Luận án Quản lý nhà nước về tài chính đất đai trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên

Nội dung text: Luận án Quản lý nhà nước về tài chính đất đai trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên

1. ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ & QUẢN TRỊ KINH DOANH NCS. PHÙNG THỊ THU HÀ QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ TÀI CHÍNH ĐẤT ĐAI TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH THÁI NGUYÊN LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ THÁI NGUYÊN - 2021
2. ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH NCS. PHÙNG THỊ THU HÀ QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ TÀI CHÍNH ĐẤT ĐAI TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH THÁI NGUYÊN Ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 9 34 04 10 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Đỗ Thị Bắc THÁI NGUYÊN - 2021
3. i MỤC LỤC MỤC LỤC i DANH MỤC BẢNG BIỂU iv DANH MỤC SƠ ĐỒ, ĐỒ THỊ VÀ CÁC HÌNH v DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ v MỞ ĐẦU 1 1. Tính cấp thiết của luận án 1 2. Mục tiêu nghiên cứu của luận án 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3 4. Những đóng góp mới của luận án 3 5. Bố cục của luận án 4 Chương 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU 5 1.1. Tổng quan các công trình nghiên cứu trên thế giới 5 1.2. Tổng quan các công trình nghiên cứu trong nước 8 1.3. Đánh giá chung về các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước 13 1.4. Những vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu 14 Chương 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ TÀI CHÍNH ĐẤT ĐAI 15 2.1. Cơ sở lý luận về quản lý nhà nước về tài chính đất đai 15 2.1.1. Khái quát các vấn đề trong quản lý nhà nước về tài chính đất đai 15 2.1.2. Nội dung quản lý nhà nước về tài chính đất đai 34 2.1.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động quản lý nhà nước về tài chính đất đai 44 2.2. Bài học kinh nghiệm về quản lý tài chính đất đai 52 2.2.1. Kinh nghiệm của Chính phủ các quốc gia 52 2.2.2. Kinh nghiệm tại các địa phương trong cả nước 56 2.2.3. Bài học kinh nghiệm cho tỉnh Thái Nguyên về quản lý nhà nước về tài chính đất đai 60 Chương 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 63 3.1. Câu hỏi nghiên cứu 63 3.2. Quy trình nghiên cứu và khung phân tích của luận án 63 3.2.1. Quy trình nghiên cứu của luận án 63
4. ii 3.2.2. Khung phân tích của luận án 63 3.3. Phương pháp nghiên cứu 66 3.3.1. Phương pháp thu thập số liệu 66 3.3.2. Phương pháp phân tích định tính 71 3.3.3. Phương pháp phân tích định lượng 71 Chương 4: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ TÀI CHÍNH ĐẤT ĐAI TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH THÁI NGUYÊN 77 4.1. Khái quát về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội tỉnh Thái Nguyên 77 4.1.1. Điều kiện tự nhiên tỉnh Thái Nguyên 77 4.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội tỉnh Thái Nguyên 80 4.2. Tình hình sử dụng đất đai trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên 81 4.3. Thực trạng quản lý nhà nước về tài chính đất đai trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên 84 4.3.1. Căn cứ pháp lý quản lý nhà nước về tài chính đất đai trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên 84 4.3.2. Tổ chức bộ máy quản lý tài chính về đất đai trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên 91 4.3.3. Kết quả thực hiện quản lý tài chính về đất đai trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên 98 4.3.4. Thực trạng kiểm soát quản lý tài chính về đất đai trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên 113 4.3.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý tài chính về đất đai trên địa bàn trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên 114 4.3.6. Đánh giá của cán bộ cấp tỉnh và cán bộ địa phương đối với công tác quản lý nhà nước về tài chính đất đai 125 4.4. Đánh giá công tác quản lý nhà nước về tài chính đất đai trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên 126 4.4.1. Các kết quả đạt được 126 4.4.2. Các mặt còn tồn tại 131 4.4.3. Nguyên nhân của hạn chế 136 Chương 5 GIẢI PHÁP NHẰM TĂNG CƯỜNG CÔNG TÁC QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ TÀI CHÍNH ĐẤT ĐAI TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH THÁI NGUYÊN 139 5.1. Quan điểm, mục tiêu phát triển kinh tế xã hội và quy hoạch đất đai ở Thái Nguyên đến năm 2020, tầm nhìn 2030 139 5.1.1. Quan điểm, mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội đến năm 2020, tầm nhìn 2030 139 5.1.2. Quan điểm, mục tiêu quy hoạch đất đai tỉnh Thái Nguyên đến năm 2030 141
5. iii 5.2. Mục tiêu và phương hướng quản lý các nguồn thu từ đất và giá đất tỉnh Thái Nguyên 145 5.3. Giải pháp tăng cường công tác quản lý nhà nước về tài chính đất đai trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên 146 5.3.1. Hoàn thiện chính sách thuế, tạo điều kiện để các doanh nghiệp thực hiện tốt nghĩa vụ thuế 146 5.3.2. Phát triển và nâng cao chất lượng nhân lực trong các cơ quản quản lý thu từ đất 152 KẾT LUẬN 155 TÀI LIỆU THAM KHẢO 156 PHỤ LỤC 162
6. iv DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 3.1: Phân bổ phiếu điều tra cán bộ quản lý cấp tỉnh 68 Bảng 3.2: Phân bổ phiếu điều tra cán bộ địa phương 69 Bảng 3.3. Thang đo quãng Likert đo lường mức độ đồng ý 70 Bảng 4.1: Tình hình sử dụng đất trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2015-2019 82 Bảng 4.2. Thuế suất sử dụng đất phi nông nghiệp ở Việt Nam 88 Bảng 4.3. Tổng hợp các nguồn thu từ đất trên địa bàn Tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2015-2019 99 Bảng 4.4. Nguồn thu từ thu tiền sử dụng đất trên địa bàn Tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2015-2019 106 Bảng 4.5. Nguồn thu từ thuê đất trên địa bàn Tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2015-2019 107 Bảng 4.6. Nguồn thu từ tiền thuế sử dụng đất trên địa bàn Tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2015-2019 109 Bảng 4.7. Tình hình sử dụng đất trên địa bàn Tỉnh Thái Nguyên 111 Bảng 4.8. Nguồn thu từ tiền thuế sử dụng đất trên địa bàn Tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2015-2019 112 Bảng 4.9: Ảnh hưởng của yếu tố vị trí đến giá đất ở qua các khu vực 115 Bảng 4.10. Thống kê mô tả về LNY, LNX1, LNX2, LNX3 và LNX4 118 Bảng 4.11. Kết quả kiểm định tính dừng của chuỗi dữ liệu 119 Bảng 4.12: Độ trễ phù hợp với mô hình 120 Bảng 4.13: Kiểm định tự tương quan phần dư 120 Bảng 4.13: Kiểm định đồng liên kết 121 Bảng 4.14. Kết quả ước lượng mô hình VECM 122 Bảng 4.15: Các khoản chi từ đất đai trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2015-2019 135
7. v DANH MỤC SƠ ĐỒ, ĐỒ THỊ VÀ CÁC HÌNH Đồ thị 4.1: Cơ cấu nguồn thu từ đất trên địa bàn Tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2015-2019 100 Hình 4.1: Tính ổn định của mô hình với độ trễ là 1 121 Hình 4.2: Phản ứng của các biến số với các cú sốc 124 DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ Sơ đồ 2.1. Tổ chức bộ máy quản lý nhà nước về nguồn thu ngân sách về đất đai 35 Sơ đồ 2.2: Quy trình lập dự toán nguồn thu ngân sách nhà nước về đất đai 40 Sơ đồ 3.1. Quy trình nghiên cứu luận án 64 Sơ đồ 3.2. Khung phân tích của luận án 65 Sơ đồ 4.1: Quy trình xây dựng giá các loại đất trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên 92 Sơ đồ 5.1: Điều chỉnh quy hoạch chung Thành phố Thái Nguyên đến năm 2035 143 Sơ đồ 5.2 : Xây dựng quy hoạch vùng tỉnh Thái Nguyên đến năm 2035 144
8. 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của luận án Đối với một quốc gia, đất đai là nguồn tài nguyên quý giá, là tư liệu sản xuất không thể thay thế, là một loại tài sản, một loại hàng hóa vô cùng có giá trị. Đất đai không chỉ là nơi sinh sống, làm việc của con người mà nó còn đem lại những nguồn thu đáng kể. Nguồn thu từ đất đai đã và đang có những đóng góp đáng kể cho sự phát triển kinh tế xã hội của Việt Nam nói chung và tỉnh Thái Nguyên nói riêng. Quản lý nhà nước về tài chính đất đai là việc Nhà nước sử dụng công cụ tài chính để quản lý đất đai. Quản lý tài chính đất đai không chỉ đơn thuần là quản lý giá đất, quản lý các khoản thu từ đất để tăng thu cho ngân sách Nhà nước, mà còn là công cụ để Nhà nước khuyến khích sử dụng đất một cách hợp lý, tiết kiệm và hiệu quả; đồng thời điều tiết và quản lý thị trường quyền sử dụng đất nói riêng, thị trường bất động sản nói chung nhằm phát triển thị trường một cách lành mạnh, hiệu quả và bền vững, góp phần ngăn chặn nạn đầu cơ đất đai, đảm bảo công bằng về tài chính trong sử dụng đất và phân phối nguồn tài nguyên đất đai trong xã hội. Để phát huy được nguồn nội lực từ đất đai, thực hiện công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, đòi hỏi chúng ta phải có cơ chế, chính sách phù hợp nhằm tạo nguồn thu cho ngân sách nhà nước, tạo vốn cho đầu tư phát triển, thúc đẩy sự hình thành và phát triển lành mạnh của thị trường bất động sản. Nhà nước đã sử dụng giá đất làm công cụ quản lý vĩ mô, làm cơ sở quản lý đất đai bằng biện pháp kinh tế. Quản lý tốt giá đất, biến giá đất thành một phương tiện thực hiện chính sách tài chính, đảm bảo nguồn thu ổn định, lâu dài cho ngân sách nhà nước, tạo sự phát triển lành mạnh của thị trường bất động sản, khắc phục những yếu kém trong công tác quản lý sử dụng đất đai. Tỉnh Thái Nguyên là trung tâm chính trị, kinh tế của khu Việt Bắc nói riêng, của vùng trung du miền núi Đông Bắc nói chung. Là cửa ngõ giao lưu kinh tế xã hội giữa vùng trung du miền núi với vùng đồng bằng Bắc Bộ. Thái Nguyên là địa phương có nhiều tiềm năng với vị trí địa lý quan trọng, tiếp giáp với thủ đô Hà Nội và các tỉnh Vĩnh Phúc, Bắc Ninh, Bắc Giang, Phú Thọ, Lạng Sơn, Tuyên Quang và Bắc Cạn. Tỉnh Thái Nguyên là điểm nút giao thông quan trọng, có hệ thống đường bộ, đường sắt, đường sông kết nối với các tỉnh thành trong khu vực.
9. 2 Trong những năm gần đây, trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên công tác quản lý Nhà nước về tài chính đất đai đã có nhiều chuyển biến tích cực, việc quản lý sử dụng đất đai ngày càng có hiệu lực, hiệu quả, từng bước đi vào nề nếp, góp phần đáng kể vào sự nghiệp xây dựng, phát triển kinh tế - xã hội và bảo đảm an ninh, quốc phòng. Nhờ tích cực cải cách hành chính, chính sách đầu tư ưu đãi, Thái Nguyên đã thu hút được nguồn vốn đầu tư lớn ngoài ngân sách. Nhiều dự án có vốn đầu tư lớn, như Samsung Thái Nguyên có tổng mức đầu tư gần 7 tỷ USD, dự án khai thác chế biến khoáng sản Núi Pháo có tổng mức đầu tư 1 tỷ USD Tuy nhiên, kết quả quản lý nhà nước về tài chính đất đai tại Thái Nguyên vẫn chưa tương xứng với tiềm năng của Tỉnh. Trong giai đoạn 2015 – 2019, trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên mặc dù các khu công nghiệp, các khu đô thị phát triển nhanh chóng, nhưng có diện tích khá lớn đất quy hoạch bị bỏ hoang gây thất thoát ngân sách nhà nước, một số khu, cụm công nghiệp không thu hút được các nhà đầu tư thứ cấp, khiến nguồn thu từ đất đai bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Giá đất trên thị trường cao hơn khá nhiều so với bảng giá đất do UBND tỉnh quy định, nguồn thu thuế từ việc sử dụng đất đai chỉ chiếm tỷ lệ nhỏ trong nguồn thu tài chính đất đai Vậy chính sách tài chính đất đai và giá đất tỉnh Thái Nguyên đã phù hợp chưa? Hiệu quả quản lý tài chính đất đai trên địa bàn tỉnh như thế nào? Đâu là giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý tài chính đất đai và giá đất trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên? Để bổ sung cơ sở khoa học trong việc xác định giá đất, xây dựng giá đất phù hợp với giá thị trường, phục vụ công tác quản lý nhà nước vê tài chính đất đai, học viên thực hiện đề tài: “Quản lý nhà nước về tài chính đất đai trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên”. 2. Mục tiêu nghiên cứu của luận án 2.1. Mục tiêu chung Đánh giá được thực trạng và đề xuất một số giải pháp nâng cao năng lực quản lý nhà nước về tài chính đất đai trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. 2.2. Mục tiêu cụ thể (1). Đánh giá được thực trạng quản lý nhà nước về tài chính đất đai trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. (2). Đề xuất một số giải pháp nâng cao năng lực quản lý nhà nước về tài chính đất đai trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên trong thời gian tới.
10. 3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đề tài tập trung nghiên cứu kết quả nguồn thu và đánh giá các nhân tố ảnh hưởng tới nguồn thu tài chính đất đai trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. 3.2. Phạm vi nghiên cứu * Về nội dung: Quản lý nhà nước về tài chính đất đai bao gồm 2 nội dung chính là: (i) Quản lý nguồn thu ngân sách nhà nước từ đất đai và (ii) quản lý giá đất [33]. Theo quy định thì Bảng giá đất được UBND cấp tỉnh ra quyết định ban hành cho cả giai đoạn 2015 – 2019, đây sẽ là căn cứ để tính các nguồn thu ngân sách nhà nước từ đất đai. Đồng thời áp dụng quy định xác định giá đất cụ thể với từng dự án. Do vậy, Luận án tập trung nghiên cứu vào nội dung (i) Quản lý nguồn thu ngân sách nhà nước từ đất đai trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên, cụ thể như sau: (1) Đánh thực trạng quản lý nhà nước về tài chính đất đai trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên, bao gồm bộ máy quản lý nhà nước về tài chính đất đai, dự toán, quyết toán các khoản thu từ đất đai: tiền thuê đất, tiền sử dụng đất, thuế sử dụng đất, thuế thu nhập từ chuyển quyền sử dụng đất, tiền thu từ xử phạt vi phạm pháp luật đất đai, tiền bồi thường cho nhà nước khi gây thiệt hại trong quản lý và sử dụng đất, phí và lệ phí trong quản lý và sử dụng đất đai; (2) Nghiên cứu sử dụng mô hình ước lượng để đánh giá các nhân tố ảnh hưởng đến nguồn thu tài chính đất đai, làm cơ sở đánh giá các nhân tố ảnh hưởng đến công tác quản lý nhà nước về tài chính đất đai trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên; (3) Các giải pháp nâng cao năng lực quản lý nhà nước về tài chính đất đai. * Về không gian: Nghiên cứu công tác quản lý nhà nước về tài chính đất đai trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. * Về thời gian: Các số liệu chính trong nghiên cứu của luận án nằm trong giai đoạn 2015 – 2019, ngoài ra các số liệu để chạy mô hình đánh giá và mô hình kiểm định được sử dụng trong giai đoạn 2003-2019. 4. Những đóng góp mới của luận án Thứ nhất, luận án đã bổ sung, hoàn thiện một số vấn đề lý luận và thực tiễn về quản lý nhà nước về tài chính đất đai.
11. 4 Thứ hai, luận án đã nghiên cứu được các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý nhà nước về tài chính đất đai, các nhân tố ảnh hưởng đến việc huy động nguồn lực tài chính đất đai, từ đó đã đề xuất một số giải pháp nâng cao năng lực quản lý nhà nước về tài chính đất đai trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên trong thời gian tới. 5. Bố cục của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, mục lục, phụ lục, danh mục và tài liệu tham khảo, luận án kết cấu gồm 5 phần chính: Chương 1: Tổng quan tài liệu nghiên cứu Chương 2: Cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý nhà nước về tài chính đất đai Chương 3: Phương pháp nghiên cứu Chương 4: Thực trạng quản lý nhà nước về tài chính đất đai trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. Chương 5: Giải pháp nhằm tăng cường công tác quản lý nhà nước về tài chính đất đai trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên.
12. 5 Chương 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU 1.1. Tổng quan các công trình nghiên cứu trên thế giới Có thể thấy các nghiên cứu nước ngoài liên quan đến quản lý nhà nước về tài chính đất đai không nhiều. Trong Luận án tác giả tổng hợp một số nghiên cứu cụ thể như sau: *Các khái niệm về tài chính đất đai Trong tác phẩm Chỉ dẫn quản lý đất đai cho các nước trong quá trình chuyển đổi (Land Administration guidlines with special referance to countries in trasition - 1996) [79], Liên hợp quốc lần đầu tiên đưa ra khái niệm: “tài chính đất đai (land finance) là giá trị đất đai cần được quản lý trong một nền kinh tế thị trường”. Cuốn sách này cũng đề ra các chỉ dẫn cụ thể cho các nước chuyển đổi trong quản lý đất đai, hình thành các khuôn khổ luật pháp về đất đai, kế hoạch sử dụng đất đai và tài chính đất đai. Trong vấn đề tài chính đất đai, Liên hợp quốc đã tìm hiểu, xem xét các vấn đề về giá trị và định giá đất đai, thuế đất đai và tài sản, thị trường đất đai và bất động sản, chi phí và lợi ích trong quản lý đất đai, các nguồn tài chính từ đất đai Liên hợp quốc cho rằng có 3 nguồn tài chính cơ bản từ đất đai đó là: các khoản thu từ thuế đất (tax), phí liên quan đến đất (fees) và nghĩa vụ của người dân chi trả cho các dịch vụ từ đất đai (commission)”. Đối với các nước đang phát triển, khái niệm tài chính đất đai là khái niệm còn mới và chưa thống nhất. Lý giải cho điều này theo Richard M Bird and Enid Slack [77]: “đất đai còn chiếm một tỷ lệ nhỏ trong nguồn thu ngân sách của các nước đang phát triển” và “đánh giá giá trị đất đai là công việc hết sức khó khăn”. *Về chính sách quản lý đất đai Gershon Fedor [71], “Các thể chế và thị trường đất đai”. Tổng hợp thể chế về luật đất đai và thị trường đất đai của các nước kinh tế phát triển mà điển hình là các nước châu Âu. Những quy định về vai trò của Nhà nước trong việc thực thi các điều kiện, can thiệp vào thị trường đất đai cho các đối tác nước ngoài. Huy động các nguồn lực tài chính từ đất đai để phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Các điều luật cụ thể về quản lý các vùng đất giàu tài nguyên. “Chính sách về đất đai” (Land policy) (2003) và “Chính sách sử dụng đất của địa phương và sự khuyến khích đầu tư” (Local land use policy and investment incentives) [70] của Ngân hàng Thế giới, là những nghiên cứu đưa ra chính sách quản lý đất đai
13. 6 (QLĐĐ), cảnh báo về những quy định, phương thức quản lý và sử dụng đất của chính quyền địa phương có thể làm ảnh hưởng đến tốc độ và kiểu mẫu phát triển đô thị, cũng như sức ép của các quy định pháp luật đối với các nhà hoạch định chính sách có thể làm thay đổi những tác động được mong đợi trong quản lý và sử dụng đất như thế nào? “Những chính sách đất đai cho phát triển và xóa đói giảm nghèo” (Land policies for growth and poperty reduction) [74] của Ngân hàng thế giới là công trình nghiên cứu về mối liên hệ giữa chính sách quản lý nhà nước về tài chính đất đai, khuynh hướng sử dụng đất ảnh hưởng đến phát triển và nghèo đói của các nước đang phát triển, các giải pháp khuyến nghị nhằm xóa đói giảm nghèo, thúc đẩy phát triển bền vững. - Về giá đất, theo Ngân hàng Thế giới, UK-Aid, DEPOCEN [76] trong Báo cáo khảo sát tình hình Công khai thông tin trong quản lý đất đai, có đưa ra: Mục đích của định giá đất: Tùy theo mục đích quản lý mà các nước có mục đích khác nhau trong định giá đất đai. Về cơ bản mục đích của định giá đất của các nước là: (i) Làm cơ sở để tính thuế đất, thuế chuyển nhượng đất; (ii) Làm cơ sở để tiến hành bồi thường khi nhà nước thu hồi hoặc chiếm đoạt đất cho các mục đích công; (iii) tiến hành các hoạt động cải tạo, nâng cao giá trị của đất; (iv) Giải quyết các tranh chấp về đất đai. Hình thức giá: Qua nghiên cứu cho thấy, hầu hết các nước trên thế giới đều sử dụng giá thị trường làm cơ sở để xác định giá đất. Cơ quan thẩm định giá, kiểm soát giá đất: Trong tổng số 27 nước có quy định về định giá đất: có 12 nước không có quy định về cơ quan, tổ chức định giá đất; Có 9 nước có quy định Nhà nước có vai trò trong định giá đất; 4 nước quy định cơ quan định giá độc lập và chỉ có nước Úc quy định cả Nhà nước và cơ quan độc lập có vai trò trong định giá đất. Nguyên tắc và phương pháp xác định giá: Có 4 phương pháp định giá cơ bản hiện nay đang được áp dụng trên thế giới là: Phương pháp so sánh, phương pháp thu nhập, phương pháp chiết trừ và phương pháp thặng dư (Việt Nam cũng đang sử dụng các phương pháp này). - Về thuế đất: Trong tác phẩm “Land and poverty taxation: a review” (đất đai và thuế bất động sản” [78], thuế đất đai được định nghĩa là các nguồn thu của chính quyền địa phương
14. 7 có được từ đất đai và bất động sản, trong đó có cả đất ở, đất nông nghiệp và các loại đất khác. Owen Connellan trong tác phẩm “Land value taxation in Britain: experience and oppotunities” (Thuế đất đai ở Anh: kinh nghiệm và các cơ hội), NXB Webcom Ltd, Toronto, Canada [80], đã đưa ra khái niệm: thuế đất đai là các loại thuế được áp dụng cho các loại đất đai nhằm đem lại nguồn thu cho chính quyền địa phương. Một số công trình nghiên cứu liên quan trực tiếp đến chính sách thuế đất của các nước đang phát triển trong đó có Việt Nam đó là: Jay K. Rosengard (năm 2011) “Cải cách thuế bất động sản tại các nước đang phát triển” [81] và Dr William J MCCluskey (năm 2013) “Kinh nghiệm của các nước trên thế giới bao gồm cả các nước phát triển và đang phát triển có điều kiện tương đồng với Việt Nam liên quan đến chính sách thuế bất động sản” [82]. Theo Jay K. Rosengard đưa ra các nguyên tắc cải tổ trong cải cách thuế bất động sản tại các nước đang phát triển đó là hiệu quả phân bổ và quản lý công bằng theo chiều dọc hoặc chiều ngang và tính bền vững của hệ thống. Điều này tạo ra được nguồn thu một cách bền vững về mặt tài chính, thúc đẩy sự minh bạch trong chính sách và rõ ràng về hành chính; sử dụng các biện pháp khuyến khích dành cho cá nhân và tổ chức, tuyên truyền thông tin cho công chúng; tạo thuận lợi cho thay đổi về chính sách thuế, cơ chế hành chính và hành vi con người; cải thiện dịch vụ, liên kết giữa chính sách với thực tiễn cũng như cơ chế quản lý của nhà nước, thực hiện theo từng giai đoạn. Tác giả đưa ra kinh nghiệm cải cách về chính sách thuế bất động sản của Indonesia, Philipines, Jamaica ở đây mới chỉ đề cập đến việc cải cách chính sách thuế về bất động sản, các biện pháp cải cách về chính sách thuế bất động sản để nhằm khuyến khích các tổ chức, cá nhân, liên kết giữa chính sách với thực tế chưa tiếp cận đến vấn đề quản lý nhà nước về các khoản thu từ đất. Nghiên cứu về cải cách hệ thống thuế BĐS, nổi trội trong khu vực là các nghiên cứu về cải cách thuế BĐS của Indonesia. Jay K [81] đã hệ thống các thành công của ngành thuế Indonesia sau 6 năm nghiên cứu hoàn thiện chính sách và cơ chế thuế BĐS trên cơ sở hợp nhất từ 7 luật thuế khác nhau liên quan đến BĐS. Trong nghiên cứu của Dr William J MCCluskey đã giới thiệu một cách có hệ thống chính sách thuế bất động sản ở một số nước trên thế giới đang áp dụng hiện nay. Ông đưa ra cơ sở tính thuế, ai phải trả thuế, cơ quan nào quản lý thuế bất động sản; tùy theo tính chất của từng loại thuế và pháp luật về xây dựng cơ chế quản lý thuế để các nhà quản lý thuế có thể hoạt động ở cấp quốc gia hay cấp địa phương. Tuy nhiên, tác
15. 8 giả này mới chỉ đề cập đến hệ thống chính sách thuế về bất động sản mà chưa nói đến vấn đề quản lý nhà nước đối với các nguồn tài chính từ đất. Các nghiên cứu nước ngoài phần nào đưa ra được phân tích lý thuyết liên quan đến lĩnh vực nghiên cứu của luận án, đó là các chính sách quản lý của nhà nước, các khái niệm tài chính đất đai. Đây là các nguồn tư liệu giúp luận án hoàn thiện khung phân tích về mặt lý thuyết và tham chiếu với tình hình thực tiễn ở các nước đang phát triển để rút ra bài học kinh nghiệm cho Việt Nam. Tuy nhiên, c̣n rất nhiều vấn đề cần lý giải trong các tài liệu nghiên cứu ngoài nước liên quan đến luận án, chẳng hạn trong các vấn đề tài chính đất đai, vai trò của quản lý nhà nước về chính đất đai trong phát triển kinh tế 1.2. Tổng quan các công trình nghiên cứu trong nước Tại Việt Nam, đất đai thuộc sở hữu toàn dân, do nhà nước là người đại diện chủ sở hữu và thống nhất quản lý [33]. Trong những năm qua, các chính sách về đất đai ở nước ta đã có nhiều thay đổi nhằm huy động nguồn lực từ đất đai cho phát triển kinh tế - xã hội. Có thể khẳng định, quá trình nhận thức về vai trò của đất đai có sự chuyển biến rõ rệt từ chỗ coi đất đai là nguồn tài nguyên thiên nhiên, tư liệu sản xuất, hàng hóa đặc biệt đến xem xét đất đai là một tài sản, nguồn lực quan trọng cho sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Đáng chú ý, các chính sách liên quan đến tài chính đất đai liên tục được nghiên cứu điều chỉnh nhằm quản lý và điều tiết nhu cầu và lợi ích từ đất đai. * Các nghiên cứu về quản lý tài chính đất đai Tác giả Nguyễn Đình Bồng [1] đã khái quát về chính sách bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất giai đoạn từ năm 1954, đặc biệt là giai đoạn từ năm 2003, tức là từ sau khi luật đất đai năm 2003 thì chính sách đền bù, hỗ trợ, tái định cư khi nhà nước thu hồi đất đi vào hoàn thiện, có tác dụng trong việc đảm bảo cân đối và ổn định cho phát triển, khuyến khích được nhà đầu tư và tương đối giữ được nguyên tắc công bằng, người bị thu hồi đất được đặt vào vị trí trung tâm để giải quyết mọi xung đột, các lợi ích phi vật thể bắt đầu được quan tâm, hiệu quả xã hội cũng được coi trọng ông cũng chỉ ra những bất cập của chính sách, pháp luật hiện hành về bồi thường khi nhà nước thu hồi đất; các giải pháp hoàn thiện chính sách bồi thường khi nhà nước thu hồi
16. 9 đất và cuối cùng là kinh nghiệm quốc tế về chính sách bồi thường khi thu hồi đất. Tuy nhiên, mới đề cập đến công tác bồi thường hỗ trợ, tái định cư, chưa đề cập đến quản lý nhà nước từ các khoản tài chính từ đất ở Việt Nam. Theo tác giả Lê Cao Đoàn [13], để sử dụng một cách có hiệu quả và quản lý đất đai với tính cách là một yếu tố, một nguồn lực đặc thù của sự phát triển kinh tế, cần phải hiểu đất đai như thế nào trong một nền kinh tế thị trường. Khi nền kinh tế thị trường được xác lập, của cải mang hình thái hàng hoá và trao đổi, mua bán trở thành một quan hệ, thì đất đai tất yếu mang quan hệ giá trị, quan hệ hàng hoá. Đất đai là sản phẩm tự nhiên nên nó là một hàng hoá đặc biệt là một hàng hoá duy nhất không sản xuất ra được, do nó là hàng hoá đặc biệt nên thị trường đất đai cũng là thị trường đặc biệt. Theo ông thì đất đai còn là một nguồn lực, một tư bản vốn, cụ thể: Đất đai là một nguồn lực, là một yếu tố hợp thành của quá trình sản xuất, quá trình làm tăng thêm giá trị, vì vậy, bản thân đất đai trong nền kinh tế thị trường cũng như tất cả các nguồn lực khác, cũng mang hình thái tư bản, hình thái vốn tài chính. Từ hai yêu tố chính trên tác giả đưa ra những vấn đề cốt yếu về đất đai trong phát triển kinh tế xã hội ở Việt Nam như sau: Cần phát triển một nền kinh tế thị trường phù hợp với sự phát triển hiện đại làm cơ sở, trong đó đất đai hoá và vận động với tính chất là một nguồn lực, một động lực cho sự phát triển kinh tế xã hội; Có một thể chế và bộ luật phản ánh làm cơ sở pháp lý cho quá trình đất đai chuyển hoá thành một hàng hoá, thành các nguồn vốn, thành một lĩnh vực đầu tư kinh doanh và thực hiện tốt chức năng thế chấp trong hệ thống thị trường vốn; Thay đổi tư duy về sử dụng đất và quản lý đất; Xác định rõ chủ thể sở hữu đất đai; Đất đai là đối tượng vật chất và là hàng hoá đặc biệt. Như vậy, trong bài viết tác giả mới đưa ra lý luận về đất đai trong nền kinh tế thị trường hiện nay và đưa ra những kiến nghị để đất đai trở thành một hàng hoá, một nguồn lực để thúc đẩy phát triển kinh tế. Theo tác giả Nguyễn Đình Bồng [1], Quản lí tài chính về đất đai luôn là nội dung quan trọng trong công tác quản lý nhà nước về đất đai vì nó là quản lý các nguồn tài chính trực tiếp liên quan đến đất đai nhưng lúc đầu chỉ đơn thuần là quản lý thuế đất. Trong lịch sử phát triển ở nước ta đã có lúc ngành quản lý đất đai nằm trong Bộ Tài chính. Luật Đất đai quy định quyền sử dụng đất có giá trị, mọi hoạt động giao dịch về đất đai như: giao đất, cho thuê đất, chuyển mục lịch sử dụng đất, bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất, thu thuế khi chuyển quyền sử dụng đất đều dựa trên cơ sở giá trị
17. 10 của quyền sử dụng đất thì quản lý tài chính đất không chỉ đơn thuần là quản lý thuế đất mà là quản lý tất cả những gì thuộc lĩnh vực tài chính liên quan trực tiếp đến đất đai. Như vậy, nội dung này đã được đề cập đến từ lâu nhưng chưa nằm trong các văn bản quy phạm pháp luật về đất đai mà nằm trong các văn bản quy phạm pháp luật về tài chính. Luật Đất đai hiện hành [33], quản lý tài chính về đất đai trở thành một trong các nội dung của công tác quản lý nhà nước về đất đai. Quản lý nhà nước về tài chính đất đai Tác giả Nguyễn Văn Phụng [28] chỉ ra quy định hiện hành của pháp luật về đất đai thì đất đai thuộc sở hữu toàn dân, do Nhà nước thống nhất quản lý bằng pháp luật. Nhà nước ban hành các chính sách và pháp luật về tài chính nhằm động viên các nguồn thu từ đất đai vào ngân sách nhà nước. Các tổ chức, cá nhân được Nhà nước giao đất để sử dụng vào các mục đích khác nhau hoặc khi tham gia vào thị trường bất động sản thực hiện nghĩa vụ tài chính đối với từng hành vi cụ thể về sử dụng đất, từng giao dịch về quyền sử dụng đất. Theo quy định hiện hành thì hệ thống chính sách liên quan đến đất đai gồm có các khoản thuế, lệ phí theo quy định của pháp luật và các khoản thu được ban hành dưới hình thức Nghị định của Chính phủ trong khuôn khổ quy định của Luật đát đai, Luật ngân sách nhà nước. Tác giả xét trên quá trình vận động của đất đai thị trường bất động sản bao gồm các khoản thu: Khi xác lập quyền sở hữu, quyền sử dụng và thu khi đăng ký quyền sở hữu, sử dụng nhà, đất có các khoản thu: Tiền sử dụng đất; tiền thuê đất; tiền bán nhà thuộc sở hữu nhà nước; lệ phí trước bạ. Trong quá trình sử dụng đất có Thuế sử dụng đất nông nghiệp; Thuế nhà đất (từ năm 2012 là Thuế sử dụng đất phi nông nghiệp). Khi chuyển nhượng quyền sở hữu, sử dụng có Thuế thu nhập cá nhân và thuế thu nhập doanh nghiệp (đối với tổ chức). Tác giả đã hệ thống lại toàn bộ hệ thống các chính sách này. Tuy nhiên, tác giả chưa đề cập chi tiết về quản lý tài chính đất đai thế nào. Tác giả Phương Hiếu [44] nhận định lãng phí trong sử dụng và bất cập trong quản lý đất đai là hiện trạng diễn ra ở hầu khắp các địa phương hiện nay. Đây cũng là một trong những trở ngại lớn của phát triển kinh tế - xã hội đã được đề cập nhiều. Thời gian qua, dù các cấp, các ngành đã đẩy mạnh thanh tra, xử lý vi phạm nhưng tình trạng sai phạm trong quản lý, sử dụng đất đai vẫn chưa mấy suy giảm. Tác giả đã nghiên cứu thực trạng và chỉ ra những lãng phí tài chính trong quản lý đất đai. Từ đó đề xuất, kiến nghị các giải pháp nhằm khắc phục tình trạng lãng phí đất đai.
18. 11 Kết quả nghiên cứu của tác giả Phạm Anh Tuấn [45] đã chỉ rõ tài chính đất đai đóng một vai trò vô cùng quan trọng trong công tác quản lý nhà nước về đất đai, là nguồn thu lớn cho ngân sách nhà nước. Nghiên cứu đã tập trung giải pháp quản lý tài chính nhà nước về đất đai, tăng cường năng lực quản lý quỹ đất của các tổ chức, doanh nghiệp nhà nước, các đơn vị sự nghiệp công lập trong giai đoạn đẩy mạnh tiến trình cổ phần hóa, tự chủ tài chính, nghiên cứu hệ thống pháp luật có liên quan như pháp luật về đầu tư, pháp luật về cổ phần hóa với những kết quả chính là: kết quả việc khai thác nguồn lực tài chính từ đất đai qua các khoản thuế, phí sử dụng đất đai; kết quả thu ngân sách từ tiền sử dụng đất, tiền thuê đất; việc sử dụng nhà, đất tại các đơn vị sự nghiệp công lập; Cơ cấu quỹ đất công chia theo nhóm mục đích sử dụng; kết quả khai thác nguồn lực tài chính từ đất đai thông qua hình thức sắp xếp lại, xử lý nhà đất thuộc sở hữu nhà nước; Đánh giá hiệu quả quản lý nhà nước thông qua các nguồn thu và một số hình thức khai thác nguồn lực tài chính từ đất đai. Có thể thấy nghiên cứu của tác giả Phạm Anh Tuấn là khá tổng quát ở quy mô quốc gia, tuy nhiên khi triển khai thực tế cần có thêm các nghiên cứu cụ thể ở các địa phương. * Các nghiên cứu về nguồn lực tài chính đất đai Tác giả Chu Thị Thuỷ Chung [7] đã đưa ra cơ sở lý luận về đất đai, nguồn tài chính từ đất đai, bản chất nguồn thu ngân sách nhà nước từ đất đai và các chính sách thu đối với đất đai. Phần thực trạng tác giả hệ thống các chính sách thu từ đất của Việt Nam trong giai đoạn 2001-2008 nêu lên thực trạng các chính sách thu từ đất, thực trạng quỹ đất, những tồn tại của các chính sách. Từ đó tác giả đề xuất các giải pháp hoàn thiện chính sách thu đối với đất cho giai đoạn 2010-2015. Trong công trình nghiên cứu tác giả đã hệ thống hoá các vấn đề nghiên cứu trong giai đoạn 2001-2008 cả về mặt lý luận và thực tiễn để phục vụ công tác nghiên cứu. Tuy nhiên, tác giả mới chỉ dừng lại ở việc hệ thống các chính sách và nêu lên những tồn tại của chính sách và đề xuất phương án hoàn thiện các chính sách thu mà chưa đề cập đến công tác quản lý nhà nước về các khoản thu. Theo Nguyễn Hồ Phi Hà [14] đã tổng hợp và trình bày đầy đủ những vấn đề lý luận cơ bản về huy động nguồn lực tài chính nhằm phát triển thị trường BĐS ở Việt Nam. Trong đó, nêu bật khái niệm, đặc điểm và phân loại thị trường BĐS, vai trò của