Luận văn Ðại lý thương mại theo luật thương mại 2005

Nội dung text: Luận văn Ðại lý thương mại theo luật thương mại 2005

1. ðI HC QUC GIA HÀ NI KHOA LUT NGƠ TH MINH HI ðI LÝ THƯƠNG MI THEO LUT THƯƠNG MI 2005 LUN VĂN THC SĨ LUT HC HÀ NI – 2011
2. ðI HC QUC GIA HÀ NI KHOA LUT NGƠ TH MINH HI ðI LÝ THƯƠNG MI THEO LUT THƯƠNG MI 2005 Chuyên ngành : Lut Kinh T Mã s : 60 38 50 LUN VĂN THC SĨ LUT HC Ngưi hưng dn khoa hc : PGS.TS Nguyn Như Phát HÀ NI – 2011
3. DANH MC CÁC CH VIT TT 1 B lut Dân s năm 2005 : BLDS 2005 2 B lut Thương mi : BLTM 3 ði lý thương mi : ðLTM 4 Hp đng : Hð 5 Lut Thương mi năm 1997 : LTM 1997 6 Lut Thương mi năm 2005 : LTM 2005 7 Lut Cnh tranh năm 2004 : LCT 2004 8 Vit Nam : VN 9 T chc thương mi th gii : WTO 1
4. MC LC Trang MC LC 2 LI M ðU 4 Chương 1 : NHNG VN ð LÝ LUN V ðI LÝ THƯƠNG MI VÀ PHÁP LUT ðIU CHNH HOT ðNG ðI LÝ THƯƠNG MI 10 1.1. Hot đng ðLTM và vai trị ca nĩ trong nn kinh t th trưng 10 1.1.1. S hình thành và phát trin hot đng ðLTM 10 1.1.2. Quan nim v hot đng ðLTM 14 1.1.3. Nhng đc đim pháp lý cơ bn ca hot đng ðLTM 20 1.1.4. Phân bit hot đng ðLTM vi mt s hot đng thương mi khác. 22 1.1.5. Vai trị ca ðLTM trong xu th tồn cu hĩa thương mi 29 1.2. Pháp lut điu chnh hot đng ðLTM 32 1.2.1.Khái quát pháp lut điu chnh hot đng ðLTM 33 1.2.2 Ni dung cơ bn ca pháp lut điu chnh hot đng ðLTM 35 Chương 2 : THC TRNG ÁP DNG CÁC QUY ðNH PHÁP LUT V ðI LÝ THƯƠNG MI THEO LUT THƯƠNG MI 2005 VIT NAM 41 2.1. Các hình thc ðLTM 41 2.2. Hp đng ðLTM 48 2.2.1. Ch th tham gia quan h hp đng ðLTM 48 2.2.2 ði tưng ca hp đng ðLTM 54 2.2.3. Hình thc ca hp đng ðLTM 56 2.2.4. Quyn và nghĩa v ca các ch th trong quan h hp đng ðLTM 57 2.2.5. Trách nhim ca bên giao đi lý, bên đi lý vi bên th 3 67 2.2.6. Chm dt hp đng ðLTM 69 2
5. Chương 3 : PHƯƠNG HƯNG VÀ GII PHÁP HỒN THIN 76 PHÁP LUT V ðI LÝ THƯƠNG MI VIT NAM 3.1. S cn thit phi hồn thin pháp lut v hot đng ðLTM 76 3.2. Phương hưng hồn thin pháp lut v hot đng ðLTM 78 3.2.1. Hồn thin pháp lut v ðLTM phi phù hp vi chính sách phát trin thương mi ca nưc ta 78 3.2.2. Hồn thin pháp lut v ðLTM phi đt trong tng th chung ca vic xây dng, hồn thin pháp lut thương mi, đm bo tính minh bch, đng b, thng nht và kh thi ca pháp lut. 79 3.2.3. Hồn thin pháp lut v ðLTM phi đáp ng yêu cu hi nhp kinh t quc t 80 3.3. Mt s kin ngh nhm hồn thin pháp lut v ðLTM 81 3.3.1. Hồn thin các quy đnh liên quan đn bn cht pháp lý ca hot đng ðLTM 81 3.3.2. Hồn thin các quy đnh pháp lut liên quan đn quyn và nghĩa v ca các bên trong ðLTM 82 3.3.3. Hồn thin các quy đnh pháp lut v hình thc đi lý đc quyn 83 3.3.4. Hồn thin các quy đnh v hình thc Tng đi lý trong Quy ch đi lý kinh doanh xăng du và Quy ch kinh doanh xây dng thép hin hành 84 3.3.5. Hồn thin các quy đnh pháp lut liên quan đn trách nhim ca các bên giao đi lý, bên đi lý vi bên th ba 84 3.3.6. Hồn thin quy đnh pháp lut v vic đơn phương chm dt hp đng ðLTM 85 KT LUN 89 DANH MC TÀI LIU THAM KHO 90 3
6. LI M ðU 1. Tính cp thit ca vic nghiên cu đ tài Nhng năm qua, hồ cùng cơng cuc đi mi và phát trin chung ca đt nưc, các doanh nghip Vit Nam đã khơng ngng phát trin, ci thin và hồn chnh mình. Mi doanh nghip hot đng kinh t đu là mt t bào gĩp phn đưa đt nưc đi lên, là nơi trc tip sn xut và cung cp sn phm, hàng hố, dch v đ đáp ng nhu cu cho sn xut và tiêu dùng ca tồn xã hi và cho xut khu. Hot đng trong cơ ch th trưng hin nay cùng vi s phát trin ngày càng đi lên ca xã hi, cnh tranh trên th trưng ngày càng gay gt thì vn đ tiêu th sn phm, hàng hố, dch v ca doanh nghip ngày càng cĩ ý nghĩa quan trng quyt đnh s thành cơng ca doanh nghip. Trong thi kỳ hi nhp kinh t quc t, s phát trin như vũ bão ca các nghành thương mi dch v đã thúc đy các doanh nghip đi vào tp trung chuyên mơn hĩa cao. Các doanh nghip sn xut dn tồn b sc lc cho ra nhng sn phm tt. Vn đ tiêu th sn phm, hàng hố dch v cũng là ý nghĩa quyt đnh s tn ti và phát trin ca doanh nghip chính vì vy địi hi các doanh nghip cn tìm cho mình s tr giúp ca các nhà trung gian chuyên nghip như các đi lý thương mi, nhà bán buơn, bán l, nhà mơi gii, y thác thương mi Phương thc kinh doanh thơng qua ngưi trung gian, nht là qua ngưi đi lý thương mi đã xut hin t rt sm các nưc cĩ nn kinh t th trưng phát trin và ngày càng đưc các thương nhân ưa chung. ði lý thương mi đã giúp thương nhân phân phi sn phm ti tn tay ngưi tiêu dùng trên mt phm vi rng ln, tit kim chi phí giao dch và đem li hiu qu kinh doanh 4
7. cao hơn. Trên th gii, pháp lut điu chnh các hot đng đi lý thương mi đã xut hin t rt sm và hin nay đã đt ti s hồn thin đáng k. Tiêu biu như BLTM Pháp điu chnh t năm 1807 và BLTM ðc t năm 1897. Pháp lut điu chnh đi lý thương mi nhiu nưc nhìn chung đu tp trung vào mt s vn đ cơ bn đ bo v quyn li ca các bên tham gia. Tuy nhiên, quan đim và chính sách điu chnh hot đng này mi nưc khơng ging nhau mà ph thuc rt nhiu vào điu kin kinh t, chính tr xã hi và trình đ lp pháp ca tng nưc. Như vy, pháp lut v đi lý thương mi trên th gii rt đa dng và phong phú, và chúng mang đm bn sc ca nhng th ch kinh t khác nhau. Vit Nam, hot đng đi lý thương mi đã xut hin tuy đã lâu, nhưng mi thc s bt đu phát trin trong vài năm gn đây khi nn kinh t th trưng hình thành. Pháp lut Vit Nam chính thc ghi nhn hot đng đi lý thương mi trong LTM 1997 và tip tc đưc quy đnh trong LTM 2005 trên cơ s k tha, cĩ sa đi, b sung. LTM 2005 đưc coi là lut khung quy đnh v đi lý thương mi, pháp lut v đi lý thương mi cịn đưc đ cp trong nhiu văn bn lut như Lut kinh doanh bo him, B lut hàng hi, Lut du lch, Lut qun lý thu và các văn bn dưi lut khác. Tuy vy, thc tin hot đng ðLTM trong thi gian qua đã và đang phát sinh nhiu vưng mc, bt cp, sai sĩt, nh hưng đn quyn và li ích hp pháp ca các bên, cũng như ca khách hàng như: nhm ln gia hot đng đi lý vi các loi hot đng thương mi khác; trách nhim ca bên đi lý, bên giao đi lý vi khách hàng chưa tht rõ ràng; các quyn và nghĩa v quy đnh trong lut khơng rõ, d dn đn vi phm, tranh chp. ð bo v mt cách tt nht các quyn và li ích ca các bên tham gia quan h ðLTM, vic nghiên cu mt cách đy đ và tồn din các vn đ lý 5
8. lun cũng như thc tin thi hành pháp lut v ðLTM là mt vn đ cp thit. Chính vì vy, tác gi la chn đ tài nghiên cu lun văn thc s là: “ði lý thương mi theo Lut Thương mi 2005” vi mong mun làm rõ quy đnh ca pháp lut v ðLTM, ch ra khĩ khăn, vưng mc trong áp dng đ t đĩ đ xut các gii pháp khc phc đ các quy đnh ca pháp lut phù hp vi thc tin kinh doanh trong nn kinh t th trưng ti VN. 2. Tình hình nghiên cu đ tài Nhng vn đ pháp lý v hot đng trung gian thương mi nĩi chung, hot đng ðLTM nĩi riêng đã đưc đ cp đn vi nhng ni dung cơ bn trong giáo trình ca mt s cơ s đào to lut như: Giáo trình Lut thương mi ca Trưng ði hc Lut Hà Ni, Giáo trình Lut thương mi ca Khoa Lut trưng ði hc Quc gia Hà Ni Vi tính cht là nhng giáo trình dành cho sinh viên đi hc, nhng ni dung đưc nghiên cu này mi dng li vic trang b các kin thc cơ bn cn thit cho c nhân lut ch chưa cĩ điu kin nghiên cu chuyên sâu nhng vn đ lý lun cũng như thc tin liên quan đn hot đng ðLTM. ðLTM cũng đưc đ cp đn trong mt s cơng trình nghiên cu vi tư cách là mt trong các hot đng trung gian thương mi như: ð tài nghiên cu khoa hc ca B Thương mi “Cơ s khoa hc cho s la chn gii pháp và bưc đi nhm đy mnh tin trình m ca v dch v thương mi” (mã s 200178059, do GS.TS Nguyn Th Mơ, Trưng ði hc Ngoi thương làm Ch nhim đ tài); Sách Chuyên kho Lut Kinh T (Chương trình sau đi hc) ca PGS.TS Phm Duy Nghĩa; Lun án tin s lut hc ca TS Lê Hồng Oanh “Hồn thin pháp LTM hàng hố VN trong bi cnh hi nhp kinh t quc t”; Lun án tin s lut hc ca TS Nguyn Th Vân Anh “Pháp lut điu chnh các hot đng trung gian thương mi VN” Nhưng các cơng trình nghiên cu trên mi ch đ cp đn hot đng ðLTM nm trong hot 6
9. đng trung gian thương mi mt cách chung nht. Chưa cĩ mt cơng trình nghiên cu nào riêng bit v ðLTM mt cách đc lp và chuyên sâu. 3. Mc đích và nhim v nghiên cu Lun văn đưc nghiên cu vi mc đích làm sáng t cơ s lý lun t khía cnh pháp lý ca ðLTM, nhng vưng mc trong thc tin áp dng quy đnh ca pháp lut v ðLTM, t đĩ tìm ra phương hưng và đ xut các gii pháp nhm hồn thin các quy đnh ca pháp lut điu chnh ðLTM nưc ta. T mc đích trên, lun văn đt ra các nhim v nghiên cu c th sau: Th nht, nghiên cu làm rõ bn cht pháp lý ca ðLTM và cơ s lý lun ca pháp lut điu chnh loi hot đng trung gian thương mi này. Th hai, phân tích thc trng áp dng các quy đnh ca pháp lut điu chnh quan h ðLTM trong thc t, t đĩ nêu đưc nhng bt cp, hn ch trong quy đnh ca pháp lut. Th ba, trên cơ s nghiên cu các vn đ lý lun và thc tin, lun văn đưa ra mt s gii pháp đ hồn thin các quy đnh ca pháp lut v ðLTM. 4. ði tưng nghiên cu ði tưng nghiên cu ca đ tài ch yu là nhng quy đnh, ch đnh pháp lut ðLTM theo LTM 2005 và các văn bn pháp lut liên quan. Do vy khi đ cp đn h thng pháp lut ðLTM, lun văn cũng ch ch yu tp trung nghiên cu nhng ch đnh pháp lut cĩ liên quan trc tip đn hot đng ðLTM, thc tin xây dng và áp dng quy đnh ca pháp lut v ðLTM Vit Nam. 5. Phm vi nghiên cu Lun văn tp trung nghiên cu nhng khía cnh pháp lý ca ðLTM trên cơ s lý lun cũng như các quy đnh liên quan đn ðLTM trong BLDS 2005, 7
10. LTM 2005 và mt s văn bn lut chuyên ngành khác như: B lut Hàng hi, Lut Kinh doanh bo him, Lut Du lch 6. Phương pháp nghiên cu ð gii quyt các nhim v đt ra, lun văn s dng phi hp nhiu phương pháp nghiên cu như: phân tích, tng hp, lut hc so sánh, kho sát thc tin. Các phương pháp nghiên cu trong lun văn đưc thc hin trên nn tng ca phương pháp duy vt bin chng, trên cơ s các quan đim, đưng li chính tr, kinh t, văn hố, xã hi ca ðng Cng sn Vit Nam. 7. Ni dung nghiên cu và nhng kt qu nghiên cu mi ca lun văn ð đt đưc mc đích, nhim v nghiên cu đã đ ra, lun văn nghiên cu làm rõ các nhĩm ni dung ln sau đây: bn cht pháp lý ca ðLTM; ngun pháp lut điu chnh quan h ðLTM; quyn và nghĩa v cơ bn ca các bên trong quan h ðLTM; điu kin, th tc giao kt, thc hin và chm dt hp đng ðLTM; trách nhim do vi phm hp đng ðLTM theo LTM 2005. Kt qu nghiên cu ca lun văn cĩ nhng đim mi sau đây: Tip tc làm rõ mt s vn đ lý lun v ðLTM, nhng đc trưng pháp lý ca loi hot đng này, cho phép phân bit vi mt s hot đng thương mi cn k khác như: mua bán hàng hố, u thác mua bán hàng hĩa, nhưng quyn thương mi Ch ra nhng bt cp trong cơ ch điu chnh pháp lut đi vi quan h ðLTM, làm rõ nguyên nhân, t đĩ đ xut các gii pháp tip tc hồn thin pháp lut đ nâng cao hiu qu điu chnh pháp lut đi vi quan h ðLTM. 8. Cơ cu ca lun văn Ngồi phn m đu, Kt lun và Danh mc tài liu tham kho, ni dung Lun văn gm 3 chương: 8
11. Chương 1: Nhng vn đ lý lun v ðLTM và pháp lut điu chnh hot đng ðLTM Chương 2: Thc trng áp dng các quy đnh pháp lut v ðLTM theo LTM 2005 Vit Nam Chương 3: Phương hưng và gii pháp hồn thin pháp lut v ðLTM Vit Nam 9
12. Chương 1 NHNG VN ð LÝ LUN V HOT ðNG ðI LÝ THƯƠNG MI VÀ PHÁP LUT ðIU CHNH HOT ðNG ðI LÝ THƯƠNG MI 1.1. Hot đng đi lý thương mi và vai trị ca nĩ trong nn kinh t th trưng 1.1.1 S hình thành và phát trin hot đng đi lý thương mi Ngay sau s phân cơng lao đng ln th nht, trên th gii hot đng mua bán hàng hố đã xut hin và phát trin. Thi kỳ đu, hot đng mua bán hàng hố ch yu đưc din ra trc tip gia ngưi sn xut ra hàng hố và ngưi tiêu dùng. Sau này, cùng vi s ra đi ca nhng ngưi ly vic bán hàng làm ngh nghip chính cho mình (thương nhân, thương gia) thì hot đng mua bán hàng hố càng phát trin mnh m và đưc tin hành dưi nhiu hình thc ht sc đa dng, phong phú vi s tham gia ca nhiu ch th khác nhau. Ngày nay, hot đng trong cơ ch th trưng cùng vi s phát trin ngày càng đi lên ca xã hi, cnh tranh trên th trưng ngày càng gay gt thì vn đ tiêu th sn phm, hàng hố, dch v ca doanh nghip ngày càng cĩ ý nghĩa quan trng quyt đnh s thành cơng ca doanh nghip. Trong thi kỳ hi nhp kinh t quc t, s phát trin như vũ bão ca các ngành thương mi đã thúc đy các doanh nghip đi vào tp trung chuyên mơn hĩa cao. Các doanh nghip sn xut dn tồn b sc lc cho ra nhng sn phm tt. Vn đ tiêu th sn phm, hàng hố dch v cũng là ý nghĩa quyt đnh s tn ti và phát trin ca doanh nghip chính vì vy địi hi các doanh nghip cn tìm cho mình s tr giúp ca các nhà trung gian chuyên nghip. Vì vy thương nhân s dng nhiu phương thc mua bán hàng hĩa, cung ng dch v đa dng, trong đĩ, phương thc giao dch qua nhng nhà trung gian chuyên nghip đang dn bc l nhiu ưu đim hơn so vi phương thc giao dch trc tip 10
13. Phương thc giao dch trc tip là phương thc giao dch, theo đĩ ngưi s hu hàng hố và khách hàng t tìm kim cơ hi đ giao kt và thc hin Hð. ðây là phương thc giao dch mang tính truyn thng, xut hin ngay t khi hot đng mua bán hàng hố mi ra đi. Theo phương thc này, thương nhân phi t tìm kim đi tác, t tho thun các điu kin đ thit lp quan h Hð. Phương thc giao dch trc tip cĩ nhiu ưu đim như: c thương nhân và ngưi mua đu khơng phi tr chi phí cho ngưi trung gian; do phi trc tip tip cn th trưng đ tìm kim đi tác nên thương nhân cĩ điu kin nm bt nhu cu ca khách hàng, th hiu ca th trưng; thương nhân và khách hàng trc tip đàm phán các điu khon ca Hð nên tăng s hiu bit ln nhau và tránh đưc nhng hiu nhm khơng đáng cĩ. Tuy nhiên, phương thc giao dch trc tip cũng cĩ nhng hn ch, nht là khi hot đng mua bán hàng hố đã phát trin quy mơ ln: vic thương nhân và khách hàng trc tip giao dch vi nhau s làm phát sinh chi phí v thi gian và tin bc; khi tip cn th trưng mi, thương nhân phi mt thi gian, chi phí đáng k cho vic xây dng đi ngũ nhân viên, tìm hiu th trưng, tìm kim đi tác ð khc phc nhng hn ch ca phương thc giao dch trc tip, phương thc giao dch qua trung gian đã ra đi. Phương thc giao dch thơng qua ngưi trung gian, như các ðLTM, nhà bán buơn, đi din cho thương nhân, mơi gii thương mi, y thác thương mi Trong các dch v trung gian thương mi thì ðLTM là dch v ph bin, đưc ưa chung trên th gii cũng như VN. ðLTM đã giúp thương nhân đưa sn phm ti tn tay ngưi tiêu dùng trên mt phm vi rng ln, tit kim chi phí giao dch và đem li hiu qu kinh doanh cao hơn. Trên th gii, pháp lut điu chnh các hot đng ðLTM đã xut hin t rt sm và hin nay đã đt ti s hồn thin đáng k. Tiêu biu như BLTM Pháp điu chnh t năm 1807 và BLTM ðc t năm 1897. Pháp lut điu 11
14. chnh ðLTM nhiu nưc nhìn chung đu tp trung vào mt s vn đ cơ bn đ bo v quyn li ca các bên tham gia. Tuy nhiên, quan đim và chính sách điu chnh hot đng này mi nưc khơng ging nhau mà ph thuc rt nhiu vào điu kin kinh t, chính tr xã hi và trình đ lp pháp ca tng nưc. Như vy, pháp lut v ðLTM trên th gii là rt đa dng và phong phú, chúng mang đm bn sc ca nhng th ch kinh t khác nhau. ð to điu kin cho phát trin hơn na các hot đng thương mi qua trung gian bo v và thúc đy li ích chung ca nhng nhà trung gian thương mi, t lâu nhiu nưc trên th gii như nhng nưc Châu Âu và mt s nưc Áo, B, ðan Mch, Phn Lan, Thy ðin đã thành lp hip hi quc gia ca nhng ngưi đi lý thương mi tng nưc. ðc bit là s xut hin ca “Liên đồn các nhà đi lý và mơi gii tàu bin” (Federation of National Associations of Ship Brokers and Agents FONASBA) tr s Luân ðơn vi các thành viên là hip hi ca nhng ngưi đi lý và mơi gii tàu bin 49 quc gia châu Âu, châu Phi, châu Á, châu M như Anh, Nht Bn, Tây Ban Nha, Nam Phi, M, Mexico, Trung Quc, Vit Nam [60] Như vy, trên th gii hot đng thương mi qua ngưi đi lý hình thành t nhng địi hi khách quan ca hot đng thương mi. ðĩ là s chuyên mơn hĩa v phân cơng lao đng xã hi, nhu cu ca vic m rng sn xut kinh doanh, do địi hi cao ca tính hiu qu trong khâu lưu thơng hàng hĩa, tiêu th sn phm, dch v ca nhà sn xut. Trong nn kinh t th trưng hin đi, các hot đng ðLTM ngày càng đưc phát trin đ đáp ng nhu cu m rng vic mua bán, tiêu th hàng hĩa, cung ng và s dng dch v thương mi. Vit Nam, hot đng ðLTM đã xut hin tuy đã lâu, nhưng mi thc s bt đu phát trin trong vài năm gn đây khi nn kinh t th trưng hình thành. Pháp lut Vit Nam chính thc ghi nhn hot đng ðLTM trong LTM 12
15. 1997 và tip tc đưc quy đnh trong LTM 2005 trên cơ s k tha, cĩ sa đi, b sung. LTM 2005 đưc coi là lut khung quy đnh v ðLTM, pháp lut v ðLTM cịn đưc đ cp trong nhiu văn bn lut như Lut kinh doanh bo him, B lut hàng hi, Lut du lch, Lut hi quan, Lut qun lý thu và các văn bn dưi lut khác. Trong nn kinh t k hoch hĩa tp trung, hot đng thương mi ch yu do các cơ s thương nghip nhà nưc đm nhn và đưc thc hin ch yu theo phương thc giao dch trc tip, phương thc giao dich qua ngưi đi lý khơng đưc chú trng. Trong thi kỳ này, các hot đng đi lý bt đu đưc áp dng đi vi các cơ s kinh t quc doanh. Hot đng đi lý mua bán hàng hĩa, sau gii phĩng nim Nam, chúng đưc áp dng như mt bin pháp ci to xã hi ch nghĩa đi vi thương nghip tư nhân phía Nam (xem Mc II ca bn “Chính sách ci to xã hi ch nghĩa đi vi thương nghip tư nhân phía Nam”, ban hành kèm theo Quyt đnh s 100/CP ngày 1241977 ca Hi đng chính ph). Sau đĩ đưc s dng như mt bin pháp đ qun lí th trưng thc hin s phân cơng và hp tác gia các cơ s kinh t quc doanh vi nhau hoc vi t chc kinh t tp th hoc vi mt nhà tư sn thương nghip. Nhng cơ s này làm đi lý bán l hàng hĩa cho thương nghip quc doanh (xem Quyt đnh s 312CP ngày 1101980 ca Hi đng chính ph v tăng cưng qun lí th trưng và Ngh quyt s 188 – HðBT ngày 23111982 ca Hi đng B trưng v tăng cưng thương nghip xã ch nghĩa và qun lí th trưng). Trong các lĩnh vc vn ti tàu bin, bo him, các doanh nghip nhà nưc hot đng đi lý tàu bin, đi lý bo him như: ði lý tàu bin Vit Nam, Tng cơng ty bo him Vit Nam 13
16. T sau ði hi ðng tồn quc ln th VI năm 1986, nn kinh t đt nưc tng bưc chuyn đi t nn kinh t tp trung sang nn kinh t th trưng đnh hưng xã hi ch nghĩa. ðây là bưc ngot ln to điu kin cho hot đng thương mi ca các cơ s kinh doanh thuc mi thành phn kinh t tn ti và phát trin vì mc tiêu li nhun. Các đi lý mua bán hàng hĩa lúc đu xut hin các thành ph ln sau đĩ m rng phm vi khp các tnh thành trong c nưc. S lưng đi lý tăng nhiu khơng ch s lưng và chng loi hàng hĩa mà lan sang c lĩnh vc dch v. Trưc tình hình thc tin y, LTM 1997 ln đu tiên đã khái quát hĩa ðLTM thành nhng quy đnh pháp lut. Sau 7 năm thc hin LTM 1997 đã to cơ s pháp lý vng chc cho hot đng đi lý thương mi hình thành và phát trin. Bên cnh đĩ, trong quá trình trin khai và thc hin LTM 1997 đã khơng lưng trưc đưc s phát trin ca nn thương mi nĩi chung và hot đng ðLTM nĩi riêng, mt s vn đ quy đnh v đi lý thương mi tr nên lc hu và bc l nhiu bt cp. Hot đng đi lý trong LTM 1997 ch bĩ hp trong các hot đng mua bán hàng hĩa thì các hot đng đi lý thc tin đã din ra nhiu ngành dch v như hot đng đi lý tàu bin, đi lý bo him, đi lý dch v bưu chính vin thơng Hơn na, khi Vit Nam tr thành thành viên ca WTO, đng trưc quá trình hi nhp kinh t quc t vơ cùng mnh m, pháp lut VN đã kp thi thay đi đ đáp ng đưc nhng nhu cu ca thc tin kinh t xã hi ca đt nưc. LTM 2005 ra đi to cơ s pháp lý cho đi lý thương mi đưc “ci trĩi” đ phát trin hơn vi nhng quy đnh mang tính m rng và khuyn khích phát trin. 1.1.2. Quan nim v hot đng đi lý thương mi ðLTM là khái nim đưc s dng ph bin trong đi sng hàng ngày, cũng như trong khoa hc kinh t và pháp lý. Tuy nhiên, dưi mi giác đ nghiên cu khác nhau thì khái nim ðLTM li đưc gii nghĩa khác nhau. 14
17. * Dưi giác đ ngơn ng ði lý là t Hán Vit cĩ ngun gc t ting Hán, “đi” cĩ nghĩa là thay th, “lý” cĩ nghĩa là làm vic. ði lý là ngưi thay mt mt ngưi hoc mt t chc đng ra làm mt vic gì [26, tr. 186] Trong ting Vit, t đi lý đưc gii thích theo nhiu nghĩa. Nghĩa chung nht và sát vi thc tin pháp lý nht đưc hiu đi lý là quan h pháp lý ca mt bên y thác cho bên kia thay th mình thc hin vic qun lý mt s cơng vic thơng thưng trong sinh hot mua bán, giao dch hoc x lý các cơng vic theo s y thác ca đơn v sn xut, thương nghip. ði lý ch s dng trong lĩnh vc thương mi [25, tr. 898899]. Theo T đin ting Vit, Thương mi đưc hiu là hot đng trao đi hàng hĩa thơng qua mua bán trên th trưng. Vi quan nim đi lý và thương mi như vy, cĩ th hiu đi lý thương mi là hot đng trong đĩ, mt ch th đc lp thay mt ngưi khác tin hành mua bán hàng hĩa cho ngưi đĩ và hưng mt khon thù lao. Trong xu th hi nhp hin đi, thut ng thương mi (trade, business) đưc hiu vi ni hàm rng hơn. Nĩ khơng ch bĩ hp trong phm vi mua bán, trao đi hàng hĩa, dch v mà cịn m rng trong hot đng đu tư và s hu trí tu [39, tr. 38]. Ni hàm ca thut ng thương mi đưc hiu theo nghĩa rng đã giúp thut ng đi lý thương mi bao quát khơng ch lĩnh vc mua bán hàng hĩa, cung ng dch v, mà cịn c nhng hot đng liên quan đn đu tư và s hu trí tu. * Theo phương din kinh t Theo quan đim ca các nhà nghiên cu kinh t nhiu nưc trên th gii và Vit Nam, đi lý thương mi thưng đưc hiu là ch th đng gia nhà sn xut và ngưi tiêu dùng cui cùng thc hin vic phân phi, tiêu th hàng hĩa, dch v ca nhà sn xut, nhà cung ng dch v. [46] 15
18. Trong Marketing căn bn Philip Kotler cho rng: ði lý là cp trung gian cĩ th đi din cho bên bán hoc bên mua giúp cho cơng vic mua bán ca hai bên đưc din ra thun tin nht. Qua đĩ h s nhn đưc mt khon phí hoa hng trên giá tiêu th. Và theo Ơng kênh phân phi trong đĩ cĩ các đi lý, là mt tp hp các cơng ty hay cá nhân t gánh vác hay giúp đ chuyn giao cho mt ai đĩ quyn s hu đi vi mt hàng hố c th hay dch v trên con đưng t nơi sn xut đn nơi tiêu dùng [34] Dưi gĩc đ kinh t thì ðLTM là hot đng chuyên nghip ca ngành dch v thương mi, mt kênh phân phi hu dng mà các thương nhân đang tn dng ti đa hiu qu ca nĩ. ði lý thương mi là cu ni, qua đĩ hàng hĩa t các nhà sn xut ti đưc vi ngưi tiêu dùng đng thi là các dch v gia tăng khác. Chính các nhà trung gian thương mi này đã khc phc đưc nhng ngăn cách v mt đa lý, thi gian, văn hố, và quyn s hu hàng hố và dch v gia nhng ngưi mun s dng chúng đm bo vic tiêu dùng hàng hĩa dch v din ra thun li và đt li nhun cao nht. * Theo phương din pháp lý Cĩ th d dàng tip cn vi các khái nim v hot đng đi lý thương mi trong pháp lut nưc ngồi. Tùy theo tng h thng pháp lut mà cách hiu v đi lý thương mi khá khác nhau. các nưc theo h thng pháp lut châu Âu lc đa như Pháp, ðc, Nga, Thái Lan, Nht Bn đu cĩ quy đnh v ngưi đi lý là ngưi hành ngh dch v trung gian thương mi khá c th. Ví d như ðiu 1341 ca BLTM Pháp quy đnh “đi lý thương mi là bên đưc y quyn và chu trách nhim tin hành thưng xuyên, vi tính cht hot đng ngh nghip đc lp vi danh nghĩa và li ích ca ngưi sn xut, ngưi hot đng cơng nghip, thương nhân hoc các đi lý thương mi khác” [29, tr. 5859]. Nhng ch đnh v 16
19. ngưi đi lý cũng đưc quy đnh khá rõ ràng trong BLTM Nht Bn, BLDS và TM Thái Lan, BLDS Nga (ban hành năm 1995). Nhng nưc theo h thng pháp lut AnhM như M, Anh, Australia hot đng đi lý đưc khái quát trong khái nim “agency”. nhng nưc này “agency” là mt hot đng trung gian và “agent” là ngưi trung gian. T “agency” trong ting Anh, M cĩ rt nhiu nghĩa, khi dch ra ting Vit cĩ th hiu là đi lý hoc đi din tùy thuc vào ni dung c th ca quan h đưc nghiên cu [46, tr. 89]. Theo t đin pháp lut ca Anh, ca M, “agency” là quan h, trong đĩ mt bên (ngưi đi lý/đi din – an agent) đưc y quyn hành đng thay mt mt bên khác (ngưi đưc đi din – a principal) đ giao dch vi bên th ba [43, tr. 21]. ði lý thương mi đưc ghi nhn khơng ch trong pháp lut ca các quc gia mà cịn đưc cơng nhn là mt ch đnh chung đưc t chc quc t quy đnh. ðĩ là trong Ch th s 86/653/EEC ngày 18/12/1986 ca Hi đng Châu Âu nhm hài hịa hĩa lut ca các nưc thành viên v ngưi đi lý/đi din thương mi đc lp. ðiu 1 ca bn Ch th này đnh nghĩa: “ði din/đi lý thương mi (commercial agent) là ngưi trung gian đc lp, đưc y quyn đ giao dch mua hoc bán hàng hĩa thay mt mt ngưi khác hoc đ giao dch và ký kt hp đng thay mt và nhân danh bên y quyn (principal)”. Cĩ th thy ch đnh v hot đng đi lý là mt ch đnh thương mi dch v quan trng trong lut pháp quc t. Chúng đưc quan tâm và quy đnh rt nhiu quc gia trên th gii. Tuy cĩ s khác bit bi nh hưng t nhng h thng pháp lut mang bn sc riêng và do đc thù kinh t ni nưc là khác nhau, nhưng bn cht ca ðLTM gn như đt đưc s tương đng đáng k. Vit Nam, quan nim v ðLTM trong pháp lut thay đi theo tng giai đon phát trin ca kinh txã hi ca đt nưc. Pháp lut Vit Nam quy đnh v ðLTM trong nhiu văn bn và ngày càng hồn thin. Trưc khi LTM 17
20. 2005 cĩ hiu lc thì khái nim đi lý ch đưc hiu mt gĩc đ là đi lý mua bán hàng hĩa . Hot đng đi lý ln đu tiên đưc th ch hĩa thành quy đnh pháp lut ti Bn quy đnh v đi lý mua bán hàng hĩa ban hành kèm theo Quyt đnh s 30 NT/QðL ngày 31/5/1989 ca B Ni Thương. Theo điu 1 ca bn quy đnh này thì: ði lý mua bán hàng hĩa là mt t chc kinh t hoc cá nhân (gi tt là cơ s đi lý) đưc các t chc kinh t khác (gi là cơ s s dng đi lý) s dng đ mua h hoc bán h hàng hĩa và đưc tr hoa hng đi lý. Cơ s s dng đi lý là các cơ s sn xut thuc các thành phn kinh t và các t chc thương nghip xã hi ch nghĩa. Cơ s đi lý là các t chc thương nghip xã hi ch nghĩa, các t chc hp tác kinh doanh gia thương nghip xã hi ch nghĩa vi tư nhân, các t chc tiêu th và cá nhân. ði lý mua bán hàng hĩa đây đưc hiu là ch th thc hin vic mua, bán h hàng hĩa cho t chc kinh t khác và đưc hưng thù lao là s tin hoa hng đi lý. Khi nn kinh t th trưng phát trin, quan nim v đi lý theo Bn quy đnh v đi lý mua bán hàng hĩa ban hành kèm theo Quyt đnh s 30 NT/QðL ngày 31/5/1989 ca B Ni Thương tr nên li thi. Hot đng đi lý mang nhn thc mi hơn, ngày 25/4/1996 Chính ph đã ban hành Quy ch đi lý mua bán hàng hĩa kèm theo Ngh đnh s 25/CP, và đưc c th hĩa ti ðiu 2 ca Thơng tư s 10 TM/PC ngày 13/6/1996 ca B Thương mi hưng dn thc hin Quy ch trên xác đnh rõ: Bên đi lý nhân danh mình thc hin vic mua hoc bán hàng hĩa cho bên y thác và bên đi lý chu trách nhim trưc pháp lut v hot đng đi lý và trưc khách hàng v hàng bán, hàng mua. Năm 1997, Quc hi nưc Cng hịa xã hi ch nghĩa Vit Nam khĩa IX đã thơng qua LTM 1997. Trong LTM 1997, hot đng đi lý đưc điu chnh bĩ hp trong lĩnh vc mua bán hàng hĩa mà khơng theo kp vi tc đ 18
21. phát trin ca hot đng thương mi vi phong phú rt nhiu lĩnh vc như dch v, đu tư Do đĩ, trong sut thi gian LTM 1997 cĩ hiu lc, nhiu hot đng đi lý nhm mc đích sinh li khơng chu s điu chnh ca Lut này mà đưc quy đnh trong các văn bn pháp lut khác như: B Lut Hàng Hi năm 1990, Lut kinh doanh Bo him năm 2000, Pháp lnh Bưu chính vin thơng năm 2002 Tri qua 7 năm thc hin, LTM 1997 đã bc l nhiu bt cp làm hn ch s phát trin ca các quan h thương mi trong nưc và quc t, đng thi dn đn khĩ khăn trong quá trình đàm phán song phương và đa phương đ gia nhp WTO và hi nhp kinh t quc t [24, tr. 7]. Nhm xĩa b nhng bp cp trên, to điu kin phát trin hot đng thương mi trong nưc và bưc ra “sân chơi chung” trong quá trình hi nhp kinh t quc t, ngày 14/6/2005 Quc hi khĩa XI kỳ hp th 7 đã thơng qua LTM mi, lut này cĩ hiu lc thi hành t ngày 1/1/2006 thay th cho LTM 1997. Khái nim đi lý mua bán hàng hĩa đưc thay th bng đi lý thương mi, đây cĩ th coi là mt s thay đi hp lý nht vi s chuyn bin mnh m ca ngành dch v thương mi mà Vit Nam đang m ca đĩn nhn. Theo điu 166 LTM 2005 thì: “ði lý thương mi là hot đng thương mi, theo đĩ bên giao đi lý và bên đi lý tho thun vic bên đi lý nhân danh chính mình mua, bán hàng hố cho bên giao đi lý hoc cung ng dch v ca bên giao đi lý cho khách hàng đ hưng thù lao”. LTM 2005 đã th hin rõ đi lý thương mi là hot đng dch v thương mi dưi hình thc thuê và nhn làm dch v mua bán hàng hĩa hoc cung ng dch v trong đĩ bên giao đi lý là bên cĩ nhu cu mua bán hàng hĩa hoc cung ng dch v nhưng khơng trc tip thc hin nhng cơng vic này mà y quyn cho mt bên khác (bên đi lý) thay mt mình mua bán hàng hĩa hoc cung ng dch v h mình. Bên đi lý s nhân danh chính mình thc hin cơng vic đưc bên giao đi lý y quyn vì li ích ca bên giao đi lý và hưng thù 19