Luận án Kỹ năng thuyết phục người dân của công an xã trong thực hiện nhiệm vụ

Nội dung text: Luận án Kỹ năng thuyết phục người dân của công an xã trong thực hiện nhiệm vụ

1. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI BÙI ĐỨC TRỌNG KỸ NĂNG THUYẾT PHỤC NGƯỜI DÂN CỦA CÔNG AN XÃ TRONG THỰC HIỆN NHIỆM VỤ LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÂM LÝ HỌC Hà Nội - 2018
2. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI BÙI ĐỨC TRỌNG KỸ NĂNG THUYẾT PHỤC NGƯỜI DÂN CỦA CÔNG AN XÃ TRONG THỰC HIỆN NHIỆM VỤ Ngành: Tâm lý học Mã số: 9. 31. 04. 01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÂM LÝ HỌC Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS Lã Thị Thu Thủy Hà Nội - 2018
3. LỜI CAM ĐOAN Luận án: “Kỹ năng thuyết phục người dân của công an xã trong thực hiện nhiệm vụ” là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Tôi xin cam đoan các dữ liệu, kết quả trong luận án là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác. Tác giả luận án Bùi Đức Trọng
4. LỜI CẢM ƠN Sau quá trình học tập và thực hiện đề tài nghiên cứu, đến nay tôi đã hoàn thành luận án: “Kỹ năng thuyết phục người dân của công an xã trong thực hiện nhiệm vụ”. Có được kết quả này, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành tới các thầy cô giáo của Học viện Khoa học xã hội, cô giáo hướng dẫn khoa học, các đồng nghiệp, bạn bè, người thân đã hướng dẫn, động viên, tạo mọi điều kiện thuận lợi nhất để tôi hoàn thành luận án của mình. Hà Nội, tháng 6 năm 2018 Tác giả Bùi Đức Trọng
5. MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU 1 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU 8 1.1. Nghiên cứu về kỹ năng thuyết phục ở nước ngoài 8 1.2. Nghiên cứu về kỹ năng thuyết phục ở Việt Nam 17 CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KỸ NĂNG THUYẾT PHỤC NGƯỜI DÂN CỦA CÔNG AN XÃ 28 2.1. Các khái niệm cơ bản 28 2.2. Một số vấn đề lý luận về kỹ năng thuyết phục người dân của công an xã 33 2.3. Một số yếu tố ảnh hưởng đến kỹ năng thuyết phục người dân của công an xã 60 CHƯƠNG 3: TỔ CHỨC VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 74 3.1. Tổ chức nghiên cứu 74 3.2. Phương pháp nghiên cứu 81 CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU THỰC TIỄN VỀ KỸ NĂNG THUYẾT PHỤC NGƯỜI DÂN CỦA CÔNG AN XÃ 92 4.1. Thực trạng kỹ năng thuyết phục người dân của công an xã 92 4.1.1. Đánh giá chung về thực trạng kỹ năng thuyết phục người dân của công an xã .92 4.1.2. Biểu hiện của từng kỹ năng thuyết phục người dân của công an xã .94 4.2. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến kỹ năng thuyết phục người Dân của công an xã .127 4.3. Kết quả thực nghiệm tác động .135 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .147 1. Kết luận 147 2. Kiến nghị 149 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC
6. DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Viết tắt Xin đọc là BG Bắc Giang CAX Công an xã ĐCL Độ chênh lệch ĐLC Độ lệch chuẩn ĐTB Điểm trung bình KNTP Kỹ năng thuyết phục PT Phú Thọ
7. DANH MỤC CÁC BẢNG Trang 1. Bảng 2.1 Nội dung biểu hiện các kỹ năng thuyết phục người dân của công an xã 55 Phân bố khách thể nghiên cứu theo giai đoạn và theo phương pháp 2. Bảng 3.1 75 nghiên cứu 3. Bảng 3.2 Đặc điểm mẫu khách thể nghiên cứu thực trạng 75 4. Bảng 3.3 Thang điểm và tiêu chí đánh giá kỹ năng thuyết phục người dân 84 5. Bảng 4.1 Đánh giá chung mức độ kỹ năng thuyết phục người dân của công an xã 93 6. Bảng 4.2 Mức độ đầy đủ kỹ năng nhận biết đối tượng thuyết phục của CAX 95 7. Bảng 4.3 Mức độ thuần thục kỹ năng nhận biết đối tượng thuyết phục của CAX 98 8. Bảng 4.4 Mức độ linh hoạt kỹ năng nhận biết đối tượng thuyết phục của CAX 100 9. Bảng 4.5 Mức độ đầy đủ kỹ năng lựa chọn cách thức thuyết phục của CAX 105 10. Bảng 4.6 Tính thuần thục của kỹ năng lựa chọn cách thức thuyết phục của CAX 107 11. Bảng 4.7 Mức độ linh hoạt kỹ năng lựa chọn cách thức thuyết phục của CAX 109 12. Bảng 4.8 Mức độ đầy đủ kỹ năng tiến hành thuyết phục của CAX 114 13. Bảng 4.9 Mức độ thuần thục kỹ năng tiến hành thuyết phục của CAX 117 14. Bảng 4.10 Mức độ linh hoạt kỹ năng tiến hành thuyết phục của CAX 119 Đánh giá tổng hợp mức độ ảnh hưởng của các yếu tố chủ quan đến kỹ 15. Bảng 4.11 128 năng thuyết phục người dân của CAX Đánh giá tổng hợp mức độ ảnh hưởng của các yếu tố khách quan đến 16. Bảng 4.12 130 kỹ năng thuyết phục người dân của CAX 17. Bảng 4.13 Kết quả phân tích hồi quy đa biến 133 Đánh giá chung về sự thay đổi kỹ năng thuyết phục người dân trước 18. Bảng 4.14 137 và sau thực nghiệm tác động Sự thay đổi của kỹ năng nhận biết đối tượng thuyết phục trước và sau 19. Bảng 4.15 138 thực nghiệm tác động Sự thay đổi của kỹ năng lựa chọn cách thức thuyết phục trước và sau 20. Bảng 4.16 140 thực nghiệm tác động Sự thay đổi của kỹ năng tiến hành thuyết phục trước và sau thực 21. Bảng 4.17 142 nghiệm tác động
8. DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ Trang Tương quan giữa các tiêu chí đánh giá kỹ năng nhận biết đối 1. Sơ đồ 1 102 tượng thuyết phục Tương quan giữa các tiêu chí đánh giá kỹ năng lựa chọn cách thức 2. Sơ đồ 2 111 thuyết phục 3. Sơ đồ 3 Tương quan giữa các tiêu chí đánh giá kỹ năng tiến hành thuyết phục 122 4. Sơ đồ 4 Tương quan giữa các kỹ năng thành phần của kỹ năng thuyết phục 125 5. Sơ đồ 5 Tương quan giữa kỹ năng thuyết phục với các kỹ năng thành phần 126 6. Biểu đồ 4.1 So sánh kỹ năng nhận biết đối tượng thuyết phục theo địa phương 102 7. Biểu đồ 4.2 So sánh kỹ năng nhận biết đối tượng TP theo thâm niên công tác 103 8. Biểu đồ 4.3 So sánh kỹ năng lựa chọn cách thức thuyết phục theo địa phương 112 9. Biểu đồ 4.4 So sánh kỹ năng lựa chọn cách thức TP theo thâm niên công tác 113 10. Biểu đồ 4.5 So sánh kỹ năng tiến hành thuyết phục theo địa phương 123 11. Biểu đồ 4.6 So sánh kỹ năng tiến hành thuyết phục theo thâm niên công tác 124 Kỹ năng thuyết phục người dân của CAX trước và 12. Biểu đồ 4.7 138 sau thực nghiệm 13. Biểu đồ 4.8 Kỹ năng nhận biết đối tượng thuyết phục trước và sau thực nghiệm 140 14. Biểu đồ 4.9 Kỹ năng lựa chọn cách thức thuyết phục trước và sau thực nghiệm 142 15. Biểu đồ 4.10 Kỹ năng tiến hành thuyết phục trước và sau thực nghiệm 144
9. MỞ ĐẦU 1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI 1.1. Kỹ năng thuyết phục bao gồm một hệ thống các kỹ năng thể hệ sự lựa chọn, vận dụng tri thức, kinh nghiệm của con người, giúp con người đạt được những mục đích trong công việc. Kỹ năng thuyết phục được hình thành trong quá trình sống, học tập, rèn luyện của cá nhân, trong quan hệ giữa con người với con người. Kỹ năng thuyết phục như là một phương tiện trong hoạt động, giao tiếp để con người thể hiện được quan điểm, thái độ và giá trị xã hội của bản thân. Đối với người cán bộ công an, kỹ năng thuyết phục người dân sẽ giúp họ xây dựng mối quan hệ gắn bó mật thiết với nhân dân, nâng cao hiệu quả công tác đảm bảo an ninh và trật tự an toàn xã hội. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ rõ: “Công an dù có vài ba nghìn hay năm bảy vạn đi nữa thì lực lượng ấy vẫn còn ít lắm bên cạnh lực lượng nhân dân. Năm vạn người chỉ có năm vạn cặp mắt, năm vạn đôi bàn tay, phải làm sao có hàng chục triệu đôi bàn tay, hàng chục triệu cặp mắt và đôi tai mới được. Muốn vậy phải dựa vào dân, không được xa dân, nếu không sẽ thất bại. Khi nhân dân giúp đỡ ta nhiều thì thành công nhiều, giúp đỡ ta ít thì thành công ít, giúp đỡ ta hoàn toàn thì thắng lợi hoàn toàn ” [7 tr.26]. Vì vậy, người cán bộ công an phải biết dựa vào dân để hoạt động, khi đã thuyết phục được người dân, đoàn kết được nhân dân thì việc gì cũng làm được và Người đã nhấn mạnh: “Xa rời nhân dân thì tài tình mấy cũng không làm gì được”[7 tr.29]. Sau hơn 30 năm đổi mới, đất nước ta đã giành được nhiều thắng lợi to lớn, trong đó đời sống của người dân ngày càng phát triển, môi trường chính trị - xã hội được ổn định, giữ vững. Tuy nhiên, việc xây dựng mối quan hệ giữa chính quyền cơ sở với người dân không phải lúc nào cũng đã làm tốt. Tại một số địa phương, do chưa làm tốt công tác vận động thuyết phục người dân nên đã để xảy ra những vụ việc làm mất an ninh trật tự, khiếu kiện, biểu tình, những phần tử xấu lợi dụng, gây rối, làm ảnh hưởng xấu đến uy tín của hệ thống chính trị cơ sở, giảm lòng tin của quần chúng nhân dân vào sự nghiệp cách mạng của Đảng. 1
10. 1.2. Công an xã là chủ thể có vai trò quan trọng trong quá trình điều hành, quản lý nhà nước về an ninh trật tự tại cơ sở. Họ là người thường xuyên tham mưu cho hệ thống chính trị cơ sở về chiến lược bảo vệ an ninh quốc gia, giữ gìn trật tự an toàn xã hội, góp phần xây dựng môi trường chính trị, kinh tế, văn hóa, đời sống của nhân dân ngày càng phát triển. Trong hoạt động nghề nghiệp của mình, nếu công an xã có kỹ năng thuyết phục tốt, biết dựa vào dân và biết cách thuyết phục vận động thì chắc chắn quần chúng nhân dân sẽ tin theo, làm theo những chủ trương đường lối, chính sách pháp luật, hạn chế những tiêu cực xảy ra trong xã hội. Trong những năm qua, lực lượng công an xã ở nước ta nhìn chung đã hoàn thành tốt được chức trách nhiệm vụ, góp phần đáng kể trong đảm bảo an ninh trật trự, giữ gìn ổn định môi trường chính trị xã hội tại cơ sở. Tuy nhiên với tính chất đặc thù của lực lượng bán chuyên trách, chưa được đào tạo bài bản tại các trường công an nhân dân. Do vậy, nhìn chung khả năng sử dụng giao tiếp trong thực hiện nhiệm vụ của cán bộ công an xã còn có những hạn chế, đặc biệt là kỹ năng thuyết phục người dân trong quá trình vận động quần chúng tham gia bảo vệ an ninh trật tự, đấu tranh tố giác tội phạm. Đảng và Nhà nước ta luôn đề cao vai trò, vị trí và tầm quan trọng của lực lượng công an xã trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Năm 2008, UBTV Quốc hội đã ban hành Pháp lệnh công an xã, Chính phủ đã ban hành các Nghị định và chế độ chính sách cụ thể đối với cán bộ công an cấp xã. Tuy nhiên, việc tổ chức đào tạo, bồi dưỡng kiến thức về chuyên môn nghiệp vụ cũng như tập huấn các kỹ năng giao tiếp, kỹ năng vận động thuyết phục cho lực lượng này còn rất hạn chế [69 tr.8]. Một số địa phương đã phối hợp với các trường công an để biên soạn giáo trình, tài liệu, đưa nội dung giảng dạy, tập huấn về kỹ năng giao tiếp cho cán bộ công an cấp xã, tuy nhiên việc này đang còn rất hạn chế. Hơn nữa, từ thực tế hiện nay cho thấy tại hầu hết các địa phương, lực lượng công an xã đang phải đảm đương quá nhiều nhiệm vụ, với sức ép của quần chúng nhân dân và sự chỉ đạo của chính quyền cơ sở, cán bộ công an xã dường như chỉ mới thực hiện tốt vai trò quản lý theo chức năng hành chính; việc đi sâu đi sát, tìm hiểu tâm tư nguyện vọng của 2
11. người dân, thuyết phục, vận động nhân dân thực hiện chủ trương, chính sách, pháp luật còn nhiều bất cập, hiệu quả thuyết phục chưa cao. Trước nhu cầu đòi hỏi ngày càng cao về kỹ năng giao tiếp cho đội ngũ cán bộ nói chung, đội ngũ cán bộ công an nói riêng, đã có các công trình nghiên cứu về giao tiếp và kỹ năng giao tiếp, nhưng nghiên cứu trực tiếp về kỹ năng thuyết phục nói chung còn rất ít ỏi. Đặc biệt từ khi triển khai Pháp lệnh số 06 (ngày 21/11/2008) của Uỷ ban Thường vụ Quốc hội khóa 12 về Pháp lệnh công an xã cũng như các quyết định của Chính phủ, kế hoạch của Bộ công an về tăng cường đào tạo bồi dưỡng, nâng cao năng lực cho lực lượng công an xã thì hầu như việc nghiên cứu kỹ năng thuyết phục người dân của công an xã đến nay còn đang bỏ ngỏ. Chính vì vậy, nghiên cứu kỹ năng thuyết phục người dân của công an xã sẽ giúp hệ thống chính quyền cơ sở và lực lượng công an xã có thêm cơ sở lý luận và thực tiễn để tăng cường quản lý, điều hành trên lĩnh vực bảo đảm an ninh trật tự; đồng thời có kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng để nâng cao năng lực giao tiếp và kỹ năng thuyết phục người dân trong giải quyết các tình huống thực tiễn; tăng cường mối quan hệ gắn bó mật thiết giữa công an xã với nhân dân, từ đó góp phần củng cố được "thế trận lòng dân" và xây dựng thế trận an ninh nhân dân vững chắc. Xuất phát từ yêu cầu lý luận và thực tiễn nêu trên, chúng tôi lựa chọn đề tài: “Kỹ năng thuyết phục người dân của công an xã trong thực hiện nhiệm vụ”. 2. MỤC ĐÍCH VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU CỦA LUẬN ÁN 2.1. Mục đích nghiên cứu của luận án Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và chỉ ra thực trạng biểu hiện, mức độ kỹ năng thuyết phục người dân của công an xã, luận án đề xuất, kiến nghị một số biện pháp nhằm góp phần nâng cao kỹ năng thuyết phục người dân của công an xã, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong giai đoạn hiện nay. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu của luận án Để hoàn thành được mục đích nghiên cứu của đề tài, chúng tôi thực hiện các nhiệm vụ sau: 3
12. 2.2.1. Tổng quan các vấn đề nghiên cứu về kỹ năng thuyết phục và kỹ năng thuyết phục người dân của công an xã. 2.2.2. Xây dựng cơ sở lý luận nghiên cứu kỹ năng thuyết phục người dân của công an xã: làm rõ các khái niệm công cụ, các nhóm kỹ năng cần thiết trong thuyết phục người dân của công an xã và các tiêu chí đánh giá, đồng thời chỉ ra một số yếu tố ảnh hưởng đến kỹ năng thuyết phục người dân của công an xã. 2.2.3. Làm rõ thực trạng biểu hiện và mức độ kỹ năng thuyết phục người dân của công an xã, chỉ ra một số yếu tố ảnh hưởng đến thực trạng này. 2.2.4. Đề xuất, kiến nghị một số biện pháp góp phần rèn luyện, phát triển và nâng cao kỹ năng thuyết phục người dân cho lực lượng công an xã. 3. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU CỦA LUẬN ÁN 3.1. Đối tượng nghiên cứu Biểu hiện và mức độ kỹ năng thuyết phục người dân của công an xã. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Đề tài tiến hành nghiên cứu kỹ năng thuyết phục người dân trên số lượng khách thể là 252 cán bộ công an xã thuộc địa bàn 2 tỉnh: Bắc Giang và Phú Thọ. Bên cạnh đó, để có thêm cơ sở khoa học, đề tài khảo sát thêm ý kiến đánh giá của 60 người dân (những người đã từng được tiếp xúc, làm việc với cán bộ CAX) tại các địa phương có khách thể nghiên cứu thuộc 2 tỉnh Phú Thọ và Bắc Giang. - Phạm vi về nội dung: Có nhiều nội dung công an xã cần thuyết phục người dân trong quá trình thực hiện nhiệm vụ, luận án chỉ tập trung nghiên cứu kỹ năng thuyết phục người dân trên lĩnh vực chấp hành các chủ trương, chính sách, pháp luật của nhà nước về an ninh trật tự. Nhóm đối tượng mà công an xã tiến hành thuyết phục là những người dân bình thường, không có biểu hiện tiêu cực và không vi phạm pháp luật. - Phạm vi về không gian: Khảo sát kỹ năng thuyết phục người dân của cán bộ công an xã tại 2 địa phương: tỉnh Bắc Giang và tỉnh Phú Thọ. 4. PHƯƠNG PHÁP LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU CỦA LUẬN ÁN 4.1. Phương pháp luận nghiên cứu 4
13. Đề tài luận án được thực hiện trên cơ sở một số nguyên tắc phương pháp luận cơ bản trong Tâm lý học như sau: - Tiếp cận hệ thống: con người là một thực thể xã hội, hành vi của con người phải được xem là kết quả của nhiều yếu tố khác nhau: yếu tố chủ quan, yếu tố khách quan. Vì vậy, khi nghiên cứu kỹ năng thuyết phục người dân của công an xã phải nghiên cứu trong mối quan hệ tương hỗ của nhiều yếu tố, trong đó phải kể đến: yếu tố tâm lý cá nhân, tâm lý xã hội, yếu tố giáo dục, môi trường xã hội - Tiếp cận cơ sở lý thuyết hoạt động và giao tiếp: kỹ năng thuyết phục người dân của công an xã được thực hiện thông qua hoạt động nghề nghiệp của công an xã. Việc nghiên cứu kỹ năng thuyết phục người dân của công an xã phải thông qua quan sát, điều tra, đánh giá kết quả hoạt động trong quá trình thực hiện nhiệm vụ của công an xã. - Tiếp cận cơ sở của Tâm lý học xã hội: xét về nguồn gốc thì tất cả mọi hiện tượng tâm lý đều có tính chất xã hội; tâm lý của cá nhân ảnh hưởng đến tâm lý của tập thể và ngược lại tâm lý của tập thể lại tác động đến tâm lý của từng cá nhân. Vì vậy, việc nghiên cứu kỹ năng thuyết phục người dân của công an xã sẽ được xem xét trong mối quan hệ của nhiều yếu tố tác động, những quy luật hình thành và những nét tâm lý đặc trưng của nhóm xã hội. 4.2. Phương pháp nghiên cứu cụ thể - Phương pháp nghiên cứu văn bản tài liệu - Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia - Phương pháp quan sát - Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi - Phương pháp phỏng vấn sâu - Phương pháp thực nghiệm tác động - Phương pháp thống kê toán học Trong những phương pháp được sử dụng nói trên, phương pháp điều tra bằng bảng hỏi và phương pháp quan sát là những phương pháp chính để giải quyết các nhiệm vụ thực tiễn của đề tài này. 5
14. 5. ĐÓNG GÓP MỚI VỀ KHOA HỌC CỦA LUẬN ÁN 5.1. Đóng góp về lý luận Luận án đã xây dựng được một cách tương đối hệ thống về lý luận kỹ năng thuyết phục người dân của công an xã trong thực hiện nhiệm vụ, từ khái niệm đến biểu hiện và các yếu tố ảnh hưởng. Đây là vấn đề lý luận chưa được nghiên cứu nhiều ở nước ta hiện nay. Kết quả nghiên cứu về mặt lý luận cũng là cơ sở lý luận cho việc nghiên cứu các đề tài về tâm lý của cán bộ công an xã ở nước ta hiện nay. 5.2. Đóng góp về thực tiễn Kết quả nghiên cứu thực trạng kỹ năng thuyết phục người dân của công an xã trong thực hiện nhiệm vụ cho thấy: kỹ năng thuyết phục người dân của công an xã thể hiện ở các nhóm kỹ năng thành phần: nhận biết đối tượng thuyết phục, lựa chọn cách thức thuyết phục và tiến hành thuyết phục. Kỹ năng thuyết phục người dân của công an xã được thực hiện ở mức độ trung bình, còn biểu hiện sự thiếu hụt, sai sót, mức độ thuần thục và sáng tạo chưa cao. Kết quả nghiên cứu là cơ sở khoa học có ý nghĩa lớn đối với công tác tuyển chọn và đào tạo lực lượng công an xã ở nước ta hiện nay. Kết quả nghiên cứu làm tài liệu tham khảo bổ ích phục vụ công tác nghiên cứu về công tác vận động quần chúng và giảng dạy môn Tâm lý học ở các trường công an nhân dân ở nước ta hiện nay. 6. Ý NGHĨA LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA LUẬN ÁN 6.1. Ý nghĩa lý luận của luận án Luận án đã hệ thống hóa và xác định được một số vấn đề lý luận cơ bản về kỹ năng, kỹ năng thuyết phục, kỹ năng thuyết phục người dân của công an xã. Trong đó, luận án đã xây dựng được một khái niệm mới là kỹ năng thuyết phục người dân của công an xã; xác định được những lý luận cơ bản (khái niệm, mức độ, biểu hiện, tiêu chí đánh giá, ý nghĩa, yêu cầu) về một số kỹ năng quan trọng của công an xã trong hoạt động thuyết phục người dân. Các kết quả nghiên cứu về kỹ năng thuyết phục người dân của công an xã đã góp phần làm sáng tỏ thêm lý luận về tâm lý học giao tiếp, tâm lý học ứng xử và tâm lý học trong lĩnh vực dân vận ở nước ta hiện nay. 6
15. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn của luận án Luận án đã làm rõ thực trạng mức độ biểu hiện các kỹ năng cơ bản trong quá trình thuyết phục người dân của công an xã. Trong đó đã phân tích mức độ của từng kỹ năng thành phần trong hoạt động thuyết phục người dân trên cả 3 phương diện: tính đầy đủ, tính thuần thục, tính linh hoạt. Các chỉ số về khu vực, địa bàn, thâm niên công tác được phân tích và so sách để thấy sự khác biệt. Luận án đã chỉ ra mức độ ảnh hưởng của một số yếu tố chủ quan và khách quan tới kỹ năng thuyết phục người dân và làm rõ tính khả thi của biện pháp tác động nâng cao kỹ năng này; trên cơ sở đó đưa ra những kiến nghị cho cấp ủy, chính quyền địa phương, các cơ quan chức năng tại cơ sở và công an xã một số biện pháp nhằm phát triển, nâng cao kỹ năng thuyết phục người dân cho lực lượng công an xã, góp phần bảo đảm an ninh trật tự và phát triển kinh tế, xã hội tại cơ sở. Kết quả nghiên cứu của luận án có thể là tài liệu tham khảo nhằm bổ sung vào nội dung, chương trình đào tạo, huấn luyện để nâng cao năng lực công tác nói chung và kỹ năng vận động quần chúng nói riêng cho lực lượng công an xã. 7. CẤU TRÚC CỦA LUẬN ÁN Ngoài các nội dung cơ bản theo cấu trúc quy định của luận án (mở đầu, kết luận, kiến nghị, danh mục tài liệu tham khảo, danh mục các công trình khoa học liên quan đến luận án, phụ lục), luận án được kết cấu theo 4 chương: Chương 1. Tổng quan tình hình nghiên cứu về kỹ năng thuyết phục người dân của công an xã trong thực hiện nhiệm vụ Chương 2. Cơ sở lý luận về kỹ năng thuyết phục người dân của công an xã trong thực hiện nhiệm vụ Chương 3. Tổ chức và phương pháp nghiên cứu kỹ năng thuyết phục người dân của công an xã Chương 4. Kết quả nghiên cứu thực tiễn về kỹ năng thuyết phục người dân của công an xã trong thực hiện nhiệm vụ. 7
16. Chương 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VỀ KỸ NĂNG THUYẾT PHỤC NGƯỜI DÂN CỦA CÔNG AN XÃ TRONG THỰC HIỆN NHIỆM VỤ 1.1. Nghiên cứu về kỹ năng thuyết phục ở nước ngoài 1.1.1. Các nghiên cứu về thuyết phục - Quan điểm về thuyết phục thời cổ đại: Thuật ngữ "thuyết phục" là khái niệm đã xuất hiện từ rất sớm. Thời cổ đại, người ta đã quan tâm đến vấn đề thuyết phục công chúng đó chính là "nghệ thuật diễn thuyết" với các đại biểu là Socrate (470 - 399 TCN), Platon (428 - 377 TCN) và Arixtốt (384 - 322 TCN). Các nhà triết học thời bấy giờ đã cho rằng, diễn thuyết trước công chúng là nghệ thuật nói chuyện với một nhóm người theo một phương cách được chuẩn bị trước nhằm cung cấp thông tin hoặc gây ảnh hưởng đến họ, trong diễn thuyết có năm yếu tố căn bản thường được biểu thị đó là: "ai đang nói điều gì với ai và đang sử dụng phương tiện nào để gây ra kết quả gì" [dẫn theo 6, tr.20]. Arixtốt trong cuốn sách đầu tiên của loài người bàn về Tâm lý học mang tên “Bàn về tâm hồn” đã quan tâm tới kỹ năng hoạt động nói chung. Theo ông, nội dung phẩm hạnh của con người là: “biết định hướng, biết việc làm, biết tìm tòi” [dẫn theo 52, tr.1]. Có nghĩa con người có phẩm hạnh phải là con người có kỹ năng làm việc. Trong hệ thống các kỹ năng cần thiết của con người có một loại kỹ năng đặc biệt xuất hiện trong giao tiếp, quan hệ, tác động qua lại giữa con người với nhau đó là kỹ năng thuyết phục. Kể từ khi triết gia cổ đại Aritxtốt đặt nền móng cho giao tiếp hiệu quả cách đây hơn 2.300 năm, các giá trị cơ bản của nhân loại không thay đổi nhiều qua thời gian. Trong đó, học thuyết về thuyết phục của ông có ảnh hưởng cực kỳ sâu rộng. Đối với ông, thuyết phục là một nghệ thuật, đó là “nghệ thuật khiến người khác làm một việc mà họ thường không làm nếu bạn không yêu cầu” [dẫn theo 6, tr.20]. Ông thấy rằng, như tất cả các loài động vật khác, con người có nhu cầu thuyết phục đồng loại hầu như hàng ngày. Tất cả các tình huống thuyết phục đều vươn đến mục tiêu 8
17. đưa người nghe từ điểm xuất phát mà ông gọi là điểm A đến điểm B (mục tiêu thuyết phục). Ông gọi sự thay đổi thái độ theo cách này là thuyết phục. Tại điểm A, đối phương hay người nghe không quan tâm hoặc phản đối ý tưởng lẫn đề nghị của mình. Do vậy, điều cần làm là giúp họ thấu hiểu quan điểm đưa ra và quan trọng hơn là tin vào thông điệp. Aritxtốt lập luận rằng bất kỳ lời lẽ nào - nói với một hay hàng trăm người - dù có gây hứng thú, gợi suy tưởng hay giàu tính hùng biện đến đâu cũng không phải là vấn đề mấu chốt. Mục đích duy nhất của thông điệp là mang người nghe đến điểm B. Nhằm tăng sức thuyết phục, ông nói về ba loại chứng cớ khác nhau đã được các diễn giả sử dụng khi thuyết phục: [dẫn theo 6, tr.21,22]. Ethos (thuộc luân lý - người phát ngôn và uy tín) Pathos (có sức lay động) Logos (hợp lý) Những thông điệp giàu sức thuyết phục đều kết hợp cả ba yếu tố trên nhằm đạt được mục tiêu đưa người khác từ điểm A đến điểm B. Ethos liên quan đến người phát ngôn và tính cách của họ được biểu lộ thông qua hoạt động giao tiếp. Để người khác tin tưởng, thông điệp cần có “độ tin cậy từ nguồn phát” (source credibility) - đây là điều tồn tại trong tâm trí người nghe. Nó là hình ảnh đáng tin cậy về người nói được tạo dựng trong mắt người nghe. Nó liên quan đến nhân tố con người và thể hiện sự chân thành được biểu lộ ở mỗi cá nhân. Pathos liên quan đến cảm xúc của người nghe. Aritxtốt từng nói, “người nghe bị thuyết phục khi lời nói tác động đến cảm xúc của họ”. Nói cách khác, để thuyết phục người nghe thì vấn đề quan trọng là tác động đến cảm xúc của họ. Điều này đòi hỏi người nói phải có sự đồng cảm. Logos chỉ ngôn ngữ mà người nói sử dụng. Cách lựa chọn từ ngữ. câu chuyện, lời trích và sự kiện đều được Aritxtốt đề cao trong việc thuyết phục người nghe chấp nhận quan điểm của người nói. - Quan điểm về thuyết phục theo các trường phái Tâm lý học phương Tây: 9
18. Các trường phái Tâm lý học phương Tây mặc dù có những quan điểm cụ thể khác nhau song nhìn chung có thể chia làm hai hướng khi nghiên cứu các tác động hình thành và phát triển nhân cách. Hướng thứ nhất: Gồm trường phái Phân tâm học với đại biểu là S.Freud; trường phái phát minh sinh vật với các đại biểu Đ.Deway, E.Toocdai, Moring (Mỹ), Darlington (Anh), K.Lorenz (Áo) ; trường phái Tâm lý học nhân văn với các đại biểu A.Maslow và C.Rogers. Những trường phái này đã tuyệt đối hoá các điều kiện bên trong, hạ thấp và đơn giản hoá vai trò của các tác động giáo dục, thuyết phục tới sự hình thành và phát triển nhân cách. Theo họ, mọi đặc điểm tâm lý cũng như hệ thống nhu cầu, các giá trị xã hội và đạo đức của con người đều là cái “tiền định” trong cấu trúc sinh vật, nằm trong các gen di truyền. Sự phát triển đơn giản chỉ là quá trình chín muồi của những thuộc tính đã có, bằng con đường di truyền. Hướng này phủ nhận vai trò của tác động thuyết phục đối với sự hình thành và phát triển nhân cách, và đương nhiên thuyết phục cũng chỉ là cái có được do định trước ở mỗi con người. Tuy nhiên, quan điểm này đã cho ta thấy cần quan tâm tới những cái cá biệt trong quá trình tác động, thuyết phục con người. Hướng thứ hai: Nhấn mạnh các điều kiện bên ngoài, đại diện là trường phái Tâm lý học hành vi của các tác giả J.Watson, Thoocdai, Skiner, W.Mischel, A.Badura. Ở xu hướng này, những nhà nghiên cứu đã tuyệt đối hoá các điều kiện bên ngoài, quá đề cao vai trò yếu tố xã hội và coi giáo dục có thể thay các yếu tố tâm lý trong sự hình thành và phát triển nhân cách. Họ chưa thấy được con người là một chủ thể có ý thức, mọi tác động từ môi trường bên ngoài đều phải thông qua các điều kiện bên trong của chủ thể. Các nhà hành vi chủ nghĩa đã quy định hành vi của con người theo công thức kích thích - phản ứng. Quan niệm đó đã làm mờ nhạt vai trò của ý thức cá nhân trong quá trính tác động, giáo dục. Theo họ, để con người tiếp nhận quan điểm chỉ cần quan tâm tới những tác nhân trực tiếp của hành vi, không cần phải thuyết phục để khơi dậy tính tự giác tiếp nhận mà phải dùng vật chất để kích thích và thoả mãn bản năng thấp hèn, từ đó con người sẽ tiếp nhận quan điểm một cách máy móc, dập khuôn. 10
19. Tâm lý học phương Tây cũng đã có những đóng góp nhất định cho việc tìm ra cách thức, biện pháp nhằm tác động, thuyết phục con người. Nhưng do bị chi phối bởi lăng kính giai cấp nên việc đề xuất các biện pháp tác động tâm lý không dựa trên những căn cứ khoa học xác đáng, dẫn tới chỗ chưa phát huy được sức mạnh bên trong của con người. - Quan điểm về thuyết phục của các nhà kinh điển Mác - Lênin: Trong tiến trình xây dựng hệ thống lý luận cách mạng, các nhà kinh điển của chủ nghĩa Mác - Lênin luôn chú ý đặc biệt tới nhiệm vụ giáo dục con người. Đây là một nhiệm vụ rất khó khăn, phức tạp, việc thực hiện nó đòi hỏi không thể không có biện pháp thuyết phục. Theo quan niệm của các nhà kinh điển Mác - Lênin, thuyết phục là trực tiếp tác động vào quá trình nhận thức, cảm xúc tình cảm và ý chí của đối tượng. Mục đích làm cho đối tượng có hiểu biết đúng đắn, sâu sắc, đồng thời có thái độ tình cảm tích cực, có nỗ lực quyết tâm cao, từ đó hình thành ý thức tự giác tiếp nhận các quan điểm tư tưởng để phát triển nhân cách. Thuyết phục là quan điểm chỉ đạo xuyên suốt, là yêu cầu quan trọng và là nguyên tắc cơ bản trong giáo dục xã hội chủ nghĩa. V.I.Lênin (1870-1924) đã chỉ rõ: “Nhiệm vụ thứ nhất của bất cứ chính đảng nào có trọng trách với tương lai là phải thuyết phục cho đa số nhân dân thấy được sự đúng đắn của cương lĩnh và sách lược của mình” [41 tr.16]. Người khẳng định: “Tài nghệ của mỗi một người tuyên truyền và mỗi một cổ động là ở chỗ ảnh hưởng một cách tốt nhất đến một thính giả nhất định, làm cho một chân lý nào đó đối với họ trở nên có sức thuyết phục mạnh nhất, dễ hiểu nhất, để lại những ấn tượng rõ ràng nhất, sâu sắc nhất” [41 tr.42]. Tư tưởng này cho thấy, để thuyết phục được người khác, người đi thuyết phục phải đặt linh hồn và tư tưởng sống vào trong lời nói cử chỉ, thái độ của mình. Đó không đơn thuần chỉ là những từ ngữ hoa mỹ, máy móc, những công thức có sẵn mà là sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa tri thức, cảm xúc và niềm tin của người đi thuyết phục. 11
20. Các nhà kinh điển Mác - Lênin đã coi thuyết phục là nhiệm vụ hàng đầu để quần chúng nhân dân thấy sự đúng đắn của cương lĩnh và sách lược của Đảng cộng sản. Để thuyết phục tốt, ngoài những kiến thức cơ bản, phải có sự hiểu biết về con người, có kinh nghiệm hoạt động thực tiễn, có uy tín cao trước quần chúng và phải có khả năng diễn đạt vấn đề một cách tốt nhất. 1.1.2. Các nghiên cứu về kỹ năng thuyết phục - Nghiên cứu về kỹ năng thuyết phục của các nhà Tâm lý học Xô Viết: Các nhà Tâm lý học Xô Viết đã đề cập tới kỹ năng thuyết phục trong tác phẩm: “Những cơ sở tâm lý học và giáo dục học trong công tác đảng”. Theo các tác giả của công trình nghiên cứu này thì thuyết phục là một cơ chế tâm lý xã hội của sự tác động qua lại giữa con người trong giao tiếp: “Các phương thức và cơ chế căn bản của sự tác động qua lại giữa con người trong quá trình giao tiếp gồm có: sự noi gương, sự cảm hoá, sự lây lan về tâm lý, sự thuyết phục ” [9 tr.111]. A.G. Kôvaliốp trong tác phẩm “Tâm lý học cá nhân” đã đề cập tới kỹ năng thuyết phục: “Thuyết phục là quá trình tác động của một người hoặc của một tập thể đến một người khác nhằm ảnh hưởng đến lý trí và tình cảm trong sự thống nhất giữa hai mặt đó để hình thành những quan điểm, thái độ mới hoặc thay đổi những thái độ không đúng và hình thành thái độ mới phù hợp với những yêu cầu của xã hội, biểu hiện trong những nguyên tắc và tiêu chuẩn đạo đức cộng sản” [37 tr.187]. Còn trong tác phẩm “Tâm lý học xã hội”, A.G. Kôvaliốp đã chỉ ra uy tín của người lãnh đạo trong thuyết phục. Ông cho rằng: "trong thuyết phục quần chúng thì yếu tố quan trọng nhất là uy tín của người lãnh đạo. Người lãnh đạo càng có uy tín bao nhiêu thì ảnh hưởng của họ đối với quần chúng càng lớn lao bấy nhiêu; sức tác động có tính chất ám thị và thuyết phục của những lời nói, của sự gương mẫu cá nhân của người ấy sẽ tăng lên" [37 tr.204]. A.G. Kôvaliốp khẳng định, hoạt động thuyết phục không những chỉ tác động đến lý trí mà còn tác động đến cả tình cảm của con người và chỉ trong điều kiện ấy thuyết phục mới có kết quả. Quá trình thuyết phục đòi hỏi phải có tác động lẫn nhau 12
21. một cách tích cực giữa người thuyết phục và người được thuyết phục. Để hoạt động thuyết phục đạt hiệu quả, theo A.G. Kôvaliốp cần phải có một số yêu cầu sau: Lựa chọn nội dung và hình thức thuyết phục thích hợp với trình độ phát triển lứa tuổi của cá nhân. Nội dung thuyết phục phải dễ hiểu, hợp đối tượng. Khi thuyết phục cần phải nắm được những đặc điểm cá biệt của người được thuyết phục. Trước hết cần phải biết nhân sinh quan hay thái độ thực sự của đối tượng thuyết phục. Trong bất cứ điều kiện nào, sự thuyết phục cần phải nhất quán, có lý có lẽ, có bằng chứng cụ thể. Việc thuyết phục cần phải bao gồm những luận điểm khái quát (nguyên tắc và quy tắc) cũng như những sự kiện, những ví dụ cụ thể. Trong lúc thuyết phục, cần phải phân tích những hành vi mà những người đang nói chuyện đều biết rõ. Việc hai bên cùng biết rõ một sự kiện là nhân tố rất quan trọng vì nó sẽ làm giảm đi sự nghi ngờ về tính chân thực của sự kiện. Quá trình thuyết phục người khác, người đi thuyết phục cần tin tưởng sâu sắc vào những điều mình nói, thông qua thái độ (vẻ mặt, điệu bộ, giọng nói) của mình. Các tác giả V.V. Seliac, A.D. Glotoskin, K.K. Platonov trong tác phẩm "Tâm lý học quân sự" [61] đã chỉ ra kỹ năng thuyết phục trong công tác tuyên truyền như sau: "Tính thuyết phục trong tuyên truyền có nghĩa là nội dung thông tin mà chúng ta đem lại cho người nghe được họ tiếp nhận như một chân lý không còn nghi ngờ gì cả. Cơ sở và nền tảng để thuyết phục đó là niềm tin của người tuyên truyền vào tư tưởng tuyên truyền; là sự hiểu biết sâu sắc vấn đề lý luận và thực tiễn, là khả năng diễn đạt tư tưởng một cách sáng tỏ, khẳng định nó bằng những tư liệu, số liệu thực tế phong phú và cung cấp thêm cho người được tuyên truyền những hiểu biết mới". Nhà Tâm lý học Nga V.G.Krưscô đã có công trình nghiên cứu mang tên: “Các sơ đồ của tâm lý học xã hội”. Trong tác phẩm này, tác giả đã đưa ra sơ đồ: đặc trưng tâm lý của phương pháp thuyết phục trong hoạt động tâm lý. Theo đó thì phương pháp thuyết phục được tiến hành bằng hai con đường: con đường thứ nhất 13