Luận án Định hướng giá trị văn hóa của học viên đào tạo sĩ quan trong các trường quân đội

Nội dung text: Luận án Định hướng giá trị văn hóa của học viên đào tạo sĩ quan trong các trường quân đội

1. BỘ VĂN HÓA, THỂ THAO VÀ DU LỊCH BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC VĂN HÓA HÀ NỘI NGUYỄN VƯƠNG BÌNH ĐỊNH HƯỚNG GIÁ TRỊ VĂN HÓA CỦA HỌC VIÊN ĐÀO TẠO SĨ QUAN TRONG CÁC TRƯỜNG QUÂN ĐỘI LUẬN ÁN TIẾN SĨ VĂN HÓA HỌC HÀ NỘI - 2017
2. BỘ VĂN HÓA, THỂ THAO VÀ DU LỊCH BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC VĂN HÓA HÀ NỘI NGUYỄN VƯƠNG BÌNH ĐỊNH HƯỚNG GIÁ TRỊ VĂN HÓA CỦA HỌC VIÊN ĐÀO TẠO SĨ QUAN TRONG CÁC TRƯỜNG QUÂN ĐỘI Chuyên ngành: Văn hóa hoc̣ Mã số: 62310640 LUẬN ÁN TIẾN SĨ VĂN HÓA HỌC Ngườ i hướ ng dâñ khoa hoc:̣ PGS.TS. Văn Đứ c Thanh HÀ NỘI - 2017
3. LỜI CAM ĐOAN Tác giả xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của chính tác giả. Kết quả nghiên cứu và các kết luận trong luận án này là trung thực, không sao chép từ bất kỳ một nguồn nào và dưới bất kỳ hình thức nào. Việc tham khảo các nguồn tài liệu đã được thực hiện trích dẫn và ghi nguồn tài liệu tham khảo đúng quy định. Hà Nội, ngày 29 tháng 8 năm 2017 Tác giả luận án Nguyễn Vương Bình
4. 1 MỤC LỤC Trang LỜI CAM ĐOAN MỤC LỤC 1 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT . 2 MỞ ĐẦU 3 Chương 1: TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU, CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ KHÁI QUÁT VỀ HỌC VIÊN ĐÀO TẠO SĨ QUAN TRONG CÁC TRƯỜNG QUÂN ĐỘI . 12 1.1. Tổng quan nghiên cứu định hướng giá trị văn hóa của học viên đào tạo sĩ quan trong các trường quân đội 12 1.2. Cơ sở lý luận về định hướng giá trị văn hóa của học viên đào tạo sĩ quan 25 1.3. Khái quát về học viên đào tạo sĩ quan 40 Tiểu kết chương 1 . 48 Chương 2: THỰC TRẠNG ĐỊNH HƯỚNG CÁC GIÁ TRỊ VĂN HÓA CỦA HỌC VIÊN ĐÀO TẠO SĨ QUAN TRONG CÁC TRƯỜNG QUÂN 50 ĐỘI HIỆN NAY 2.1. Nội dung định hướng giá trị văn hóa. . 50 2.2. Phương thức định hướng giá trị văn hóa 87 2.3. Đặc điểm định hướng giá trị văn hóa. . 95 Tiểu kết chương 2 . 101 Chương 3: NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG, XU HƯỚNG VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA TRONG ĐỊNH HƯỚNG GIÁ TRỊ VĂN HÓA CỦA HỌC VIÊN ĐÀO TẠO SĨ QUAN 103 3.1. Nhân tố tác động đến định hướng giá trị văn hóa của học viên đào tạo sĩ quan trong các trường quân đội 103 3.2. Xu hướng định hướng giá trị văn hóa cho học viên đào tạo sĩ quan trong các trường quân đội hiện nay 117 3.3. Những vấn đề đặt ra trong nâng cao định hướng giá trị văn hóa của học viên đào tạo sĩ quan trong các trường quân đội trong thời gian tới 124 Tiểu kết chương 3 . 144 KẾ T LUẬN 146 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 150 PHỤ LỤC 160
5. 2 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ BCHTƯ : Ban Chấp hành Trung ương CNH,HĐH : Công nghiệp hóa, hiện đại hóa CNXH : Chủ nghĩa xã hội CTĐ,CTCT : Công tác đảng, công tác chính trị CTQG : Chính trị Quốc gia ĐHCT : Đại học Chính trị ĐHGT : Định hướng giá trị ĐHTQT : Đại học Trần Quốc Tuấn ĐSVH : Đời sống văn hóa ĐVCS : Đơn vị cơ sở GTVH : Giá trị văn hóa HĐVH : Hoạt động văn hóa HVHC : Học viện Hậu cần KHXN&NV : Khoa học xã hội và nhân văn MTVH : Môi trường văn hóa Nxb : Nhà xuất bản PL : Phụ lục QĐND : Quân đội nhân dân QPTD : Quốc phòng toàn dân XHCN : Xã hội chủ nghĩa
6. 3 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài, lĩnh vực nghiên cứu Hiện nay, giá trị và định hướng giá trị đang là vấn đề được xã hội quan tâm, thu hút nhiều nhà khoa học, nhiều tổ chức tham gia nghiên cứu. Đó là một trong những phạm trù cơ bản trong lý luận triết học, xã hội học, văn hóa học, đạo đức học và có ý nghĩa thực tiễn to lớn đối với phát triển con người. Trong xây dựng chiến lược con người, chiến lược phát triển kinh tế - xã hội, cũng như chiến lược giáo dục và đào tạo của mỗi quốc gia đương đại đều phải tính đến giải pháp xây dựng hệ giá trị và giáo dục giá trị, trong đó có giáo dục, định hướng GTVH cho các thế hệ kế tiếp. Học viên đào tạo sĩ quan trong các nhà trường quân đội chính là lực lượng đông đảo kế cận, bổ sung trực tiếp cho đội ngũ cán bộ quân đội. Định hướng GTVH của họ ngay từ khi ngồi trên ghế nhà trường là một bảo đảm quan trọng đối với sự trưởng thành của mỗi cá nhân khi ra trường theo hướng ngày càng làm giàu vốn văn hoá cá nhân cũng như phát huy vai trò văn hoá trong thực hiện nhiệm vụ và góp phần xây dựng quân đội theo hướng cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại. Do vậy, nghiên cứu, làm rõ thực trạng định hướng GTVH, nhận diện những nhân tố tác động, dự báo xu hướng vận động và những vấn đề đặt ra trong định hướng GTVH của học viên đào tạo sĩ quan là vấn đề hết sức quan trọng. Từ đó, góp phần giúp cho học viên nâng cao hiệu quả quá trình định hướng GTVH. Đồng thời, là cơ sở cho lãnh đạo, chỉ huy, các tổ chức, lực lượng trong nhà trường quân đội có thể đề xuất các giải pháp giáo dục và tạo mọi điều kiện cho học viên nâng cao khả năng định hướng GTVH, góp phần xây dựng nhân cách, bồi dưỡng bản lĩnh chính trị, nâng cao năng lực công tác của học viên đào tạo sĩ quan. Thực tiễn đổi mới của đất nước ta thời gian qua đã tác động một cách toàn diện và sâu sắc đến mọi lĩnh vực của đời sống xã hội. Trong đời sống văn hóa đã và đang diễn ra những biến đổi hết sức đa dạng, phong phú với nhiều sự đan xen phức tạp. Cùng với những chuyển biến tích cực làm phong phú, đa dạng đời sống tinh thần con người, còn có những hướng biến đổi tiêu cực về quan niệm giá trị, chuẩn mực và sự nảy sinh của các GTVH mới gây tác động, ảnh hưởng không tốt đến việc
7. 4 định hướng GTVH của xã hội nói chung và của học viên đào tạo sĩ quan trong các nhà trường quân đội nói riêng. Cùng với những tác động tiêu cực của mặt trái cơ chế thị trường và tình hình chính trị, xã hội trong nước, những biến đổi nhanh chóng của tình hình chính trị thế giới, sự chống phá của các thế lực thù địch bằng “diễn biến hoà bình” trên lĩnh vực tư tưởng, văn hoá ảnh hưởng rất lớn đối với các giai tầng xã hội. Hiện nay, các thế lực thù địch đối với cách mạng Việt Nam đang thực hiện thủ đoạn rất thâm độc, nguy hiểm là thúc đẩy “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ cơ quan Đảng, Nhà nước cũng như lực lượng vũ trang. Đối với Quân đội, “mặc dù tuyệt đại đa số cán bộ, đảng viên, chiến sĩ luôn có bản lĩnh chính trị vững vàng, tuyệt đối trung thành với Đảng, Tổ quốc và nhân dân, song không phải không có những biểu hiện vi phạm phẩm chất đạo đức, lối sống, kỷ luật Quân đội, pháp luật Nhà nước, mất đoàn kết, đề cao vai trò của vũ khí, coi nhẹ yếu tố chính trị - tinh thần, xa rời nguyên tắc Đảng lãnh đạo Quân đội ở một bộ phận cán bộ, chiến sĩ. Điều đó, dễ bị kẻ địch lợi dụng, chống phá, làm ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng, sức mạnh chiến đấu của Quân đội” [25]. Đối với học viên đào tạo sĩ quan quân đội, những tác đông̣ tiêu cưc̣ trên đã ảnh hưởng không tốt đến việc hình thành nhân cách người sĩ quan quân đội trong tương lai. Ở một số học viên đã xuất hiện những biểu hiện suy thoái về phẩm chất đạo đức; phai nhạt mục tiêu, lý tưởng, ý chí chiến đấu; chưa thực sự tự giác trong quá trình học tập, rèn luyện; chưa có thái độ đúng đắn với nghề nghiệp mình đã chọn; coi trọng giá trị vật chất, kinh tế hơn các giá trị tinh thần thiêng liêng khác; kết quả công tác của học viên sau khi tốt nghiệp ra trường còn hạn chế Các tổ chức, lực lượng trong các nhà trường quân đội nhìn chung đã thể hiện được vai trò tích cực, giúp học viên định hướng đúng đắn các GTVH, tuy nhiên đạt được vẫn còn nhiều bất cập, hạn chế. Xây dựng MTVH, ĐSVH chưa được chú ý đúng mức và chưa phát huy hiệu quả trong giáo dục, định hướng GTVH cho học viên. Chất lượng giáo dục GTVH của hệ thống thiết chế văn hóa cũng như việc giáo dục thông qua các phong trào văn hoá, văn nghệ, thể dục thể thao, các cuộc thi tìm hiểu còn thấp so với yêu cầu nhiệm vụ và nhu cầu văn hoá của học viên, chưa
8. 5 thực sự thu hút sự quan tâm, tham gia của học viên. Đặc biệt, khả năng định hướng GTVH của học viên chưa được phát huy hiệu quả tương xứng. Vấn đề GTVH và định hướng GTVH đã có một số công trình nghiên cứu cả về lý luận và thực tiễn ở những góc độ và phương diện khác nhau. Tuy nhiên, nghiên cứu định hướng GTVH của học viên đào tạo sĩ quan trong các nhà trường quân đội là vấn đề mới mẻ. Cho đến nay chưa có công trình nào đi sâu nghiên cứu một cách hệ thống, toàn diện về định hướng GTVH của học viên đào tạo sĩ quan trong các nhà trường quân đội. Từ những lý do trên, tôi đã lựa chọn đề tài “Định hướng giá trị văn hóa của học viên đào tạo sĩ quan trong các trường quân đội” làm đề tài luận án. Việc thực hiện nghiên cứu này có ý nghĩa to lớn cả về lý luận và thực tiễn. 2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu Làm rõ một số vấn đề lý luận và thực tiễn về định hướng GTVH của học viên đào tạo sĩ quan, trên cơ sở đó nhận diện xu hướng và vấn đề đặt ra trong định hướng GTVH của học viên đào tạo sĩ quan thời gian tới. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Trình bày một số vấn đề lý luận nghiên cứu định hướng GTVH của học viên đào tạo sĩ quan trong các trường quân đội. - Khảo sát, phân tích thực trạng định hướng GTVH của học viên đào tạo sĩ quan trong các trường quân đội thông qua khảo sát tại Học viện Hậu cần, Trường Đại học Chính trị và Trường Đại học Trần Quốc Tuấn. - Nhận định những nhân tố tác động, xu hướng và những vấn đề đặt ra trong định hướng GTVH của học viên đào tạo sĩ quan tại các trường quân đội trong giai đoạn mới. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Định hướng GTVH của học viên đào tạo sĩ quan trong các trường quân đội ở nước ta.
9. 6 3.2. Phạm vi nghiên cứu 3.2.1 Phạm vi vấn đề nghiên cứu Luận án tập trung làm rõ thực trạng định hướng GTVH của học viên đào tạo sĩ quan trong các trường quân đội 3.2.2. Phạm vi không gian Luận án tiến hành điều tra, khảo sát tại một số trường đào tạo sĩ quan trong quân đội như Học viện Hậu cần, Trường Đại học Chính trị và Trường Đại học Trần Quốc Tuấn. 3.2.3. Phạm vi thời gian Nghiên cứu định hướng GTVH của học viên đào tạo sĩ quan trong các trường quân đội từ năm 2010 - 2015 4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 4.1. Phương pháp luận Trên cơ sở phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác - Lênin, luận án nhìn nhận đặc trưng, tác động qua lại, mâu thuẫn và quá trình vận động, phát triển định hướng GTVH của học viên đào tạo sĩ quan học viên đào tạo sĩ quan. Dựa vào tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, quan điểm của Đảng về văn hoá, giáo dục và định hướng GTVH để nghiên cứu, phân tích, đánh kết quả quá trình định hướng GTVH của học viên; nhận diện xu hướng và vấn đề đặt ra trong định hướng GTVH của học viên đào tạo sĩ quan học viên đào tạo sĩ quan trong các trường quân đội. 4.2. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp tiếp cận liên ngành văn hóa học như triết học văn hóa, xã hội học văn hóa, tâm lý học, giáo dục học, nhân hoc̣ để nhìn nhận và giải quyết các vấn đề về lý luận và thực tiễn đinḥ hướng GTVH của hoc̣ viên đào taọ sı ̃ quan. - Phương pháp phân tích - tổng hợp: Thu thập tư liệu và các công trình nghiên cứu có liên quan, phân tích, nghiên cứu, phản biện và tổng hợp các thông tin từ nguồn tư liệu để xác định những yếu tố, những mối liên hệ bản chất giữa tác động của các chủ thể, MTVH, vai trò của GTVH đối với hình thành, phát triển nhân cách học viên.
10. 7 - Phương pháp so sánh - đối chiếu: Sử dụng các số liệu thống kê để phân tích, so sánh, đối chiếu thấy được sự giống nhau, khác nhau trong hoạt động định hướng GTVH của các đối tượng học viên trong các trường quân đội. - Phương pháp quan sát tham dự: Quan sát học viên trong quá trình học tập, rèn luyện, giao tiếp, ứng xử, tham gia các hoạt động văn hóa để nắm thông tin thực tế về đời sống văn hoá và định hướng GTVH của học viên. - Phương pháp điều tra xã hội học: Thu thập số liệu sơ cấp bằng phiếu điều tra; phân tích kết quả điều tra xã hội học làm cơ sở đánh giá thực trạng định hướng GTVH của học viên đào tạo sĩ quan ở các trường quân đội. Tổng số phiếu phát ra 309 phiếu, thu về 309 phiếu. Trong đó, Học viện Hậu cần: 103 phiếu; Trường Đại học Trần Quốc Tuấn: 103 phiếu và Trường Đại học Chính trị: 103 phiếu. - Phương pháp phỏng vấn sâu: Tiến hành phỏng vấn một số học viên, cán bộ quản lý, giảng viên nhằm làm rõ thêm thực trạng định hướng GTVH và tìm ra nguyên nhân ưu, nhược điểm, đánh giá những thuận lợi, khó khăn trong hoạt hướng GTVH của học viên. - Phương pháp nghiên cứu đại diện: Lựa chọn Trường Đại học Chính trị đại diện cho khối học viên sĩ quan chính trị; lựa chọn Trường Đại học Trần Quốc Tuấn đaị diêṇ cho khối hoc̣ viên sı ̃ quan chı ̉ huy và Học viện Hậu cần đaị diêṇ cho khối hoc̣ viên chuyên môn, kỹ thuâṭ. Thông qua nghiên cứu đại diện để thấy được cái chung, cái toàn thể trong định hướng GTVH của học viên đào tạo sĩ quan và minh chứng cho những vấn đề mà đề tài luận án đề cập, bàn luận 5. Câu hỏi và lý thuyết nghiên cứu 5.1. Câu hỏi nghiên cứu - Định hướng giá trị văn hóa của học viên đào tạo sĩ quan trong các trường quân đội là gì? - Định hướng giá trị văn hóa của học viên đào tạo sĩ quan trong các trường quân đội hiện nay như thế nào? - Nội dung, phương thức và đặc điểm định hướng giá trị văn hóa của học viên đào tạo sĩ quan trong các trường quân đội? - Xu hướng và vấn đề đặt ra trong định hướng giá trị văn hóa của học viên đào tạo sĩ quan trong các trường quân đội thời gian tới là gì?
11. 8 5.2. Lý thuyết nghiên cứu Để trả lời câu hỏi nghiên cứu, luận án sử dụng lý thuyết Nhập thân văn hóa. Lý thuyết Nhập thân văn hóa được đề cập trong cuốn Giáo trình Triết học văn hóa do tác giả Văn Đức Thanh chủ biên [83] và Luận án Tiến sĩ của tác giả Hoàng Đình Chiều [10]. “Nhập thân văn hóa là quá trình là quá trình mỗi người tự biến mình thành một nhân cách văn hóa, đồng thời sáng tạo văn hóa và đóng góp chính nhân cách văn hóa của mình vào văn hóa cộng đồng” [83, tr.108]. Thực chất, chính là quá trình con người “lớn lên” về giá trị. Nhập thân văn hóa diễn ra theo chu trình từ tiếp nhận - định hình - tỏa sáng GTVH. Tiếp nhận GTVH là sự chọn lựa, chấp nhận các GTVH theo nội dung, chuẩn mực văn hóa của cộng đồng xã hội, thông qua ứng xử vớ i các mối quan hệ xã hội, thông qua giáo dục, rèn luyện và hoạt động thực tiễn, thưởng thức và sáng tạo nghệ thuật Bản chất của tiếp nhận GTVH chính là quá trình tích lũy vốn văn hóa của mỗi con người và là điều kiện để con người định hình GTVH trong nhân cách. Định hình GTVH là bước nhập thân văn hóa tiếp theo, là quá trình lựa chọn, chuyển hóa các GTVH thành nhân cách chủ thể theo một hệ thống thang bậc giá trị xã hội nhất định. Khi chủ thể đã mang đậm dấu ấn của một nền văn hóa, được thừa nhận và khẳng định vị thế thành viên của cộng đồng, gắn quyền lợi và nghĩa vụ của mình vào cộng đồng, nghĩa là tỏa sáng nhân cách văn hóa của mình trong cộng đồng thì quá trình nhập thân văn hóa mới hoàn tất. Luận án vận dụng lý thuyết Nhập thân văn hóa trong nghiên cứu, làm rõ quá trình định hướng GTVH của học viên đào tạo sĩ quan quân đội. Quá trình đó gồm ba giai đoạn khác nhau: Tiếp nhận - Thâu hóa - Tỏa sáng GTVH. Tiếp nhận giá trị chính là sự tìm kiếm - lựa chọn - phản biện, chấp nhận giá trị. Khi bắt đầu vào học tập trong môi trường quân đội, trên cơ sở giáo dục, định hướng của nhà trường, người học viên sẽ phải tích cực học tập, tìm hiểu về môi trường mới để thích nghi và khẳng định mình trong môi trường mới, đó là quá trình mà mỗi học viên như một chiếc “ăngten” luôn dò tìm những GTVH. Nó được tiến hành thường xuyên, liên tục để không ngừng lựa chọn, những giá trị mà họ cảm thấy thích thú, phù hợp với mình. Học viên sẽ có sự phản biện đối với GTVH mà họ lựa chọn. Đó là quá trình nhận thức, đánh giá một cách toàn diện đối với các GTVH đã lựa chọn nhằm phát
12. 9 hiện những nội dung tiến bộ, tích cực hay tiêu cực, phù hợp hay không phù hợp, những hạt nhân hợp lý hay không hợp lý. Trong quá trı̀nh đánh giá, phản biêṇ và trên cơ sở nhu cầu, lợi ích của bản thân, mỗi chủ thể định hướng sẽ sắp xếp, lựa chọn các giá trị theo thang bậc nhất định và chấp nhận sử dụng các giá trị làm hướng dẫn trong đời sống mỗi cá nhân. Khi chấp nhận các GTVH làm giá trị định hướng, ngườ i hoc̣ viên hoàn thành việc tiếp nhâṇ GTVH và những GTVH vừ a đươc̣ tiếp nhâ ̣n mớ i được coi là có giá tri ̣ đối với ho ̣. Tuy nhiên, GTVH khi được tiếp nhận chủ yếu là giá trị xã hội và có thể có “đô ̣ chênh” nhất đinḥ so vớ i nhâṇ thứ c của ngườ i được tiếp nhân.̣ Vì vậy, muốn chuyển thành giá tri ̣cá nhân và sử dụng GTVH làm hướng dẫn cho mình, mỗi chủ thể định hướng cần phải bổ sung, bổ khuyết đối với các GTVH đã được tiếp nhận cho phù hợp và định hình nó trong nhân cách bản thân. Đó chính là thâu hóa GTVH. Trên cơ sở đánh giá những khác biệt, điểm còn thiếu, học viên cần phải bổ sung, bổ khuyết cho những thiếu sót đó để nó trở nên hoàn thiện và phù hợp hơn. Chỉ khi các GTVH được tiếp nhận, bổ sung, bổ khuyết “đủ lớn” mới có thể giúp người học viên định hình GTVH trong nhân cách của họ. Đó là sự khẳng định những yêu cầu, nội dung GTVH vừa được tiếp nhận, bổ sung, hoàn thiện với tính cách là cái khách quan thành cái bên trong, thành những phẩm chất bền vững trong nhân cách người học viên. Trong quá trình đó, chủ thể không ngừng giải quyết những mâu thuẫn bên trong nhằm thay đổi những thói quen trong nhận thức, hành động và ứng xử không phù hợp để hình thành thói quen mới phù hợp với yêu cầu của tổ chức và hoạt động quân sự. Khi những GTVH đã được định hình trong nhân cách, người học viên sẽ khẳng định được tính chủ thể văn hoá của mình, mỗi suy nghĩ, hành vi ứng xử trở thành thói quen, phẩm chất, đặc trưng có tính ổn định, bền vững trong nhân cách “Bộ đội Cụ Hồ” của họ. Tuy nhiên, sự định hình GTVH trong nhân cách học viên như thế nào, đến đâu lại phụ thuộc vào đặc điểm nhân cách, vốn văn hoá, tính năng động, sáng tạo của mỗi cá nhân và tác động của môi trường quân sự ở mỗi đơn vị, do đó nhân cách cũng cũng được định hình khác nhau. Sự định hình GTVH giúp học viên nhận thức đúng đắn nhiệm vụ của mình, từ đó sẽ ra sức học tập để nâng cao trình độ mọi mặt, rèn luyện kỹ năng, kỹ xảo
13. 10 nghề nghiệp quân sự, chuẩn bị cho hoạt động nghề nghiệp quân sự sau này, đó chính là tỏa sáng GTVH. Tỏa sáng giá trị là quá trình “ngoại hóa” các GTVH, thể hiện kết quả định hướng GTVH của học viên ra bên ngoài và đánh dấu sự hoàn chỉnh của một quá trình định hướng GTVH. Các GTVH càng được định hình vững chắc trong nhân cách học viên se ̃ càng tỏa sáng sâu rộng và thúc đẩy người học viên phấn đấu vươn lên trong học tập, rèn luyện để trở thành người sĩ quan quân đội tương lai. Đồng thời, thông qua chính nỗ lực phấn đấu vươn lên của người học viên trong hoạt động thực tiễn sẽ tác động, ảnh hưởng đến mọi người xung quanh, trong cộng đồng, nhất là với đồng chí, đồng đội sống quanh họ. Kích thích những người xung quanh, nỗ lực làm theo và phấn đấu để bằng hoặc hơn họ. Đó là những tác động tích cực của sự tỏa sáng GTVH đối với mọi người xung quanh, cũng như cộng đồng, thúc đẩy họ vươn lên trở thành những nhân cách, con người văn hóa. Sự tỏa sáng GTVH còn đóng góp vào sự hình thành, phát triển văn hóa trong cộng đồng, tạo nên các GTVH mới. Khi cộng đồng thừa nhận sự tỏa sáng, ảnh hưởng của nhân cách văn hóa, cũng là lúc các hoạt động tiếp nhận GTVH trong cộng đồng được diễn ra. Khi các cá nhân khác trong cộng đồng tiếp nhận GTVH, sử dụng nó làm định hướng hành động và tự hoàn thiện, phát triển nhân cách của mình sẽ càng khẳng định vai trò của tỏa sáng, lan tỏa giá trị từ những nhân cách văn hóa đã định hình. Điều này làm phong phú thêm các GTVH trong cộng đồng và góp phần hình thành những nhân cách văn hóa mới. Quá trình định hướng GTVH của học viên luôn gắn chặt với quá trình sáng tạo GTVH mới, đáp ứng những đòi hỏi của cuộc sống quân ngũ. Những GTVH mới được sáng tạo này lại tiếp tục đóng vai trò ĐHGT cho họ trong quá trình học tập, rèn luyện. Bên cạnh đó, định hướng GTVH đòi hỏi người học viên phải có những tri thức khoa học nhất định, trình độ nhận thức chính trị - xã hội, kinh nghiệm sống, bản lĩnh chính trị , từ đó mới có thể định hướng GTVH một cách đúng đắn. Đây là ba giai đoạn nối tiếp nhau trong định hướng GTVH của học viên, thể hiện sự phát triển của ĐHGT và nhân cách người học viên. Tuy nhiên, trong thực tế việc tiếp nhận - thâu hóa - tỏa sáng GTVH không tách rời nhau mà gắn kết chặt chẽ trong một quá trình thống nhất. Ngay trong quá trình thâu hóa đã bao gồm việc tiếp
14. 11 nhận, bổ sung, bổ khuyết, định hình, tỏa sáng GTVH và ngược lại. Việc phân chia thành các giai đoạn khác nhau của quá trình định hướng với tính cách là hệ quả tất yếu của quá trình đó và chỉ có ý nghĩa tương đối để nhận thức một cách sâu sắc quá trình định hướng GTVH của học viên đào tạo sĩ quan quân đội. 6. Đóng góp mới của luận án Về lý luận, khái quát được quan niệm định hướng GTVH của học viên đào tạo sĩ quan trong các trường quân đội; chỉ ra nội hàm định hướng GTVH của học viên đào tạo sĩ quan trong các trường quân đội (nội dung - phương thức). Về thực tiễn, làm sáng tỏ thực trạng định hướng GTVH của học viên đào tạo sĩ quan trong các trường quân đội; chỉ ra đặc điểm, phương thứ c định hướng GTVH của học viên đào tạo sĩ quan trong các trường quân đội; nhận diện xu hướng và những vấn đề đặt ra trong định hướng GTVH của học viên đào tạo sĩ quan các trường quân đội trong giai đoạn mới. Có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo cho học viên trong học tập, giúp học viên nâng cao khả năng định hướng GTVH và cho cán bộ, giảng viên ở các nhà trường quân đội trong nghiên cứu, giảng dạy các môn KHXH&NV cũng như quản lý các hoạt động văn hóa ở ĐVCS. Cung cấp luận cứ khoa học cho lãnh đạo, chỉ huy các trường quân đội đề ra chủ trương, biện pháp, góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động định hướng GTVH của học viên đào tạo sĩ quan và chất lượng giáo dục, đào tạo đội ngũ học viên sĩ quan đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ trong tình hình mới. 7. Kết cấu của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, phụ lục và danh mục tài liệu tham khảo, luận án được kết cấu 3 chương. Chương 1: Tổng quan nghiên cứu, cơ sở lý luận và khái quát về học viên đào tạo sĩ quan trong các trường quân đội. Chương 2: Thực trạng định hướng giá trị văn hóa của học viên đào tạo sĩ quan trong các trường quân đội hiện nay. Chương 3: Nhân tố tác động, xu hướng và những vấn đề đặt ra trong định hướng giá trị văn hóa của học viên đào tạo sĩ quan.
15. 12 Chương 1 TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU, CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ KHÁI QUÁT VỀ HỌC VIÊN ĐÀO TẠO SĨ QUAN TRONG CÁC TRƯỜNG QUÂN ĐỘI 1.1. Tổng quan nghiên cứu định hướng giá trị văn hóa của học viên đào tạo sĩ quan trong các trường quân đội 1.1.1. Tổng quan tài liệu nghiên cứu lý thuyết về giá trị, giá trị văn hóa, định hướng giá trị văn hóa 1.1.1.1. Nghiên cứu về giá trị Từ rất xa xưa, mỗi con người trong xã hội đều luôn hướng tới việc tìm kiếm một cái đích xứng đáng để vươn tới, đó có thể là cái đẹp, kiến thức, học vấn hay quyền lực và sự giàu sang Những điều con người mong muốn vươn tới đó, có nghĩa như một giá trị trong cuộc sống. Khái niêṃ giá trị được bàn đến bắt đầu bằng quan niệm lợi ích của các nhà triết học cổ đại như Xôcrat, Platon và tiếp tục được phát triển ở thời kỳ trung cổ, cận đại. Tuy nhiên, phải đến nửa sau thế kỷ XIX những vấn đề về bản chất, cấu trúc của giá trị, vị trí của các giá trị trong hiện thực mới được nghiên cứu với tư cách là lý luận về giá trị. Những năm đầu của thế kỷ XX, có nhiều công trình nghiên cứu về giá trị trên các phương diện khác nhau. Ở phương Tây có các tác giả như F.W.Znaniecky và W.I. Thomas, Clyde Kluckhohn, G.Endrweit, G.Trommsdorff, J.Macionis Nghiên cứu giá trị mác xít ở Liên xô cũ và Đông Âu có Tugarinop, Travtravatde, V.Brodik, M.Megiuep Ở Việt Nam, các nhà nghiên cứu đầu ngành của khoa học xã hội như Trần Văn Giàu, Phan Huy Lê, Trần Quốc Vượng, Thái Duy Tuyên, Hoàng Vinh ít nhiều đã tham gia bàn luận về giá trị. Trong đó, kết quả nghiên cứu của các công trình thuộc đề tài KX-07 với các tác giả Thái Duy Tuyên; Nguyễn Quang Uẩn; Phan Huy Lê - Vũ Minh Giang đã cung cấp những cơ sở lý luận, phương pháp tiếp cận khoa học về giá trị có ý nghĩa trong quá trình xây dựng luận án. Ngoài ra, các nghiên cứu, so sánh giá trị Đông - Tây (giá trị Châu Á - giá trị phương Tây) những năm gần đây của các nhà chính trị, các nhà nghiên cứu như
16. 13 Mahathia Mohamad, Đavit Hitcook, Tommy Koh, Dan Waters, Trần Phong Lâm đã bước đầu khái quát về các giá trị nổi bật của các dân tộc Đông Á, khẳng định vai trò nền tảng của các giá tri ̣ đạo đứ c trong đời sống tinh thần của họ [80]. Nhìn chung, giá tri ̣là môṭ khái niêṃ đươc̣ nhiều nhà nghiên cứ u quan tâm, có nhiều đinḥ nghıã và cách tiếp câṇ khác nhau. Giá trị là tất cả những cái gì mang ý nghĩa tích cực, gắn với cái đúng, cái tốt, cái đẹp, được con người thừa nhận và xem nó là nhu cầu hoặc có một vị trí quan trọng trong đời sống. Giá trị mang tính lịch sử khách quan, sự ra đời, tồn tại hay mất đi của một giá trị nào đó không phụ thuộc vào ý thức của con người mà do yêu cầu của từng thời đại nhất định. Đa số các nghiên cứ u đều thừ a nhâṇ giá tri ̣có vai trò quan trong̣ trong đờ i sống xa ̃ hôi,̣ phản ánh chân thực đờ i sống nhâ ̣n thứ c và tinh thần của con ngườ i mô ̣t cách tı́ch cực, đóng vai trò đinḥ hướng, kiểm soát, điều chı̉nh hành vi của cá nhân và xã hôi.̣ 1.1.1.2. Nghiên cứu về giá trị văn hó a Nhà nghiên cứ u Liên Xô V.M.Me-giuep cho rằng GTVH được thể hiện như quan hệ xã hội nhất định, tồn tại khách quan, gắn bó với sự phát triển của nhân cách con người. Bởi thế các quan hê ̣ xa ̃ hôị là chı̉ tiêu phát triển nhân cách và cũng có nghıã là GTVH của nó. Nhà nghiên cứ u người Đức Ec-Hac-Don cho rằng GTVH như tổng thể các giá trị cuộc sống xã hội, là những đông̣ lưc̣ bên trong thúc đẩy con ngườ i vươn lên trong quá trı̀nh lao đông,̣ sản xuất, giáo duc,̣ đào taọ [29]. Trong Nghị quyết BCHTƯ lần thứ Năm, khóa VIII, Đảng đa ̃ khẳng đinḥ GTVH là giá trị bền vững, được vun đắp trong suốt chiều dài của lịch sử dân tộc, đó là: lòng yêu nước nồng nàn, ý chí tự cường dân tộc; tinh thần đoàn kết, ý thức cộng đồng (gắn kết cá nhân - gia đình - làng xã - Tổ quốc); lòng nhân ái, khoan dung, trọng nghĩa tình, đạo lý; đức tính cần cù, sáng tạo trong lao động; sự tinh tế trong ứng xử, tính giản dị trong lối sống [3]. Trong cuốn sách Giá trị tinh thần truyền thống dân tộc Việt Nam, GS Trần Văn Giàu đã phân tích và làm rõ bảy giá trị tinh thần truyền thống cốt lõi của lịch sử dân tộc Việt Nam là: Yêu nước, cần cù, anh hùng, sáng tạo, lạc quan, thương người, vì nghĩa. Nhờ những giá trị đó mà dân tộc Việt Nam đã chiến thắng mọi kẻ thù xâm lược [31]. Công trình đã trở thành một tác phẩm mẫu mực và là nguồn tài liệu tham khảo bổ ích cho các nghiên cứu về giá tri ̣văn hóa truyền thống Viêṭ Nam.
17. 14 Tác phẩm Những giá tri ̣văn hóa truyền thống Viêṭ Nam [89] do tác giả Ngô Đứ c Thinḥ chủ biên nghiên cứ u về hê ̣GTVH truyền thống Viêṭ Nam. Các tác giả đa ̃ kế thừ a, tiếp thu các lý thuyết về văn hóa, hê ̣ GTVH và coi đó như là công cu ̣ phương pháp luâṇ để nhâṇ thứ c hê ̣GTVH Viêṭ Nam trên hai phương diên:̣ Nghiên cứ u các giá tri ̣mang tınh́ bao trùm, tổng quát mà chúng ta thườ ng goị là hê ̣giá tri, ̣ bảng giá tri haỵ hê ̣giá tri ̣tổng quát và nghiên cứ u các GTVH bô ̣phân.̣ Đề câ ̣p đến GTVH truyền thống, các tác giả Lương Gia Ban và Nguyễn Thế Kiêṭ [2] quan niêṃ đó là những giá tri ̣tốt đep̣ tiêu biểu cho môṭ nền văn hóa, taọ nên bản sắc văn hóa của môṭ dân tôc,̣ đươc̣ chắt loc,̣ lưu truyền từ thế hê ̣này sang thế hê ̣ khác. Nó đươc̣ kết tinh laị trong quan niêm,̣ tư tưở ng, triết lý, đaọ đứ c và cách thứ c ứ ng xử , phản ánh diêṇ maọ tinh thần, tâm hồn của môṭ dân tôc.̣ Đó là nền tảng vững chắc, điểm tưạ cho mỗi dân tôc̣ trong quá trı̀nh phát triển. Trên phương diện triết học, luận án của tác giả Bùi Thanh Thủy [91] quan niệm GTVH tinh thần là giá trị đặc trưng cho một cộng đồng xã hội, được cộng đồng đó chấp nhận, sử dụng và gìn giữ các giá trị đó theo thời gian nhất định. Trong các GTVH tinh thần truyền thống của dân tộc Việt Nam, giá trị đạo đức chiếm vị trí nổi bật; chủ nghĩa yêu nước là giá trị cốt lõi, giá trị định hướng, những giá trị khác mang tính phổ biến là những GTVH tinh thần truyền thống quý báu của dân tộc ta. Thông qua cách tiếp cận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, tác giả Nguyễn Duy Bắc [7] cùng các tác giả khác khi luận giải về GTVH cho rằng, GTVH phản ánh năng lưc̣ sáng taọ vươn tớ i các giá tri ̣nhân văn của con ngườ i trong hoaṭ đông̣ thưc̣ tiễn. Biểu hiện tập trung nhất của GTVH là giá trị đạo đức và lối sống. Cách tiếp câṇ GTVH và vai trò đinḥ hướng của GTVH đươc̣ đề câp̣ trong cuốn sách cũng chı́nh là vấn đề luâṇ án quan tâm, tiếp thu khi làm phân tı́ch làm rõ các GTVH đươc̣ đinḥ hướ ng của hoc̣ viên đào taọ sı ̃ quan quân đội. Tác giả Trần Ngoc̣ Thêm [88] lại giúp ngườ i đoc̣ hiểu rõ hơn về hê ̣giá tri ̣Viêṭ Nam và môṭ số nướ c khác trên nhiều khı́a canh;̣ ảnh hưởng của những hiện tượng “lệch chuẩn”, phi giá trị tới việc hoàn thiện giá trị. Trong quân đôị đa ̃ có môṭ số công trı̀nh nghiên cứ u về GTVH. Tác giả Đinh Xuân Dũng [17] đi sâu nghiên cứ u GTVH trong nhân cách ngườ i chiến sı ̃ QĐND
18. 15 Viêṭ Nam. Theo tác giả, đó là những phẩm chất tốt đep̣ về măṭ tinh thần, đươc̣ thể hiêṇ ở lòng trung thành vô haṇ vớ i muc̣ tiêu, lý tưở ng chiến đấu của Đảng và nhân dân, sẵn sàng xả thân vı̀ nghıã lớ n, bản lınh̃ chiến đấu, sự cao cả mang đâ ̣m tı́nh nhân văn trong moị hành vi của đờ i sống, đa ̃ taọ nên chiều sâu vẻ đep̣ nhân cách của ngườ i chiến sı ̃ QĐND Viêṭ Nam. Cùng hướ ng nghiên cứ u GTVH trong nhân cách “Bô ̣ đôị Cu ̣ Hồ”, tác giả Pha ̣m Bá Toàn [104] đi sâu tı̀m hiểu qua hồi ký, nhâ ̣t ký chiến tranh và khái quát các giá trị: Trung vớ i nướ c; hiếu vớ i dân; tınh̀ đồng đôi;̣ kỷ luâṭ tư ̣ giác, nghiêm minh; lac̣ quan, yêu đờ i; tınh́ nhân nghıa.̃ Đó là những GTVH đươc̣ kết tinh, lưạ choṇ và cổ súy trong chiến tranh giải phóng dân tôc.̣ Tác giả Nguyễn Xuân Trường [116] lại đề cập đến GTVH trong phát triển nhân cách sĩ quan trẻ dưới góc đô ̣ triết hoc̣ văn hóa. Tác giả cho rằng GTVH là tổng hoà những thành tựu con người đạt được thể hiện trình độ phát triển lực lượng bản chất ngườ i theo tiêu chí chân, thiện, mỹ của mỗi cá nhân và cộng đồng trong hoạt động sáng tạo có ý nghĩa xã hội. Giá trị văn hóa tồn tại dưới các dạng khác nhau, trong đó có một hình thái tồn tại trong nhân cách mỗi con ngườ i - GTVH trong nhân cách. Tác giả phân chia GTVH thành những giá trị thuộc văn hoá chính trị; những giá trị thuộc văn hoá pháp luật; những giá trị thuộc văn hoá đạo đức; những giá trị thuộc văn hoá khoa học; những giá trị thuộc văn hoá thẩm mỹ; những giá trị thuộc văn hoá thể chất. Nhiều vấn đề mà tác giả Nguyễn Xuân Trườ ng trı̀nh bày có liên quan trưc̣ tiếp đến luâṇ án như GTVH, đặc trưng GTVH và đây cũng se ̃ là những nôị dung mà tác giả se ̃ nghiên cứ u, tiếp thu,̀ sử dung̣ trong luâṇ án của mı̀nh. Bên canḥ đó, còn có công trı̀nh đề câp̣ trực tiếp đến các GTVH. Các tác giả Nguyễn Văn Huyên, Nguyễn Văn Vĩnh, Nguyễn Hoài Văn [53] làm rõ các giá trị cốt lõi của văn hóa chính trị truyền thống Việt Nam. Các tác giả Phạm Ngọc Quang [77], Trần Văn Bính [8] lại nghiên cứ u về vai trò của văn hóa trong hoạt động chính trị, nâng cao năng lực và bản lĩnh lãnh đạo của đội ngũ cán bộ. Tác giả Lê Quý Đứ c [27] nhấn mạnh đến vai trò của văn hóa đaọ đứ c trong đời sống xã hội như là giá đỡ tinh thần cho sự tồn tại bền vững của xã hội. Những quan niệm, lý luận trong các công trình trên là một nội dung quan trọng để luận án tham khảo khi nghiên cứu