Luận án Quản lý giáo dục đạo đức nghề nghiệp cho sinh viên trường cao đẳng sư phạm miền Đông Nam Bộ

Nội dung text: Luận án Quản lý giáo dục đạo đức nghề nghiệp cho sinh viên trường cao đẳng sư phạm miền Đông Nam Bộ

1. BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM NGUYỄN THANH PHÚ NGUYỄN THANH PHÚ QUẢN LÝ GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC NGHỀ NGHIỆP CHO SINH VIÊN TRƯỜNG CAO ĐẲNG SƯ PH ẠM MIỀN ĐÔNG NAM BỘ QUẢN LÝ GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC NGH Ề NGHIỆP CHO SINH VIÊN TRƯỜNG Chuyên ngành: QUẢN LÝ GIÁO DỤC CAO ĐẲNG SƯ PHMãẠM số: 62.MIỀN 14. 01. 14ĐÔNG NAM BỘ Hà Nội, 2013 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Bộ giáo dục và đào tạo Hà Nội- 2014
2. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng cá nhân tôi, các số liệu kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận án là trung thực theo thực tế nghiên cứu, chưa từng được bất cứ tác giả nào khác nghiên cứu và công bố. Tác giả luận án Nguyễn Thanh Phú
3. CHÚ THÍCH CÁC TỪ VIẾT TẮT CBQL Cán bộ quản lý CTSV Công tác sinh viên CNXH Chủ nghĩa xã hội CĐSP Cao đẳng sư phạm CSVC Cơ sở vật chất CNH-HĐH Công nghiệp hóa- hiện đại hóa CB- GV-SV Cán bộ, giáo viên, sinh viên ĐĐ Đạo đức ĐĐNN Đạo đức nghề nghiệp GD Giáo dục GDĐĐ Giáo dục đạo đức KTX Ký túc xá KTTT Kinh tế thị trường LLGD Lực lượng giáo dục LLXH Lực lượng xã hội NN Nghề nghiệp NVSP Nghiệp vụ sư phạm QL Quản lý QLGD Quản lý giáo dục TTSP Thực tập sư phạm TDTT Thể dục thể thao RLNVSP Rèn luyện nghiệp vụ sư phạm SVSP Sinh viên sư phạm XH Xã hội
4. 2.2. Tổ chức điều tra khảo sát thực trạng đạo đức nghề nghiệp của SVSP và quản lý giáo dục ĐĐNN của sinh viên sư phạm các trường 63 CĐSP miền Đông Nam Bộ. 2.3. Thực trạng ĐĐNN của sinh viên trường CĐSP hiện nay 64 2.3.1.Thực trạng chung nhận thức về các chuẩn mực ĐĐNN của sinh 64 viên trường CĐSP 2.3.2. Thực trạng chung thái độ của sinh viên về ĐĐ và ĐĐNN 68 2.3.3. Thực trạng về hành vi ĐĐNN của sinh viên 70 2.4. Thực trạng giáo dục đạo đức nghề nghiệp cho SV trường CĐSP 75 2.4.1. Nhận thức về mục tiêu giáo dục ĐĐNN cho sinh viên trường CĐSP hiện nay 75 2.4.2. Thực trạng phối hợp các lực lượng tham gia quản lý giáo dục 78 ĐĐNN cho sinh viên trường CĐSP hiện nay 2.4.3. Đánh giá về mức độ sai phạm của sinh viên trường CĐSP trong 81 quá trình giáo dục đạo đức nghề nghiệp 2.5. Thực trạng công tác quản lý giáo dục ĐĐNN cho sinh viên 82 trường CĐSP hiện nay 2.5.1. Thực trạng về nội dung quản lý giáo dục ĐĐNN cho SV trường CĐSP 82 2.5.2. Thực trạng xây dựng kế hoạch giáo dục ĐĐNN cho SV trường CĐSP 83 2.5.3. Thực trạng về tổ chức quản lý giáo dục ĐĐNN 84 2.5.4. Thực trạng công tác chỉ đạo phối hợp thực hiện kế hoạch giáo 87 dục ĐĐNN 2.5.5. Thực trạng về biện pháp quản lý giáo dục ĐĐNN cho sinh viên trường CĐSP 89 2.5.6. Thực trạng quản lý việc kiểm tra, đánh giá kế hoạch giáo dục ĐĐNN 92 2.6. Các yếu tố ảnh hưởng đến công tác quản lý giáo dục ĐĐNN cho 93 sinh viên của các trường CĐSP 2.6.1. Nhóm nguyên nhân chủ quan 94 2.6.2. Nhóm nguyên nhân mang tính khách quan 95 2.7. Đánh giá khái quát thực trạng quản lý giáo dục ĐĐNN cho SVSP 96
5. Tài liệu tham khảo 141 Phụ lục 150 DANH MỤC SƠ ĐỒ VÀ HÌNH VẼ 1.1 Sơ đồ quản lý giáo dục ĐĐNN cho SVSP 55 1.2 H ình vẽ: Nhóm thực nghiệm (Xét về mặt nhận thức) 130 1.3 Hình vẽ: Nhóm đối chứng (Xét về mặt nhận thức) 130 1.4 Hình vẽ: Nhóm thực nghiệm (Xét về mặt thái độ 132 1.5 Hình vẽ: Nhóm đối chứng (Xét về mặt thái độ) 132 1.6 Hình vẽ: Nhóm thực nghiệm (Xét về mặt hành vi) 134 1.7 Hình vẽ: Nhóm đối chứng (Xét về mặt hành vi) 134 DANH MỤC BẢNG BIỂU 2.3 Bảng 2.1.1. Thực trạng nhận thức về các chuẩn mực ĐĐNN của sinh viên 64-65 2.3 Bảng 2.1.2. Những tiêu chuẩn cần thiết của người GV tương lai 66 2.3 Bảng 2.1.3: Thực trạng thái độ của sinh viên 69 2.3 Bảng 2.1.4: Thực trạng về hành vi ĐĐNN của sinh viên 70 2.3 Bảng 2.1.5. Thống kê HSSV bị xử lý kỷ luật từ năm 2010-2014 72 2.4 Bảng 2.1.6: Nhận thức về mục tiêu giáo dục ĐĐNN cho sinh viên 75 2.4 Bảng 2.1.7: Mục tiêu phối hợp giáo dục đạo đức cho sinh viên 76 2.4 Bảng 2.1.8: Nhà trường phối hợp với các lực lượng giáo dục ĐĐNN cho SV 78 2.4 Bảng 2.1.9: Thực trạng phối hợp giữa nhà trường và gia đình 80 2.4 Bảng 2.10 : Đánh giá chung về mức độ sai phạm của SV các trường CĐSP 81 2.5 Bảng 2.11: Thực trạng nội dung quản lý giáo dục ĐĐNN cho sinh viên 82 2.5 Bảng 2.12: Thực trạng xây dựng kế hoạch quản lý giáo dục ĐĐNN cho SVSP 84 2.5 Bảng 2.13:Thực trạng về quản lý giáo dục ĐĐNN cho SVSP 85 2.5 Bảng 2.14: Kết quả đánh giá về việc quản lý chỉ đạo phối hợp các lực lượng GD 88 2.5 Bảng 2.15:Thực trạng về biện pháp quản lý giáo dục ĐĐNN cho SV 89
6. 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do nghiên cứu 1.1. Hiện nay hầu hết các nghề nghiệp đều đã xác định những chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp và cụ thể hóa thành những quy định, nội quy, quy chuẩn nghề nghiệp. Nghề sư phạm là nghề mà đối tượng của nó là con người, là quá trình hình thành nhân cách thế hệ trẻ theo những mong đợi của xã hội. Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh thường nhắc nhở đội ngũ giáo viên: “Nhiệm vụ của các cô giáo, thầy giáo là rất nặng nề nhưng rất vẻ vang. Muốn làm tròn nhiệm vụ đó thì phải luôn luôn gương mẫu về mọi mặt, không ngừng bồi dưỡng đạo đức cách mạng, lập trường chính trị”. [71, Tr. 614- 616] Đồng thời xác định “Thầy giáo tốt - thầy giáo xứng đáng là thầy giáo là người vẻ vang nhất. Dù là tên tuổi không đăng báo, không được thưởng huân chương, song người thầy giáo tốt là người anh hùng vô danh”. [71, tr.492] Những năm qua, các quan điểm, chủ trương của Đảng và Nhà nước đều đề cao vai trò của nhà giáo. Đội ngũ giáo viên có vai trò nòng cốt, quyết định công cuộc đổi mới căn bản và toàn diện nền giáo dục đất nước. Nghị quyết Trung ương 2 khóa XIII khẳng định: “Giáo viên là nhân tố quyết định chất lượng của giáo dục và được xã hội tôn vinh”. Bởi vậy, yêu cầu nhà giáo phải: “Giữ gìn phẩm chất, uy tín, danh dự của nhà giáo; tôn trọng nhân cách của người học, đối xử công bằng với người học, bảo vệ các quyền, lợi ích chính đáng của người học; không ngừng học tập, rèn luyện để nâng cao phẩm chất đạo đức, trình độ chính trị, chuyên môn nghiệp vụ, đổi mới phương pháp giảng dạy, nêu gương tốt cho người học”. [62, tr.57] Luật giáo dục còn ghi rõ: “ Nhà giáo phải có những tiêu chuẩn sau đây: phẩm chất đạo đức, tư tưởng tốt; đạt trình độ chuẩn được đào tạo về chuyên môn và nghiệp vụ; đủ sức khoẻ theo yêu cầu nghề nghiệp; lý lịch bản thân rõ ràng” [ 62, tr.54] Tuy nhiên thực tế ĐĐNN sư phạm ở một số giáo viên cũng như trong đội ngũ sinh viên đang đào tạo tại các trường sư phạm đang còn nhiều bất cập. Vấn đề giáo dục đạo đức nghề nghiệp cho sinh viên sư phạm ngay từ trường sư phạm
7. 3 3. Khách thể nghiên cứu Quá trình giáo dục ĐĐNN cho sinh viên ở trường cao đẳng sư phạm. 4. Đối trượng nghiên cứu Các biện pháp quản lý giáo dục đạo đức nghề nghiệp cho sinh viên trường cao đẳng sư phạm. 5. Phạm vi nghiên cứu - Nội dung nghiên cứu được giới hạn tập trung chủ yếu trong phạm vi quản lý giáo dục ĐĐNN cho SV ở các trường CĐSP thuộc các tỉnh miền Đông Nam Bộ. - Thực trạng vấn đề nghiên cứu được đánh giá thông qua điều tra, khảo sát, các đối tượng là cán bộ quản lý, giảng viên và sinh viên 3 trường CĐSP tại khu vực miền Đông Nam bộ (Bình Phước, Tây Ninh, Bà Rịa – Vũng Tàu) bằng dữ liệu của các tỉnh thành và thông tin từ các buổi làm việc, trao đổi, phỏng vấn tập thể, cá nhân liên quan. - Tổ chức thực nghiệm sư phạm tại trường Cao đẳng sư phạm Bình Phước. 6. Giả thuyết khoa học - Các văn bản cũng như thực tiễn QLGD cho thấy việc tổ chức giáo dục ĐĐNN cho sinh viên các trường CĐSP có ý nghĩa hết sức quan trọng trong quy trình đào tạo giáo viên. Song thực tế, kết quả tổ chức giáo dục ĐĐNN cho SVSP hiện nay còn nhiều hạn chế, do nhiều yếu tố chi phối, trong đó việc quản lý giáo dục ĐĐNN cho SV trong các trường CĐSP là một yếu tố cơ bản. - Nếu đề xuất và triển khai được những biện pháp quản lý giáo dục ĐĐNN cho sinh viên trong các trường CĐSP theo hướng thực hiện đồng bộ các chức năng quản lý phù hợp với thực tiễn đào tạo của các trường CĐSP hiện nay sẽ nâng cao được kết quả giáo dục ĐĐNN cho SVSP. Trong số các biện pháp thì biện pháp cải tiến và quản lý tốt thực tập sư phạm là biện pháp có tác dụng tích cực và kết quả rõ rệt nhất về giáo dục ĐĐNN cho SVSP so với các biện pháp khác.
8. 5 9. Những luận điểm cần bảo vệ 9.1. Con người là chủ thể của hoạt động, học sinh, sinh viên tự làm nên nhân cách của mình, nhưng đồng thời “ trong tính hiện thực của nó, bản chất con người là tổng hòa các quan hệ xã hội” ( K.Marx). Vì vậy, muốn nâng cao hiệu quả giáo dục ĐĐNN trong quá trình đào tạo sinh viên ở các trường CĐSP thì việc quản lý phải tạo ra được sự phối hợp thống nhất, đồng bộ tác động các lực lượng giáo dục, các môi trường giáo dục cả vĩ mô và vi mô, trong đó quản lý giáo dục trong nhà trường giữ vai trò chủ đạo và chịu trách nhiệm chính. 9.2. Để tổ chức thực hiện có kết quả tốt, quản lý giáo dục ĐĐNN cho SVSP cần phải có những biện pháp quản lý cụ thể, phù hợp với các trường CĐSP. Việc xây dựng các biện pháp quản lý giáo dục ĐĐNN trong nhà trường CĐSP cần phải xuất phát từ mục tiêu, yêu cầu của nhà trường, đặc biệt phải gắn liền với chủ trương đổi mới căn bản và toàn diện nền giáo dục Việt Nam trong giai đoạn hiện nay. 9.3. Quản lý giáo dục nói chung và quản lý giáo dục ĐĐNN cho SVSP nói riêng có vai trò đảm bảo cho sự phát triển nhân cách đúng hướng đáp ứng yêu cầu sự nghiệp CNH, HĐH và hội nhập quốc tế của Việt Nam. 10. Đóng góp mới của luận án - Làm rõ thêm khái niệm đạo đức ĐĐNN sư phạm và lý luận quản lý giáo dục ĐĐNN cho SVSP trong các trường CĐSP; làm rõ ý nghĩa của quản lý giáo dục ĐĐNN và vai trò của quản lý giáo dục ĐĐNN cho SV trong các trường CĐSP; xác định các yếu tố ảnh hưởng đến việc quản lý giáo dục ĐĐNN cho SV trong các trường CĐSP hiện nay. - Tiến hành đánh giá thực trạng ĐĐNN của sinh viên CĐSP và việc quản lý giáo dục ĐĐNN cho SV ở một số trường CĐSP miền Đông Nam bộ, tìm ra những nguyên nhân của những thực trạng cần giải quyết trong quản lý giáo dục ĐĐNN cho SV trong các trường CĐSP. - Đề xuất được một số biện pháp quản lý giáo dục ĐĐNN sư phạm cho SV các trường CĐSP nhằm tạo ra sự thống nhất trong quản lý giáo dục ĐĐNN cho
9. 7 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC NGHỀ NGHIỆP CHO SINH VIÊN TRƯỜNG CAO ĐẲNG SƯ PHẠM 1.1. Tổng quan lịch sử nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Nghiên cứu về ĐĐNN và ĐĐNN sư phạm Hoạt động nghề nghiệp là phương thức sống chủ yếu nhất của con người. Vì vậy, ĐĐNN chính là một phần quan trọng trong đạo đức xã hội. Để sống, con người phải lao động và để lao động có kết quả tốt nhất, con người phải tuân thủ ĐĐNN. Sự phát triển kinh tế xã hội ở bất kỳ thời đại nào cũng phụ thuộc vào phương thức sản xuất và đạo đức nghề nghiệp là nhân tố thúc đẩy. Tuy nhiên để tự giác tuân thủ đạo đức nghề nghiệp trong học tập, lao động, sản xuất, trước hết con người phải có nền tảng về đạo đức xã hội nói chung, tích cực, chủ động vận dụng chuẩn mực đạo đức vào mối quan hệ nghề nghiệp, nâng cao giá trị đạo đức và việc thực thiện và tuân thủ đạo đức sẽ gia tăng lợi ích kinh tế. Năm (1986 - 1987) theo đề nghị của UNESCO đã có cuộc điều tra quốc tế về giá trị đạo đức của con người chuẩn bị bước vào thế kỉ XXI nhằm mục đích nghiên cứu các vấn đề về giá trị đạo đức và giáo dục về giá trị đạo đức. Cuốn tài liệu “Giá trị trong hành động” của Trung tâm Canh tân và Công nghệ giáo dục thuộc tổ chức Bộ trưởng Giáo dục Đông Nam Á, xuất bản năm 1992. Tài liệu trình bày về vấn đề đưa giáo dục giá trị vào nhà trường và cộng đồng các nước Inđônêxia, Philíppin, Malaysia và Thái Lan. Tại Viện Đại học Doulas Mauson, bang Adelaid, Nam Úc, một số tác giả cho rằng: ĐĐNN là một yêu cầu không thể thiếu của bất cứ loại hình công việc nào. Mỗi loại nghề nghiệp đòi hỏi những người trong từng nghề nghiệp cần phải hội đủ các thành tố đó là: Tri thức, thái độ, kỹ năng. Mỗi một nghề nghiệp thường có một chuẩn mực đạo đức riêng biệt. Các tác giả không nói trực tiếp vào ĐĐNN, nhưng đề cập sâu về thái độ nghề nghiệp, những phẩm chất cần thiết của người làm mỗi nghề.
10. 9 thể chất và tinh thần, giới tính, tài sản, trình độ học vấn, thu nhập, nguồn gốc, chủng tộc, tôn giáo. - Sự riêng tư, tính bảo mật và sự công khai: Cán bộ thư viện- thông tin luôn tôn trọng sự riêng tư cá nhân và việc bảo vệ các thông tin cá nhân được trao đổi giữa các cá nhân với các cơ quan, tổ chức. - Truy cập mở về sở hữu trí tuệ: Cán bộ thư viện- thông tin đều hướng đến mục đích tạo điều kiện cho người sử dụng được tiếp cận thông tin một cách công bằng, nhanh chóng, tiết kiệm và hiệu quả. - Sự tập trung, hội nhập của cá nhân và các kỹ năng chuyên môn: Cán bộ thư viện- thông tin nghiêm túc đảm bảo tính trung lập và lập trường không thiên vị liên quan đến vốn tài liệu, việc tiếp cận và các dịch vụ. - Mối quan hệ đồng nghiệp và mối quan hệ giữa chủ sở hữu lao động và người lao động: Cán bộ thư viện- thông tin đối xử với nhau trên cơ sở công bằng và tôn trọng lẫn nhau.[30] Quy định về ĐĐNN của Hiệp hội Tham vấn tâm lý Hoa Kỳ ACA (ACA Code of Ethics, 2005) nhằm phục vụ cho 5 mục đích chính về đạo đức nghề nghiệp. Cụ thể là: - Giúp hiệp hội (ACA) làm sáng tỏ bản chất những trách nhiệm đạo đức chung nhất phải giữ đối với những hội viên hiện tại, tương lai và cho những người thụ hưởng dịch vụ của các hội viên này. - Giúp duy trì sứ mệnh của hiệp hội. - Chính thức hóa những nguyên tắc dùng để xác định những hành vi đạo đức và việc hành nghề một cách tốt nhất của những hội viên. - Cung cấp sự hướng dẫn về đạo đức để hỗ trợ những hội viên trong việc xây dựng một tiến trình hành động chuyên nghiệp với mục đích phục vụ tốt nhất cho những người sử dụng dịch vụ tham vấn và nâng lên mức cao nhất những giá trị của nghề tham vấn tâm lý. - Làm căn bản cho việc khiếu kiện và hướng dẫn để phản đối những hội viên của hiệp hội trong những vấn đề đạo đức.
11. 11 thông qua hiệu qủa công việc. Do đó, ĐĐNN cần phải được thể hiện, định hướng qua hiệu quả làm việc và những đóng góp của người giáo viên. Ngày nay, ở Việt Nam, nhiều ngành nghề ban hành các nguyên tắc quy định về các tiêu chuẩn, chuẩn mực ĐĐNN. Cụ thể: Nghề y: Quan điểm y đức của Hồ Chí Minh là “Lương y phải như từ mẫu”. Ngày 06/11/1996, Bộ trưởng Bộ Y tế ban hành “Quy định về y đức”, số 2088/BYT-QĐ. Ngày 14/12/2007, Bộ Nội vụ có CV số 3613/BNV-TCPCP hướng dẫn ban hành Quy tắc ĐĐNN cho các tổ chức xã hội nghề nghiệp trong cả nước. ĐĐNN của nghề làm báo được quy định thành 9 điều về đạo đức báo chí Việt Nam, được Đại hội VIII Hội Nhà báo Việt Nam thông qua, là những nguyên tắc, những chuẩn mực để điều chỉnh hành vi của nhà báo trong hoạt động thực tiễn nghề nghiệp. Cụ thể quy gọn thành 3 nhóm vấn đề: Người làm báo trung thành với Đảng, chế độ, với lý tưởng chiến đấu mà Đảng, Bác Hồ, nhân dân ta đã lựa chọn; người làm báo cách mạng phấn đấu hết lòng vì nhân dân: đó là hành nghề trung thực, trung thực trong thông tin là bản chất của một nền báo chí chân chính; nhà báo tuân thủ pháp luật, nêu cao trách nhiệm xã hội, nghĩa vụ cộng đồng, không lợi dụng nghề nghiệp để vụ lợi, làm điều phi pháp. Báo chí tôn vinh bản sắc văn hóa dân tộc, không làm tổn hại thuần phong mỹ tục của dân tộc Việt Nam. Đạo đức nhà báo, đòi hỏi phẩm chất trong sáng, lối sống lành mạnh, đạo đức sinh hoạt trong sáng, có tinh thần giúp đỡ, hỗ trợ đồng nghiệp. Đạo đức trong kinh doanh: Đạo đức trong kinh doanh ngày nay không chỉ là câu khẩu hiệu để lấy lòng người tiêu dùng “Khách hàng là thượng đế” hay “Vui lòng khách đến vừa lòng khách đi”. Chúng cũng là công cụ để tối đa hoá lợi nhuận, để củng cố thương hiệu, làm thương hiệu. Giáo sư tiến sĩ Koenraad Tommissen, người đã có kinh nghiệm trên 30 năm điều hành, giảng dạy và tư vấn doanh nghiệp cho biết: “Đạo đức trong kinh doanh là vấn đề nền tảng của mọi giá trị, là phần không thể tách rời của mọi hoạt động, là kim chỉ nam, là yếu tố cơ bản tạo ra danh tiếng cho một công ty. Đạo đức là nền tảng của sự thành công và phát
12. 13 Điều 7. Ứng xử với tổ chức, cá nhân nước ngoài Điều 8. Ứng xử nơi công cộng Điều 9. Ứng xử với nhân dân nơi cư trú Điều 10. Ứng xử trong gia đình [75] Có thể thấy rằng: Mọi nghề nghiệp trong xã hội đều cần thiết có những quy định về đạo đức nghề nghiệp của riêng mình. Đó là những chuẩn mực yêu cầu, là thước đo về phẩm chất đạo đức nghề nghiệp để người hành nghề rèn luyện và phấn đấu. ĐĐNN sư phạm được coi trọng ở mọi quốc gia. Tại bang Victoria- Úc với nghề sư phạm được xây dựng thành các quy định về chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp của nghề dạy học bao gồm: Sự tôn trọng người khác, lòng nhân hậu, sự công minh và công bằng, tính lương thiện và ngay thẳng. Các chuẩn mực ĐĐNN cũng là cơ sở để cụ thể hóa các hành vi đạo đức mà giáo viên phải thực hiện. Đồng thời là căn cứ để giáo viên soi xét lại mình để có sự điều chỉnh và hoàn thiện ĐĐNN cho bản thân. ĐĐNN sư phạm ở Việt nam có truyền thống lâu đời và rất được coi trọng. Sinh thời, Hồ Chí Minh luôn coi đạo đức là yếu tố nền tảng của người cách mạng; nhà giáo cũng là những cán bộ cách mạng, vì thế phải có đạo đức cách mạng làm nền tảng mới hoàn thành nhiệm vụ một cách vẻ vang. Là người thầy của nền giáo dục hiện đại Việt Nam, Hồ Chí Minh thường đánh giá cao công lao của các thầy, cô giáo. Người nói: “Nếu không có thầy giáo dạy dỗ cho con em nhân dân, thì làm sao mà xây dựng chủ nghĩa xã hội được? Vì vậy nghề thầy giáo rất là quan trọng, rất là vẻ vang ”. Bác thường nhắc nhở các thầy cô giáo: “Dạy cũng như học phải biết chú trọng cả tài lẫn đức. Đức là đạo đức cách mạng. Đó là cái gốc, rất là quan trọng. Nếu không có đạo đức cách mạng thì có tài cũng vô dụng. Đạo đức cách mạng là triệt để trung thành với cách mạng, một lòng một dạ phục vụ nhân dân”.[71, tr. 329] Đặc biệt đề cao vai trò của đạo đức, coi đạo đức là linh hồn của người thầy giáo, vì thế Người căn dặn: “Muốn cho học sinh có đức thì giáo viên phải có đức Cho nên thầy giáo, cô giáo phải gương mẫu ” [72, tr.492] phải thường
13. 15 Vì thế, theo tác giả, để nâng cao chất lượng đào tạo giáo viên một cách toàn diện thì phải làm cho khoa học giáo dục trở lên hấp dẫn đối với người học, mở rộng phạm vi trách nhiệm đào tạo của các cơ sở đào tạo giáo viên, rèn luyện một cách toàn diện cả về phẩm chất đạo đức và năng lực sư phạm, đa dạng hoá các hình thức giáo dục, giữ gìn và phát huy truyền thống “tôn sư trọng đạo”, mặt khác cần cải cách toàn diện chế độ chính sách đối với nghề dạy học và người giáo viên [93, tr.114- 121] - Tác giả Thái Duy Tuyên trong một công trình nghiên cứu giáo dục đưa ra khẳng định hết sức quan trọng: “Người thầy giáo quyết định chất lượng giáo dục, thậm chí không có thầy thì không có lớp, không có giáo dục”; [85, tr.96] vì thế người thầy giáo cần phải có “đạo đức nghề nghiệp tốt”. Những phẩm chất cần thiết là phải yêu quý học sinh, hết lòng vì sự nghiệp giáo dục của nhân dân, nghiêm khắc với bản thân, luôn luôn gương mẫu trong công việc và đời sống cá nhân. [85, tr.112] Đó là những chuẩn mực đạo đức rất cơ bản và hết sức cần thiết đối với nhà giáo; tuy nhiên, công trình nghiên cứu chưa xác định những biện pháp giáo dục, rèn luyện các phẩm chất trên. - Tác giả Nguyễn Kế Hào trong cuốn “Giáo trình tâm lý học lứa tuổi và tâm lý học sư phạm”[37] cho rằng: Trong phẩm chất nhân cách của người thầy giáo có thêm một thành tố nữa là: “đạo đức lối sống”. Từ đó đưa ra khái niệm “đạo đức nghề nghiệp”. Cũng theo tác giả, trong nhân cách nhà giáo giai đoạn kinh tế thị trường, có một số phẩm chất nổi lên, được kết tinh lại như sợi chỉ đỏ xuyên suốt cuộc sống và hoạt động nghề nghiệp của người thầy giáo. Đó là các phẩm chất: Lý tưởng nghề nghiệp, tính trung thực trong cuộc sống, hoạt động nghề và lòng tin. Chỉ khi có những phẩm chất này thì nhân cách của người thầy giáo mới được hoàn thiện và có bản lĩnh nhà giáo để thực hiện nhiệm vụ cao cả mà xã hội giao phó. Tác giả cho rằng việc hình thành các phẩm chất là nhiệm vụ bắt buộc và có thể thông qua hai con đường: Hình thành trong trường sư phạm và trong quá trình hành nghề. [37] - Khi nghiên cứu về “Mô hình người giáo viên thế kỷ 21”, tác giả Nguyễn Ngọc Bảo cho rằng người giáo viên trước hết phải là nhà giáo dục, nhà tổ chức,
14. 17 sự hoàn thiện. Ông đã để lại trên 250 công trình có giá trị về văn hóa, khoa học, văn chương nhưng nổi bật nhất vẫn là lĩnh vực giáo dục. Một trong những vấn đề ông đặc biệt quan tâm là đức dục. Theo ông, có 4 đức hạnh cơ bản cần giáo dục cho học sinh và thanh niên là: Thứ nhất, tính công bằng. Giáo dục cho các em làm điều có lợi cho mình đồng thời tránh hại cho người khác; biết tránh những điều bất công, độc ác; biết làm điều thiện, yêu thương và giúp đỡ mọi người. Giáo dục là ánh sáng soi đường cho trí khôn, khai sáng tư duy. Công bằng là không làm điều ác, tổn hại đến người khác và chọn điều thiện vì thương yêu con người. Thứ hai, tính thận trọng. Thận trọng giúp người ta đạt kết quả vững chắc trong cuộc sống, tự do lựa chọn sau khi đã phân biệt được một cách chính xác giữa cái tốt và cái xấu, giữa cái tốt hơn và cái xấu hơn, giữa cái tốt nhất và cái xấu nhất - để từ đó không rơi vào sự sai lạc của lí trí. Thận trọng trong cả lời ăn tiếng nói, cử chỉ hành động, trong quan hệ giữa con người với con người. Thứ ba, đức tính điều độ. Điều cần dạy cho trẻ là biết điều độ trong ăn uống, nghỉ ngơi, lao động, chơi đùa. Quy tắc là “không điều gì qúa đáng, phải biết dừng lại trước khi đến chỗ no nê, chán ngán và mọi việc phải có ranh giới”. Thứ tư, biết nhường nhịn. Học sinh, thanh niên phải biết kiềm chế, chiến thắng bản thân mình. Mọi người phải xử sự trong công việc, trong quan hệ một cách có hiểu biết, người này biết nhường nhịn người kia thì thế giới sẽ không hỗn loạn. Ưu điểm nổi bật là J.A.Cômenxki không dừng lại ở lí luận, lí thuyết chung chung mà ông luôn gắn nó với rèn luyện đạo đức và thể hiện đạo đức trong thực tiễn. Ông cho rằng, đức hạnh con người cuối cùng phải thể hiện ở hành vi giao tiếp, đó là việc xử sự giữa con người với con người, giữa cá nhân với cộng đồng trong lời ăn, tiếng nói, cách chào hỏi, đi đứng, biểu hiện thái độ Ông cho rằng: Chỉ có giáo dục mới làm cho người ta trở nên một con người đáng là con người. Người giáo viên phải là người có học thức và yêu lao động, yêu một cách vô bờ bến công việc của mình. Ông cho rằng nghề thầy giáo là nghề cao quý “dưới ánh
15. 19 Giáo sư Lanying Zhang, Dezhou University China, trong nghiên cứu về giáo dục đạo đức ở các trường cao đẳng trong thời kỳ mới đã có những nhận định và phân tích sâu sắc về vị trí, vai trò của GDĐĐ ở các trường cao đẳng và đại học và có định hướng, biện pháp kết hợp GDĐĐ trong thời kỳ mới. Ông đã phân tích chức năng chi phối và định hướng của giáo dục đạo đức trong việc giáo dục con người. Trích dẫn trong cuốn “Quy định quản lí sinh viên các trường cao đẳng và đại học sư phạm” có nói: “Sinh viên ở các trường đại học, cao đẳng nên có sự chỉ đạo sâu sát và và mạnh mẽ, yêu tổ quốc xã hội chủ nghĩa, ủng hộ sự lãnh đạo của chính phủ, nỗ lực học tập chủ nghĩa Mác, tham gia tích cực vào các hoạt động xã hội, có phương pháp kết hợp giữa công nhân và nông dân, nên có tinh thần tự nguyện hi sinh để làm việc, lao động hăng say cùng với phong cách sống giản dị, từ đó làm cho đất nước ngày càng giàu mạnh. Mọi người nên hành động đúng theo hiến pháp, các điều luật, nội quy trường học, cùng với phẩm chất đạo đức và dân chủ tốt, nên làm việc chuyên cần và nỗ lực để hiểu thấu đáo kiến thức khoa học văn hóa”. Ông xác định lấy việc giáo dục con người như là trung tâm của việc phát triển giáo dục đạo đức từ mọi hướng, từ đó ông đề ra một số biện pháp kết hợp trong công tác giáo dục đạo đức cho sinh viên .[115] - Tác giả Edward J. Caropreso của Đại học Bắc Carolina ở Wilmington và Aaron W.Weese ở Trường Charlotte- Mecklenberg trong nghiên cứu: Giáo dục đạo đức: Bài học cho các chương trình chuẩn bị giáo viên, đã khái quát: Chúng tôi cho rằng vai trò của "giáo dục đạo đức" dạy và học về thực hành đạo đức trong giáo dục, là một trong những yếu tố chưa được khai đầy đủ, khả năng cần thiết và có ảnh hưởng của kinh nghiệm giáo dục, dành cho học sinh và giáo viên. Bài viết này khám phá một số tài liệu liên quan, trích dẫn ví dụ về sự cần thiết phải giáo dục đạo đức và trình bày một khuôn khổ dự kiến để đưa đạo đức giáo dục trong chương trình đào tạo giáo viên. Giáo dục đạo đức là một quá trình quyết định đòi hỏi sự phản ánh liên tục trước khi, trong khi và sau khi hướng dẫn để tạo ra tác động tích cực trong các tình huống học tập. Trong kết luận, giáo dục đạo đức nên được chấp nhận và đưa vào chương trình giáo dục chuyên nghiệp với những giá trị kinh nghiệm giáo dục đạo đức cho tất cả các thành viên tham
16. 21 pháp nước Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam, 1992: “Giáo dục là quốc sách hàng đầu, Nhà nước phát triển giáo dục nhằm nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài. Mục tiêu của giáo dục đào tạo con người Việt Nam phát triển toàn diện ” [50] Chương trình KX-07 nghiên cứu về con người trong điều kiện chuyển sang nền kinh tế thị trường, mở cửa, hội nhập đã khẳng định tư tưởng chung là: Hạt nhân cơ bản của thang giá trị, thước đo giá trị và nhân phẩm con người Việt Nam ngày nay là các giá trị nhân văn truyền thống dân tộc như lòng tự hào dân tộc, bản sắc văn hóa dân tộc, trung với nước, hiếu với dân, nhân nghĩa, cần cù, thông minh, sáng tạo. Thực tế vấn đề GDĐĐ ở Việt nam có rất nhiều công trình nghiên cứu - Nghiên cứu điều tra xu hướng nhân cách sinh viên - Ban lý luận giáo dục và tâm lý học, Viện nghiên cứu Đại học và giáo dục chuyên nghiệp (1987 - 1988). - Xây dựng lối sống và đạo đức cho sinh viên đại học sư phạm phục vụ cho sự nghiệp CNH - HĐH đất nước (mã số QG/96/08, Nguyễn Quang Uẩn). - Hội thảo: “Định hướng giáo dục giá trị đạo đức trong các trường Đại học”, Bộ GD - ĐT (10/1996) gồm 33 báo cáo của các nhà khoa học, cán bộ nghiên cứu, cán bộ quản lý giáo dục và cán bộ giảng dạy đã nêu lên những vấn đề lý luận và thực trạng công tác giáo dục đạo đức, lối sống cho sinh viên các trường Đại học và Cao đẳng trong nước. - Lối sống sinh viên hiện nay và những phương hướng, biện pháp giáo dục lối sống cho sinh viên (Đề tài cấp Bộ, mã số B94 - 38-32, Mạc Văn Trang làm chủ đề tài). - Tác giả Phạm Minh Hạc trong cuốn “tâm lí học” đã dành riêng chương VIII để đề cập đến người thầy giáo. Tác giả đã chỉ ra các thành tố tạo nên nhân cách người thầy giáo. Đó là năng lực và đạo đức của người thầy giáo. Phân tích về lao động sư phạm và một số phẩm chất cần có của người thầy giáo như cần cù, chăm chỉ, khoa học trên nền tảng yêu nghề và yêu người [32]. Kết quả nghiên cứu của tác giả là cơ sở quan trọng trong việc xác định nội hàm khái niệm ĐĐNN của nghề dạy học.
17. 23 Khi nghiên cứu về “Giáo dục đạo đức sinh viên trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa Việt Nam”, tác giả Nguyễn Hữu Thụ đã đưa ra ba quan niệm cơ bản về chuẩn mực và nguyên tắc đạo đức như sau: Thứ nhất, đạo đức được thể hiện trong các hoạt động Thứ hai, đạo đức được thể hiện trong giáo dục công dân - giáo dục các quan niệm, nguyên tắc ứng xử công dân và nguyên tắc ứng xử trong giáo dục. Thứ ba, các nguyên tắc đạo đức và nguyên tắc ứng xử trong hoạt động nghề nghiệp. [49, tr.73] Với quan niệm này, theo tác giả, đối với bậc đại học, giáo dục đạo đức không chỉ dừng lại ở việc giáo dục luân lý mà cần tăng cường giáo dục nguyên tắc ĐĐNN cho sinh viên. Coi trọng bồi dưỡng tri thức, năng lực và thái độ đối với hành vi xã hội và hoạt động nghề nghiệp phù hợp với yêu cầu thực tiễn. Tác giả cho rằng, một trong những giải pháp quan trọng hiện nay là cần phải “Xây dựng được chương trình giáo dục đạo đức thông qua nội dung các môn học, các hoạt động nội và ngoại khoá cho sinh viên trong suốt thời gian đào tạo”.[49, tr.77] Coi lương tâm nghề nghiệp là một phẩm chất đạo đức cốt lõi, bao trùm lên toàn bộ hoạt động sư phạm của người giáo viên, tác giả Nguyễn Hữu Long đã nghiên cứu về cấu trúc của “Lương tâm nghề dạy học”. Những phẩm chất mà tác giả đưa ra mang tính khái quát và có thể nghiên cứu cụ thể hoá vào việc xây dựng chuẩn mực đạo đức của nhà giáo hiện nay. Theo tác giả thì cần phải đưa những nội dung đó vào chương trình “Nhập môn sư phạm” được thực hiện ngay trong tuần đầu tiên của năm học thứ nhất .[49, tr.155] Tác giả Nguyễn Cảnh Toàn cho rằng: “Tri thức có thể có được bằng cách luyện tập cấp tốc trong một thời gian ngắn nhưng phẩm chất nghề nghiệp thì không thể có được trong ngày một, ngày hai. Những phẩm chất đó muốn có được phải có tổ chức giáo dục chặt chẽ ngay từ khi sinh viên mới bước vào trường”. [92] Trong bài viết của mình tác giả nhấn mạnh việc giáo dục đạo đức cho sinh viên sư phạm có được những phẩm chất nghề nghiệp là một công việc lâu dài, khó khăn và phức tạp. Qúa trình giáo dục đạo đức nghề nghiệp được chia
18. 25 hưởng đến kết quả nhận thức tình cảm và hành vi sinh viên Những gì quan trọng nhất là chất lượng giảng dạy của giáo viên, lại do các nhà quản lý đã đề ra chiến lược hỗ trợ giáo viên phát triển chuyên nghiệp![78] Burant và Chubbuck đã đưa ra khuyến nghị khẩn cấp tổ chức việc bồi dưỡng nâng cao đạo đức nghề nghiệp thông qua các chương trình đào tạo giáo viên: Chúng tôi tin rằng sự chú ý của chúng tôi trong đào tạo giáo viên phải thay đổi đáng kể đến hình thành không chỉ có kiến thức và kỹ năng mà là tình cảm đạo đức làm nền tảng. Giảng dạy và giáo dục đạo đức không thể tách nó ra một cách biệt lập. Đạo đức luôn luôn là kịch bản được thể hiện trong các lớp học, trong hành động của giáo viên, dù cố ý hay không, và sự phức tạp môi trường lớp học khiến các hoạt động của giáo viên cần phải luôn thay đổi định hướng, thay đổi các hoạt động của mình cho phù hợp. Do đó sự quan tâm, tìm hiểu cụ thể của các nhà quản lý đến sự hình thành đạo đức của giáo viên trước khi tiến hành tổ chức bồi dưỡng đạo đức nghề nghiệp cho họ là rất quan trọng.[78] Thể hiện quan điểm này, tác giả đã than phiền rằng " Đào tạo giáo viên đã bỏ qua việc dạy đạo đức", và thúc giục, nhấn mạnh hơn giáo dục đạo đức và đạo đức nghề nghiệp phải được đặt trên hết bởi vì các chương trình đào tạo giáo viên là "vị trí ban đầu để làm quen giáo viên mới với tiêu chuẩn đạo đức nghề nghiệp mà họ đã chọn lựa". Hơn nữa, như Snook (2003) chỉ ra, bởi vì giáo dục nhằm thay đổi con người theo những cách riêng, và sử dụng phương pháp này liên quan đến các cá nhân các mối quan hệ thứ bậc dạy học là một nghề mà vấn đề đạo đức là trung tâm và do đó cung cấp giáo dục đạo đức nghề nghiệp để quy chuẩn hành vi của giáo viên là rất quan trọng . Ở Canada và một số nước Nam Á đã có các chương trình nghiên cứu về giáo dục đạo đức giáo viên bằng việc xây dựng mã số giáo viên. Từ Ontario, Quy chế 437/97 được thực hiện dưới luật giáo viên năm 1996 đã được ban hành. Sau đó, nhóm phát triển của các tiêu chuẩn thực hành đã được xem xét cùng với số liệu của 21 nhóm tập trung tổ chức trong Ontario. Eliabeth Campbell của Viện Ontario Nghiên cứu Giáo dục/Đại học Toronto đã tiến hành một hội thảo "Suy nghĩ về tính phức tạp của vấn đề đạo đức" để hỗ trợ các cuộc thảo luận xung quanh đạo