Luận văn Bảo hộ nhãn hiệu theo pháp luật sở hữu trí tuệ ở Việt Nam hiện nay

Nội dung text: Luận văn Bảo hộ nhãn hiệu theo pháp luật sở hữu trí tuệ ở Việt Nam hiện nay

1. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI Nguyễn Thị Thủy BẢO HỘ NHÃN HIỆU THEO PHÁP LUẬT SỞ HỮU TRÍ TUỆ Ở VIỆT NAM HIỆN NAY LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI – 2018
2. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI Nguyễn Thị Thủy BẢO HỘ NHÃN HIỆU THEO PHÁP LUẬT SỞ HỮU TRÍ TUỆ Ở VIỆT NAM HIỆN NAY Chuyên ngành: Luật Kinh tế Mã số: 8.38.01.07 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC PGS.TS LÊ MAI THANH HÀ NỘI - 2018
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, dưới sự hướng dẫn của Phó giáo sư Tiến sĩ Lê Mai Thanh hiện đang công tác tại Viện Nhà nước và Pháp luật – Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chính xác. Tác giả luận văn Nguyễn Thị Thủy
4. LỜI CẢM ƠN Trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn tốt nghiệp, tôi đã nhận được sự giúp đỡ vô cùng to lớn của Học viện, Quý Thầy, Cô, đồng nghiệp, gia đình và bạn bè. Tôi xin tỏ lòng biết ơn chân thành đến Ban Giám đốc Học viện Khoa học xã hội, thuộc Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam, Ban chủ nhiệm khoa Luật - Học viện Khoa học xã hội, Quý Thầy, Cô tại Học viện, tại các trường, các trung tâm đã trang bị kiến thức và giúp đỡ tôi trong suốt thời gian học tập, nghiên cứu. Xin chân thành bày tỏ lòng biết ơn đến Cô giáo là Phó giáo sư Tiến sĩ Lê Mai Thanh hiện đang công tác tại Viện Nhà nước và Pháp luật – Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam đã nhiệt tình, tận tụy hướng dẫn và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu, thực hiện và hoàn thành tốt luận văn tốt nghiệp. Cuối cùng tôi xin cảm ơn gia đình, cơ quan, bạn bè và đồng nghiệp đã giúp đỡ, ủng hộ, khuyến khích tôi rất nhiều trong suốt quá trình học tập và thời gian thực hiện luận văn. Mặc dù đã rất cố gắng hoàn thành tốt luận văn này, nhưng sẽ không tránh khỏi thiếu sót, rất mong nhận được sự quan tâm và đóng góp của Quý thầy cô để có thể giúp tôi hoàn thành luận văn và bổ sung thêm nhiều kiến thức quý báu. Xin chân thành cảm ơn! Tác giả luận văn Nguyễn Thị Thủy
5. MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 CHƯƠNG 1 LÝ LUẬN VỀ BẢO HỘ NHÃN HIỆU 6 1.1. Khái niệm nhãn hiệu và quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu. 6 1.2. Bảo hộ nhãn hiệu và nội dung bảo hộ nhãn hiệu 16 1.3. Cơ sở pháp luật và cơ chế bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu 22 CHƯƠNG 2 THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT BẢO HỘ NHÃN HIỆU 31 2.1. Thực trạng xác lập quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu 31 2.2. Thực trạng nội dung quyền sở hữu công nghiệp đối với Nhãn hiệu 37 2.3. Thực trạng thực thi quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu 43 CHƯƠNG 3 PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ BẢO HỘ NHÃN HIỆU 58 3.1. Phương hướng hoàn thiện pháp luật nhằm nâng cao hiệu quả bảo hộ nhãn hiệu 58 3.2. Giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả bảo hộ nhãn hiệu 61 KẾT LUẬN 67 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
6. DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT SHTT Sở hữu trí tuệ SHCN Sở hữu công nghiệp TAND Tòa án nhân dân Agreement on Trade – Related aspects of Ipr – Trips TRIPs Hiệp định về các khía cạnh liên quan đến thương mại của quyền sở hữu trí tuệ
7. DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 2.1. Thống kê số vụ vi phạm quyền SHCN đối với nhãn hiệu, số vụ được xử lý, số tiền phạt giai đoạn 2013 - 2017 50
8. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Ngày nay, khi nền kinh tế của đất nước cũng như cả thế giới đang phát triển với tốc độ chóng mặt thì các sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ cũng xuất hiện tràn ngập trên thị trường, phong phú về chất lượng và số lượng sản phẩm. Do đó, việc các nhà sản xuất, cung ứng dịch vụ quan tâm hàng đầu hiện nay là làm thế nào để sản phẩm của mình có sự khác biệt với các sản phẩm hàng hóa, dịch vụ của người khác và làm thế nào để người tiêu dùng, khách hàng sử dụng dịch vụ của doanh nghiệp có thể ghi nhớ hình ảnh sản phẩm, chất lượng dịch vụ của doanh nghiệp là một điều kiện quan trọng thúc đẩy sự phát triển của doanh nghiệp. Một trong các biện pháp hữu hiệu nhất để người tiêu dùng, khách hàng sử dụng hàng hóa, dịch vụ của doanh nghiệp biết đến doanh nghiệp và lựa chọn hàng hóa, dịch vụ của doanh nghiệp đó là tạo ra một nhãn hiệu có khả năng phân biệt cho hàng hóa, dịch vụ của mình. Do đó, nhãn hiệu có một vai trò rất quan trọng trong sự tồn tại và phát triển của doanh nghiệp. Tại Việt Nam, trong các giai đoạn phát triển kinh tế và xã hội của đất nước, hệ thống bảo hộ SHCN cũng có những bước phát triển theo từng thời kỳ. Cùng với bước tiến đó, bảo hộ quyền SHCN đối với nhãn hiệu nảy sinh một số vấn đề cần phải giải mã về lý luận và thực tiễn. Nhãn hiệu luôn gắn liền với sản phẩm, dịch vụ, thể hiện uy tín của một doanh nghiệp và có vai trò rất quan trọng trong sản xuất kinh doanh và cả trong đời sống xã hội. Nhãn hiệu, nhất là những nhãn hiệu nổi tiếng là công sức của chủ sở hữu, nó gắn liền với tâm huyết của chủ sở hữu khi tạo ra chúng cũng như khi kinh doanh sản phẩm, dịch vụ mang nhãn hiệu đó. Bảo hộ nhãn hiệu góp phần thu hút đầu tư nước ngoài, thúc đẩy quá trình Việt Nam hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế thế giới và cũng góp phần bảo vệ lợi ích người tiêu dùng, bảo vệ sự đầu tư vào uy tín sản phẩm dịch vụ đưa ra thị trường của chủ sở hữu nhãn hiệu. 1
9. Ý thức vai trò của bảo hộ nhãn hiệu và những vấn đề còn bỏ ngỏ cần nghiên cứu, tác giả chọn đề tài “Bảo hộ nhãn hiệu theo pháp luật sở hữu trí tuệ ở Việt Nam hiện nay” làm đề tài luận văn thạc sĩ của mình. 2. Tình hình nghiên cứu Trong những năm gần đây, có một số công trình nghiên cứu, các bài viết liên quan đến bảo hộ nhãn hiệu như: - Luận án tiến sĩ Luật học “Những vấn đề pháp lý về bảo hộ nhãn hiệu hàng hóa trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế ở Việt Nam”, của tác giả Lê Mai Thanh, bảo vệ năm 2006; - Luận văn “Bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ đối với nhãn hiệu từ thực tiễn tỉnh Bắc Giang” của tác giả Trần Chí Thành, Học viện Khoa học xã hội, bảo vệ năm 2016; - Luận văn “Bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu hàng hóa xuất nhập khẩu của Hải quan Việt Nam” của tác giả Nguyễn Lưu Hưng, Học viện khoa học xã hội, bảo vệ năm 2016; - Luận văn “Bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu theo pháp luật nước ngoài” của tác giả Nguyễn Thị Lan Anh, Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội, bảo vệ năm 2012. - Luận văn “Pháp luật Việt Nam về tên miền liên quan đến nhãn hiệu” của tác giả Nguyễn Thị Hồng Linh, Khoa Luật Đại học quốc gia Hà Nội, bảo vệ năm 2014. Các công trình nghiên cứu khoa học trên về cơ bản đã nêu và phân tích một cách khái quát về bảo hộ quyền SHCN đối với nhãn hiệu hay những hành vi cạnh tranh không lành mạnh liên quan đến nhãn hiệu. Tuy nhiên, vẫn còn một số vấn đề liên quan đến hiệu quả bảo hộ nhãn hiệu theo pháp luật SHTT Việt Nam cần được tiếp tục nghiên cứu. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2
10. 3.1. Mục đích nghiên cứu Luận văn khái quát những vấn đề lý luận và thực tiễn về bảo hộ nhãn hiệu, đồng thời xác định các phương hướng và giải pháp hoàn thiện pháp luật nhằm nâng cao hiệu quả bảo hộ nhãn hiệu tại Việt Nam. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích nói trên, Luận văn cần thực hiện những nhiệm vụ cơ bản sau: - Hệ thống hóa và làm rõ những vấn đề lý luận về bảo hộ nhãn hiệu. - Phân tích, đánh giá thực trạng pháp luật bảo hộ nhãn hiệu tại Việt Nam. - Đề xuất một số phương hướng và giải pháp hoàn thiện pháp luật nhằm nâng cao hiệu quả bảo hộ nhãn hiệu. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của đề tài 4.1. Đối tượng nghiên cứu Luận văn nghiên cứu về bảo hộ nhãn hiệu trên cơ sở pháp luật SHTT Việt Nam và các điều ước quốc tế liên quan mà Việt Nam là thành viên. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Luận văn tập trung nghiên cứu về bảo hộ nhãn hiệu mà không bao gồm các chỉ dẫn thương mại khác. - Luận văn đánh giá thực trạng bảo hộ nhãn hiệu theo luật SHTT 2005; việc so sánh pháp luật SHTT trước đây chỉ nhằm minh chứng cho hiệu quả điều chỉnh pháp luật hiện hành. - Luận văn nghiên cứu bảo hộ nhãn hiệu trong phạm vi lãnh thổ Việt Nam mà không mở rộng nghiên cứu bảo hộ nhãn hiệu Việt Nam tại nước ngoài. 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận: 3
11. Luận văn được nghiên cứu trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về SHTT và quan điểm của Đảng, Nhà nước về SHTT, trong đó có bảo hộ nhãn hiệu. 5.2. Phương pháp nghiên cứu: Trong quá trình nghiên cứu đề tài, học viên đã sử dụng nhiều phương pháp nghiên cứu, trong đó tiêu biểu là các phương pháp: - Phương pháp phân tích, tổng hợp được sử dụng khi phân tích các vấn đề lý luận về nhãn hiệu, quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu, bảo hộ nhãn hiệu và các nội dung bảo hộ nhãn hiệu. - Phương pháp so sánh được sử dụng khi tìm hiểu các quy định về nhãn hiệu, bảo hộ nhãn hiệu theo pháp luật Việt Nam và theo các quy định tại điều ước quốc tế hoặc của các nước khác. - Phương pháp phân tích, thống kê nhằm đánh giá thực trạng pháp luật bảo hộ nhãn hiệu tại Việt Nam. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của Luận văn 6.1. Ý nghĩa lý luận: Kết quả nghiên cứu của Luận văn sẽ góp phần làm phong phú thêm cơ sở lý luận, góp phần hoàn thiện pháp luật Việt Nam về bảo hộ nhãn hiệu. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn: Thông qua việc đánh giá những bất cập, hạn chế được đúc rút từ thực tiễn pháp luật hiện hành, luận văn có thể đóng góp một số giải pháp xây dựng và hoàn thiện các văn bản quy phạm pháp luật về bảo hộ nhãn hiệu trong pháp luật SHTT hiện nay. Ngoài ra, luận văn có thể được sử dụng làm tài liệu học tập và nghiên cứu. 7. Kết cấu của đề tài Ngoài phần mở đầu, phần kết luận, nội dung của luận văn chia thành 03 Chương sau: 4
12. Chương 1: Lý luận về bảo hộ nhãn hiệu Chương 2: Thực trạng pháp luật bảo hộ nhãn hiệu Chương 3: Phương hướng và giải pháp hoàn thiện pháp luật nhằm nâng cao hiệu quả bảo hộ nhãn hiệu. 5
13. Chƣơng 1 LÝ LUẬN VỀ BẢO HỘ NHÃN HIỆU 1.1. Khái niệm nhãn hiệu và quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu. 1.1.1. Khái niệm và vai trò nhãn hiệu 1.1.1.1 Khái niệm nhãn hiệu Nghiên cứu của các nhà khảo cổ học đã xác định được những dấu hiệu đầu tiên trên thế giới ra đời từ thời cổ đại, khi những người thợ hoặc công trường thủ công sử dụng những dấu hiệu riêng trên đồ gốm, đồ trang sức, vũ khí để phân biệt sản phẩm của mình với sản phẩm của người khác khi thực hiện việc trao đổi, buôn bán các sản phẩm đó [16, tr5]. Cùng với sự phát triển của kinh tế hàng hóa, đặc biệt là sự phát triển của nền kinh tế thị trường tiền tư bản, các dấu hiệu đó trở thành một công cụ quan trọng để giúp cho người mua, người tiêu dùng dễ dàng phân biệt hàng hóa của nhà sản xuất này với nhà sản xuất khác. Dấu hiệu để nhận biết này được gọi là “nhãn hiệu”. Như vậy, nhãn hiệu là dấu hiệu dùng để phân biệt hàng hóa hoặc dịch vụ của doanh nghiệp này với hàng hóa hoặc dịch vụ của doanh nghiệp khác. Từ những nhãn hiệu đầu tiên mang tính truyền thống như từ ngữ hay biểu tượng, phạm vi dấu hiệu được bảo hộ là nhãn hiệu không ngừng được mở rộng [25, tr90]. Hiệp định về các khía cạnh liên quan đến thương mại của quyền sở hữu trí tuệ năm 1994 (Hiệp định TRIPs) là điều ước quốc tế đầu tiên đưa ra khái niệm nhãn hiệu tại Khoản 1 Điều 15, theo đó: “Bất kỳ một dấu hiệu hoặc tổ hợp các dấu hiệu nào, có khả năng phân biệt hàng hoá hoặc dịch vụ của một doanh nghiệp này với hàng hoá hoặc dịch vụ của các doanh nghiệp khác đều có thể làm nhãn hiệu hàng hóa. Các dấu hiệu đó, đặc biệt là các từ, kể cả tên riêng, các chữ cái, chữ số, các yếu tố hình học và tổ hợp các 6
14. mầu sắc cũng như tổ hợp bất kỳ của các dấu hiệu đó phải có khả năng được đăng ký là nhãn hiệu” [9]. Như vậy, theo Hiệp định TRIPs, việc xác định một dấu hiệu bất kỳ có thể đăng ký làm nhãn hiệu hay không là căn cứ vào mục đích sử dụng và tính phân biệt của các dấu hiệu đó. Đây cũng là cách tiếp cận mang tính phổ biến của nhiều quốc gia khi đưa ra khái niệm về nhãn hiệu trong pháp luật của mình, hình thành một cách hiểu chung tương đối thống nhất về nhãn hiệu. Tại Hoa Kỳ, khái niệm nhãn hiệu hàng hóa được quy định trong Luật nhãn hiệu hàng hóa (Lanham Act năm 1946), trong đó quy định: “Nhãn hiệu hàng hóa bao gồm bất kỳ từ, tên gọi, biểu tượng hay hình vẽ hoặc sự kết hợp giữa chúng ( ) để mặc định và phân biệt hàng hóa của người đó, bao gồm cả hàng hóa đặc chủng với những hàng hóa cùng loại được sản xuất hoặc được bán bởi người khác để chỉ rõ nguồn gốc đó và không có nhãn hiệu hàng hóa nào có khả năng phân biệt hàng hóa của người nộp đơn với những hàng hóa của những người khác lại bị từ chối đăng ký vào sổ đăng ký (15U.S.C.A 1052) [26, tr156]. Pháp cũng là một trong những nước có quy định về nhãn hiệu sớm nhất với đạo luật được ban hành ngày 23/6/1857, sau đó được sửa đổi qua nhiều giai đoạn. Đến năm 1996, sau khi gia nhập Tổ chức thương mại thế giới WTO, nước Pháp ban hành đạo luật sửa đổi Bộ luật sở hữu trí tuệ cho phù hợp với quy định của hiệp định TRIPs. Khái niệm về nhãn hiệu của Pháp được định nghĩa rộng và mang tính mở. Điều L.711-1 của Bộ luật sở hữu trí tuệ Pháp định nghĩa nhãn hiệu như sau: “Nhãn hiệu sản xuất, nhãn hiệu thương mại hoặc nhãn hiệu dịch vụ là dấu hiệu có thể được thể hiện dưới dạng hình họa dùng để phân biệt sản phẩm hoặc dịch vụ của thể nhân hoặc pháp nhân. Những dấu hiệu có thể cấu thành nhãn hiệu là những dấu hiệu sau: (i)tên gọi dưới mọi hình thức như: từ, tổ hợp từ, tên họ, tên địa lý, 7
15. biệtdanh, chữ cái, chữ số, các chữ viết tắt; (ii) những dấu hiệu âm thanh như: âm thanh, câu nhạc; (iii) những dấu hiệu hình như: hình vẽ, nhãn hiệu, con dấu, biên vải (lisière), hình nổi (relief), hình ảnh ba chiều (hologramme); logo, hình ảnh tổng hợp, hình dáng, kể cả hình dáng của sản phẩm hoặc hình dáng bao bì đóng gói hoặc dịch vụ, cách sắp xếp màu sắc, phối hợp màu sắc hoặc phối hợp sắc thái màu sắc” [1, tr47-48]. Như vậy, theo định nghĩa này, có ba loại dấu hiệu chính có thể cấu thành nhãn hiệu là dấu hiệu tên gọi, dấu hiệu âm thanh và dấu hiệu hình ảnh. Ngoài ra, một số nước cũng đưa ra các dấu hiệu được coi là nhãn hiệu như: Pháp luật về nhãn hiệu hàng hóa của Australia là “âm thanh, mùi vị có thể được đăng kí. Thêm vào đó, nhãn hiệu hàng hóa được đăng kí ngay cả khi chúng không có sẵn tính phân biệt với điều kiện là nhãn hiệu hàng hóa đó đã đạt được tính phân biệt thông qua sử dụng” [12,tr16]; nhãn hiệu hàng hóa của Trung Quốc năm 2001 bao gồm “từ ngữ, hình ảnh, chữ cái, chữ số, dấu hiệu ba chiều, sự kết hợp của màu sắc và sự kết hợp của các yếu tố đó có thể được đăng ký là nhãn hiệu hàng hóa” [27]. Điều 6, Chương II về Quyền SHTT, Hiệp định thương mại Việt Nam – Hoa Kỳ đưa ra khái niệm về nhãn hiệu hàng hóa như sau: “nhãn hiệu hàng hoá được cấu thành bởi dấu hiệu bất kỳ hoặc sự kết hợp bất kỳ của các dấu hiệu có khả năng phân biệt hàng hoá hoặc dịch vụ của một người với hàng hoá hoặc dịch vụ của người khác, bao gồm từ ngữ, tên người, hình, chữ cái, chữ số, tổ hợp màu sắc, các yếu tố hình hoặc hình dạng của hàng hoá hoặc hình dạng của bao bì hàng hoá. Nhãn hiệu hàng hoá bao gồm cả nhãn hiệu dịch vụ, nhãn hiệu tập thể và nhãn hiệu chứng nhận” [8]. Như vậy, có thể thấy, bất kỳ dấu hiệu nào để phân biệt hàng hóa hoặc dịch vụ của tổ chức/cá nhân này với hàng hóa hoặc dịch vụ của tổ chức/cá nhân khác được coi là nhãn hiệu. 8
16. Kế thừa những những ưu điểm của việc xác định nhãn hiệu, Điều 4 Luật SHTT 2005 định nghĩa về nhãn hiệu: “Nhãn hiệu là dấu hiệu dùng để phân biệt hàng hoá, dịch vụ của các tổ chức, cá nhân khác nhau”. Đây là một khái niệm mang tính khái quát và phù hợp với thực tiễn cũng như quy định của các điều ước quốc tế. Điều này được hiện ở các điểm sau: - Thứ nhất: “nhãn hiệu” dùng để chỉ những dấu hiệu phân biệt hàng hóa, dịch vụ. Bên cạnh nhãn hiệu hàng hóa, nhãn hiệu dịch vụ, các loại nhãn hiệu hiện nay còn gồm “nhãn hiệu tập thể, nhãn hiệu liên kết, nhãn hiệu chứng nhận, nhãn hiệu nổi tiếng”. - Thứ hai: Khái niệm đã xác định chức năng của nhãn hiệu là để phân biệt hàng hóa, dịch vụ của các tổ chức, cá nhân khác nhau. - Thứ ba: Khái niệm không đưa ra giới hạn hay liệt kê những yếu tố được đăng ký là nhãn hiệu. 1.1.1.2. Vai trò của Nhãn hiệu Thứ nhất, Nhãn hiệu có vai trò phân biệt hàng hóa, dịch vụ của doanh nghiệp này với hàng hóa, dịch vụ của doanh nghiệp khác. Nhãn hiệu giúp cho người dùng phân biệt các sản phẩm, dịch vụ của các chủ thể kinh doanh khác nhau và nhận biết được nguồn gốc của những sản phẩm, dịch vụ mang nhãn hiệu đó hay dễ dàng nhận ra các loại sản phẩm, dịch vụ có chất lượng hoặc đã từng quen dùng. Nhà nghiên cứu Jenkins đã nói: “Nhãn hiệu đóng vai trò là một phương tiện xác định, với bốn mục tiêu cơ bản: (i) Nhãn hiệu là công cụ đánh dấu những hàng hóa mang chung một nhãn hiệu là xuất phát từ cùng một nguồn sản xuất; (ii) Nhãn hiệu đem lại cho người tiêu dùng sự đảm bảo về chất lượng hàng hóa bởi vì khi đã trở nên phổ biến, được nhiều người mua, chất lượng và giá trị của loại hàng hóa mang nhãn hiệu đó đã được khẳng định trên thị trường; (iii) Nhãn hiệu cho 9
17. phép nhà sản xuất phân biệt hàng hóa của họ với các đối thủ cạnh tranh khác; (iiii) Nhãn hiệu giúp thúc đẩy sự phát triển hàng hóa” [7, tr6]. Thứ hai, Nhãn hiệu có vai trò cung cấp thông tin về sản phẩm hàng hóa, dịch vụ. Vài trò cung cấp thông tin về sản phẩm của nhãn hiệu được thể hiện thông qua chức năng phân biệt của Nhãn hiệu. Thông qua Nhãn hiệu quen thuộc, người sử dụng có thể dễ dàng nhận biết được công dụng, giá trị sử dụng, đặc tính hay nguồn gốc của hàng hóa, dịch vụ, qua đó, người sử dụng hàng hóa, dịch vụ không cần đọc hết các thông tin của sản phẩm hàng hóa, dịch vụ cũng có thể hiểu được các đặc tính, nguồn gốc qua việc nhận biết Nhãn hiệu. Những thông tin này được gắn với Nhãn hiệu quen thuộc trong tiềm thức của khách hàng. Vai trò cung cấp thông tin về sản phẩm hàng hóa, dịch vụ của Nhãn hiệu dần trở thành một phương tiện quan trọng đối với doanh nghiệp trong việc tạo lập và giữ gìn, phát triển thị phần kinh doanh của mình. Thứ ba, Nhãn hiệu có vai trò quảng cáo và tiếp thị. Nhãn hiệu có vai trò phân biệt hàng hóa, dịch vụ của doanh nghiệp này với hàng hóa, dịch vụ của doanh nghiệp khác. Nhãn hiệu có thể được coi là một dấu hiệu đặc trưng, dấu hiệu nhận biết của một doanh nghiệp. Thông qua các phương tiện thông tin đại chúng, các phương tiện truyền thông điện tử, Nhãn hiệu giúp cho nhiều người biết đến hàng hóa, dịch vụ của doanh nghiệp hơn, cùng với vai trò cung cấp thông tin về hàng hóa, dịch vụ. Bên cạnh đó, Nhãn hiệu cũng góp phần truyền tải những thông tin cần thiết của hàng hóa, dịch vụ đến với người sử dụng, giúp họ nhận biết, lựa chọn hàng hóa, dịch vụ của doanh nghiệp trên thị trường. 1.1.2. Quyền sở hữu công nghiệp đối với Nhãn hiệu và đặc điểm quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu. 10
18. 1.1.2.1. Quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu Ngày nay, các hoạt động SHCN đa dạng và phong phú, không chỉ bó hẹp trong phạm vi một quốc gia mà còn mang tính toàn cầu. Việc Nhà nước quy định về SHTT nói chung và quyền SHCN nói riêng nhằm bảo vệ quyền của những người hoạt động trong lĩnh vực đặc biệt có ý nghĩa xã hội và kinh tế quan trọng. Quyền SHCN được hiểu theo hai nghĩa: Hiểu theo nghĩa khách quan: quyền SHCN là pháp luật về SHCN hay nói cách khác là tổng hợp các quy phạm pháp luật điều chỉnh các quan hệ xã hội phát sinh sau khi con người sáng tạo ra sản phẩm trí tuệ và được pháp luật coi là đối tượng SHCN. Với nghĩa này, quyền SHCN là quyền sở hữu đối với tài sản vô hình, mặt khác, quyền SHCN còn bao gồm các quy định trong các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên. Hiểu theo nghĩa chủ quan: quyền SHCN là quyền sở hữu của cá nhân, pháp nhân đối với các đối tượng SHCN Theo quy định tại khoản 4 Điều 4 Luật SHTT 2005 quy định “Quyền SHCN là quyền của tổ chức, cá nhân đối với sáng chế, kiểu dáng công nghiệp, thiết kế bố trí mạng tích hợp bán dẫn, nhãn hiệu, tên thương mại,chỉ dẫn địa lý, bí mật kinh doanh do mình sáng tạo ra hoặc sở hữu và quyền chống cạnh tranh không lành mạnh” [22, tr108-109]. Như vậy, với định nghĩa như trên trong Luật SHTT, có thể hiểu khái niệm Quyền SHCN đối với nhãn hiệu là quyền của tổ chức, cá nhân đối với nhãn hiệu do mình sở hữu. Tuy nhiên, Nhãn hiệu với tư cách là một đối tượng của quyền SHCN là một loại tài sản đặc biệt. Nó là một loại tài sản trí tuệ do đó quyền năng chiếm hữu của chủ sở hữu đối với loại tài sản này là rất khó và hầu như không thực hiện được. Giá trị của nhãn hiệu nằm ở khả năng khai thác công dụng của Nhãn hiệu, đó chính là khả năng sử dụng nhãn hiệu một cách độc quyền. 11
19. Nhãn hiệu là một loại tài sản thuộc sở hữu của chủ thể nhất định nên quyền năng về định đoạt Nhãn hiệu vẫn được ghi nhận và có khả năng thực hiện trên thực tế. Hơn nữa, xuất phát bởi lý do Nhãn hiệu là một loại tài sản vô hình và khả năng chiếm giữ Nhãn hiệu là bất khả thi của chủ thể sở hữu nó vì vậy khả năng chủ thể tự xác lập quyền sở hữu đối với Nhãn hiệu thông qua thực tế chiếm giữ và quản lý Nhãn hiệu là không thể. Trái lại, quyền SHCN đối với Nhãn hiệu chỉ phát sinh và được bảo vệ bởi Nhà nước thông qua thủ tục ghi nhận của cơ quan nhà nước có thẩm quyền về SHCN. Do đó, có thể hiểu một cách chi tiết hơn về quyền SHCN đối với nhãn hiệu như sau: “Quyền SHCN đối với nhãn hiệu là quyền sở hữu của cá nhân, tổ chức đối với nhãn hiệu và quyền được áp dụng các biện pháp hợp pháp để ngăn chặn và xử lý các hành vi cạnh tranh không lành mạnh trong hoạt động đăng kí cũng như trong quá trình sử dụng nhãn hiệu” [24, tr11]. 1.1.2.2. Đặc điểm quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu Thứ nhất: Quyền SHCN đối với nhãn hiệu luôn gắn liền với hoạt động sản xuất, kinh doanh. Điều 1, Công ước Paris về bảo hộ SHCN đã quy định “SHCN phải được hiểu theo nghĩa rộng nhất, không những chỉ áp dụng cho công nghiệp và thương mại theo đúng nghĩa của chúng mà cho cả các ngành sản xuất công nghiệp và sản phẩm tự nhiên như rượu, ngũ cốc, thuốc lá, hoa quả, gia súc, khoáng sản, nước khoáng, bia, hoa và bột” [6]. Chính vì vậy, một trong những điều kiện để được bảo hộ đối với nhãn hiệu là phải chứa đựng các chỉ dẫn thương mại, chúng được xem như chiếc cầu nối giữa nhà sản xuất hay cung cấp dịch vụ đối với người tiêu dùng. Chủ thể nào nắm giữ được các đối tượng này sẽ có những lợi thế cạnh tranh hơn hẳn những chủ thể khác. Trong điều kiện của nền kinh tế thị trường với mức độ cạnh tranh gay gắt như hiện nay thì việc 12
20. quan tâm, đầu tư và trở thành chủ sở hữu đối với nhãn hiệu là một việc cần thiết. Thứ hai: Quyền SHCN đối với nhãn hiệu phát sinh trên những cơ sở nhất định và hiệu lực của nó được giới hạn trong một khoảng không gian, thời gian nhất định. Thông thường, quyền SHCN đối với nhãn hiệu được bảo hộ trên cơ sở đăng ký tại cơ quan nhà nước có thẩm quyền. Quyền SHCN đối với nhãn hiệu chỉ được pháp luật bảo hộ khi được cơ quan nhà nước chính thức cấp văn bằng bảo hộ. Đăng ký văn bằng bảo hộ là cách thức để công khai hóa tình trạng của loại tài sản vô hình này đối với các chủ thể khác, là cách thức để thông báo tài sản này đã thuộc về chủ thể xác định, qua đó tránh tình trạng tài sản bị người khác chiếm đoạt mà không có căn cứ chứng minh để bảo vệ quyền của mình. Việc đăng ký quyền SHCN đối với nhãn hiệu là thủ tục bắt buộc. Nếu một chủ thể không đăng ký quyền SHCN đối với nhãn hiệu hàng hóa của mình thì không được pháp luật bảo hộ trong trường hợp có người khác chiếm đoạt hoặc đăng ký trước. Họ chỉ được hưởng quyền sử dụng nhãn hiệu trước nếu thành công trong việc chứng minh họ đã tạo ra nhãn hiệu đó một cách độc lập trước ngày đơn đăng ký được nộp. Thứ ba: Quyền SHCN đối với nhãn hiệu bị giới hạn về thời gian. Quyền SHCN đối với nhãn hiệu được bảo hộ trong một khoảng thời gian xác định. Quyền này chỉ có hiệu lực trong thời hạn của văn bằng bảo hộ do cơ quan nhà nước có thẩm quyền cấp. Theo quy định tại khoản 6 Điều 93 Luật SHTT 2005 “Giấy chứng nhận đăng ký nhãn hiệu có hiệu lực từ ngày cấp đến hết mười năm kể từ ngày nộp đơn, có thể gia hạn nhiều lần liên tiếp, mỗi lần mười năm”. Việc bảo hộ trong thời gian xác định chỉ có hiệu lực khi chủ sở hữu văn bằng bảo hộ nộp lệ phí duy trì hiệu lực của văn bằng. 13
21. Thứ tư: Quyền SHCN đối với nhãn hiệu bị hạn chế về không gian. Cụ thể, quyền này chỉ có hiệu lực trong phạm vi lãnh thổ quốc gia mà trên cơ sở các quy định pháp luật nước đó, quyền SHCN đối với nhãn hiệu phát sinh. Hay nói cách khác, quyền SHCN đối với nhãn hiệu mang tính lãnh thổ triệt để. Nghĩa là, quyền SHCN đối với nhãn hiệu chỉ được xác lập trên cơ sở pháp luật của chính quốc gia đã công nhận bảo hộ quyền đó và quyền này cũng chỉ có hiệu lực trong phạm vi nước công nhận bảo hộ. Chẳng hạn, nhãn hiệu của các chủ thể nước ngoài muốn được bảo hộ tại Việt Nam thì khi đăng kí phải dựa vào các quy định pháp luật về bảo hộ quyền SHCN của Việt Nam. Ngược lại, các nhãn hiệu của các doanh nghiệp Việt Nam như Trung Nguyên hay VINATABA đã được đăng kí bảo hộ tại Việt Nam nhưng vẫn có thể được bảo hộ tại các nước khác nếu đáp ứng các tiêu chuẩn bảo hộ của các nước đó. 1.1.3. Phân loại nhãn hiệu và mối quan hệ với một số đối tượng của quyền sở hữu công nghiệp có liên quan Dựa vào đối tượng được sử dụng của nhãn hiệu, có thể chia nhãn hiệu ra thành hai loại là nhãn hiệu hàng hóa và nhãn hiệu dịch vụ. - Nhãn hiệu hàng hóa: là dấu hiệu để phân biệt hàng hóa của những người sản xuất khác nhau. - Nhãn hiệu dịch vụ là dấu hiệu để phân biệt dịch vụ của doanh nghiệp này cung cấp với dịch vụ của doanh nghiệp khác. Dựa vào chức năng, chủ thể sử dụng nhãn hiệu hoặc mức độ nhận biết rộng rãi của nhãn hiệu đối với người tiêu dùng, pháp Luật SHTT có quy định về một số loại nhãn hiệu: nhãn hiệu hàng hóa, nhãn hiệu dịch vụ, nhãn hiệu tập thể, nhãn hiệu chứng nhận, nhãn hiệu liên kết, nhãn hiệu nổi tiếng. - Nhãn hiệu tập thể: là nhãn hiệu dùng để phân biệt hàng hóa, dịch vụ của các thành viên của tổ chức là chủ sở hữu nhãn hiệu đó với hàng hoá, dịch vụ của tổ chức, cá nhân không phải là thành viên của tổ chức đó. 14
22. Chủ nhãn hiệu tập thể có nghĩa vụ kiểm soát sự tuân thủ quy chế sử dụng nhãn hiệu của các cá nhân, tổ chức có quyền sử dụng nhãn hiệu tập thể tương ứng. Quy chế sử dụng nhãn hiệu tập thể bao gồm các nội dung như: chủ sở hữu nhãn hiệu; các điều kiện sử dụng nhãn hiệu; các tiêu chuẩn để trở thành thành viên của tổ chức là chủ nhãn hiệu tập thể; chế tài áp dụng đối với hành vi vi phạm các quy định của quy chế; danh sách các cá nhân, tổ chức được phép sử dụng nhãn hiệu; các nội dung khác theo quy định của pháp luật. Đặc trưng của nhãn hiệu tập thể là nhiều chủ thể đều có quyền sử dụng nó nhưng cũng cần lưu ý là khi một tập thể sử dụng nhãn hiệu nhân danh tập thể thì nhãn hiệu này không được coi là nhãn hiệu tập thể mà sẽ chỉ là nhãn hiệu bình thường vì nhãn hiệu chỉ do một chủ thể sử dụng. - Nhãn hiệu chứng nhận: là nhãn hiệu mà chủ sở hữu nhãn hiệu cho phép tổ chức, cá nhân khác sử dụng trên hàng hóa, dịch vụ của tổ chức, cá nhân đó để chứng nhận các đặc tính về xuất xứ, nguyên liệu, vật liệu, cách thức sản xuất hàng hoá, cách thức cung cấp dịch vụ, chất lượng, độ chính xác, độ an toàn hoặc các đặc tính khác của hàng hoá, dịch vụ mang nhãn hiệu. Chủ sở hữu nhãn hiệu chứng nhận có nghĩa vụ tuân thủ các quy định của quy chế sử dụng nhãn hiệu trong quá trình chứng nhận hàng hóa, dịch vụ đủ tiêu chuẩn mang nhãn hiệu và có nghĩa vụ kiểm soát sự tuân thủ quy chế sử dụng nhãn hiệu chứng nhận tương ứng. Quy chế sử dụng nhãn hiệu chứng nhận bao gồm những nội dung sau: chủ sở hữu nhãn hiệu; điều kiện để được sử dụng nhãn hiệu; các đặc tính của hàng hóa dịch vụ được chứng nhận bởi nhãn hiệu; phương pháp đánh giá các đặc tính này và phương pháp kiểm soát việc sử dụng nhãn hiệu; chi phí (nếu có) mà người sử dụng nhãn hiệu phải trả cho việc chứng nhận bảo hộ nhãn hiệu. Tiêu chuẩn chất lượng ISO 9000 được công nhận trên toàn thế giới là ví dụ cho loại nhãn hiệu này hay nhãn hiệu ISO 9002 ở Việt Nam cũng là loại nhãn hiệu chứng nhận. 15
23. - Nhãn hiệu liên kết: là nhãn hiệu do cùng một chủ thể đăng ký, trùng hoặc tương tự nhau dùng cho sản phẩm, dịch vụ cùng loại hoặc tương tự nhau hoặc có liên quan với nhau. Nhãn hiệu liên kết tạo nên sự yên tâm cho người tiêu dùng khi lựa chọn sản phẩm hay dịch vụ mới bởi họ biết được về nguồn gốc xuất xứ hay mối liên kết với các sản phẩm dịch vụ mà họ đã dùng trước đây. Ví dụ các nhãn hiệu như pepsi Mirindra hay pepsi 7up được dùng cho loại đồ uống là nước cam ép hay nước chanh có ga. - Nhãn hiệu nổi tiếng: Thuật ngữ “nhãn hiệu nổi tiếng” đã từng được đề cập trong Công ước Paris về bảo hộ SHCN (Điều 6 Bis) và tiếp tục được ghi nhận sửa đổi nhằm hoàn thiện hơn trong Hiệp định TRIPs (Điều 16). Khoản 20 Điều 4 Luật SHTT 2005 quy định “Nhãn hiệu nổi tiếng là nhãn hiệu được người tiêu dùng biết đến rộng rãi trên toàn lãnh thổ Việt Nam”. Khác với nhãn hiệu thông thường, nhãn hiệu nổi tiếng có cơ chế bảo hộ riêng. Quyền sở hữu nhãn hiệu nổi tiếng được xác lập trên cơ sở thực tiễn sử dụng, không phụ thuộc vào thủ tục đăng ký. Điều 75 Luật SHTT 2005 quy định tiêu chí để xác định nhãn hiệu nổi tiếng là: “số lượng người tiêu dùng liên quan đã biết đến nhãn hiệu; phạm vi lãnh thổ mà hàng hóa, dịch vụ mang nhãn hiệu đã được lưu hành; doanh số từ việc bán hàng hóa hoặc cung cấp dịch vụ mang nhãn hiệu; thời gian sử dụng liên tục nhãn hiệu; uy tín rộng rãi của hàng hóa, dịch vụ mang nhãn hiệu; số lượng quốc gia bảo hộ nhãn hiệu; số lượng quốc gia công nhận nhãn hiệu là nổi tiếng; giá chuyển nhượng, giá chuyển giao quyền sử dụng, giá trị góp vốn đầu tư của nhãn hiệu”. 1.2. Bảo hộ nhãn hiệu và nội dung bảo hộ nhãn hiệu 1.2.1. Khái niệm bảo hộ nhãn hiệu Theo Từ điển giải thích thuật ngữ Luật học của trường Đại học Luật Hà Nội thì: Bảo hộ quyền SHCN là bảo hộ sản phẩm trí tuệ, quyền và lợi ích 16
24. hợp pháp của các chủ thể quyền SHCN như tác giả, chủ văn bằng bảo hộ và người sử dụng hợp pháp đối tượng SHCN. Thuật ngữ “bảo hộ”, theo chú thích số 3 của Hiệp định TRIPs “bảo hộ phải bao gồm các vấn đề ảnh hưởng đến khả năng đạt được, việc đạt được, phạm vi, việc duy trì hiệu lực và việc thực thi quyền SHCN cũng như các vấn đề ảnh hưởng đến việc sử dụng quyền SHCN được quy định rõ trong hiệp định” [9]. Theo tác giả Lê Xuân Thảo, bảo hộ quyền SHCN có thể được hiểu là “việc nhà nước thông qua hệ thống pháp luật xác lập quyền của các chủ thể đối với các đối tượng của SHCN tương ứng và bảo vệ các quyền đó chống lại bất kỳ sự vi phạm nào của bên thứ ba” [21]. Như vậy, hiểu một cách khái quát thì bảo hộ quyền SHCN đối với nhãn hiệu là sự bảo vệ của Nhà nước, của xã hội đối với quyền và lợi ích hợp pháp của chủ sở hữu nhãn hiệu. Cụ thể hơn, bảo hộ quyền SHCN đối với nhãn hiệu là sự bảo đảm của Nhà nước bằng hệ thống pháp luật và hoạt động của các cơ quan chức năng trong việc xác lập quyền SHCN đối với nhãn hiệu cho các chủ thể là cá nhân, tổ chức, bảo vệ quyền đó và chống lại bất kỳ sự vi phạm nào của người khác. Nhà nước, tổ chức cơ quan xác lập quyền quy định thủ tục, trình tự để xác lập quyền SHCN cho các đối tượng SHCN nói chung và nhãn hiệu phải đăng ký. Muốn được bảo hộ quyền SHCN, các chủ thể quyền SHCN phải nộp đơn yêu cầu cấp văn bằng bảo hộ tại cơ quan nhà nước có thẩm quyền. Bảo hộ quyền SHCN đối với nhãn hiệu bao gồm ba nội dung chính: - Nhà nước ban hành các quy định pháp luật về quyền SHCN đối với nhãn hiệu. 17