Luận văn Ban kiểm soát trong quản trị nội bộ công ty cổ phần theo pháp luật ở Việt Nam hiện nay

Nội dung text: Luận văn Ban kiểm soát trong quản trị nội bộ công ty cổ phần theo pháp luật ở Việt Nam hiện nay

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT o0o TRẦN THÀNH LONG BAN KIỂM SOÁT TRONG QUẢN TRỊ NỘI BỘ CÔNG TY CỔ PHẦN THEO PHÁP LUẬT Ở VIỆT NAM HIỆN NAY LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI – 2012
2. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT o0o TRẦN THÀNH LONG BAN KIỂM SOÁT TRONG QUẢN TRỊ NỘI BỘ CÔNG TY CỔ PHẦN THEO PHÁP LUẬT Ở VIỆT NAM HIỆN NAY Chuyên ngành : Luật Kinh tế Mã số : 60 38 50 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. BÙI NGUYÊN KHÁNH HÀ NỘI – 2012 1
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi dưới sự hướng dẫn khoa học của TS. Bùi Nguyên Khánh. Các kết quả trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Học viên ___ Trần Thành Long 2
4. MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN MỤC LỤC MỞ ĐẦU 5 Chƣơng 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ BAN KIỂM SOÁT TRONG QUẢN TRỊ NỘI BỘ CÔNG TY CỔ PHẦN 10 1.1. Khái quát chung về Quản trị nội bộ công ty cổ phần 10 1.1.1. Khái niệm Quản trị công ty 10 1.1.2. Mục đích của Quản trị công ty 15 1.1.3. Vai trò và lợi ích của Quản trị công ty hiệu quả 16 1.1.4. Các mô hình quản trị công ty cổ phần 20 1.2. Ban kiểm soát trong Quản trị nội bộ công ty cổ phần 26 1.2.1. Chức năng kiểm soát trong quản trị nội bộ công ty cổ phần 28 1.2.2. Ban kiểm soát và vị trí của Ban kiểm soát trong quản trị nội bộ công ty cổ phần theo mô hình quản trị song lớp 30 1.2.3. Chức năng kiểm soát quản trị nội bộ Công ty cổ phần tại một số quốc gia trên thế giới 32 Chƣơng 2: THỰC TRẠNG VỀ BAN KIỂM SOÁT TRONG CÔNG TY CỔ PHẦN HIỆN NAY THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM 43 2.1. Nội dung các quy định pháp luật về Ban kiểm soát trong công ty cổ phần ở Việt Nam 43 2.1.1. Thành lập Ban kiểm soát 43 2.1.2. Thẩm quyền của Ban kiểm soát 44 2.1.3. Mối quan hệ giữa Ban kiểm soát với với các thiết chế khác trong quản trị nội bộ Công ty 47 2.1.4. Quy chế pháp lí về thành viên Ban kiểm soát 49 3
5. 2.2 Thực tiễn hoạt động của Ban kiểm soát trong quản trị nội bộ công ty cổ phần ở Việt Nam hiện nay 53 2.2.1. Ban kiểm soát chưa thực sự phát huy được vai trò của mình 54 2.2.2. Hoạt động của Ban kiểm soát chưa độc lập 56 2.2.3. Ban kiểm soát chưa thể hiện được vai trò bảo vệ cổ đông 58 2.2.4. Hoạt động của Ban kiểm soát thiếu tính chuyên nghiệp 59 2.2.5. Việc tổ chức ra Ban kiểm soát bị ảnh hưởng bởi “quản trị gia đình” 61 2.2.6. Sự can thiệp của Nhà nước trong giám sát điều hành (đối với công ty cổ phần hình thành sau quá trình cổ phần doanh nghiệp nhà nước) 62 2.2.7. Trách nhiệm pháp lý của Ban kiểm soát 64 Chƣơng 3: PHƢƠNG HƢỚNG, GIẢI PHÁP NHẰM HOÀN THIỆN CÁC QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT VỀ BAN KIỂM SOÁT TRONG QUẢN TRỊ NỘI BỘ CÔNG TY CỔ PHẦN Ở VIỆT NAM HIỆN NAY 67 3.1. Phƣơng hƣớng hƣớng hoàn thiện các quy định pháp luật về tổ chức và hoạt động của Ban kiểm soát ở Việt Nam 67 3.2. Một số giái pháp cụ thể nhằm hoàn thiện các quy định pháp luật về tổ chức và hoạt động của Ban kiểm soát 68 3.2.2. Giải pháp pháp lý 68 3.2.2. Những giải pháp bổ trợ khác 77 KẾT LUẬN 80 TÀI LIỆU THAM KHẢO 81 4
6. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Những năm gần đây, Việt Nam chứng kiến sự bứt phá mạnh mẽ của nền kinh tế chuyển đổi và sự ra đời không ngừng của các Công ty. Trong làn sóng cạnh tranh dữ dội của nền kinh tế, Quản trị Công ty trở thành một yếu tố quan trọng giúp cho Công ty có thể tồn tại vững bền và phát triển không ngừng. Nhiều nghiên cứu đã chỉ rõ mối quan hệ tỷ lệ thuận giữa quản trị Công ty với sự phát triển kinh tế. Quản trị Công ty nói chung (Coperate Governance) quan niệm một cách đơn giản nhất là những cơ chế quyết định và sự thực thi, thông qua đó Công ty được điều hành và kiểm soát. Trên thế giới, Quản trị Công ty là đề tài thu hút sự quan tâm rất nhiều. Cùng với sự phát triển nhanh chóng cả về số lượng và quy mô của các doanh nghiệp thuốc các ngành, lĩnh vực của nền kinh tế, đặc biệt sự hình thành của các Công ty lớn với sự tham gia của nhiều chủ sở hữu khác, thực tiễn ở nhiều nước cũng như ở nước ta, doanh nghiệp được tổ chức dưới hình thức Công ty cổ phần đang thể hiện được những ưu điểm, có độ hấp dẫn nhất định khi ngày càng được nhà đầu tư lựa chọn làm hình thức kinh doanh của mình và thực tiễn cũng chỉ ra rằng Quản trị Công ty tốt là một trong những điều kiện tạo nên ưu điểm, tạo nên sự hấp dẫn đó của loại hình Công ty cổ phần. Đây vừa là điều kiện cần đối với Công ty cổ phần do tính chất đại chúng của nó, vừa là điều kiện đủ nhằm đảm bảo sự phát triển ổn định và hiệu quả Công ty. Bởi vậy, như một tất yếu quản trị Công ty ngày càng thu hút được sự quan tâm của cộng đồng doanh nghiệp cũng như các nhà xây dựng pháp luật về doanh nghiệp. Trong các Công ty cổ phần, đặc biệt là các Công ty đại chúng và Công ty niêm yết, vai trò của Ban kiểm soát là hết sức quan trọng. Ngoài chức năng chính là giám sát hoạt động của Hội đồng quản trị, Tổng giám đốc/Giám đốc, nhằm ngăn chặn và phát hiện những trường hợp sai phạm, thiếu sót, bất minh, bất hợp lý, xung đột lợi ích trong việc quản lý, điều hành Công ty; Cùng với của Hội đồng quản 5
7. trị, Tổng giám đốc/Giám đốc, Ban kiểm soát còn là chủ thể chịu trách nhiệm không những đối với các cổ đông mà còn đối với Bên thứ ba khi phát sinh các hậu quả pháp lý từ những giao dịch tư lợi, giao dịch nội gián và các giao dịch bất hợp pháp của công ty. Bởi vậy, trên thực tế, Ban kiểm soát có vai trò đặc biệt quan trọng trong việc đề xuất các biện pháp, giải pháp khắc phục, cải tiến để hoạt động quản lý, điều hành Công ty đạt được hiệu quả cao nhất. Trong một Công ty cổ phần hoạt động minh bạch, hoặc có mong muốn hoạt động minh bạch, Hội đồng quản trị và Tổng giám đốc/Giám đốc công ty luôn nhìn nhận Ban kiểm soát dưới góc độ vừa là người “thổi còi”, giúp Hội đồng quản trị ngừng ngay các sai phạm, để không đi quá xa; vừa là người hỗ trợ tích cực cho các hoạt động cải tiến, đặc biệt trong các lĩnh vực “nhạy cảm” như quản lý tài chính, quản lý đầu tư, quản lý quan hệ cổ đông. Tuy nhiên, ở hầu hết các Công ty cổ phần ở Việt Nam hiện nay, Ban kiểm soát chỉ đóng vai trò hình thức, được chính Hội đồng quản trị và các cổ đông lớn dựng lên cho có và hoàn toàn bị vô hiệu hóa, thậm chí còn được xem là lực lượng hậu thuẫn, đứng sau, tiếp tay cho Hội đồng quản trị, Tổng giám đốc/Giám đốc dấn sâu vào những hoạt động sai phạm, xâm phạm lợi ích các cổ đông thiểu số . Quản trị Công ty với mô hình như của Việt Nam hiện nay, việc thành lập Ban kiểm soát trong các Công ty sẽ là một phương thức tất yếu đảm bảo quyền lợi cho các cổ đông, tạo nên một bộ máy quản trị điều hành trong Công ty giúp hoạt động kinh doanh có hiệu quả, thu hút các nhà đầu tư trong và ngoài nước thuộc mọi thành phần kinh tế, đa dạng hóa các lĩnh vực kinh doanh của doanh nghiệp. Tuy nhiên, từ giác độ lý luận, địa vị pháp lý của Ban kiểm soát trong quản trị Công ty ở Việt Nam hiện nay là hết sức mờ nhạt. Các quy định pháp luật về tổ chức và hoạt động của Ban kiểm soát trong Công ty cổ phần còn nhiều bất cập và chưa tiếp cận được với các thông lệ tốt trong quả trị Công ty trên thế giới. 6
8. Trong bối cảnh nói trên, việc nghiên cứu nhằm hoàn thiện các quy định pháp luật về Ban kiểm soát trong Công ty cổ phần, đặc biệt ở các Công ty niêm yết và công ty đại chúng đang được đặt ra rất cấp bách kể cả phương diện lý luận và thực tiễn. Do đó, tôi đã lựa chọn đề tài “Ban kiểm soát trong Quản trị nội bộ công ty cổ phần theo pháp luật ở Việt Nam hiện nay” làm đề tài nghiên cứu cho Luận văn của mình. 2. Tình hình nghiên cứu Ban kiểm soát trong quản trị Công ty không những là vấn đề quan tâm của các chủ thể thực hành trong Công ty mà còn trở thành một đề tài của các nhà nghiên cứu lý thuyết. Hiện nay trên thế giới, có rất nhiều công trình nghiên cứu về hoạt động kiểm soát đã được hình thành, mà tiêu biểu là những bộ thông lệ tốt về quản trị Công ty như các nguyên tắc quản trị Công ty của Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD), hệ thống Quản trị Doanh nghiệp Quốc tế (ICGN), Hội đồng các nhà đầu tư là Tổ chức (CII), được vận dụng ở nhiều nước. Ở Việt Nam hiện nay, có rất nhiều nhà nghiên cứu quan tâm tới đề tài Ban kiểm soát trong quản trị nội bộ Công ty cổ phần như: “Chuyên khảo Luật kinh tế” của tác giả Phạm Duy Nghĩa; “Báo cáo nghiên cứu rà soát văn bản pháp luật về thành lập, tổ chức và hoạt động của doanh nghiệp” của CIEM; “Quản trị Công ty: Nâng cao năng lực cạnh tranh và tiếp cận nguồn vốn trên thị trường toàn cầu” do CIEM dịch với sự tài trở của GTZ; “Ban kiểm soát theo Luật Doanh nghiệp và thực tiễn hoạt động của Ban kiểm soát”, khóa luận tốt nghiệp khóa 2003 - 2007 của Nguyễn Thị Thu Hiền; Nhìn chung, các đề tài và tài liệu trên đã đề cập ở mức độ khác nhau về Ban kiểm soát trong quản trị Công ty cổ phần. Tuy nhiên, có thể khẳng định rằng, chưa có công trình nào nghiên cứu, đánh giá độc lập về chức năng, nhiệm vụ và vai trò thực tế của các Công ty cổ phần, đặc 7
9. biệt ở các công ty niêm yết và công ty đại chúng ở nước ta hiện nay. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Mục đích nghiên cứu của đề tài là làm sáng tỏ một số vấn đề lý luận cơ bản về địa vị pháp lý của Ban kiểm soát trong cơ cấu quản trị nội bộ của công ty cổ phần; phân tích, đánh giá thực trạng các quy định pháp luật về Ban kiểm soát trong pháp luậtt về công ty cổ phần ở Việt Nam hiện nay để từ đó đề xuất các phương hướng, giải pháp hoàn thiện các quy định pháp luật về Ban kiểm soát trong quản trị nội bộ của công ty cổ phần ở nước ta trong thời gian tới. 3.2. Nhiệm vụ của Luận văn Để đạt được mục tiêu trên, Luận văn có nhiệm vụ cụ thể sau đây: Làm sáng tỏ một số vấn đề lý luận cơ bản về địa vị pháp lý của Ban kiểm soát trong cơ cấu quản trị nội bộ của công ty cổ phần; Phân tích và đánh giá thực trạng các quy định pháp luật về Ban kiểm soát trong pháp luật về công ty cổ phần ở Việt Nam hiện nay các quy định pháp luật hiện hành liên quan tới tổ chức và hoạt động của Ban kiểm soát tại Việt nam; Nghiên cứu so sánh các mô hình hoạt động của Ban kiểm soát trong công ty cổ phần, các thông lệ quản trị hiện đại có liên quan đến Ban kiểm soát trong công ty cổ phần; Đề xuất các phương hướng và giải pháp nhằm hoàn thiện các quy định của pháp luật về Ban kiểm soát trong quản trị nội bộ Công ty cổ phần. 4. Phạm vi nghiên cứu Ban kiểm soát trong quản trị Công ty là một khái niệm rất rộng, bên cạnh các mối quan hệ với các thiết chế trong quản trị nội bộ Công ty như cổ đông, hội 8
10. đồng quản trị, ban giám đốc; còn liên quan đến nhiều đối tượng và nhiều mối quan hệ khác. Luận văn chỉ tập trung phân tích các quy định pháp luật về Ban kiểm soát trong quản trị nội bộ Công ty cổ phần tại Việt Nam. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu Luận văn được thực hiện dựa trên cơ sở vận dụng quan điểm của chủ nghĩa Mác – Lênin về nhà nước và pháp luật, đồng thời vận dụng đường lối, quan điểm, định hướng của Đảng và Nhà nước ta về phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Phương pháp luận nghiên cứu trong đề tài này sử dụng phép biện chứng duy vật nhằm tổng kết,đánh giá các quy định pháp luật về Ban kiểm soát trong pháp luật về công ty cổ phần ở Việt Nam hiện nay, các quy định pháp luật hiện hành liên quan tới tổ chức và hoạt động của Ban kiểm soát tại Việt nam Các phương pháp nghiên cứu như thống kê, tổng hợp, so sánh, phân tích, cũng được Luận văn áp dụng một cách phù hợp trong quá trình triển khai các nhiệm vụ nghiên cứu kể trên. 6. Kết cấu của luận văn Ngoài Lời cảm ơn, Phần mở đầu, Phần kết luận và các phần như mục lục, danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của khóa luận gồm 3 chương như sau: Chƣơng 1: Những vấn đề lý luận về Ban kiểm soát trong quản trị nội bộ công ty cổ phần; Chƣơng 2: Thực trạng về Ban kiểm soát trong công ty cổ phần theo pháp luật Việt Nam hiện nay; Chƣơng 3: Phương hướng, giải pháp nhằm hoàn thiện các quy định pháp luật về Ban kiểm soát trong quản trị nội bộ công ty cổ phần ở Việt Nam hiện nay. 9
11. Chƣơng 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ BAN KIỂM SOÁT TRONG QUẢN TRỊ NỘI BỘ CÔNG TY CỔ PHẦN 1.1. Khái quát chung về Quản trị nội bộ công ty cổ phần 1.1.1. Khái niệm Quản trị công ty “Quản trị công ty nói chung đã được biết đến như một thuật ngữ quan thuộc và ngày càng trở nên thông dụng tại Việt Nam. Mặc dù một số tổ chức trong nước và quốc tế với nỗ lực của mình đã góp phần nâng cao nhận thức và phổ biến khái niệm Quản trị công ty trong cộng đồng kinh doanh, nhưng vẫn có rất ít các công ty của Việt Nam thực sự hiểu rõ chiều sâu và tính phức tạp trong nội hàm của khái niệm này” [28, tr. 5]. Không có một định nghĩa duy nhất về Quản trị công ty (Corporate governance) có thể áp dụng cho mọi trường hợp và mọi thể chế. Những định nghĩa khác nhau về Quản trị công ty hiện hữu phần nhiều phụ thuộc vào các tác giả, thể chế cũng như quốc gia hay truyền thống pháp lý. Vào năm 1999, Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD – Organization for Economic Cooperation and Development) đã xuất bản một tài liệu mang tên “Các nguyên tắc Quản trị công ty” (OECD Principles of Corporate Governance), trong đó đưa ra định nghĩa chi tiết về Quản trị công ty như sau: “Quản trị công ty là những biện pháp nội bộ để điều hành và kiểm soát công ty [ ], liên quan tới các mối quan hệ giữa Ban giám đốc, Hội đồng quản trị và các cổ đông của công ty với các bên có quyền lợi liên quan. Quản trị công ty cũng tạo ra một cơ cấu để đề ra các mục tiêu của công ty và xác định các phương tiện để đạt được những mục tiêu đó, cũng như để giám sát kết quả hoạt động của công ty. Quản trị công ty chỉ được cho là có hiệu quả khi khích lệ được Ban giám đốc và Hội đồng quản trị theo đuổi các mục tiêu vì 10
12. lợi ích của công ty và của các cổ đông, cũng như phải tạo điều kiện thuận lợi cho việc giám sát hoạt động của công ty một cách hiệu quả, từ đó khuyến khích công ty sử dụng các nguồn lực một cách tốt hơn” [7]. Theo tổ chức tài chính quốc tế (IFC – International Finance Corporation), Quản trị công ty là “những cơ cấu và những quá trình để định hướng và kiểm soát công ty”. Theo Ngân hàng thế giới (World Bank), “Quản trị công ty là một hệ thống các yếu tố pháp luật, thể chế và thông lệ quản lý của các công ty. Nó cho phép công ty có thể thu hút được các nguồn tài chính và nhân lực, hoạt động có hiệu quả và nhờ vào đó tạo ra các giá trị kinh tế lâu dài cho các cổ đông, trong khi vẫn tôn trọng quyền lợi của những người có lợi ích liên quan và của xã hội. Đặc điểm cơ bản nhất của một hệ thống Quản trị công ty là: (i) Tính minh bạch của các thông tin tài chính, kinh doanh và quá trình giám sát nội bộ đối với hoạt động quản lý; (ii) Đảm bảo thực thi các quyền của tất cả các cổ đông; (iii) Các thành viên trong Hội đồng quản trị có thể hoàn toàn độc lập trong việc thông qua các quyết định, phê chuẩn kế hoạch kinh doanh, tuyển dụng người quản lý, trong việc giám sát tính trung thực và hiệu quả của hoạt động quản lý và trong việc miễn nhiệm người quản lý khi cần thiết. Tại Việt Nam, trong khuôn khổ quy định về Quản trị công ty, Điều 2, Quy chế Quản trị công ty niêm yết ban hành kèm theo Quyết định số 12/2007/QĐ-BTC ngày 13/03/2007 quy định “Quản trị công ty là hệ thống các quy tắc để đảm bảo cho công ty được định hướng điều hành và được kiểm soát một cách có hiệu quả vì quyền lợi của cổ đông và những người liên quan đến công ty”. Cũng theo điều này, các nguyên tắc quản trị công ty bao gồm: (i) Đảm bảo một cơ cấu quản trị hiệu quả; (ii) Đảm bảo quyền lợi của cổ đông; (iii) Đối xử công bằng giữa các cổ đông; (iv) Đảm bảo vai trò của những người có liên quan đến công ty; (v) Minh bạch trong 11
13. hoạt động của công ty; và (vi) Hội đồng quản trị và Ban kiểm soát lãnh đạo và kiểm soát công ty có hiệu quả. Nhìn chung, phần lớn các định nghĩa lấy bản thân công ty làm trung tâm (góc nhìn từ bên trong) đều có một số điểm chung và có thể được tóm lược lại như sau[28, tr. 6]: Quản trị công ty là một hệ thống các mối quan hệ được xác định bởi các cơ cấu và các quy trình: Chẳng hạn, mối quan hệ giữa các cổ đông và Ban giám đốc bao gồm việc các cổ đông cung cấp vốn cho Ban giám đốc để thu được lợi suất mong muốn từ khoản đầu tư (cổ phần) của mình. Về phần mình, Ban giám đốc có trách nhiệm cung cấp cho các cổ đông các báo cáo tài chính và các báo cáo hoạt động thường kỳ một cách minh bạch. Các cổ đông cũng bầu ra một thể chế giám sát, thường được gọi là Hội đồng quản trị hoặc Ban kiểm soát để đại diện cho quyền lợi của mình. Trách nhiệm chính của thể chế này là đưa ra định hướng chiến lược cho Ban giám đốc và giám sát họ. Ban giám đốc chịu trách nhiệm trước thể chế này, và thể chế này lại chịu trách nhiệm trước các cổ đông qua Đại hội đồng cổ đông. Các cơ cấu và quy trình xác định những mối quan hệ này thường xoay quanh các cơ chế quản lý năng lực hoạt động và các cơ chế báo cáo khác nhau. Những mối quan hệ này nhiều khi liên quan tới các bên có lợi ích khác nhau, đôi khi là những lợi ích xung đột: Sự khác biệt về lợi ích có thể tồn tại ngay giữa các bộ phận quản trị chính của công ty, tức là giữa Đại hội đồng cổ đông, Hội đồng quản trị, và/hoặc Tổng giám đốc (hoặc các bộ phận điều hành khác). Điển hình nhất là những xung đột lợi ích giữa các chủ sở hữu và thành viên Ban giám đốc, thường được gọi là vấn đề Ông chủ - Người làm thuê. Xung đột lợi ích cũng có thể tồn tại ngay trong mỗi bộ phận quản trị, chẳng hạn giữa các cổ đông (đa số và thiểu số, kiểm soát và không kiểm soát, cá nhân và tổ chức) và các thành viên Hội đồng 12
14. quản trị (điều hành và không điều hành, bên trong và bên ngoài, độc lập và phụ thuộc). Các công ty cần phải xem xét và đảm bảo sự cân bằng giữa những lợi ích xung đột này. Tất các cả bên đều liên quan đến việc định hướng và kiểm soát công ty: Đại hội đồng cổ đông, đại diện cho các cổ đông, đưa ra các quyết định quan trọng, ví dụ về việc phân chia lãi lỗ. Hội đồng quản trị chịu trách nhiệm chỉ đạo và giám sát chung, đề ra chiến lược và giám sát Ban giám đốc. Cuối cùng, Ban giám đốc điều hành những hoạt động hàng ngày, chẳng hạn như thực hiện chiến lược đã đề ra, lên các kế hoạch kinh doanh, quản trị nhân sự, xây dựng chiến lược marketing, bán hàng và quản lý tài sản. Tất cả những điều này đều nhằm phân chia quyền lợi và trách nhiệm một cách phù hợp – và qua đó làm gia tăng giá trị lâu dài của các cổ đông. Chẳng hạn như làm thế nào để các cổ đông nhỏ lẻ bên ngoài có thể ngăn chặn việc một cổ đông kiểm soát nào đó tư lợi thông qua các giao dịch với các bên liên quan, giao dịch ngầm hay các thủ đoạn tương tự [37]. Mặt khác, từ cách tiếp cận bên ngoài, Quản trị công ty tập trung vào những mối quan hệ giữa công ty với các bên có quyền lợi liên quan. Các bên có quyền lợi liên quan là những cá nhân hay tổ chức có các quyền lợi trong công ty; các quyền lợi ấy có thể xuất phát từ những quy định của pháp luật, của hợp đồng, hay xuất phát từ các mối quan hệ xã hội hay địa lý. Các bên có quyền lợi liên quan không chỉ có các nhà đầu tư mà còn bao gồm các nhân viên, các chủ nợ, các nhà cung cấp, các khách hàng, các cơ quan pháp luật, các cơ quan chức năng của nhà nước và các cộng đồng địa phương nơi công ty hoạt động. Một số người còn đưa cả vấn đề môi trường vào danh sách các bên có quyền lợi liên quan quan trọng. Như vậy, có thể đưa ra một định nghĩa chung về Quản trị công ty như sau: Quản trị công ty là một hệ thống các cơ chế và quy định, thông qua đó, công ty 13
15. được định hướng điều hành và kiểm soát nhằm đáp ứng quyền lợi của nhà đầu tư, những người điều hành và các bên có quyền lợi liên quan. Ngoài ra, cần phân biệt Quản trị công ty với Quản lý công ty, với Quản trị kinh doanh. Cụ thể: Phân biệt Quản trị công ty với Quản lý công ty Không nên nhầm lẫn giữa khái niệm Quản trị công ty với khái niệm Quản lý công ty. Quản trị công ty tập trung vào các cơ cấu và các quy trình của công ty. Trong khi đó, Quản lý công ty tập trung vào các công cụ cần thiết để điều hành doanh nghiệp. Quản trị công ty được đặt ở một tầm cao hơn nhằm đảm bảo rằng công ty sẽ được quản lý theo một cách sao cho nó phục vụ lợi ích của các cổ đông có hiệu quả. Có một mảng chung giữa hai lĩnh vực này là mảng chiến lược, một vấn đề được xem xét ở cả cấp độ Quản trị công ty lẫn cấp độ quản lý công ty. Phân biệt Quản trị công ty với Quản trị kinh doanh Giữa Quản trị công ty (Corporate governance) và Quản trị kinh doanh (business management) có sự khác nhau rất cơ bản: Quản trị kinh doanh là điều hành hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp do Ban giám đốc thực hiện. Quản trị công ty là một quá trình giám sát và kiểm soát được thực hiện để đảm bảo cho việc thực thi quản trị kinh doanh phù hợp với lợi ích của các cổ đông. Quản trị công ty nghĩa rộng còn hướng đến đảm bảo quyền lợi của những người liên quan, không chỉ là các cổ đông mà còn bao gồm cả các nhân viên, khách hàng, nhà cung cấp, môi trường và các cơ quan nhà nước. Quản trị công ty được đặt trên sự tách biệt giữa quản lý và sở hữu doanh nghiệp. Công ty là của chủ sở hữu (nhà đầu tư, cổ đông ), nhưng để công ty tồn tại và phát triển phải có sự dẫn dắt của Hội đồng quản trị, sự điều hành của Ban giám đốc và sự đóng góp của người lao động, những người này không phải lúc nào cũng 14
16. có chung ý chí và quyền lợi. Điều này dẫn đến cần phải có một cơ chế để nhà đầu tư, cổ đông có thể kiểm soát việc điều hành công ty nhằm đem lại hiệu quả cao nhất. Quản trị công ty tập trung xử lý các vấn đề thường phát sinh trong mối quan hệ ủy quyền trong công ty, ngăn ngừa và hạn chế những người quản lý lạm dụng quyền và nhiệm vụ được giao sử dụng tài sản và cơ hội kinh doanh của công ty phục vụ cho lợi ích riêng của bản thân hoặc của người khác, hoặc làm thất thoát nguồn lực do công ty kiểm soát. Tóm lại, Quản trị công ty là mô hình cân bằng và kiềm chế quyền lực giữa các bên có liên quan của công ty, nhằm đảm bảo cho sự phát triển lâu dài và bền vững của công ty. 1.1.2. Mục đích của Quản trị công ty Theo OECD, Quản trị công ty nhằm bảo đảm cho các công ty sử dụng nguồn lực của mình một cách hiệu quả. Quản trị công ty ngoài việc ràng buộc bộ máy điều hành có trách nhiệm với công ty và quyền lợi của các cổ đông, còn đảm bảo lợi ích của nhiều chủ thể liên quan khác. Quản trị công ty khuyến khích nhà đầu tư – cả trong nước và nước ngoài yên tâm đầu tư nguồn vốn dài hạn [7]. Ba mục đích chính của Quản trị công ty theo OECD là: Tạo điều kiện, thúc đẩy nâng cao năng lực hiệu quả hoạt động của công ty (performance of corporation) thông qua việc tạo ra và duy trì những đòn bẩy khuyến khích bộ máy điều hành công ty (corporate insiders) tối đa hóa hiệu quả hoạt động kinh doanh thể hiện bằng sự tăng trưởng tài sản/lợi tức và hiệu quả dài hạn. Hạn chế những người trong nội bộ công ty lạm dụng quyền lực làm thất thoát các nguồn lực của công ty. 15
17. Cung cấp các công cụ giám sát, kiểm soát những người điều hành công ty với chi phí hợp lý cho các nhà đầu tư và các lợi ích chung của xã hội trong tương quan với những người điều hành. 1.1.3. Vai trò và lợi ích của Quản trị công ty hiệu quả Quản trị công ty hiệu quả đóng một vai trò quan trọng ở nhiều cấp độ. Ở cấp độ công ty, những công ty thực hiện tốt việc Quản trị công ty thường có khả năng tiếp cận dễ dàng hơn tới các nguồn vốn giá rẻ, và thường được hiệu quả hoạt động cao hơn so với các công ty khác. Những công ty kiên trì theo đuổi các tiêu chuẩn cao trong Quản trị công ty sẽ giảm thiểu những rủi ro liên quan tới các khoản đầu tư trong công ty. Những công ty tích cực thực hiện các biện pháp Quản trị công ty lành mạnh cần phải có một đội ngũ nhân viên chủ chốt nhiệt tình và có năng lực để xây dựng và thực thi các chính sách Quản trị công ty hiệu quả. Những công ty này thường đánh giá cao công sức của những nhân viên đó và bù đắp xứng đáng cho họ, trái với nhiều công ty khác thường không nhận thức rõ hoặc phớt lờ lợi ích của các chính sách và những biện pháp Quản trị công ty. Các công ty thực hiện những biện pháp Quản trị công ty hiệu quả như vậy thường hấp dẫn hơn trong mắt của các nhà đầu tư, những người sẵn sàng cung cấp vốn cho công ty với chi phí thấp hơn. Nói chung, những công ty thực hiện tốt việc Quản trị công ty sẽ đóng góp nhiều hơn cho nền kinh tế quốc dân và cho xã hội. Những công ty này thường là những công ty vững mạnh có thể tạo ra của cải vật chất và các giá trị khác cho các cổ đông, người lao động, cộng đồng và quốc gia; trái lại, những công ty có hệ thống Quản trị công ty yếu kém sẽ dẫn đến việc người lao động bị mất công ăn việc làm, mất tiền trợ cấp và thậm chí còn làm giảm niềm tin trên thị trường chứng khoán. Thứ nhất, thúc đẩy hoạt động và nâng cao hiệu quả kinh doanh Quản trị công ty hiệu quả có thể cải thiện nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh của công ty dưới nhiều góc độ. 16
18. Việc cải tiến cách thức Quản trị công ty sẽ mang lại một hệ thống giải trình tốt, giảm thiểu rủi ro liên quan đến các nghiệp vụ gian lận hoặc các giao dịch nhằm mục đích vụ lợi của các cán bộ quản lý. Tinh thần trách nhiệm cao kết hợp với việc quản trị rủi ro và kiểm soát nội bộ hiệu quả có thể sẽ giúp cho công ty phát hiện sớm các vấn đề trước khi chúng phát sinh và dẫn đến một cuộc khủng hoảng. Quản trị công ty tốt sẽ giúp cải thiện hiệu quả công việc quản lý và giám sát Ban giám đốc điều hành, chẳng hạn bằng cách xây dựng hệ thống lương thưởng dựa trên các kết quả tài chính của công ty. Điều này sẽ tạo điều kiện thuận lợi không chỉ cho việc xây dựng quy trình bổ nhiệm cán bộ và kế thừa một cách có hiệu quả, mà còn cho việc duy trì khả năng phát triển về lâu dài của công ty. Việc áp dụng những cách thức Quản trị công ty hiệu quả sẽ góp phần cải thiện quá trình ra quyết định. Chẳng hạn các thành viên Ban giám đốc, các thành viên Hội đồng quản trị và các cổ đông sẽ có thể đưa ra những quyết định chính xác, kịp thời và có đầy đủ thông tin hơn khi cơ cấu Quản trị công ty cho phép họ hiểu rõ vai trò trách nhiệm của mình, cũng như khi các quá trình liên lạc được điều chỉnh một cách có hiệu quả. Điều này sẽ giúp hiệu quả của các hoạt động tài chính và kinh doanh của công ty được nâng cao một cách đáng kể ở mọi cấp độ. Quản trị công ty có hiệu quả sẽ giúp tổ chức tốt hơn toàn bộ các quy trình kinh doanh của công ty và điều này sẽ dẫn đến hiệu suất hoạt động tăng cao hơn và chi phí vốn thấp hơn [35] và điều này sẽ lại góp phần nâng cao doanh số và lợi nhuận cùng sự giảm thiểu trong chi phí và nhu cầu về vốn. Một hệ thống Quản trị công ty hiệu quả cần phải đảm bảo việc tuân thủ pháp luật, các tiêu chuẩn, các quy chế, quyền lợi và nghĩa vụ của tất cả các đối tượng liên quan. Hơn nữa, hệ thống quản trị hiệu quả cần giúp công ty tránh phát sinh chi phí cao liên quan đến những khiếu kiện của cổ đông và những tranh chấp bắt nguồn từ sự gian lận, xung đột lợi ích, tham nhũng, hối lộ và những giao dịch nội bộ. Một hệ thống quản trị hiệu quả sẽ tạo điều kiện thuận lợi trong việc giải quyết những xung đột có liên quan tới công ty, ví dụ xung đột giữa các cổ đông nhỏ lẻ với các cổ đông 17
19. nắm giữ quyền kiểm soát, giữa các cán bộ quản lý với các cổ đông và giữa các cổ đông với các bên có quyền lợi liên quan. Đồng thời bản thân các cán bộ của công ty sẽ có thể làm giảm thiểu được rủi ro liên quan đến trách nhiệm đền bù cá nhân. Thứ hai, nâng cao khả năng tiếp cận thị trường vốn Các cách thức Quản trị công ty có thể quyết định việc công ty dễ dàng tiếp cận các nguồn vốn nhiều hay ít. Những công ty được quản trị tốt thường gây được cảm tình với các cổ đông và các nhà đầu tư, tạo dựng được niềm tin lớn hơn của công chúng vào việc công ty có khả năng sinh lời mà không xâm phạm đến quyền lợi của các cổ đông. Việc Quản trị công ty một cách hiệu quả phải dựa trên những nguyên tắc về sự minh bạch, dễ tiếp cận, kịp thời, đầy đủ, và chính xác của thông tin ở mọi cấp độ. Với việc nâng cao tính minh bạch trong công ty, các nhà đầu tư sẽ được hưởng lợi khi họ có cơ hội được cung cấp thông tin về hoạt động kinh doanh và các số liệu tài chính của công ty. Thậm chí dù những thông tin được công bố mang tính tiêu cực đi chăng nữa thì càng cổ đông cũng sẽ được hưởng lợi do họ có cơ hội để giảm thiểu rủi ro. Một xu thế mới gần đây mà ta có thể quan sát thấy ở các nhà đầu tư là họ đã xem các biện pháp Quản trị công ty như là một tiêu chí quan trọng trong việc đưa ra quyết định đầu tư. Cơ cấu và các cách thức Quản trị công ty sẽ được sử dụng để phục vụ cho lợi ích của các cổ đông chứ không phải là phục vụ lợi ích riêng của các cán bộ quản lý. Hình sau minh họa về các cách thức Quản trị công ty có thể đóng vai trò đặc biệt quan trọng tại các thị trường mới nổi, nơi mà quyền lợi của các cổ đông không phải lúc nào cũng được bảo vệ như ở các thị trường đã phát triển. Cuối cùng, một loạt những yêu cầu mới đối với các công ty niêm yết trên rất nhiều thị trường chứng khoán ở mọi nơi trên thế giới đòi hỏi các công ty phải tuân thủ những tiêu chuẩn quản trị ngày càng nghiêm ngặt hơn. Những công ty muốn 18
20. tiếp cận các thị trường vốn cả trong nước và quốc tế thì cần phải tuân thủ những tiêu chuẩn cao về Quản trị công ty và phải theo yêu cầu cụ thể của thị trường. Thứ ba, giảm chi phí vốn và tăng giá trị tài sản Những công ty cam kết áp dụng những tiêu chuẩn cao trong Quản trị công ty thường huy động được những nguồn vốn giá rẻ khi cần nguồn tài chính cho các hoạt động của mình. Chi phí vốn phụ thuộc vào mức độ rủi ro của công ty theo cảm nhận của các nhà đầu tư: rủi ro càng cao thì chi phí vốn càng cao. Những rủi ro này bao gồm cả rủi ro liên quan đến quyền lợi của nhà đầu tư bị xâm phạm. Nếu quyền lợi của nhà đầu tư được bảo vệ một cách thích hợp, cả chi phí vốn chủ sở hữu và chi phí vay đều sẽ giảm. Cần phải lưu ý rằng, những nhà đầu tư cung cấp các khoản vay, tức là các chủ nợ, gần đây có xu hướng xem các cách thức Quản trị công ty (ví dụ việc minh bạch hóa cơ cấu chủ sở hữu và báo cáo tài chính đầy đủ) như là một tiêu chí quan trọng trong quá trình đưa ra quyết định đầu tư của mình. Chính vì vậy, việc áp dụng một hệ thống Quản trị công ty hiệu quả cuối cùng sẽ giúp công ty trả lãi suất thấp hơn và có được những khoản tín dụng có kỳ hạn dài hơn. Mức độ rủi ro và chi phí vốn còn phụ thuộc vào tình hình kinh tế và chính trị của mỗi quốc gia, khuôn khổ các thể chế và các cơ cấu thực thi pháp luật. Việc quản trị ở mỗi một công ty có ảnh hưởng khá quan trọng đối với các nhà đầu tư trong các thị trường mới nổi, bởi vì các thị trường này thường không có được một hệ thống pháp lý đảm bảo quyền lợi của nhà đầu tư một cách có hiệu quả như tại các quốc gia phát triển khác. Điều này đặc biệt chính xác ở Việt Nam, nơi mà khuôn khổ pháp lý cho vấn đề quản trị còn tương đối mới mẻ và vẫn còn đang trong giai đoạn thử nghiệm và nơi mà các tòa án thường không phải lúc nào cũng có thể bảo vệ được các nhà đầu tư khi quyền lợi của họ bị xâm phạm. Điều này có nghĩa là ngay cả một sự cải thiện khiêm tốn nhất trong vấn đề quản trị mà công ty áp dụng so với các đối thủ khác 19