Các yếu tố tác động tới lạm phát tại Việt Nam - Phân tích chuỗi thời gian phi tuyến

Nội dung text: Các yếu tố tác động tới lạm phát tại Việt Nam - Phân tích chuỗi thời gian phi tuyến

1. Các yu t tác đng ti lm phát ti Vit Nam Phân tích chui thi gian phi tuyn Ch s giá tiêu dùng (CPI) tăng cao vào các tháng cui năm 2007 khin CPI bình quân năm 2007 tăng 8,3% so vi năm 2006. Ni tip đà tăng ca năm 2007 CPI tăng mnh vào 8 tháng đu năm 2008 và gim mnh vào các tháng cịn li. Tuy vy, CPI năm 2008 vn tăng 19,98% so vi năm 2007, cao nht t năm 1992, nh hưng ln đn hot đng sn xut kinh doanh và đi sng nhân dân. Bn tháng đu năm 2009, CPI tăng nh hoc gim (CPI tháng 3/2009 gim 0,17% so vi tháng 2/2009) nhưng tim n nguy cơ lm phát cao vào các tháng cịn li. Mc đích ca bài vit này là xác đnh các yu t nh hưng ti lm phát ti Vit Nam trong giai đon t năm 2000 tr li đây và lưng hố các tác đng này bng phân tích chui thi gian phi tuyn. Quan h gia các bin s kinh t xã hi khơng ch cĩ dng tuyn tính như mi ngưi thưng quan nim mà tn ti nhiu dng phi tuyn khác nhau. Ngưi ta nhn thy, so vi các mơ hình chui thi gian tuyn tính, mt mơ hình chui thi gian phi tuyn tt cĩ th ci thin kt qu d báo và cho bit rõ hơn v tính đng trong chu kỳ kinh t. ðĩ là lý do tác gi la chn phân tích các yu t nh hưng ti lm phát ti Vit Nam bng chui thi gian phi tuyn. Lm phát và các yu t nh hưng (1) Lm phát tin t T năm 1996, tc đ tăng cung tin thc t M2 (cung tin M2 tính theo gc 1994)(1) luơn cao hơn tc đ tăng trưng kinh t. Tăng trưng M2 thc t năm 2000 đt ti 51,41%, vưt xa tc đ tăng trưng GDP năm đĩ (6,79%). Cng dn t năm 2000 ti 2007, tc đ tăng trưng cung tin thc t là 203,96% (tc đ tăng cung tin thc t năm 2001 là 23,13%; năm 2002 là 13,17%; năm 2003 là 17,13%, năm 2004 là 19,66%; năm 2005 là 19,92%; năm 2006 là 24,54% và năm 2007 cung tin thc t tăng ti 35%), gp 3 ln tăng trưng GDP cng dn ca cùng thi kỳ (61,04%). Khi cung tin tăng quá mc hp th ca nn kinh t thì tt yu lm phát xy ra. ðc bit vào năm 2006, cung tin thc t tăng gn 25% cùng vi các yu t khác đã gĩp phn làm tăng lm phát trong năm 2007. Năm 2007, tăng trưng cung tin thc t li đt mt đnh mi (35%) gây lm phát cao trong nhng tháng cui năm 2007 và đu năm 2008, nh hưng ti quá trình tăng trưng bn vng ca nn kinh t.
2. (2) Lm phát cu kéo Vn đu tư phát trin tăng liên tc t năm 1995 ti nay. Giai đon 20002007, tc đ tăng tng vn đu tư phát trin (theo giá so sánh 1994) đu vưt mc 10%, đc bit, năm 2007 tăng ti 25,8%. Vn đu tư phát trin tăng làm tăng nhu cu v nguyên vt liu, trang thit b. Xut hin nhng nhu cu tiêu dùng cao hơn, biu hin là kim ngch nhp khu hàng tiêu dùng tăng mnh m. Tc đ tăng kim ngch nhp khu hàng tiêu dùng ca năm 2001 so vi năm 2000 là 32,95%; năm 2002 là 20,65%; năm 2003 là 26,7%; năm 2004 là 8,52%; năm 2005 là 40,14%; năm 2006 là 17,24% và năm 2007 là 45,37%. Ngồi ra, nhu cu nhp khu lương thc ca th gii tăng dn ti giá xut khu tăng (giá go xut khu bình quân ca Vit Nam năm 2007 tăng 17,5% so vi năm 2006 và năm 2008 tăng ti 90,3% so vi năm 2007) khin nhu cu lương thc trong nưc cho xut khu tăng. Trong khi ngun cung trong nưc do nh hưng ca thiên tai, dch bnh khơng tăng kp nhu cu. Tng hp tác đng ca các yu t trên đy giá mt s hàng hố, dch v, đc bit là giá lương thc, thc phm tăng. Ch s giá bình quân năm 2008 ca nhĩm hàng ăn và dch v ăn ung so vi năm 2007 tăng 36,57%; trong đĩ ch s giá lương thc tăng 49,16%. (3) Lm phát chi phí đy Lm phát chi phí đy do chi phí đu vào như nguyên vt liu, chi phí vn ti, giá năng lưng, tin lương... tăng kéo theo giá bán sn phm tăng. Vic tăng giá nguyên vt liu, giá xăng du, giá than, giá đin, chi phí vn ti... xut phát t s đc quyn ca ngưi bán và vic qun lý giá chưa hiu qu. Ngồi ra, lm phát phía cung cịn xut phát t bin đng giá th gii do Vit Nam liên tc nhp siêu t năm 1992 ti 2008. Nhp siêu kéo theo nhp khu lm phát. Giá tr nhp khu tư liu sn xut chim trên 80% kim ngch nhp khu ca Vit Nam cho thy sn xut ca nưc ta ph thuc vào th trưng th gii rt ln. Khi giá th gii tăng thì chi phí sn xut cũng tăng theo. Tc đ tăng giá các mt hàng nhp khu ch yu như xăng du, st thép, phân bĩn và cht do năm 2007 so vi năm 2006 ln lưt là 12,8%; 22,6%; 18,9%; 9,5%. Năm 2008, tc đ tăng giá các mt hàng trên là 41,7%; 30,8%; 87,4% và 12,4% khin ch s giá tiêu dùng năm 2008 tăng cao nht trong vịng 15 năm gn đây. (4) Lm phát cơ cu Lm phát cơ cu ny sinh do hiu qu đu tư thp, đu tư dàn tri, đc bit đi vi khu vc doanh nghip nhà nưc. Năm 1997, đ đt mc tăng trưng GDP 8,15% thì t l vn đu tư phát trin trên GDP là 34,6%. Mưi năm sau, năm 2007, tc đ tăng trưng kinh t cĩ cao hơn năm 1997 chút ít (8,48%) nhưng lưng vn đu tư phát trin tăng ti 45,6%. Tc là đ tăng 0,33 đim phn trăm GDP thì t l vn đu tư trên GDP phi tăng 11 đim phn trăm. H s ICOR
3. vì th cũng khơng ngng tăng t 4,24 (năm 1997) lên 5,38 (năm 2007). ðu tư kém hiu qu, cơ cu đu tư bt hp lý gây ra chênh lch cung cu tin t, hàng hố và làm tăng lm phát cơ cu. (5) Lm phát kỳ vng Lm phát kỳ vng phát sinh t yu t tâm lý. Ti Vit Nam, tâm lý đám đơng cĩ nh hưng khá ln ti hành đng ca ngưi dân. Nu hin ti lm phát mc cao và dân chúng cho rng đng Vit Nam tip tc mt giá (lm phát tip tc tăng) thì h s chuyn t gi VND sang các tài sn tài chính khác và tích cc mua hàng hố. Hoc mi khi Chính ph thc hin chính sách tăng lương, tăng giá xăng du hoc giá đin thì ngay lp tc giá c hàng hố tăng theo. Theo lý thuyt, vic tăng giá đu vào (lương, xăng du, đin, than...) cĩ đ tr, sau mt thi gian mi làm tăng giá sn phm đu ra. s tăng giá hàng hố ngay lp tc do tâm lý ngưi dân cho rng giá c s tăng, h tăng cưng tích tr hàng hố khin cu tăng vưt cung, dn đn lm phát. Mt khác, mt s ngưi đu cơ gom hàng hố to hin tưng khan him gi to đy giá lên cao gĩp phn gây ra lm phát. Gii thiu phương pháp Cĩ ba loi mơ hình phi tuyn khác nhau là: (i) mơ hình chuyn Markov, (ii) T hi quy ngưng và (iii) T hi quy chuyn tip trơn (sTR). Bài vit này s dng mơ hình hi quy chuyn tip trơn đ phân tích các yu t nh hưng ti lm phát Vit Nam Mơ hình t hi quy chuyn tip trơn đưc Chan và Tong (1986) đ xut ln đu tiên và đưc phát trin bi Timo Tersvirta và các cng s (1993). Mơ hình t hi quy chuyn tip trơn cho phép to ra mt quá trình chuyn tip trơn gia hai tin trình xu th khác nhau theo thi gian. Mơ hình sTR chun dng tng quát cĩ dng như sau: t =1,2,...T (1) Trong đĩ z t = (w t’, x t’ )’ là véctơ các bin gii thích;  và  là véctơ tham s. Hàm chuyn tip G(, c, s t) là mt hàm ca bin chuyn tip liên tc s t b chn, nĩ liên tc ti mi v trí trong khơng gian tham s vi mi giá tr ca s t. g là tham s đ dc; c = (c 1, ..., c k)’ là véctơ các tham s v trí, c 1  c k. Gi s hàm chuyn tip là hàm logistic tng quát: (2)
4. Kt hp phương trình (1) và (2) ta đưc mơ hình sTR logistic (LsTR). Các la chn ph bin nht ca K là K = 1 và K = 2. ði vi K = 1, các tham s  G(, c, s t) thay đi đơn điu và là mt hàm ca s t tti  + . Khi đĩ cĩ mơ hình LsTR1. Mơ hình LsTR1 cĩ th mơ hình hố hành vi bt đi xng. ði vi K = 2,  G(, c, s t) thay đi đơn điu xung quanh đim gia (c 1 + c2)/2, ti đĩ hàm logistic đt giá tr cc tiu. Giá tr cc tiu nm gia 0 và 1/2. Nĩ đt giá tr 0 khi  và bng 1/2 khi c 1 = c 2 và  <  Tham s đ dc  s kim sốt đ dc và v trí c 1 và c 2 ca hàm chuyn tip. Lúc này ta cĩ mơ hình LsTR2. Mơ hình LsTR2 phù hp trong nhng trưng hp mà tính cht đng cc b ca quá trình tương t nhau ng vi giá tr ln và nh ca st nhưng li khác khi nĩ nhn giá tr trung bình gia. Mt s dng khác nhau ca mơ hình sTR là LsTAR, EsTR, EsTAR, TV sTAR... Mơ hình LsTR mnh trong phân tích chính sách. Kt qu ưc lưng mơ hình LsTR cho bit tc đ chuyn tip, thi gian (ngưng) chuyn tip ca mt bin s kinh t xã hi cũng như mc đ và thi gian nh hưng ca các bin s khác ti bin s trên. Kt qu ưc lưng S liu Bài vit này s phân tích nh hưng ti lm phát ti Vit Nam ca bn nhĩm yu t: (i) Yu t tin t: Cung tin; (ii) Yu t cung: Giá du; (iii) Yu t cu: Tng cu (đi din bng giá tr sn xut cơng nghip), giá go; (iv) Yu t kỳ vng th hin bng các giá tr tr ca t l lm phát. Chui s liu gm 106 quan sát theo tháng, t tháng 1/2000 ti tháng 10/2008. T l lm phát: inf, đơn v: % Cung tin thc t (gc 1994): mr, đơn v: t đng Giá tr sn xut cơng nghip (giá so sánh 1994): cn, đơn v: t đng Giá du thơ th gii: dau, đơn v: UsD/thùng Giá go th gii: gao, đơn v: UsD/tn Kt qu ưc lưng mơ hình Bưc 1: Ch đnh mơ hình Kim đnh tính dng ca các chui: s dng kim đnh nghim đơn v ADF, các chui dng sai phân bc 1.
5. Các bin s mr_log_d1, cn_log_d1, dau_log_d1 và gao_log_d1 là tc đ tăng trưng ca cung tin thc t, giá tr sn xut cơng nghip, giá du thơ th gii và giá go th gii. Kim đnh tính cht tuyn tính: Thc hin kim đnh gi thit H0, H04, H03 và H02 thu đưc các giá tr thng kê F, F4, F3 và F2 tương ng. Kt qu kim đnh cho thy bin inf_d1(t1) đưc chn là bin chuyn tip và mơ hình cĩ dng LsTR1 Bưc 2: Ưc lưng tham s Xác đnh giá tr ban đu: g = 10.000; c1 = 0.7517 sau khi tìm đưc giá tr ban đu, ta tin hành ưc lưng mơ hình phi tuyn. sau mt s bưc, ta thu đưc mơ hình như bng dưi:
6. Cĩ th thy, các bin đc lp gii thích đưc 84% bin đng ca t l lm phát. Tt c các bin ngoi sinh cn, mr, dau, gao đã nêu đu cĩ mt trong mơ hình. H s ca các bin gii thích đu cĩ ý nghĩa thng kê. Trong phn tuyn tính, cĩ mt các bin tr ca lm phát, tc đ tăng cung tin thc t và tc đ tăng giá go. Các bin s tc đ tăng giá tr sn xut cơng nghip, tc đ tăng cung tin thc t, tc đ tăng giá du, tc đ tăng giá go và bin tr ca lm phát cĩ mt trong phn phi tuyn ca mơ hình. Bưc 3: Kim đnh sai lm ch đnh Thc hin kim đnh khơng cĩ t tương quan sai s, kim đnh khơng b sĩt thành phn phi tuyn và kim đnh tính vng ca tham s cho thy mơ hình trên tho mãn mi kim đnh và cĩ th s dng đ phân tích. Phân tích kt qu T kt qu phân tích đnh lưng bên trên, cĩ th thy lm phát ti Vit Nam chu nh hưng ca các yu t sau: Mt là, yu t tin t: Tăng cung tin ngay lp tc làm cho lm phát tăng và nh hưng ca nĩ cịn kéo dài ti 3 tháng sau đĩ. Cung tin thc t là yu t nh hưng mnh nht ti t l lm phát ti Vit Nam t năm 2000 ti nay.
7. Hai là, yu t phía cu: Tng cu tăng ngay lp tc làm lm phát tăng và tip tc tăng 3 tháng tip theo. Tng cu tác đng ti lm phát mnh nht sau 1 tháng. T l lm phát bin đng cùng chiu vi bin đng giá go xut khu. ð tr tác đng là 1, 2 và 3 tháng. Ba là, yu t phía cung: Giá du th gii tăng làm cho giá xăng du nhp khu ca Vit Nam tăng, chi phí sn xut tăng và tác đng ti lm phát. ð tr tác đng là 1 tháng. Bn là, lm phát kỳ vng: Lm phát trong quá kh cĩ nh hưng ti lm phát hin ti. Lm phát kỳ vng hay lm phát do tâm lý là hin tưng thưng thy Vit Nam. ðây là yu t tác đng yu nht ti lm phát. ð tr tác đng là 1 và 3 tháng. Kt lun Kt qu ưc lưng cho thy, tin t là yu t tác đng mnh nht ti lm phát. Chính sách tin t và chính sách tài khố là cơng c kim ch lm phát hiu qu. Thc t, cui năm 2007, đu năm 2008, khi t l lm phát tăng cao, Chính ph đã thc hin chính sách tht cht tin t (rút tin t lưu thơng v ngân sách) và chính sách tài khố tht cht (ct, gim chi tiêu cơng) t tháng 4/2008. Kt qu là lm phát đã gim t quý III/2008. Bn tháng đu năm 2009, ch s giá tiêu dùng tăng nh hoc gim chút ít nhưng nguy cơ lm phát cao trong nhng tháng cịn li ca năm 2009 khá ln. Theo mt s chuyên gia, áp lc lm phát tin t và lm phát cu kéo đã gim bt; nhưng lm phát cơ cu và lm phát chi phí đy chưa đưc ci thin nhiu. Trong bi cnh khng hong tồn cu hin nay, tái cơ cu nn kinh t là điu kin cn thit đ tn ti và phát trin. Thc hin đưc tái cơ cu nn kinh t s gim bt áp lc ca lm phát (đc bit là lm phát cơ cu, lm phát chi phí đy) ti nn kinh t./ (ngun tp chí DBKT)