Luận văn Bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp đối với chỉ dẫn địa lý theo pháp luật Việt Nam

Nội dung text: Luận văn Bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp đối với chỉ dẫn địa lý theo pháp luật Việt Nam

1. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI PHẠM THỊ MỸ DUNG BẢO HỘ QUYỀN SỞ HỮU CÔNG NGHIỆP ĐỐI VỚI CHỈ DẪN ĐỊA LÝ THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM Chuyên ngành: Luật kinh tế Mã số : 60.38.01.07 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. LÊ MAI THANH HÀ NỘI, 2016 HÀ NỘI - năm
2. LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong luận văn đảm bảo độ tin cậy, chính xác và trung thực. Những kết luận khoa học của luận văn chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình khoa học nào khác. Tác giả luận văn Phạm Thị Mỹ Dung
3. MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT BẢO HỘ QUYỀN SỞ HỮU CÔNG NGHIỆP ĐỐI VỚI CHỈ DẪN ĐỊA LÝ 6 1.1 Khái quát về quyền sở hữu công nghiệp đối với chỉ dẫn địa lý 6 1.2 Nội dung bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp đối với chỉ dẫn địa lý 14 1.3 Cơ chế thực thi quyền sở hữu công nghiệp đối với chỉ dẫn địa lý 19 1.4 Khung pháp luật bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp đối với chỉ dẫn địa lý tại Việt Nam 23 Chương 2: THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT BẢO HỘ QUYỀN SỞ HỮU CÔNG NGHIỆP ĐỐI VỚI CHỈ DẪN ĐỊA LÝ 27 2.1 Thực trạng pháp luật xác lập quyền sở hữu công nghiệp đối với chỉ dẫn địa lý 27 2.2 Thực trạng pháp luật về nội dung quyền sở hữu công nghiệp đối với chỉ dẫn địa lý 33 2.3 Thực trạng thực thi quyền sở hữu công nghiệp đối với chỉ dẫn địa lý 41 Chương 3: PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ BẢO HỘ QUYỀN SỞ HỮU CÔNG NGHIỆP ĐỐI VỚI CHỈ DẪN ĐỊA LÝ 55 3.1 Phương hướng hoàn thiện pháp luật Việt Nam về bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp đối với chỉ dẫn địa lý 55 3.2 Giải pháp hoàn thiện pháp luật Việt Nam về bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp đối với chỉ dẫn địa lý 62 KẾT LUẬN 69 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 71
4. DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT BTA: Bilateral Trade Agreement (Hiệp định BTA) Hiệp định thương mại song phương Việt-Mỹ CDĐL: Chỉ dẫn địa lý EC: European Community Cộng đồng Châu Âu EVFTA: Hiệp định thương mại tư do Việt Nam - EU EU: European Union Liên minh Châu Âu Lisbon: Lisbon Agreement for the Protection of Appellations of Origin and their International Registration Thỏa ước Lisbon về đăng ký quốc tế và bảo hộ tên gọi xuất xứ năm 1958, sửa đổi bổ sung năm 1979 SHCN: Sở hữu công nghiệp SHTT: Sở hữu trí tuệ TGXX: Tên gọi xuất xứ TPP: Trans-Pacific Partnership Agreement (Hiệp định TPP) Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương TRIPs: Agreement on Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights (Hiệp định TRIPs) Hiệp định về các khía cạnh liên quan đến thương mại của quyền sở hữu trí tuệ WTO: World Trade Organization (Tổ chức WTO) Tổ chức thương mại Thế giới
5. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Năm 2016 là năm thứ 9 Việt Nam chính thức trở thành thành viên của Tổ chức WTO và Hiệp định TRIPs đã được ký kết, đánh dấu quá trình hội nhập của Việt Nam trong nền kinh tế toàn cầu. Trong Hiệp định này, cùng với thương mại hàng hóa và thương mại dịch vụ, sở hữu trí tuệ là một trong các trụ cột cơ bản, có vai trò quyết định trong việc đàm phán và thực hiện các cam kết quốc tế. Trong bảo hộ quyền SHTT ở Việt Nam những năm gần đây, xu hướng tích cực khai thác các đối tượng SHTT được ghi nhận đáng kể. Từ thời xa xưa, lợi thế cạnh tranh trong thương mại của một sản phẩm so với sản phẩm khác chủ yếu là nhờ vào những đặc tính và chất lượng riêng biệt mà các điều kiện địa lý như khí hậu và địa chất của khu vực địa lý mang lại. Các vùng địa lý với các địa danh nổi tiếng đã mang lại lợi thế cho các sản phẩm cùng loại như rượu vang Bordeaux của Pháp, pha lê Bohemia của Cộng hòa Séc, xúc xích Frankfurter của Đức Ngay cả ở Việt Nam, những sản phẩm quen thuộc với mọi người dân nhờ có sự gắn kết các địa danh như vải thiều Thanh Hà, bưởi Đoan Hùng, chè Tân Cương, nước mắm Phú Quốc, gốm Chu Đậu Các địa danh đi kèm với các sản phẩm đã gợi cho người tiêu dùng nhớ đến không chỉ nguồn gốc xuất xứ của sản phẩm mà còn nắm bắt được cả đặc tính, chất lượng đặc biệt của sản phẩm nhờ nguồn gốc địa lý đó. CDĐL dần trở thành một chỉ dẫn thương mại mang tính chất vô hình của sản phẩm nhưng góp phần làm gia tăng giá trị cho sản phẩm và có vai trò ngày càng quan trọng trong đời sống nói chung và trong hoạt động thương mại nói riêng. Cùng với tiến trình toàn cầu hóa về kinh tế và tư do hóa về thương mại, các quốc gia trên thế giới ngày càng quan tâm tới việc đưa các sản phẩm của mình thâm nhập vào thị trường nước khác thông qua việc sử dụng CDĐL. Tuy nhiên, do những lợi ích to lớn về thương mại mà CDĐL mang lại cho người sử 1
6. dụng, mà các chủ thể khác vì mục đích lợi nhuận sẵn sàng tìm mọi cách để lợi dụng danh tiếng và uy tín đó, gây thiệt hại đáng kể cho các quốc gia sở hữu CDĐL. Vì vậy, nhu cầu tăng cường nghiên cứu các vấn đề pháp lý về bảo hộ CDĐL trong thương mại thông qua đề tài luận văn “Bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp đối với chỉ dẫn địa lý theo pháp luật Việt Nam” đáp ứng tính cấp thiết hiện nay. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Trên thế giới, thuật ngữ CDĐL và các quy định liên quan đến việc bảo hộ đối tượng này lần đầu tiên được quy định trong Hiệp định TRIPs (năm 1994). Sau khi Hiệp định TRIPs ra đời, vấn đề bảo hộ CDĐL ở mức độ quốc gia và quốc tế đã trở thành đề tài của nhiều cuộc tranh luận sôi nổi và quyết liệt trên bàn đàm phán WTO cũng như trong giới chuyên môn. Nhiều bài viết của các nhà luật học đã bàn luận về các quy định về bảo hộ CDĐL trong Hiệp định TRIPs, cũng như sự tương thích trong pháp luật một số quốc gia đối với điều ước quốc tế quan trọng này. Trong số đó, một số tài liệu có giá trị cao như: Bảo hộ CDĐL trong Hiệp định TRIPs - The protection of Geographical Indication in the TRIPs Agreement của Albrecht Conrad; CDĐL và nhãn hiệu – con đường từ Doha - Geographical Indication and Trademarks - the road from Doha của Burkhart Goebel [19]; và Mở rộng CDĐL theo TRIPs: Tranh luận cũ hay Cơ hội mới - Expanding the Protection of Geographical Indications of Origin under TRIPS: Old Debate or New Opportunity của Irene Calboli [21]. Những công trình này chủ yếu nghiên cứu các quy định của Hiệp định TRIPs về bảo hộ CDĐL và tương thích của pháp luật quốc gia với điều ước quốc tế quan trọng này. Ở Việt Nam, bảo hộ quyền SHCN đối với CDĐL là vấn đề còn khá mới mẻ cả về lý luận và thực tiễn. Đã có một số đề tài nghiên cứu khoa học, luận văn, luận án về SHTT nói chung, chủ yếu tập trung khai thác các vấn đề quản lý nhà nước về SHTT. Có rất nhiều luận án, công trình nghiên cứu đã đề cập đến khía cạnh pháp lý của quyền SHCN cũng như có nhiều chương trình, dự án đã và 2
7. đang được xây dựng nhằm nâng cao hiểu biết về quyền SHCN nói chung và về quyền SHCN đối với CDĐL nói riêng, cụ thể là: - Năm 2005, Đề tài nghiên cứu khoa học của Bộ Công thương về “Chỉ dẫn địa lý: các khía cạnh thương mại trong xuất khẩu” nghiên cứu vấn đề này dưới góc độ thương mại”. Đề tài này chỉ giới hạn trong họat động xuất khẩu các sản phẩm mang CDĐL, các vấn đề lý luận về quyền SHCN đối với CDĐL chưa được nghiên cứu; - Năm 2007, Luận văn thạc sỹ luật học của Phạm Thanh Tuấn về “Đăng ký, quản lý và sử dụng CDĐL ở Việt Nam” đã nghiên cứu vấn đề bảo hộ CDĐL dưới góc độ khoa học pháp lý là chủ yếu [14]; - Năm 2008, Luận án tiến sĩ của Vũ Hải Yến về “Bảo hộ CDĐL trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế” nghiên cứu vấn đề bảo hộ CDĐL dưới góc độ pháp luật. Nội dung luận án tập trung chủ yếu vào vấn đề xác lập và bảo vệ quyền SHCN đối với CDĐL [15]. - Năm 2010, Luận án tiến sỹ kinh tế của Lê Thu Hà về “Bảo hộ quyền SHCN dưới góc độ thương mại đối với CDĐL của Việt Nam trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế” cũng nghiên cứu sâu vấn đề bảo hộ CDĐL dưới góc độ thương mại [9]; Thực tế, việc bảo hộ CDĐL đòi hỏi phải có sự nghiên cứu đầy đủ và sâu sắc nhằm hoàn thiện pháp luật về bảo hộ và tăng cường hiệu quả thực thi quyền SHCN đối với CDĐL. Vì vậy, trên cơ sở xác định thực trạng pháp luật SHCN và các ngành luật có liên quan, việc tiếp tục phân tích và nghiên cứu các vấn đề lý luận về bảo hộ quyền SHCN đối với CDĐL là nhu cầu cấp thiết hiện nay. Việc bảo hộ SHTT nói chung và SHCN nói riêng trong thời gian gần đây mới bắt đầu được quan tâm nhưng chưa đúng mức. Đặc biệt đối với CDĐL - một trong các đối tượng bảo hộ SHCN có rất ít bài viết, ít công trình nghiên cứu về vấn đề này ở Việt Nam. Tuy nhiên, trong luận văn này chỉ tập trung nghiên cứu 3
8. sâu và phân tích việc bảo hộ quyền SHCN đối với CDĐL theo quy định của pháp luật Việt Nam. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu Mục đích: Đề tài nghiên cứu một cách tổng thể các quy định pháp luật hiện hành của Việt Nam về bảo hộ CDĐL nhằm tăng cường hiệu quả bảo hộ quyền SHCN đối với CDĐL ở Việt Nam. Nhiệm vụ: Luận văn nghiên cứu về CDĐL, quyền SHCN đối với CDĐL và so sánh CDĐL với một số đối tượng SHCN khác. Trên cơ sở đó tìm hiểu về các quy định của hệ thống pháp luật quốc tế về CDĐL và các quy đinh pháp luật Việt Nam hiện hành về nội dung bảo hộ của CDĐL. Qua đó, đánh giá thực trạng của hoạt động bảo hộ CDĐL ở Việt Nam nhằm đề xuất một số giải pháp góp phần hoàn thiện pháp luật về bảo hộ CDĐL ở Việt Nam. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu: là pháp luật về bảo hộ quyền SHCN đối với CDĐL, thực tiễn thi hành về bảo hộ quyền SHCN đối với CDĐL tại Việt Nam. Phạm vi nghiên cứu: nghiên cứu pháp luật Việt nam về bảo hộ SHCN đối với CDĐL hiện hành mà không đi sâu vào các đối tượng có liên quan trước đó như TGXX và nghiên cứu pháp luật Việt nam về bảo hộ SHCN đối với CDĐL từ năm 2005 đến nay. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu Cơ sở phương pháp luận căn bản của việc nghiên cứu đề tài là chủ nghĩa duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác- Lênin. Phương pháp nghiên cứu được sử dụng trong luận văn này là phương pháp phân tích, đánh giá, tổng hợp pháp luật Việt Nam hiện hành trong vấn đề bảo hộ CDĐL. Luận văn chỉ ra một số điểm hạn chế, bất cập của pháp luật Việt Nam về bảo hộ CDĐL, từ đó đưa ra một số giải pháp khắc phục để hoàn thiện các quy định pháp luật. Bên cạnh đó, luận văn còn sử dụng các phương pháp luật 4
9. học so sánh, lịch sử để làm rõ quá trình phát triển của vấn đề được nghiên cứu, để đánh giá sự tương thích của pháp luật Việt Nam so với pháp luật quốc tế. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Phân tích, đánh giá và rút ra kết luận từ nghiên cứu một cách có hệ thống những vẫn đề lý luận chung về CDĐL. Trong đó, đặc biệt là những yêu cầu mới của các điều ước quốc tế về bảo hộ CDĐL trong mối quan hệ với các đối tượng SHCN khác. Đánh giá những tác động tích cực và tiêu cực của bảo hộ quyền SHCN đối với CDĐL theo pháp luật Việt Nam và các kết luận rút ra từ nghiên cứu thực trạng bảo hộ CDĐL ở Việt Nam. Trên cơ sở xác định những yêu cầu của bảo hộ CDĐL Việt Nam trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế, luận văn đã đề xuất các quan điểm cần hoàn thiện trong hoạt động bảo hộ CDĐL ở Việt Nam. 7. Cơ cấu của luận văn Ngoài Phần mở đầu và Kết luận, Luận văn được cơ cấu thành ba chương với nội dung cụ thể sau: Chương 1: Cơ sở lý luận và pháp luật bảo hộ chỉ dẫn địa lý Chương 2: Thực trạng pháp luật bảo hộ chỉ dẫn địa lý Chương 3: Phương hướng và giải pháp hoàn thiện pháp luật Việt Nam về bảo hộ chỉ dẫn địa lý 5
10. Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT BẢO HỘ QUYỀN SỞ HỮU CÔNG NGHIỆP ĐỐI VỚI CHỈ DẪN ĐỊA LÝ 1.1 Khái quát về quyền sở hữu công nghiệp đối với chỉ dẫn địa lý 1.1.1 Khái niệm quyền sở hữu công nghiệp đối với chỉ dẫn địa lý CDĐL là một đối tượng SHCN tương đối mới so với các đối tượng truyền thống như sáng chế và nhãn hiệu. Hiệp định TRIPs (1995) quy định trách nhiệm của các quốc gia thành viên phải bảo hộ các đối tượng là CDĐL. Các nước Châu Âu, điển hình là Pháp, đã có các quy định về công nhận và bảo hộ CDĐL từ đầu thế kỷ XX. Hiện nay, rất nhiều nước ngoài Châu Âu, trong đó có Việt Nam đã thiết lập hệ thống các quy định riêng để bảo hộ CDĐL. Cuộc cách mạng công nghiệp cũng chứng kiến sự ra đời của nhãn hiệu hiện đại. Sự phát triển sản xuất công nghiệp quy mô lớn dẫn đến mong muốn của các nhà sản xuất riêng lẻ là phải phân biệt chính họ vừa là nơi xuất xứ của hàng hóa lại vừa là người đảm bảo chất lượng hàng hóa đó. Hệ thống nhãn hiệu đăng ký được phát triển cho phép các thương gia có quyền bảo vệ các nhãn hiệu của họ như tài sản riêng. Ngược với hệ thống này, hệ thống bảo hộ CDĐL trao quyền sử dụng CDĐL cho các nhà sản xuất bản địa đã được xác định. Thuật ngữ “CDĐL” đã được đề cập trong Hiệp định TRIPs tại khoản 2 Điều 22 như sau: “CDĐL là những chỉ dẫn về hàng hóa có nguồn gốc từ lãnh thổ của một nước thành viên hoặc từ một khu vực hay địa phương trong lãnh thổ đó mà chất lượng, uy tín hay đặc tính khác của hàng hóa chủ yếu do xuất xứ địa lý quyết định”[32]. Theo quy định tại Điểm b, Khoản 2, Điều 2 Quy chế của Hội đồng (EEC) số 2081/92 về bảo hộ CDĐL và tên gọi xuất xứ của sản phẩm nông nghiệp và thực phẩm (Quy chế số 2081/92), CDĐL là tên một vùng, một địa phương hoặc một quốc gia được dùng để chỉ một nông sản hoặc thực phẩm (i) có nguồn gốc 6
11. từ vùng, địa phương, quốc gia đó; và (ii) có chất lượng hoặc danh tiếng có thể là do môi trường địa lý (gồm cả yếu tố tự nhiên và con người) quyết định [33]. CDĐL được định nghĩa trong Điều 16 của Luật Nhãn hiệu hàng hóa Trung Quốc là: dấu hiệu dùng để chỉ xuất xứ địa lý của hàng hóa mà chất lượng đặc thù, danh tiếng hoặc các phẩm chất khác của hàng hóa về cơ bản do yếu tố tự nhiên và văn hóa của vùng địa lý quyết định [34]. Theo quy định của Luật CDĐL Thái lan: CDĐL là tên, biểu tượng hoặc bất cứ một chỉ dẫn nào dùng để chỉ về một quốc gia hoặc một vùng lãnh thổ, địa phương thuộc một quốc gia, và có khả năng phân biệt hàng hóa xuất xứ từ đó có chất lượng, danh tiếng hoặc các đặc tính khác chủ yếu do nguồn gốc địa lý tạo nên [35]. Luật về CDĐL của Malaysia năm 2000 quy định: CDĐL là những chỉ dẫn phân biệt bất cứ hàng hóa có nguồn gốc trong một quốc gia, lãnh thổ, một vùng, một địa phương trong quốc gia đó hoặc lãnh thổ đó, có chất lượng, danh tiếng hoặc các đặc tính khác của hàng hóa chủ yếu do nguồn gốc địa lý của hàng hóa quyết định [36]. Qua đó, có thể thấy dù quy định thế nào nhưng nhìn chung khái niệm CDĐL theo các điều ước quốc tế và luật pháp một số quốc gia đều thể hiện hai nội dung cơ bản sau đây: (i) CDĐL là những chỉ dẫn về nguồn gốc của hàng hóa. Hàng hóa mang CDĐL bắt nguồn từ lãnh thổ, địa phương hay khu vực tương ứng với CDĐL; (ii) Sản phẩm mang CDĐL phải có chất lượng, uy tín hay các đặc tính nhất định chủ yếu do xuất xứ địa lý của sản phẩm quyết định. Pháp luật Việt Nam bắt đầu đề cập tới khái niệm tên gọi xuất xứ tại Nghị định 54/2000/NĐ-CP ngày 3/10/2000 của Chính phủ về việc bảo hộ quyền SHCN đối với bí mật kinh doanh, CDĐL, tên thương mại và bảo hộ quyền chống cạnh tranh không lành mạnh liên quan tới SHCN. Mặc dù mới tiếp cận về khái niệm nhưng Nghị định đã qui định rất cụ thể, có thể hiểu CDĐL được bảo 7
12. hộ là thông tin về nguồn gốc địa lý của hàng hóa được thể hiện dưới dạng một từ ngữ, dấu hiệu, biểu tượng hoặc hình ảnh, dùng để chỉ một quốc gia hoặc một vùng lãnh thổ, địa phương thuộc một quốc gia và được thể hiện trên hàng hóa, bao bì hàng hóa hay giấy tờ giao dịch liên quan tới việc mua bán hàng hóa nhằm chỉ dẫn rằng hàng hóa nói trên có nguồn gốc tại quốc gia, vùng lãnh thổ hoặc địa phương mà đặc trưng về chất lượng, uy tín, danh tiếng hoặc các đặc tính khác của loại hàng hóa này có được chủ yếu là do nguồn gốc địa lý tạo nên. Theo Điều 4 của Luật SHTT 2005 quy định: “CDĐL là dấu hiệu chỉ sản phẩm có nguồn gốc khu vực, địa phương, vùng lãnh thổ hay quốc gia cụ thể”. Dấu hiệu này được hiểu là địa danh hoặc biểu tuợng, hình ảnh liên hệ đến một địa phương. Như vậy, khái niệm về CDĐL theo pháp luật hiện hành của Việt Nam là hoàn toàn tương thích với Điều 22.1 của Hiệp định TRIPs. Theo quy định này, CDĐL không chỉ bao gồm tên địa lý mà bao gồm cả biểu tượng, hoặc hình ảnh/hình vẽ (chỉ dẫn gián tiếp) của một nước hoặc một địa phương. 1.1.2 Vai trò và đặc điểm của việc bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp đối với chỉ dẫn địa lý Bảo hộ CDĐL đóng vai trò quan trọng trong các mối quan hệ thương mại trên bình diện quốc gia và bình diện quốc tế. CDĐL gắn lên các sản phẩm tự nhiên và nông nghiệp, các sản phẩm thủ công và công nghiệp như: gỗ, đường, trái cây, rượu vang, cà phê, chè, thuốc lá, sản phẩm dệt may, đồ len Do đó, CDĐL có thể góp phần tạo nên uy tín và danh tiếng cho một sản phẩm đối với người tiêu dùng và có thể trợ giúp rất lớn trong việc xúc tiến xuất khẩu hàng hóa. Có thể nói, ý nghĩa quan trọng của cơ chế bảo hộ CDĐL là vấn đề không cần phải bàn cãi. Các nhà lập pháp lẫn giới kinh doanh đều đã thống nhất thừa nhận rằng SHCN vừa là công cụ điều khiển thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội nói chung và khoa học công nghệ nói riêng. Hệ thống SHCN đã trở thành một bộ phận không thể thiếu trong bất kỳ nền kinh tế thị trường nào nếu nó không muốn trở nên hỗn loạn mà CDĐL lại là một trong các đối tượng của 8
13. quyền SHCN cần được quan tâm phát triển và bảo hộ. Vì vậy, việc bảo hộ mở rộng cho tất cả các đối tượng SHCN cũng vì thế cần được thiết lập và như một nhu cầu tất yếu của quá trình phát triển, hệ thống bảo hộ SHCN sẽ phải càng được mở rộng theo sự kéo dài của danh sách các đối tượng cần được bảo hộ. CDĐL là một trong những đối tượng cần được bảo hộ. CDĐL là một trong những đối tượng như vậy của cơ chế bảo hộ các đối tượng mới của SHCN. Việc xây dựng và quản lý một CDĐL có thể mang lại hiệu quả kinh tế lớn, tạo ra giá trị gia tăng cho vùng địa lý đó. Ngoài việc sản phẩm mang CDĐL được bán với giá cao hơn các sản phẩm cùng loại khác, thì đồng thời vùng đó cũng sẽ phát triển thuận lợi được các dịch vụ khác, đặc biệt là du lịch. Ngoài ra, nó còn tác động tích cực đối với nông nghiệp và phát triển nông thôn mới, cụ thể là: tạo ra công ăn việc làm cho người dân vùng đó và giữ gìn được truyền thống văn hóa các làng nghề thông qua việc sản xuất sản phẩm có chất lượng đặc trưng bằng phương pháp, bí quyết và quy trình truyền thống. Ngoài ra, việc bảo hộ pháp lý đối với những CDĐL là cần thiết do chúng luôn có nguy cơ bị làm giả. Việc làm hàng giả gắn liền với quyền SHCN và hàm chứa nguy cơ cao về sự giảm uy tín và gây nhầm lẫn cho người tiêu dùng. Trong mọi trường hợp, hành vi làm hàng giả là một ví dụ rõ ràng về cạnh tranh không lành mạnh vì người làm hàng giả thu lợi từ danh tiếng của CDĐL. Nếu CDĐL được bảo hộ theo luật quốc gia, chúng ta có thể tránh được những người kinh doanh thương mại không trung thực, việc sử dung lừa dối các CDĐL là không được phép trong trường hợp làm mất đi giá trị trong kinh doanh và quan trọng nhất là danh tiếng đối với sản phẩm mang CDĐL bị tổn hại. Bên cạnh các đặc điểm giống như các đối tượng SHCN khác, quyền SHCN đối với CDĐL vẫn có một số đặc điểm riêng biệt như: - Người sử dụng không phải là người chủ sở hữu CDĐL; 9
14. - Việc bảo hộ tại nước xuất xứ là điều cốt lõi, là nền tảng cho việc tồn tại và bảo hộ các CDĐL. Đây là điều kiện tiên quyết cho sự bảo hộ trên phạm vi quốc tế. - CDĐL không bị giới hạn thời hạn bảo hộ nếu đối tượng bảo hộ là CDĐL vẫn đáp ứng các điều kiện do pháp luật quy định. - Quyền đối với CDĐL không được chuyển nhượng và không được chuyển giao. 1.1.3 Mối quan hệ với một số đối tượng sở hữu công nghiệp khác (i) Phân biệt CDĐL với chỉ dẫn nguồn gốc và tên gọi xuất xứ Năm 1883, Công Ước Paris về bảo hộ SHCN đã đưa TGXX, một dạng đặc biệt của CDĐL vào danh mục các đối tượng SHCN được điều chỉnh theo Công Ước. Tuy nhiên trong Công Ước Paris về bảo hộ SHCN không có điều khoản nào nói đến khái niệm “CDĐL” mà chỉ nêu tên “chỉ dẫn nguồn gốc” (Indication of Source) và “tên gọi xuất xứ hàng hóa” (Appellation of Origin). Sự khác biệt cơ bản giữa hai khái niệm chỉ dẫn nguồn gốc và tên gọi xuất xứ hàng hóa là chỉ dẫn nguồn gốc được thể hiện dưới bất kỳ hình thức nào: từ ngữ, dấu hiệu, hình ảnh, được dùng cho cả hàng hóa và dịch vụ. Hàng hóa mang chỉ dẫn nguồn gốc không nhất thiết phải có nhưng đặc tính chất lượng đặc thù do yếu tố địa lý tạo nên. Trong khi đó TGXX hàng hóa được thể hiện dưới hình thức duy nhất là từ ngữ và chỉ được dùng cho hàng hóa. Điều quan trọng là hàng hóa đó phải có những đặc tính chất lượng đặc thù do môi trường địa lý tạo nên. Như vậy TGXX hàng hóa có thể được coi là một dạng đặc biệt của chỉ dẫn nguồn gốc. Do khái niệm CDĐL được cấu thành từ chỉ dẫn nguồn gốc và tên gọi xuất xứ hàng hóa nên nội dung CDĐL cũng bao hàm các nội dung cơ bản của hai đối tượng trên. Chỉ dẫn nguồn gốc hàng hóa là chỉ dẫn xuất xứ hàng hóa từ một quốc gia hoặc từ địa điểm nhất định nào đó. TGXX hàng hóa là một loại chỉ dẫn nguồn gốc đặc biệt, trong đó chỉ dẫn tên địa lý của quốc gia, của địa phương, nơi hàng hóa được sản xuất với chất lượng và bản chất đặc trưng bởi yếu tố môi 10
15. trường địa lý, yếu tố tự nhiên và con người nơi sản xuất. Tên gọi xuất xứ và chỉ dẫn nguồn gốc hàng hóa là hai đối tượng SHCN được bảo hộ theo Công ước Paris. Điều 10 của Công ước Paris quy định nghĩa vụ của các nước thành viên phải ngăn chặn những hành vi trái với nguyên tắc trung thực trong kinh doanh, thương mại; cấm nhưng chỉ dẫn sai lệch gây mất uy tín cho đối thủ cạnh tranh; những chỉ dẫn gây nhầm lẫn về bản chất hoặc những thông tin sai lệch gây mất uy tín cho đối thủ cạnh tranh; những chỉ dẫn gây nhầm lẫn về bản chất hoặc những thông tin sai lệch về sản phẩm hàng hóa [37]. Chỉ dẫn Tên gọi Chỉ dẫn nguồn gốc Xuất xứ địa lý (ii) Phân biệt CDĐL với nhãn hiệu CDĐL và nhãn hiệu đều là dấu hiệu có khả năng phân biệt dùng cho hàng hóa, dịch vụ trong lưu thông thương mại. Trên thực tế, nhiều CDĐL được bảo hộ như một nhãn hiệu hoặc nhãn hiệu được bảo hộ có chứa CDĐL cho cùng sản phẩm, hàng hóa. Về cơ bản một nhãn hiệu dùng để phân biệt hàng hóa, dịch vụ cùng loại của các doanh nghiệp khác nhau thì CDĐL dùng để nhận biết nguồn gốc địa lý gắn liền với chất lượng, danh tiếng hoặc những đặc tính khác của một sản phẩm. Nếu chủ SHCN là cá nhân hoặc doanh nghiệp được độc quyền sử dụng, định đoạt nhãn hiệu, cấm người khác sử dụng hoặc cho phép sử dụng thì chủ sở hữu CDĐL lại là nhà nước. Người sử dụng CDĐL không có quyền chiếm hữu, định 11
16. đoạt mà chỉ được quyền sử dụng thông qua việc gắn CDĐL lên sản phẩm của mình. Nói cách khác, khái niệm chủ sở hữu CDĐL khác hoàn toàn so với chủ sở hữu nhãn hiệu, mỗi doanh nghiệp có trụ sở tại một khu vực địa lý nơi CDĐL được bảo hộ không được ngăn cản các doanh nghiệp khác ở cùng địa phương quyền sử dụng CDĐL này miễn là tuân chỉ các tiêu chuẩn chất định nhất định của sản phẩm. Tuy nhiên, EU lại có cách giải thích mối quan hệ giữa nhãn hiệu và CDĐL theo khoản 5 Điều 24 của Hiệp đinh TRIPs một cách hoàn toàn khác. Các nước này cho rằng khoản 5 Điều 24 trong TRIPs quy định ngoại lệ cho nguyên tắc ưu tiên bảo hộ đối với CDĐL so với nhãn hiêụ và cho rằng điều luật này cho phép sự đồng tồn tại giữa một nhãn hiệu có hiệu lực trước và một CDĐL tương tự hoặc trùng được bảo hộ sau và công nhận sự ưu tiên bảo hộ đối với CDĐL so với nhãn hiệu. Đối với rượu vang EU quy định việc ngừng sử dụng một nhãn hiệu đã đăng ký trước nêu chỉ dẫn có trong nhãn hiệu đó sau này được bảo hộ là CDĐL, đối với sản phẩm nông nghiệp và thực phẩm: nhãn hiệu đăng ký trước sẽ vẫn được sử dụng song sẽ bị giới hạn khi có một CDĐL trùng hoặc tương tự đối với nhãn hiệu này được bảo hộ. Hoa kỳ cũng ghi nhận và bảo hộ CDĐL, nhưng phương pháp tiếp cận khác với của EU. Mỹ bảo hộ CDĐL thông qua cơ chế nhãn hiệu, theo đó CDĐL có thể được bảo hộ như là nhãn hiệu thương mại, nhãn hiệu tập thể hoặc nhãn hiệu chứng nhận mà nguyên tắc cơ bản là “ai đăng ký trước thì được trước”. Quan điểm này được thể hiện trong Hiệp định TPP mà 12 nước trong đó có Mỹ và Việt Nam ký vào ngày 2/2016. Trong khi đó CDĐL của EU lại không chấp nhận như vậy, coi CDĐL là một hình thức bảo hộ đặc thù, gắn liền với đặc điểm địa lý và cộng đồng cụ thể, không phải nhãn hiệu của riêng ai và tất nhiên không phải “ai đăng ký trước thì được trước”. Mặc dù có nhìn theo quan điểm nào đi chăng nữa, CDĐL và nhãn hiệu vẫn có điểm tương đồng vì cả hai đều có thể đưa đến sự chỉ dẫn cho sản phẩm 12
17. khi được đưa ra thị trường. Chúng đều là công cụ đắc lực được các doanh nghiệp và quốc gia sử dụng ở quy mô chiến lược theo nhiều cách riêng của mình. (iii) Phân biệt CDĐL với tên thương mại CDĐL và tên thương mại có sự khác nhau ở chức năng của dấu hiệu, thủ tục xác lập quyền, tính hạn chế về phạm vi bảo hộ, vấn đề khai thác, sử dụng và quản lý. Tên thương mại là tên gọi của tổ chức, cá nhân dùng trong hoạt động kinh doanh để phân biệt chủ thể kinh doanh mang tên gọi đó với chủ thể kinh doanh khác trong cùng lĩnh vực và khu vực kinh doanh. Trong khi đó, CDĐL là dấu hiệu (có thể là tên gọi, biểu tượng, hình ảnh tượng trưng ) dùng để chỉ sản phẩm có nguồn gốc từ khu vực, địa phương, vùng lãnh thổ hay quốc gia cụ thể. Quyền SHCN đối với tên thương mại tự động được xác lập khi có đủ các điều kiện theo quy định của pháp luật mà không cần phải đăng ký tại cơ quan có thẩm quyền, có nghĩa là quyền sở hữu công nghiệp đối với tên thương mại được xác lập trên cơ sở sử dụng hợp pháp tên thương mại đó. Trong khi đó, quyền SHCN đối với CDĐL chỉ phát sinh trên cơ sở quyết định cấp văn bằng bảo hộ của cơ quan nhà nước có thẩm quyền. Bên cạnh đó, tên thương mại có phạm vi bảo hộ hạn chế so với CDĐL, bởi chỉ được bảo hộ trong phạm vi cùng một địa bàn hoạt động của các chủ thể kinh doanh, trong những lĩnh vực kinh doanh cùng loại hoặc liên quan đến lĩnh vực kinh doanh mà tên thương mại đó được chủ sở hữu sử dụng. Không giống như tên thương mại, nhà nước trực tiếp thực hiện quyền quản lý CDĐL hoặc trao quyền cho các cơ quan, tổ chức có thẩm quyền nhằm tổ chức và kiểm soát việc sử dụng CDĐL có hiệu quả. Việc khai thác, quản lý và sử dụng CDĐL phải tuân theo những quy định được đặt ra trong quy chế quản lý và sử dụng CDĐL. Không phức tạp như CDĐL, đối với tên thương mại thì hoàn toàn do chủ sở hữu tên thương mại tiến hành theo các quy định của pháp luật. 13
18. Ngoài ra, điểm khác biệt lớn so với CDĐL là quyền đối với tên thương mại chỉ được chuyển nhượng cùng với việc chuyển nhượng toàn bộ cơ sở kinh doanh và hoạt động kinh doanh dưới tên thương mại đó. 1.2 Nội dung bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp đối với chỉ dẫn địa lý Như đã nói ở phần khái niệm bảo hộ quyền SHCN đối với CDĐL là việc Nhà nước, các chủ thể khai thác và sử dụng CDĐL, các cơ quan chức năng thông qua hệ thống pháp luật tiến hành các hoạt động liên quan đến việc xác lập, khai thác, quản lý và bảo vệ các chủ thể chống lại các hành vi xâm phạm quyền đối với CDĐL. Để làm rõ được nội dung bảo hộ của quyền SHCN đối với CDĐL cần phải phân tích ba khía cạnh sau: 1.2.1 Xác lập quyền sở hữu công nghiệp đối với chỉ dẫn địa lý CDĐL cung cấp cho khách hàng tiềm năng thông tin về sản phẩm được sản xuất ra trong điều kiện sản xuất đặc biệt, những đặc trưng riêng của khu vực đó, và khẳng định những đặc trưng đó của sản phẩm chỉ có thể có khi sử dụng sản phẩm của khu vực đó mà không có ở những khu vực khác. Khi nói đến CDĐL đó người ta nghĩ ngay đến sản phẩm mang CDĐL nghĩa là CDĐL có tác dụng tạo nên tên tuổi cho chính sản phẩm của địa phương có CDĐL đó. Chính vì vậy, một CDĐL đựoc bảo hộ về mặt pháp lý sẽ có tác dụng giúp cho nhà sản xuất nông sản có được các quyền để khai thác CDĐL này trong việc phát triển thị trường, thậm chí cả ở những thị trường có nhiều hàng nông sản có tính năng tương tự. Chủ thể quyền có thể sử dụng CDĐL này trong các cuộc đàm phán để ký kết các hợp đồng tiêu thụ sản phẩm trong nước và xuất khẩu nông sản ra nước ngoài. Nói cách khác, khi CDĐL được bảo hộ về mặt pháp lý sẽ chứng tỏ một đẳng cấp về chất lượng của sản phẩm. Ở đây chính là những sản phẩm nông nghiệp điển hình mà chất lượng của chúng được hình thành trên cơ sở đặc tính lãnh thổ, chẳng hạn như điều kiện về thổ nhưỡng, khí hậu, nguồn nước 14
19. Xuất phát từ đặc thù CDĐL là tài sản quốc gia thuộc sở hữu duy nhất của Nhà nước và không ai được phép độc quyền sử dụng. Chính vì vậy, việc xác lập quyền SHCN đối với CDĐL có vai trò rất quan trọng: ngăn chặn việc sử dụng CDĐL đối với sản phẩm không có nguồn gốc từ nước, vùng, địa phương tương ứng; và ngăn chặn việc sử dụng CDĐL được bảo hộ cho hàng hoá không có tính chất, chất lượng đặc thù gắn liền với nước, vùng, địa phương đó. 1.2.2 Nội dung và giới hạn quyền sở hữu công nghiệp đối với chỉ dẫn địa lý CDĐL là thông tin về nguồn gốc địa lý của hàng hóa mà yếu tố địa lý thì tồn tại khách quan thuộc tài sản quốc gia chứ không do một cá nhân, tổ chức cụ thể nào sáng tạo ra. Chính vì vậy, CDĐL phải không thuộc sở hữu của bất kỳ cá nhân hay tổ chức nào và là đối tượng sử dụng chung (Điều 88 Luật SHTT). Bất kỳ tổ chức, cá nhân nào sản xuất hàng hóa ở nước, vùng hoặc địa phương thỏa mãn các điều kiện quy định đều được quyền sử dụng CDĐL dùng cho hàng hóa đó. Vì CDĐL thuộc sở hữu duy nhất của Nhà nước, nên việc bảo hộ CDĐL được thực hiện theo một cơ chế khác với cơ chế bảo hộ các đối tượng SHCN khác. Do đó, quyền SHCN đối với CDĐL không có quyền chiếm hữu và quyền định đoạt như trong quyền SHCN đối với sáng chế, giải pháp hữu ích, kiểu dáng công nghiệp và nhãn hiệu, mà chỉ là quyền sử dụng, cụ thể là quyền thể hiện chỉ dẫn đó trên hàng hóa, bao bì hàng hóa, cho hàng hóa tương ứng. Ngay cả khi một tổ chức hay cá nhân nào đó đã có quyền sử dụng CDĐL thì quyền sử dụng đó không được phép chuyển giao cho người khác như quyền sở hữu của những đối tượng khác. Ngoài ra, chủ thể được sử dụng hợp pháp CDĐL còn có quyền ngăn cấm người khác thực hiện hành vi xâm phạm như hành vi gây hiểu sai lệch về nguồn gốc địa lý, lợi dụng uy tín, danh tiếng của CDĐL để vi phạm hoặc sử dụng CDĐL cho hàng hóa không đáp ứng tiêu chuẩn về tính chất, chất lượng đặc thù. “Chủ sở hữu đối tượng SHCN và tổ chức, cá nhân được trao quyền sử dụng hoặc quyền quản lý CDĐL có quyền ngăn cấm người khác sử dụng đối tượng SHCN” 15