanh khác nhau cung cấp. Nhãn hiệu dịch vụ được sử dụng cho đối tượng là các hoạt động thực tế do một tổ chức, cá nhân thực hiện theo yêu cầu hoặc nhằm thỏa mãn lợi ích của các tổ chức, cá nhân trong xã hội. Nhãn hiệu dịch vụ thường được gắn trên các phương tiện kinh doanh như biển hiệu, các vật dụng, thiết bị được sử dụng trong quá trình cung cấp dịch vụ để người tiêu dùng có thể dễ dàng nhận biết, tìm kiếm dịch vụ khi có nhu cầu. - Theo tính chất và phạm vi sử dụng nhãn hiệu bao gồm: Nhãn hiệu tập thể: Là nhãn hiệu dùng để phân biệt hàng hóa, dịch vụ của các thành viên của tổ chức là chủ sở hữu nhãn hiệu đó với hàng hóa, dịch vụ của tổ chức, cá nhân không phải là thành viên của tổ chức đó [20,tr.2]. Như vậy, nhãn hiệu tập thể thường là nhãn hiệu của một hiệp hội, hợp tác xã, tổng công ty trong đó tổ chức tập thể xây dựng quy chế chung về việc sử dụng nhãn hiệu tập thể và các thành viên có quyền sử dụng nhãn hiệu hàng hóa, dịch vụ của họ đáp ứng các tiêu chuẩn đó. Nhãn hiệu tập thể là một phương thức rất hiệu quả để cùng tiếp thị các sản phẩm của một nhóm các 12
17. doanh nghiệp, mà nếu thực hiện riêng lẻ thì để các nhãn hiệu của họ được người tiêu dùng thừa nhận hoặc được người bán lẻ phân phối sẽ gặp khó khăn nhiều hơn. Sự khác biệt giữa nhãn hiệu tập thể và nhãn hiệu thông thường thể hiện: Về chủ sở hữu nhãn hiệu tập thể phải là tổ chức mà những người sử dụng nó là thành viên của tổ chức này, còn chủ sở hữu nhãn hiệu thông thường là bất kỳ ai thực hiện hoạt động sản xuất, kinh doanh sản phẩm dịch vụ; về quy chế sử dụng, nhãn hiệu tập thể bắt buộc phải sử dụng theo một quy chế cụ thể vì mục đích chung, còn nhãn hiệu thông thường tùy thuộc vào ý chí của chủ sở hữu độc quyền khai thác; về quyền sử dụng, chủ sở hữu nhãn hiệu tập thể không được tự ý chuyển giao quyền sử dụng nhãn hiệu tập thể cho tổ chức, cá nhân khác không phải là thành viên, còn đối với nhãn hiệu thông thường chủ sở hữu được chuyển giao cho đối tượng khác theo hình thức hợp đồng bằng văn bản. Nhãn hiệu chứng nhận: Là nhãn hiệu mà chủ sở hữu nhãn hiệu cho phép tổ chức, cá nhân khác sử dụng trên hàng hóa, dịch vụ của tổ chức, cá nhân đó để chứng nhận các đặc tính về xuất xứ, nguyên liệu, vật liệu, cách thức sản xuất hàng hóa, cách thức cung cấp dịch vụ, chất lượng, độ chính xác, độ an toàn hoặc các đặc tính khác của hàng hóa, dịch vụ mang nhãn hiệu [20,tr.2]. Như vậy, nhãn hiệu chứng nhận là nhãn hiệu do các tổ chức có chức năng kiểm soát, chứng nhận chất lượng đặc tính của hàng hóa, dịch vụ đăng ký, sau đó tổ chức này có quyền cấp phép sử dụng cho bất kỳ chủ thể sản xuất kinh doanh nào nếu hàng hóa, dịch vụ của họ đáp ứng đủ các điều kiện do chủ sở hữu nhãn hiệu chứng nhận đặt ra. Sự khác biệt giữa nhãn hiệu chứng nhận và nhãn hiệu tập thể là nhãn hiệu tập thể chỉ có thể do thành viên của tổ chức tập thể đó sử dụng, trong khi nhãn hiệu chứng nhận có thể được sử dụng bởi bất kỳ ai có sản phẩm, dịch vụ đáp ứng được tiêu chuẩn định sẵn. 13
18. Nhãn hiệu liên kết: Là các nhãn hiệu do cùng một chủ thể đăng ký, trùng hoặc tương tự nhau dùng cho sản phẩm, dịch vụ cùng loại hoặc tương tự nhau hoặc có liên quan với nhau [20,tr.2]. Việc đăng ký nhãn hiệu liên kết mang lại nhiều lợi ích cho chủ sở hữu nhãn hiệu. Chủ sở hữu nhãn hiệu liên kết được độc quyền sử dụng dấu hiệu có khả năng phân biệt cho nhiều loại hàng hóa, dịch vụ. Bên cạnh đó, việc sử dụng nhãn hiệu liên kết tạo uy tín cho những sản phẩm dịch vụ mới của doanh nghiệp bởi nhãn hiệu đã từng được biết đến và chiếm được uy tín đối với người tiêu dùng. Nhãn hiệu nổi tiếng: Là nhãn hiệu được người tiêu dùng biết đến rộng rãi trên toàn lãnh thổ Việt Nam [20,tr.2]. Để được coi là nhãn hiệu nổi tiếng một nhãn hiệu cần phải đáp ứng những tiêu chí trong Điều 75-Luật SHTT như: Số lượng người tiêu dùng liên quan đã biết đến nhãn hiệu thông qua việc mua, bán sử dụng hàng hóa, dịch vụ mang nhãn hiệu hoặc thông qua quảng cáo; phạm vi lãnh thổ mà hàng hóa, dịch vụ mang nhãn hiệu đã được lưu hành; doanh số từ việc bán hàng hóa hoặc cung cấp các dịch vụ mang nhãn hiệu hoặc số lượng hàng hóa đã được bán ra, lượng dịch vụ đã được cung cấp; thời gian sử dụng liên tục nhãn hiệu; uy tín rộng rãi của hàng hóa, dịch vụ mang nhãn hiệu Như vậy, nhãn hiệu nổi tiếng là thành quả đầu tư và là tài sản có giá trị rất lớn của các chủ sở hữu nhãn hiệu khi đã xây dựng được một nhãn hiệu mạnh được biết đến rộng rãi không chỉ trong phạm vi quốc gia mà còn được biết đến rộng rãi trên trường quốc tế, mang tính toàn cầu. Vì thế, các nhãn hiệu này thường xuyên bị làm giả mạo hoặc bị xâm phạm, ảnh hưởng lớn đến uy tín của chủ sở hữu nhãn hiệu. Do đó, nhãn hiệu nổi tiếng được bảo hộ theo quy chế đặc thù như quyền sở hữu được xác lập trên cơ sở sử dụng, không phụ thuộc vào thủ tục đăng ký. Nhãn hiệu nổi tiếng được bảo hộ chống lại các nhãn hiệu tương tự gây nhầm lẫn ngay cả khi chúng được dùng cho các hàng hóa, dịch vụ không tương tự nếu việc sử dụng dấu hiệu đó có thể 14
19. làm ảnh hưởng đến khả năng phân biệt của nhãn hiệu nổi tiếng hoặc nhằm lợi dụng uy tín của nhãn hiệu nổi tiếng. 1.1.2. Quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu và đặc điểm quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu * Quyền SHCN đối với nhãn hiệu Quyền SHCN đối với nhãn hiệu là quyền tài sản xác định sở hữu của tổ chức, cá nhân đối với nhãn hiệu đó. Theo quy định hiện hành, quyền SHCN đối với nhãn hiệu được xác lập trên cơ sở văn bằng bảo hộ của cơ quan nhà nước có thẩm quyền (Cục SHTT) theo thủ tục đăng ký quy định tại Luật SHTT. Riêng quyền SHCN đối với nhãn hiệu nổi tiếng được xác lập trên cơ sở sử dụng và không phụ thuộc vào thủ tục đăng ký. Về cơ bản chủ thể quyền SHCN đối với nhãn hiệu sẽ có những quyền cơ bản sau: Độc quyền sử dụng nhãn hiệu (nhập khẩu hàng hóa, dịch vụ mang nhãn hiệu được bảo hộ); lưu thông, chào bán, quảng cáo nhằm để bán, tàng trữ để bán hàng hóa mang nhãn hiệu được bảo hộ; gắn nhãn hiệu được bảo hộ lên hàng hóa, bao bì hàng hóa, phương tiện kinh doanh, phương tiện dịch vụ, giấy tờ giao dịch trong hoạt động kinh doanh [20,tr.21]; chuyển nhượng một phần hoặc toàn bộ quyền sử dụng nhãn hiệu của mình cho người khác; trao đổi, mua bán, cho tặng, để lại thừa kế quyền sử dụng nhãn hiệu được bảo hộ cho người khác; tự mình hoặc yêu cầu cơ quan nhà nước có thẩm quyền buộc người có hành vi xâm phạm quyền sở hữu đối với nhãn hiệu của mình phải chấm dứt hành vi xâm phạm và bồi thường thiệt hại. * Đặc điểm quyền SHCN đối với nhãn hiệu Quyền SHCN đối với nhãn hiệu có những đặc điểm cơ bản là có giới hạn về thời gian, không gian và nội dung được bảo hộ. Về khía cạnh thời gian, thời điểm phát sinh quyền SHCN và thời hạn mà quyền SHCN đối với nhãn hiệu chỉ được bảo vệ sau khi đã được pháp luật thừa nhận. Thời hạn hiệu 15
20. lực của quyền SHCN đối với nhãn hiệu phụ thuộc vào hiệu lực của Giấy chứng nhận đăng ký nhãn hiệu . Theo quy định của pháp luật Việt Nam, Giấy chứng nhận đăng ký nhãn hiệu có hiệu lực từ ngày cấp đến hết 10 năm tính từ ngày nộp đơn hợp lệ và có thể được gia hạn liên tiếp nhiều lần, mỗi lần 10 năm [20,tr.15]. Quyền SHCN đối với nhãn hiệu phát sinh trên cơ sở đăng ký quốc tế được Nhà nước Việt Nam bảo hộ kể từ ngày đăng ký quốc tế công bố trên Công báo SHCN đến hết thời hạn hiệu lực đăng ký quốc tế theo Thỏa ước Madrid. Quyền SHCN đối với nhãn hiệu nổi tiếng phát sinh trên cơ sở quyết định công nhận của cơ quan nhà nước có thẩm quyền đối với nhãn hiệu nổi tiếng. Quyền SHCN đối với nhãn hiệu nổi tiếng được bảo hộ vô thời hạn tính từ ngày nhãn hiệu được công nhận ghi trong quyết định công nhận nhãn hiệu nổi tiếng. Khía cạnh không gian: Quyền SHCN chỉ được bảo hộ trong phạm vi lãnh thổ quốc gia mà theo pháp luật của quốc gia đó quyền SHCN được phát sinh. Do vậy, nếu muốn xác lập quyền SHCN tại nước khác thì phải tuân thủ pháp luật của nước đó (thông qua thủ tục đăng ký xác lập quyền hoặc sử dụng lần đầu tiên tại nước đó). Về nguyên tắc chủ thể quyền SHCN đều có quyền được độc quyền sử dụng quyền SHCN của mình, các đối tượng khác muốn sử dụng quyền SHCN đó phải xin phép và được sự đồng ý của chủ thể quyền. Tuy nhiên, quyền này không phải là quyền tuyệt đối mà nó vẫn có những giới hạn nhất định theo pháp luật của từng quốc gia trên quan điểm đảm bảo sự hài hóa về lợi ích của chủ thể quyền với lợi ích xã hội, lợi ích quốc gia. Để cân bằng, hài hòa lợi ích của chủ sở hữu với lợi ích chung của xã hội, tránh những trường hợp lợi dụng thực hiện quyền SHCN đối với nhãn hiệu của chủ sở hữu gây ảnh hưởng đến cạnh tranh, cản trở lưu thông hàng hóa, 16