Luận văn Áp dụng các biện pháp xử lý hành chính tại tòa án nhân dân, từ thực tiễn tỉnh Bến Tre

Nội dung text: Luận văn Áp dụng các biện pháp xử lý hành chính tại tòa án nhân dân, từ thực tiễn tỉnh Bến Tre

1. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI Phạm Thị Xuân Thi ÁP DỤNG CÁC BIỆN PHÁP XỬ LÝ HÀNH CHÍNH TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN, TỪ THỰC TIỄN TỈNH BẾN TRE LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI – 2018
2. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI Phạm Thị Xuân Thi ÁP DỤNG CÁC BIỆN PHÁP XỬ LÝ HÀNH CHÍNH TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN, TỪ THỰC TIỄN TỈNH BẾN TRE Chuyên ngành: Luật Hiến pháp và Luật Hành chính Mã số: 8 38 01 02 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. LƢƠNG THANH CƢỜNG HÀ NỘI - 2018
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình do tôi tự nghiên cứu; các số liệu trong Luận văn có cơ sở rõ ràng và trung thực. Kết luận của luận văn không trùng lắp các công trình có liên quan đã đƣợc công bố. Hà Nội, ngày 30 tháng 3 năm 2018 Tác giả luận văn
4. MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LÝ VỀ ÁP DỤNG CÁC BIỆN PHÁP XỬ LÝ HÀNH CHÍNH TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN 9 1.1. Khái quát về các biện pháp xử lý hành chính 9 1.2. Khái niệm, đặc điểm, thẩm quyền, thủ tục áp dụng các biện pháp xử lý hành chính tại Tòa án nhân dân 12 1.3. Các yếu tố tác động đến áp dụng các biện pháp xử lý hành chính tại Tòa án nhân dân 33 Chương 2: THỰC TRẠNG ÁP DỤNG CÁC BIỆN PHÁP XỬ LÝ HÀNH CHÍNH TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN Ở TỈNH BẾN TRE TỪ NĂM 2014 - 2017 39 2.1. Khái quát tình hình vi hành chính tại tỉnh Bến Tre 39 2.2. Tình hình áp dụng các biện pháp xử lý hành chính tại Tòa án nhân dân ở tỉnh Bến Tre 43 2.3. Nhận xét về áp dụng các biện pháp xử lý hành chính tại Tòa án nhân dân ở tỉnh Bến Tre 45 Chương 3: ĐỊNH HƯỚNG, GIẢI PHÁP BẢO ĐẢM ÁP DỤNG CÁC BIỆN PHÁP XỬ LÝ HÀNH CHÍNH TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN 58 3.1. Định hƣớng bảo đảm áp dụng các biện pháp xử lý hành chính tại Tòa án nhân dân 58 3.2. Giải pháp nâng cao chất lƣợng áp dụng các biện pháp xử lý hành chính tại Tòa án nhân dân 64 KẾT LUẬN 75 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC
5. DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ADPL : Áp dụng pháp luật BCT : Bộ Chính trị BPXLHC : Biện pháp xử lý hành chính CP : Chính phủ CT : Chỉ thị ĐCS : Đảng cộng sản KL : Kết luận KSV : Kiểm sát viên NN : Nhà Nƣớc PL : Pháp luật TANDTC : Toà án nhân dân tối cao TP : Thẩm phán VKSND : Viện kiểm sát nhân dân XHCN : Xã hội chủ nghĩa
6. DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 2.1: Thống kê số ngƣời bị Tòa án nhân dân cấp huyện tỉnh Bến Tre áp dụng các biện pháp xử lý hành chính Bảng 2.2: Thống kê về độ tuổi và giới tính nhân thân của ngƣời bị Tòa án nhân dân cấp huyện tỉnh Bên Tre áp dụng các biện pháp xử lý hành chính
7. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Nhƣ chúng ta đã biết Tòa án nhân dân là một cơ quan trong hệ thống tổ chức bộ máy nhà nƣớc của nƣớc Cộng hòa XHCN Việt Nam và trong quá trình xây dựng NN pháp quyền XHCN ở nƣớc ta hiện nay, về lĩnh vực tổ chức, hoạt động của NN, Đảng đã chủ trƣơng phải thực hiện đồng bộ ba cuộc cải cách: cải cách tƣ pháp, cải cách pháp luật, cải cách hành chính. Nghị quyết số 49- NQ/TW ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị về Chiến lƣợc cải cách tƣ pháp đến năm 2020 [5] đã xác định rõ nhiệm vụ của cải cách tƣ pháp là bảo đảm để Toà án là trung tâm và xét xử là hoạt động trọng tâm. Điều đó khiến đa phần ngƣời dân khi nhắc đến Tòa án là nghĩ ngay đến việc Tòa án là cơ quan nhân danh nhà nƣớc để xét xử các vụ án. Cách hiểu đó tuy không sai nhƣng có một phần chƣa đầy đủ vì sau khi Luật xử lý vi phạm hành chính đã đƣợc Quốc hội nƣớc Cộng hòa XHCN Việt Nam thông qua năm 2012, có hiệu lực từ 01/7/2013. Luật này quy định hai nội dung chủ yếu là xử phạt vi phạm hành chính và áp dụng các biện pháp xử lý hành chính. Theo đó sẽ có 04 biện pháp xử lý hành chính gồm: Biện pháp giáo dục tại xã, phƣờng, thị trấn; biện pháp đƣa vào trƣờng giáo dƣỡng; biện pháp đƣa vào cơ sở giáo dục bắt buộc và biện pháp đƣa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc. Kể từ ngày 01.01.2014 thì các quy định liên quan đến việc áp dụng các biện pháp xử lý hành chính do Tòa án nhân dân xem xét, quyết định. So với Pháp lệnh xử lý vi phạm hành chính năm 2002 thì Luật Xử lý vi phạm hành chính có nhiều quy định mới về hình thức xử lý, thẩm quyền xử lý vi phạm hành chính, thủ tục xử phạt và thi hành quyết định xử phạt vi phạm hành chính cũng nhƣ mức xử phạt. Và một trong những điểm mới quan trọng của Luật Xử lý vi phạm hành chính năm 2012 là quy định về các biện pháp xử lý hành chính tại Tòa án nhân dân xem xét, quyết định. Trong đó, Tòa án nhân dân huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh có thẩm quyền quyết định áp dụng 03 trên 04 biện pháp xử 1
8. lý hành chính, gồm: Biện pháp đƣa vào trƣờng giáo dƣỡng; biện pháp đƣa vào cơ sở giáo dục bắt buộc và biện pháp đƣa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc. Xét về bản chất thì các biện pháp xử lý hành chính do Tòa án nhân dân xem xét, quyết định áp dụng nêu trên là những biện pháp mang tính cƣỡng chế nhà nƣớc, trực tiếp ảnh hƣởng đến quyền cơ bản của công dân, trong đó có quyền của ngƣời chƣa thành niên. Ngƣời bị áp dụng các biện pháp xử lý hành chính này ít nhiều bị hạn chế tự do và một số quyền lợi khác. Vì vậy, việc áp dụng các biện pháp này cần phải đƣợc thực hiện theo một trình tự, thủ tục chặt chẽ, dân chủ, công khai, bảo đảm khách quan, chính xác theo đúng tinh thần “các cơ quan tƣ pháp phải thật sự là chỗ dựa của nhân dân trong việc bảo vệ công lý, quyền con ngƣời” đã đƣợc khẳng định tại Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02 tháng 6 năm 2005 của Bộ Chính trị. Điều 106 Luật Xử lý vi phạm hành chính năm 2012 quy định: “Ủy ban Thƣờng vụ Quốc hội quy định trình tự, thủ tục Tòa án nhân dân xem xét, quyết định việc áp dụng các biện pháp đƣa vào trƣờng giáo dƣỡng, đƣa vào cơ sở giáo dục bắt buộc, đƣa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc” [30]. Để thi hành quy định này, ngày 20 tháng 01 năm 2014 Ủy ban Thƣờng vụ Quốc hội đã thông qua Pháp lệnh trình tự, thủ tục xem xét, quyết định áp dụng các biện pháp xử lý hành chính tại Tòa án nhân dân [46]. Trải qua thực tiễn áp dụng các biện pháp xử lý hành chính của ngành Tòa án trên cả nƣớc nói chung đang đặt ra nhiều vấn đề cấp bách liên qua đến việc bảo vệ quyền, tự do của đối tƣợng bị áp dụng biện pháp hành chính; vấn đề công khai minh bạch trong quá trình xem xét, áp dụng biện pháp xử lý hành chính ; Địa phƣơng tỉnh Bến Tre là nơi với tình hình vi phạm pháp luật diễn biến ngày càng phức tạp, số vụ vi phạm pháp luật hành chính do Tòa án nhân dân giải quyết ngày càng nhiều. Vì vậy, việc nghiên cứu để áp dụng các biện pháp xử lý hành chính tại Tòa án nhân dân có ý nghĩa hết sức quan trọng trong tiến trình cải cách tƣ pháp hiện nay. 2
9. Từ những lý do trên học viên chọn Đề tài “Áp dụng các biện pháp xử lý hành chính tại Tòa án nhân dân, từ thực tiễn tỉnh Bến Tre” làm luận văn Thạc sĩ luật học là có tính cấp thiết, thời sự khoa học và thực tiễn. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Mặc dù đầu những năm 1990 của thế kỷ 20 đã có một số nhà khoa học ở Việt Nam nghiên cứu các đề tài về xử lý hành chính. Riêng đề tài về áp dụng pháp các biện pháp xử lý hành chính tại Tòa án nhân dân thì có rất ít nhà khoa học nghiên cứu về vấn đề này, một mặt do đây là một lĩnh vực mới mẻ của ngành Tòa án, vì phải đến khi Luật xử lý hành chính năm 2012 của Việt Nam có hiệu lực pháp luật thì lĩnh vực này mới bắt đầu thu hút sự chú ý quan tâm của các nhà khoa khọc. Do vậy khi thực hiện luận văn chỉ nghiên cứu, tham khảo một số đề tài khoa học sau: * Các đề tài nghiên cứu cấp Bộ, luận án tiến sĩ luật và luận văn thạc sĩ luật như - Đề tài nghiên cứu cấp Bộ: “Các biện pháp xử lý hành chính khác và việc bảo đảm quyền con người” do Vụ Pháp luật Hình sự - Hành chính, Bộ Tƣ pháp thực hiện năm 2008 [8]. - Đề tài khoa học cấp Bộ “Cơ chế bảo đảm thi hành Luật xử lý vi phạm hành chính” do Vụ Pháp luật Hình sự Hành chính, Bộ Tƣ pháp thực hiện năm 2012 [11]. - “Báo cáo đánh giá về các biện pháp xử lý hành chính khác và khuyến nghị hoàn thiện trong Luật xử lý vi phạm hành chính” do Dự án tăng cƣờng tiếp cận quyền và bảo vệ công lý tại Việt Nam thực hiện năm 2010 [9]. - “Báo cáo hoàn thiện các biện pháp xử lý hành chính khác trong Luật xử lý vi phạm hành chính” do Dự án tăng cƣờng tiếp cận quyền và bảo vệ công lý tại Việt Nam thực hiện năm 2011 [10]. - Đề tài nghiên cứu cấp Bộ: “Các biện pháp xử lý hành chính khác và việc bảo đảm quyền con người” của giả Đặng Thanh Sơn, Bộ Tƣ Pháp là chủ biên năm 2009 [37]. 3
10. - Luận án phó tiến sĩ: “Chế tài hành chính – Lý luận và thực tiễn”, của tác giả Vũ Thƣ, Viện Nhà nƣớc và Pháp luật, năm 1996 (từ năm 1998 đổi thành tiến sĩ) [40]. - Luận văn thạc sĩ luật: “Hoàn thiện các quy định pháp luật về các hình thức xử phạt vi phạm hành chính”, của tác giả Nguyễn Trọng Bình, Trƣờng Đại học Luật Hà Nội, năm 2002 [3]. - Luận văn thạc sĩ luật học: “Hoàn thiện pháp luật về xử lý hành chính với người chưa thành niên”, của tác giả Nguyễn Ngọc Bích, Trƣờng Đại học Luật Hà Nội, năm 2003 [2]. - Luận văn thạc sĩ luật học: “Pháp luật về xử phạt vi phạm hành chính: lý luận và thực tiễn”, của tác giả Bùi Tiến Đạt, Khoa luật, Đại học quốc gia Hà Nội, năm 2008 [23]. - Luận văn thạc sĩ luật học: “Các biện pháp xử lý hành khác theo quy định của pháp luật Việt Nam hiện nay”, của tác giả Nguyễn Thị Hà, Đại học luật Hà Nội, năm 2012 [24]. - Luận văn thạc sĩ luật học: “Từ biện pháp xử lý hành chính đưa vào cơ sở chữa bệnh đến biện pháp đưa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc”, của tác giả Phạm Tiến Thành, Khoa luật, Đại học quốc gia Hà Nội, năm 2014 [39]. - Luận văn thạc sĩ luật học: “Bảo đảm quyền con người trong áp dụng các biện pháp xử lý hành chính”, của tác giả Dƣơng Thị Bích Hạnh, Khoa luật, Đại học quốc gia Hà Nội, năm 2014 [25]. Các công trình nghiên cứu trên đây, đã đƣa ra một số vấn đề lý luận cũng nhƣ thực tiễn của việc xử phạt vi phạm hành chính đồng thời cũng đã đề cập đến một số khía cạnh của các biện pháp XLHC khác nhƣ: đƣa vào Cơ sở chữa bệnh; đƣa vào trƣờng giáo dƣỡng; biện pháp giáo dục tại xã, phƣờng, thị trấn, kèm theo đó là vấn đề đảm bảo quyền con ngƣời khi áp dụng các biện xử lý hành chính * Các công trình nghiên cứu đăng trên các báo, tạp chí như 4
11. - Bài viết “Về các biện pháp xử lý hành chính khác: Thực tiễn và giải pháp” của tác giả Hoàng Thị Kim Quế, đăng trên Tạp chí Khoa học, Đại học Quốc gia Hà Nội, Kinh tế - Luật 24 (2008) [27]. - Bài viết “Quyền công dân, quyền con người và chỗ đứng của các biện pháp xử lý hành chính khác trong pháp luật về vi phạm hành chính”, của tác giả Trần Thanh Hƣơng, đăng trên Tạp chí Dân chủ và pháp luật 11/2005 [26]. - Bài viết “Hoàn thiện các biện pháp xử lý hành chính khác theo pháp luật Việt Nam” của tác giả Lê Ngọc Thạch, Viện Khoa học pháp lý Bộ Tƣ pháp, Thông tin chuyên đề số 1 (2006) [38]. - Bài viết “Biện pháp đưa vào cơ sở chữa bệnh trong Dự thảo Luật Xử lý vi phạm hành chính”, của tác giả Đào Thị Thu An đăng trong Tạp chí Nghiên cứu lập pháp số 20/2011 [1]. Để nghiên cứu và thực hiện Luận văn “Áp dụng các biện pháp xử lý hành chính tại tòa án nhân dân, từ thực tiễn tỉnh Bến Tre”, học viên đã tham khảo, kế thừa có chọn lọc kết quả của các công trình nghiên cứu khoa học đã đƣợc công bố trên đây và tham khảo thêm nhiều công trình nghiên cứu có liên quan khác. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Mục đích luận văn là đƣa ra các giải pháp bảo đảm áp dụng các biện pháp xử lý hành chính từ thực tiễn Tòa án nhân dân ở tỉnh Bến Tre. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt đƣợc mục đích nghiên cứu nêu trên, luận văn có các nhiệm vụ: - Nghiên cứu cơ sở lý luận, cơ sở pháp lý về việc áp dụng các biện pháp xử lý hành chính tại Tòa án nhân dân: trong đó tập trung làm rõ khái niệm, đặc điểm và nội dung các biện pháp xử lý hình chính; những vấn đề chung về việc áp dụng các biện pháp xử lý hành chính tại Tòa án nhân dân. - Đánh giá công tác áp dụng các biện pháp xử lý hành chính tại Tòa án nhân dân tỉnh Bến Tre trong giai đoạn 2014 - 2017, tìm ra nguyên nhân dẫn đến 5
12. những bất cập trong áp dụng các biện pháp xử lý hành chính tại Tòa án nhân dân. - Đƣa ra giải pháp bảo đảm áp dụng các biện pháp xử lý hành chính tại Tòa án nhân dân, từ thực tiễn tỉnh Bến Tre. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Luận văn nghiên cứu những vấn đề lý luận, pháp lý, thực tiễn và có liên quan đến việc áp dụng các biện pháp xử lý hành chính tại Tòa án nhân dân. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Luận văn nghiên cứu sâu vào việc áp dụng các biện pháp xử lý hành chính tại Tòa án nhân dân và các quy định của pháp luật có liên quan đến việc xử lý hành chính theo pháp luật Việt Nam gắn với địa bàn tỉnh Bến Tre. - Về thời gian: Luận văn nghiên cứu thực tiễn công tác áp dụng các biện pháp xử lý vi phạm hành chính tại Tòa án nhân dân từ thực tiễn tỉnh Bến Tre, giai đoạn 2014 - 2017 và những văn bản quy phạm pháp luật về xử lý hành chính trong khoảng thời gian từ năm 2002 đến năm 2017. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận Luận văn sử dụng các phƣơng pháp luận của Chủ nghĩa duy vật biện chứng, Chủ nghĩa duy vật lịch sử và dựa trên cơ sở nghiên cứu những quan điểm của Chủ nghĩa Mác-Lê nin, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh; quan điểm của Đảng Cộng Sản Việt Nam về Nhà nƣớc và Pháp luật; nhất là các quan điểm, chủ trƣơng của Đảng về cải cách tƣ pháp đến năm 2020 và hệ thống các quan điểm của Đảng, Nhà nƣớc xử lý ngƣời vi phạm pháp luật nói chung và ngƣời vi phạm pháp luật hành chính nói riêng. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Chƣơng 1 của luận văn, học viên sử dụng các phƣơng pháp nghiên cứu cụ thể nhƣ phân tích, tổng hợp, so sánh đối chiếu, suy luận logic đƣợc sử dụng nằm 6
13. lý giải các vấn đề lý luận, giúp cho mỗi vấn đề đƣợc nhìn nhận từ nhiều góc độ, thấy đƣợc những điểm hợp lý và chƣa hợp lý của các quan điểm, quan niệm đƣa ra trong luận văn, từ đó đƣa ra đƣợc kết luận có tính khoa học và nổi bật về vấn đề. Chƣơng 2 của luận văn, các phƣơng pháp thống kê, phƣơng pháp tổng kết thực tiễn cũng đƣợc sử dụng có hiệu quả để từ những số liệu, tình hình thực tế cụ thể thống kê đƣợc có thể phân tích, tổng kết thấy đƣợc bức tranh toàn diện về thực trạng pháp luật và thực tiễn áp dụng biện pháp xử lý hành chính tại Tòa án nhân dân ở tỉnh Bến Tre. Chƣơng 3 của luận văn, trên cơ sở áp dụng các phƣơng pháp nghiên cứu ở Chƣơng 1 và Chƣơng 2, học viên đẽ kết hợp với các tƣ tƣởng, quan điểm chỉ đạo của Đảng và Nhà nƣớc đƣa ra một số giải pháp đảm bảo thực hiện đúng và nâng cao chất lƣợng công tác áp dụng các biện pháp xử lý hành chính tại Tòa án nhân dân ở tỉnh Bến Tre. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn 6.1. Về ý nghĩa lý luận Luận văn góp phần làm rõ thêm lý luận về áp dụng các biện pháp xử lý hành chính tại Tòa án nhân dân. 6.2. Về ý nghĩa thực tiễn - Luận văn sẽ là một tài liệu tham khảo cần thiết và bổ ích dành cho không chỉ các nhà lập pháp mà còn cho các nhà nghiên cứu, các cán bộ giảng dạy pháp luật. Kết quả nghiên cứu của luận văn còn phục vụ cho việc trang bị những kiến thức chuyên sâu cho các cán bộ hỗ trợ tƣ pháp, kiểm sát viên và thẩm phán đang công tác tại các cơ quan: Công an, Viện kiểm sát, Tòa án trong quá trình áp dụng các biện pháp xử lý hành chính đƣợc khách quan, có căn cứ và đúng pháp luật. - Những giải pháp luận văn đƣa ra có giá trị tham khảo cho các cơ quan, tổ chức trong xây dựng, phát triển hoàn thiện pháp luật bảo đảm thực hiện chính sách pháp luật đối với ngƣời vi phạm pháp luật hành chính hiện nay trong điều kiện đổi mới, phát triển ổn định, bền vững và hội nhập quốc tế. 7
14. - Luận văn có giá trị tham khảo cho việc hoạch định chính sách và pháp luật về hoàn thiện pháp luật bảo đảm thực hiện nguyên tắc, chính sách pháp luật trong việc áp dụng các biện pháp xử lý hành chính tại Tòa án nhân dân. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn gồm 3 chƣơng Chương 1: Những vấn đề lý luận về áp dụng các biện pháp xử lý hành chính tại Tòa án nhân dân Chương 2: Thực trạng áp dụng các biện pháp xử lý hành chính tại Tòa án nhân dân ở tỉnh Bến tre giai đoạn 2014 đến nay Chương 3: Quan điểm và giải pháp nâng cao chất lƣợng áp dụng các biện pháp xử lý hành chính tại Tòa án nhân dân ở tỉnh Bến Tre 8
15. Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LÝ VỀ ÁP DỤNG CÁC BIỆN PHÁP XỬ LÝ HÀNH CHÍNH TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN 1.1. Khái quát về các biện pháp xử lý hành chính 1.1.1. Khái niệm biện pháp xử lý hành chính Tại kỳ họp thứ 3 của Quốc hội nƣớc Cộng Hòa Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam khóa XIII, ngày 20 tháng 6 năm 2012 đã thông qua Luật xử lý vi phạm hành chính đầu tiên của nhà nƣớc ta và có hiệu lực thi hành từ ngày 01 tháng 7 năm 2013. Riêng các quy định liên quan đến việc áp dụng các biện pháp xử lý hành chính do Tòa án nhân dân xem xét, quyết định thì có hiệu lực kể từ ngày 1/1/2014. Tại Điều 1 Luật xử lý vi phạm hành chính năm 2012 quy định về phạm vi điều chỉnh thì: “Luật này quy định về xử phạt vi phạm hành chính và các biện pháp xử lý hành chính”, nhƣ vậy có nghĩa là “xử lý vi phạm hành chính” đƣợc cấu thành bởi hai nội dung cơ bản là biện pháp “xử phạt vi phạm hành chính” và biện pháp “xử lý hành chính”. Trong đó tại Điều 2 Luật xử lý vi phạm hành chính năm 2012 đã giải thích: “1. Vi phạm hành chính là hành vi có lỗi do cá nhân, tổ chức thực hiện, vi phạm quy định của pháp luật về quản lý nhà nước mà không phải là tội phạm và theo quy định của pháp luật phải bị xử phạt vi phạm hành chính. 2. Xử phạt vi phạm hành chính là việc người có thẩm quyền xử phạt áp dụng hình thức xử phạt, biện pháp khắc phục hậu quả đối với cá nhân, tổ chức thực hiện hành vi vi phạm hành chính theo quy định của pháp luật về xử phạt vi phạm hành chính. 3. Biện pháp xử lý hành chính là biện pháp được áp dụng đối với cá nhân vi phạm pháp luật về an ninh, trật tự, an toàn xã hội mà không phải là tội phạm, bao gồm biện pháp giáo dục tại xã, phường, thị trấn; đưa vào trường giáo dưỡng; đưa vào cơ sở giáo dục bắt buộc và đưa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc”[30]. 9
16. Khi đi sâu nghiên cứu những quy định của pháp luật xử lý vi phạm hành chính Việt Nam hiện hành, cho thấy biện pháp xử lý hành chính là một trong nhóm biện pháp cƣỡng chế hành chính. Vì nó là biện pháp xử lý do Luật xử lý vi phạm hành chính quy định đƣợc áp dụng đối với các cá nhân thực hiện hành vi trái pháp luật trong quản lý nhà nƣớc, các biện pháp đó do các chủ thể có thẩm quyền trong quản lý nhà nƣớc tiến hành và nó đƣợc tiến hành theo thủ tục hành chính nhằm mục đích xử lý nghiêm khắc những đối tƣợng vi phạm giữ vững trật tự quản lý nhà nƣớc, cụ thể: Xét về phƣơng diện lý luận: Cƣỡng chế hành chính là tổng hợp các biện pháp do luật hành chính quy định mà nhà nƣớc áp dụng để tác động một cách trực tiếp hoặc gián tiếp lên tâm lý, tƣ tƣởng và hành vi của cá nhân hoặc tổ chức, buộc các chủ thể đó phải thực hiện các nghĩa vụ pháp lý nhằm mục đích phòng ngừa, ngăn chặn hoặc xử lý những hành vi trái pháp luật, đảm bảo trật tự và kỷ luật trong quản lý nhà nƣớc [26]. Tính cƣỡng chế của các biện pháp xử lý hành chính đƣợc thể hiện ở chỗ cơ quan, ngƣời có thẩm quyền sẽ áp dụng những biện pháp có tính chất nghiêm khắc, buộc ngƣời vi phạm phải gánh chịu những hậu quả bất lợi hạn chế quyền tự do cá nhân trong một thời gian nhất định hoặc lên án, giáo dục về mặt tinh thần, nhân cách. Khi bị áp dụng các biện pháp xử lý hành chính khác, cá nhân đó sẽ buộc phải học tập, lao động, chữa bệnh dƣới sự giám sát của cơ quan nhà nƣớc có thẩm quyền trong một thời hạn nhất định Việc áp dụng các biện pháp xử lý hành chính do các chủ thể có thẩm quyền áp dụng. Các chủ thể có thẩm quyền ở đây phải đƣợc trao quyền lực nhà nƣớc, nhân danh nhà nƣớc để thực hiện việc tổ chức và áp dụng các biện pháp xử lý hành chính đối với ngƣời vi phạm hành chính. Quyết định áp dụng các biện pháp xử lý hành chính đƣợc ban hành đơn phƣơng, nhƣng có tính bắt buộc thi hành đối với ngƣời bị áp dụng và đƣợc nhà nƣớc bảo đảm thi hành. Với tƣ cách là một biện pháp cƣỡng chế hành 10
17. chính, biện pháp xử lý hành chính đƣợc phân biệt với các biện pháp cƣỡng chế pháp lý khác chủ yếu ở các phƣơng diện nội dung cƣỡng chế, mục đích cƣỡng chế, chủ thể bị cƣỡng chế, thủ tục và thẩm quyền áp dụng. Từ những phân tích đánh giá nêu trên, theo học viên thì biện pháp xử lý hành chính là “biện pháp cưỡng chế hành chính bắt buộc của nhà nước được áp dụng đối với cá nhân vi phạm pháp luật về an ninh, trật tự, an toàn xã hội mà không phải là tội phạm, bao gồm biện pháp giáo dục tại xã, phường, thị trấn; đưa vào trường giáo dưỡng; đưa vào cơ sở giáo dục bắt buộc và đưa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc” 1.1.2. Các biện pháp xử lý hành chính Theo quy định tại của pháp luật hiện hành, ở nƣớc ta hiện nay có 4 biện pháp xử lý hành chính bao gồm: 1- Biện pháp giáo dục tại xã, phƣờng, thị trấn. Đây là biện pháp xử lý hành chính đƣợc áp dụng đối với một số đối tƣợng do pháp luật quy định (Điều 90 Luật xử lý vi phạm hành chính năm 2012) để giáo dục, quản lý họ tại nơi cƣ trú trong trƣờng hợp nhận thấy không cần thiết phải cách ly họ khỏi cộng đồng. 2 - Biện pháp đƣa vào trƣờng giáo dƣỡng. Đây là biện pháp xử lý hành chính áp dụng đối với ngƣời có hành vi vi phạm pháp luật (quy định tại Điều 92 Luật xử lý vi phạm hành chính năm 2012) nhằm mục đích giúp họ học văn hóa, học nghề, lao động, sinh hoạt dƣới sự quản lý, giáo dục của nhà trƣờng. 3 - Biện pháp đƣa vào cơ sở giáo dục bắt buộc. Là biện pháp xử lý hành chính áp dụng đối với ngƣời có hành vi vi phạm pháp luật (đƣợc quy định tại Điều 94 Luật xử lý vi phạm hành chính năm 2012) để lao động, học văn hóa, học nghề, sinh hoạt dƣới sự quản lý của cơ sở giáo dục bắt buộc. 4 - Biện pháp đƣa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc là biện pháp xử lý hành chính áp dụng đối với ngƣời có hành vi vi phạm pháp luật (đƣợc quy định tại Điều 96 Luật xử lý vi phạm hành chính năm 2012) để chữa bệnh, lao động, học văn hóa, học nghề dƣới sự quản lý của cơ sở cai nghiện bắt buộc [30]. 11
18. 1.2. Khái niệm, đặc điểm, thẩm quyền, thủ tục áp dụng các biện pháp xử lý hành chính tại Tòa án nhân dân 1.2.1. Khái niệm áp dụng các biện pháp xử lý hành chính tại Tòa án nhân dân Áp dụng các biện pháp xử lý hành chính nói chung, áp dụng các biện pháp xử lý hành chính tại Tòa án nhân dân nói riêng trong thụ lý giải quyết vụ việc vi phạm hành chính hoạt động áp dụng pháp luật của Tòa án nhân dân. 1.2.1.1. Khái niệm áp dụng pháp luật Về mặt lý luận, ADPL là một trong những hình thức quan trọng của việc thực hiện pháp luật. Bản chất của thực hiện pháp luật là quá trình hoạt động của con ngƣời có tổ chức, có chủ ý bao hàm những hành vi hợp pháp phù hợp với những quy định, những yêu cầu của pháp luật. Thực hiện pháp luật tồn tại ở bốn dạng sau: Tuân thủ pháp luật, chấp hành pháp luật, sử dụng pháp luật và ADPL. - Tuân thủ pháp luật: Là một trong các hình thức của thực hiện pháp luật, là việc các chủ thể tự kiềm chế, kiểm soát mình để không thực hiện những hành vi mà pháp luật cấm. - Chấp hành pháp luật: Là một trong các hình thức của thực hiện pháp luật, trong đó có chủ thể thực hiện các nghĩa vụ pháp lý của mình một cách tự giác và tích cực. - Sử dụng pháp luật: Là một trong các hình thức của thực hiện pháp luật, trong đó các chủ thể pháp luật sử dụng quyền năng pháp lý để bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp của mình. - Áp dụng pháp luật: Là một trong các hình thức của thực hiện pháp luật, là hoạt động của các cơ quan Nhà nƣớc, nhân viên Nhà nƣớc có thẩm quyền tổ chức thực hiện pháp luật, tạo điều kiện thuận lợi để các chủ thể quan hệ pháp luật thực hiện đƣợc quyền và nghĩa vụ pháp lý của mình theo quy định của pháp luật. [25] Thông qua hoạt động ADPL, hệ thống pháp luật đƣợc tôn trọng, thực thi 12
19. một cách nghiêm minh và thống nhất; các quyền và lợi ích hợp pháp của các chủ thể tham gia quan hệ pháp luật đƣợc thực hiện và bảo vệ trên thực tế; các hành vi vi phạm pháp luật và tội phạm đƣợc xử lý một cách công bằng, nghiêm minh, kịp thời để bảo vệ trên các lĩnh vực khác nhau của đời sống xã hội. ADPL là một dạng thực hiện pháp luật quan trọng, hoạt động ADPL có thể thực hiện trong các trƣờng hợp sau: Thứ nhất, khi cần áp dụng các biện pháp cƣỡng chế bằng những chế tài thích hợp đối với chủ thể có hành vi vi phạm pháp luật. Đây là trƣờng hợp phổ biến đối với các vi phạm hành chính, các tội phạm hình sự Thứ hai, khi các quyền chủ thể và nhiệm vụ pháp lý cụ thể không mặc nhiên phát sinh, thay đổi, chấm dứt nếu không có sự tác động của Nhà nƣớc. Thứ ba, khi xảy ra tranh chấp về quyền chủ thể và nghĩa vụ pháp lý giữa các bên tham gia quan hệ pháp luật mà các bên không tự giải quyết đƣợc, đòi hỏi các cơ quan Nhà nƣớc có thẩm quyền can thiệp bằng hoạt động ADPL để giải quyết các tranh chấp đó. Thứ tư, trong trƣờng hợp Nhà nƣớc thấy cần thiết phải tham gia để kiểm tra, giám sát đối với các quan hệ pháp luật quan trọng hoặc Nhà nƣớc xác nhận sự tồn tại hay không tồn tại của một số sự việc, sự kiện thực tế nhƣ công chứng hợp đồng, chứng thực bản sao Từ những phân tích trên, theo học viên thì: “Áp dụng pháp luật là một hình thức thực hiện pháp luật trong đó Nhà nước thông qua các cơ quan có thẩm quyền hoặc nhà chức trách tổ chức cho các chủ thể pháp luật thực hiện những quy định của pháp luật, hoặc tự mình căn cứ vào các quy định của pháp luật ra các quyết định áp dụng trong những trường hợp cụ thể của đời sống xã hội”. 1.2.1.2. Khái niệm áp dụng các biện pháp xử lý hành chính tại Tòa án nhân dân Các biện pháp xử lý hành chính của Luật xử lý vi phạm hành chính Việt Nam năm 2012 hiện hành có nguồn gốc ban đầu là biện pháp cƣỡng chế hành 13
20. chính đặc biệt, xuất phát từ Nghị quyết 49 năm 1961 của Ủy ban Thƣờng vụ Quốc hội. Nghị quyết này quy định việc đƣa vào các trung tâm giáo dục cải tạo đối với ngƣời có hành động nguy hại cho xã hội, đƣợc giáo dục nhiều lần, nhƣng không hối cải, Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh ra quyết định và Bộ trƣởng Bộ Công an duyệt với thời hạn 3 năm mà không cần thông qua việc xét xử của cơ quan Tƣ pháp - Tòa án. Những biện pháp này giành cho những ngƣời chống đối chế độ biểu hiện qua những hành vi nhƣ: gián điệp, mật thám, ngụy quân, ngụy quyền, cốt cán đảng phái phản động Biện pháp tập trung giáo dục cải tạo, ngoài những đối tƣợng nói trên, cũng đƣợc áp dụng cho những ngƣời có những hành tội phạm nhƣ lƣu manh, trộm cắp, lừa đảo. Theo Pháp lệnh Xử lý vi phạm hành chính năm 1995 các biện pháp cƣỡng chế hành chính đặc biệt đƣợc xếp vào nhóm biện pháp xử lý vi phạm hành chính khác [43]. Đến Pháp lệnh Xử lý vi phạm hành chính năm 2002 đã đƣợc sửa đổi, bổ sung theo hƣớng nhân đạo hơn nhằm tạo điều kiện cho ngƣời vi phạm sớm hoà nhập cộng đồng: Tại Điều 1 Pháp lệnh Xử lý vi phạm hành chính năm 2002 quy định: "Các biện pháp xử lý hành chính khác được áp dụng đối với cá nhân có hành vi vi phạm pháp luật về an ninh, trật tự, an toàn xã hội nhưng chưa đến mức truy cứu trách nhiệm hình sự được quy định tại các điều 23, 24, 25, 26 của Pháp lệnh này" [44]. Các biện pháp xử lý hành chính khác đƣợc xem là biện pháp cƣỡng chế hành chính đặc biệt, sở dĩ đƣợc xem là đặc biệt vì nó khác các biện pháp cƣỡng chế hành chính thông thƣờng khác nhƣ đã phân tích trên và nó mang những đặc trƣng về mức độ nghiêm khắc cao hơn so với các biện pháp cƣỡng chế hành chính thông thƣờng. Về thực chất biện pháp xử lý hành chính khác hạn chế quyền tự do cá nhân trong một giai đoạn nhất định với hình thức nhƣ đƣa vào trƣờng giáo dƣỡng, đƣa vào cơ sở giáo dục, đƣa vào cơ sở chữa bệnh, không 14
21. thua kém các biện pháp tƣ pháp hình sự về tính chất khắc nghiệt, trừng phạt; hoặc biện pháp có tính chất tác động xã hội cao nhƣ giáo dục tại xã, phƣờng, thị trấn. Nhóm biện pháp này có đặc trƣng là thời gian cƣỡng chế dài từ ba tháng đến hai năm, ngƣời bị áp dụng phải chịu sự giám sát và quản lý chặt chẽ của các cơ quan hành chính nhà nƣớc, tổ chức xã hội, các đoàn thể Đối tƣợng bị áp dụng các biện pháp này cũng đa dạng và đặc biệt hơn. Cho đến ngày 01 tháng 01 năm 2014, Luật Xử lý vi phạm hành chính năm 2012 có hiệu lực hoàn toàn. So với Pháp lệnh xử lý vi phạm hành chính năm 2002 thì Luật Xử lý vi phạm hành chính có nhiều quy định mới về hình thức xử lý, thẩm quyền xử lý vi phạm hành chính, thủ tục xử phạt và thi hành quyết định xử phạt vi phạm hành chính cũng nhƣ mức xử phạt. Và một trong những điểm mới quan trọng của Luật Xử lý vi phạm hành chính là quy định về các biện pháp xử lý hành chính do Tòa án nhân dân xem xét, quyết định. Theo quy định tại Phần thứ ba của Luật Xử lý vi phạm hành chính năm 2012 thì có 04 biện pháp xử lý hành chính, bao gồm: biện pháp giáo dục tại xã, phƣờng, thị trấn; biện pháp đƣa vào trƣờng giáo dƣỡng; biện pháp đƣa vào cơ sở giáo dục bắt buộc và biện pháp đƣa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc. Trong đó, Tòa án nhân dân huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh có thẩm quyền quyết định áp dụng các biện pháp đƣa vào trƣờng giáo dƣỡng, đƣa vào cơ sở giáo dục bắt buộc, đƣa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc. Xét về bản chất thì các biện pháp xử lý hành chính do Tòa án nhân dân xem xét, quyết định áp dụng nêu trên là những biện pháp mang tính cƣỡng chế nhà nƣớc, trực tiếp ảnh hƣởng đến quyền cơ bản của công dân, trong đó có quyền của ngƣời chƣa thành niên. Ngƣời bị áp dụng các biện pháp xử lý hành chính này ít nhiều bị hạn chế tự do và một số quyền lợi khác. Vì vậy, việc áp dụng các biện pháp này cần phải đƣợc thực hiện theo một trình tự, thủ tục chặt chẽ, dân chủ, công khai, bảo đảm khách quan, chính xác theo đúng tinh thần “các cơ quan tƣ pháp phải thật sự là chỗ dựa của nhân dân trong việc bảo vệ công lý, quyền con ngƣời” đã đƣợc khẳng định tại Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02 tháng 6 năm 2005 của Bộ Chính trị [5]. 15
22. Điều 106 Luật Xử lý vi phạm hành chính năm 2012 quy định: “Ủy ban Thƣờng vụ Quốc hội quy định trình tự, thủ tục Tòa án nhân dân xem xét, quyết định việc áp dụng các biện pháp đƣa vào trƣờng giáo dƣỡng, đƣa vào cơ sở giáo dục bắt buộc, đƣa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc”. Để thi hành quy định này, ngày 20/1/2014 Ủy ban Thƣờng vụ Quốc hội đã thông qua Pháp lệnh số 09 về trình tự, thủ tục xem xét, quyết định áp dụng các biện pháp xử lý hành chính tại Tòa án nhân dân [46]. Từ những phân tích đánh giá nêu trên (mục 1.1.1, 1.2.1.1 và 1.2.1.2), theo học viên thì khái niệm áp dụng các biện pháp xử lý hành chính tại Tòa án nhân dân: “Áp dụng các biện pháp xử lý hành chính tại Tòa án nhân dân là một hình thức thực hiện pháp luật do cơ quan Tòa án nhân dân (thực hiện thông qua Thẩm phán là người được Nhà nước trao quyền) tuân thủ những quy định của Luật xử lý vi phạm hành chính và Pháp lệnh trình tự, thủ tục xem xét, quyết định áp dụng các biện pháp xử lý hành chính tại Tòa án nhân dân để quyết áp dụng biện pháp cưỡng chế hành chính bắt buộc với cá nhân vi phạm pháp luật về an ninh, trật tự, an toàn xã hội mà không phải là tội phạm, bao gồm biện pháp đưa vào trường giáo dưỡng; đưa vào cơ sở giáo dục bắt buộc và đưa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc” 1.2.2. Đặc điểm áp dụng các biện pháp xử lý hành chính tại Tòa án nhân dân 1.2.2.1. Áp dụng các biện pháp xử lý hành chính tại Tòa án nhân dân là quá trình cá biệt hoá các quy phạm pháp luật hành chính đối với hành vi vi phạm hành chính. Theo nguyên tắc của Luật xử lý vi phạm hành chính năm 2012 và Pháp lệnh số 09 năm 2014 quy định về trình tự, thủ tục xem xét, quyết định áp dụng các biện pháp xứ lý hành chính tại Tòa án nhân dân thì việc xác định sự thật khách quan của hồ sơ đề nghị xử lý vi phạm hành chính thuộc trách nhiệm của 16